Հայաստանի համայնքներ

Հայաստանի համայնքներ, տեղական ինքնակառավարվող վարչատարածքային միավորներ Հայաստանում։ Համայնքները ընդգրկում են մեկ կամ ավելի թվով բնակավայրեր։ Հայաստանի բոլոր բնակավայրերն առանձին կամ այլ բնակավայրի (բնակավայրերի) հետ ընդգրկված են համայնքների մեջ։ Երևան և Գյումրի քաղաքները նույնպես համայնք են։ Հայաստանում տեղական ինքնակառավարման իրականացումը կարգավորվում է Հայաստանի Uահմանադրությամբ, որի 9-րդ գլխի 179-190 հոդվածներն ուղղակիորեն սահմանում են տեղական ինքնակառավարման հարցերը, «Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի oրենքով, որը հիմնվում է Տեղական Ինքնակառավարման մասին Եվրոպական Խարտիայի վրա, այլ oրենքներով և իրավական ակտերով^[1]։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Համայնք

Մեկ բնակավայր ընդգրկող համայնքին տրվում է այդ բնակավայրի, երկու և ավելի բնակավայր ընդգրկող համայնքին՝ առավել բնակչություն ունեցող բնակավայրի անվանումը։ Մեկից ավելի բնակավայր ընդգրկող համայնքի վարչական կենտրոն համարվում է առավել բնակչություն ունեցող բնակավայրը։ Կան նաև բացառություններ, օրինակ՝ Նաիրի, Անի, Արաքս և այլ համայնքներ։ Հայաստանում գոյություն ունեն նաև ազգային փոքրամասնություններով բնակեցված համայնքներ (Ֆիոլետովո, Վերին Դվին, Արզնի և այլն)։

Համայնքի սեփականությունը տնօրինելու, համայնքային հարցեր լուծելու համար ընտրվում են տեղական ինքնակառավարման մարմիններ (ՏԻՄ)՝ համայնքի ղեկավարներ և համայնքի ավագանիներ, որոնք օրենքով սահմանված կարգով ընտրվում են 5 տարի ժամկետով՝ ընդհանուր, հավասար, ուղղակի ընտրական իրավունքի հիման վրա՝ գաղտնի քվեարկությամբ։ Համայնքի ավագանու անդամների թիվը պայմանավորված է համայնքի բնակչության թվով և կարող է կազմել 5-65 հոգի^[1]։

Երբեմն հայերենում համայնք են անվանվում նաև հայկական տարբեր կազմակերպություններ (կրոնական համայնք, քաղաքային համայնք, հայկական համայնքները սփյուռքում և այլն)։ Հայկական համայնքներ կան Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, Ռուսաստանում, Իրանում, Ֆրասնիայում և այլուր։

Պատմություն

Հայաստանի համայնքները

Տե՛ս նաև՝ Մարզ

Հայաստանի Սահմանադրության ընդունումից հետո (1995 թվականի հուլիսի 5) Հայաստանի հանրային կառավարման համակարգում պետական կառավարմանը զուգահեռ ստեղծվեց տեղական ինքնակառավարման համակարգը^[1]։ Համայնքները կազմավորվել են դեռևս 1995 թվականի դեկտեմբերին՝ ներառվելով մարզերի մեջ։ ՏԻՄ-երի առաջին ընտրություններն առաջին անգամ անց են կացվել 1996 թվականի նոյեմբերի 10-ին^[1]։

Համաձայն Հայաստանի Սահմանադրության և Հայաստանի վարչատարածքային բաժանման մասին Հայաստանի օրենքի՝ Հայաստանի վարչատարածքային միավորներն են մարզերը և համայնքները։ Հայաստանը բաժանվեց թվով 10 մարզերի և 931 համայնքների։ Մայրաքաղաք Երևանին տրվեց մարզի կարգավիճակ։ Մարզերը բաժանվեցին քաղաքային և գյուղական համայնքների, իսկ Երևանը՝ թաղային համայնքների^[1]։ Ի սկզբանե Հայաստանում գոյություն ունեցող 931 համայնքից 871-ը գյուղական էին (1999 թվականի տվյալներով)։ Համայնքները իրենց գոյության ընթացքում պարբերաբար խոշորացվել են։

2015-2022 թթ․ Հայաստանի Ազգային ժողովը իրականացրել է բարեփոխումներ, որոնց նպատակն էր համայնքների օպտիմիզացումը։ Բարեփոխումները անցել են 6 փուլերով․ 2015 թվականին՝ 1-ին փուլ (915-ից 896), 2016 թվականին՝ 2-րդ փուլ (896-ից 793), 2017 թվականին՝ 3-րդ փուլ (793-ից 502), 2020 թվականին՝ 4-րդ փուլ (502-ից 483), 2021 թվականին՝ 5-րդ փուլ (483-ից 79), 2022 թվականին՝ 6-րդ փուլ (79-ից 71)։ Ամենածավալուն գործընթացն իրականացվել է 2021 թվականին, երբ 441 համայնք միավորվել է՝ ստեղծելով 36 նոր վարչատարածքային միավոր^[1][2]։

Այժմ Հայաստանում գործում է թվով 71 համայնք^[2]։ Դրանք բաշխված են 10 մարզերի միջև։ Նրանք ձևավորված են կա՛մ բնակավայրերի համախմբմամբ, կա՛մ ազգային կազմով։ Որոշ համայնքներ Հայաստանում կրկնօրինակում են նախկին ՀԽՍՀ շրջանների զբաղեցրած տարածքները։ Այդպիսին է Կոտայքի մարզի Նաիրի համայնքը, որը ձևավորվել է նախկին Նաիրի շրջանի հիման վրա։

Ձևավորում

ՀՀ համայնքներում ղեկավարումը ստանձնած քաղաքական ուժերը`      Տեղական քաղաքական դաշինքներ      Անկուսակցական (ազգային փոքրամասնություն)      Քաղաքացիական պայմանագիր      Ապրելու երկիր      Դեմոկրատական այլընտրանք      Հանրապետություն      ՀԱՍԿ      ՍԴՀԿ      ԲՀԿ      Շանթ      Ազատական

Ներկա օրենսդրության համաձայն՝ ՀՀ համայնքները բաժանվում են երկու հիմնական տեսակների՝ խոշորացված և ոչ խոշորացված։ Խոշորացման չեն ենթարկվել միայն խոշոր բնակավայրերը՝ Երևան, Գյումրի, Վանաձոր, ինչպես նաև ազգային փոքրամասնությամբ բնակեցված որոշ գյուղեր՝ Արզնի, Վերին Դվին, Ֆերիկ, Ֆիոլետովո, Շամիրամ։ Մնացած բոլոր համայնքները խոշորացված են։ Գոյություն ունեն նաև խոշորացված ազգային փոքրամասնության համայնքներ՝ Ալագյազ, Արևուտ, Լերմոնտովո, Մեծաձոր։

Խոշորացված համայնքներում տեղական ինքնակառավարումը իրականացվում է ավագանու կողմից։ Հինգ տարի ժամկետով, համամասնական ընտրակարգով ընտրված ավագանին նշանակում է պատգամավորներից մեկին համայնքի ղեկավար։ Ավագանին կարող է անվստահություն հայտնել համայնքապետին (օրինակ՝ Ալավերդու համայնքապետի ինպիչմենթը 2022 թ-ին^[3])։ Այդ դեպքում պետք է առաջադրվի նոր թեկնածու։ Ավագանին կլուծարվի, եթե այն ընդունակ չէ ընտրելու համայնքի ղեկավար։ Դրանից հետո տեղի են ունենում արտահերթ ընտրություններ։

Նման կերպով է ձևավորվում համայնքապետարանը չխոշորացված քաղաք-համայնքներում։ Երևանի, Գյումրու և Վանաձորի քաղաքապետներին ընտրում է ավագանին այնպես, ինչպես խոշորացված համայնքների դեպքում։

Ձևավորման այլ ուղի ունեն ազգային փոքրամասնություն ներկայացնող խոշորացված և ոչ խոշորացված համայնքները։ Դրանք ինն են՝ Լերմոնտովո, Ֆիոլետովո, Ալագյազ, Մեծաձոր, Շամիրամ, Արևուտ, Ֆերիկ, Արզնի, Վերին Դվին։ Այս համայնքներում ավագանին ընտրվում է մեծամասնական ընտրակարգով, իսկ համայնքի ղեկավարը ոչ թե ավագանու կողմից նշանակովի պաշտոն է, այլ ընտրվում է առանձին ընտրություններով։

Համայնքների մեծամասնությունում ավագանու համամասնական վերջին ընտրությունները տեղի են ունեցել 2021-2022 թթ․։ Ընտրությունների արդյունքում համայնքների մեծամասնությունում իշխանությունը ստանձնեց «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցությունը։ Իշխանության խմբակցությունները մեծամասնություն են կազմում ՀՀ 39 համայնքներում։ Երկուական համայնքում իշխանությունը ստանձնել է Բարգավաճ Հայաստան (Եղեգնաձոր, Աբովյան) և Շանթ (Տաթև, Կապան) կուսակցությունները։ Մնացած համայքները բաշխված են այլ քաղաքական ուժերի միջև՝ մեկական ձևով։ Որոշ համայնքներում ձևավորվել են տեղական դաշինքներ, որոնցից շատերը կրում են ընտրական ցուցակի առաջին թիվը զբաղեցնող անձի անունը, օրինակ՝ Գուրգեն Մարտիրոսյան դաշինքը (Արդարություն և Քաղաքացու որոշում) Գավառում, Առուշ Առուշանյան դաշինքը (Ազգային օրակարգ, Վերածնվող Հայաստան) Գորիսում և այլն։ Հետաքրքիր տաղտկալիությամբ էին անցել ընտրությունները Ճամբարակ համայնքում, որտեղ գրանցվել էր ընդհամենը մեկ թեկնածու՝ Դեմոկրատական այլընտրանք կուսակցությունը^[4]։ Վերջինս էլ զբաղեցրեց բոլոր մանդատները ավագանիում և համայնքապետի պաշտոնը^[5]։

Արագածոտնի մարզ

Արագածոտնի մարզում գործում է թվով 8 համայնք։ Դրանք են՝ Աշտարակ, Ապարան, Ալագյազ, Ծաղկահովիտ, Թալին, Արևուտ, Մեծաձոր, Շամիրամ։ Շամիրամ համայնքը համարվում է ազգային փոքրամասնությամբ բնակեցված համայնք։ Շամիրամ գյուղում ապրում են եզդիներ և հայեր։

Անվանում	Զինանշան	Մակերես (կմ2)	Բնակչություն	Համայնքի կենտրոն	Բնակավայրեր	Նշումներ	Ծանոթագրություն
Աշտարակ համայնք		656․98	25,107	Աշտարակ	Ագարակ, Աղձք, Անտառուտ, Ավան, Արագածոտն, Արուճ, Արտաշավան, Բազմաղբյուր, Բյուրական, Դպրեվանք, Լեռնարոտ, Լուսաղբյուր, Խնուսիկ, Կարբի, Կարին, Կոշ, Ղազարավան, Մուղնի, Նիգատուն, Նոր Ամանոս, Նոր Եդեսիա, Նոր Երզնկա, Ոսկեհատ, Ոսկեվազ, Սաղմոսավան, Սասունիկ, Վերին Սասունիկ, Տեղեր, Ուշի, Ուջան, Փարպի, Օհանավան, Օշական, Օրգով		[6]
Ապարան համայնք		612․89	25,172	Ապարան	Արագած, Արայի, Ափնա, Եղիպատրուշ, Երնջատափ, Թթուջուր, Լուսա, Ծաղկաշեն, Կայք, Հարթավան, Ձորագլուխ, Մելիք, Նիգավան, Շենավան, Շողակն, Չքնաղ, Ջրամբար, Սարալանջ, Վարդենիս, Վարդենուտ, Քուչակ		[7]
Ալագյազ համայնք		133.41	4,896	Ալագյազ	Ավշեն, Կանիաշիր, Ճարճակիս, Միջնատուն, Միրաք, Շենկանի, Ջամշլու, Ռյա թազա, Սադունց, Սիփան		[8]
Ծաղկահովիտ համայնք		17․14	2,163	Ծաղկահովիտ	Բերքառատ, Գեղադիր, Գեղաձոր, Գեղարոտ, Լեռնապար, Ծիլքար, Հնաբերդ, Նորաշեն, Վարդաբլուր		[9]
Թալին համայնք		948.75	38,060	Թալին	Ագարակավան, Ակունք, Աշնակ, Արագածավան, Արտենի, Գառնահովիտ, Գետափ, Դաշտադեմ, Դավթաշեն, Դիան, Եղնիկ, Զարինջա, Զովասար, Թաթուլ, Իրինդ, Լուսակն Ծաղկասար, Կաթնաղբյուր, Կարմրաշեն, Կաքավաձոր, Հացաշեն, Ձորա, Մաստարա, Ներքին Բազմաբերդ, Ներքին Սասնաշեն, Նոր Արթիկ, Շղարշիկ, Ոսկեթաս, Պարտիզակ, Սուսեր, Վերին Բազմաբերդ, Վերին Սասնաշեն, Ցամաքասար		[10]
Արևուտ համայնք		144.35	631	Արևուտ	Դդմասար, Թլիկ, Կանչ, Հակո, Սորիկ		[11]
Շամիրամ		9․15	1․500	Շամիրամ		Ազգային փոքրամասնությամբ (եզդիներով) բնակեցված համայնք
Մեծաձոր համայնք		23.61	305	Մեծաձոր	Օթևան	Չշփոթել Մեծամոր համայնքի հետ	[12]

Արարատի մարզ

Արարատի մարզում գոյություն ունի 5 համայնք՝ Արտաշատ, Արարատ, Մասիս, Վեդի, Վերին Դվին։ Վերջինս բնակեցված է ասորիներով։

Անվանում	Զինանշան	Մակերես (կմ2)	Բնակչություն	Համայնքի կենտրոն	Բնակավայրեր	Նշումներ	Ծանոթագրություն
Արտաշատ համայնք		620․76	109․545	Արտաշատ	Աբովյան, Ազատավան, Այգեզարդ, Այգեպատ, Այգեստան, Արաքսավան, Արևշատ, Բաղրամյան, Բարձրաշեն, Բերդիկ, Բերքանուշ, Բյուրավան, Բուրաստան, Գետազատ, Դալար, Դեղձուտ, Դիմիտրով, Դիտակ, Դվին, Լանջազատ, Կանաչուտ, Կաքավաբերդ, Հնաբերդ, Հովտաշեն, Մասիս, Մխչյան, Մրգանուշ, Մրգավան, Մրգավետ, Նարեկ, Նշավան, Նորաշեն, Շահումյան, Ոստան, Ջրաշեն, Վարդաշեն, Վերին Արտաշատ, Քաղցրաշեն		[13]
Արարատ համայնք		420․41	44․434	Արարատ	Արարատ, Ավշար, Արմաշ, Երասխ, Զանգակատուն, Լանջառ, Նոյակերտ, Ուրցալանջ, Պարույր Սևակ, Սուրենավան, Վարդաշատ, Տիգրանաշեն		[14]
Մասիս համայնք		18․73	22․831	Մասիս	Այնթապ, Ազատաշեն, Արբաթ, Արգավանդ, Արևաբույր, Գեղանիստ, Գետափնյա, Դաշտավան, Դարակերտ, Դարբնիկ, Զորակ, Խաչփառ, Հայանիստ, Հովտաշատ, Ղուկասավան, Մարմարաշեն, Նիզամի, Նոր Խարբերդ, Նոր Կյուրին, Նորաբաց, Նորամարգ, Ջրահովիտ, Ռանչպար, Սայաթ-Նովա, Սիս, Սիփանիկ		[15]
Վերին Դվին		12․34	2․300	Վերին Դվին		Ազգային փոքրամասնությամբ (ասորիներով) բնակեցված համայնք	[16]
Վեդիի համայնք		40․24	53․330	Վեդի	Այգավան, Արալեզ, Գինեվետ, Գոռավան, Դաշտաքար, Եղեգնավան, Լանջանիստ, Լուսաշող, Լուսառատ, Նոր Կյանք, Նոր Ուղի, Շաղափ, Ոսկետափ, Սիսավան, Վանաշեն, Տափերական, Ուրցաձոր, Փոքր Վեդի		[17]

Արմավիրի մարզ

Արմավիրի մարզում համայնքների միավորումից հետո ձևավորվեց 8 համայնք՝ Արմավիր համայնք, Արաքս համայնք, Խոյ համայնք, Մեծամոր համայնք, Վաղարշապատ, Փարաքար համայնք, Ֆերիկ։ Վերջինս բնակեցված է եզդիներով և հայերով, ինչի պետճառով չի մտնում Խոյ համայնքի կազմի մեջ և առանձին համայնք է։

Անվանում	Զինանշան	Մակերես (կմ2)	Բնակչություն	Համայնքի կենտրոն	Բնակավայրեր	Նշումներ	Ծանոթագրություն
Արմավիր համայնք		149.51	65.515	Արմավիր	Այգեվան, Արաքս, Լենուղի, Լուկաշին, Խանջյան, Հացիկ, Մայիսյան, Մյասնիկյան, Նորավան, Սարդարապատ		[18]
Արաքս համայնք		123.38	27.934	Գայ	Ակնաշեն, Ապագա, Առատաշեն, Արաքս, Արտիմետ, Գրիբոյեդով, Լուսա, Խորոնք, Հայկաշեն, Մեծամոր, Ջրառատ, Ջրարբի		[19]
Բաղրամյան համայնք		506.62	19.957	Բաղրամյան	Արգինա, Արևադաշտ, Արտամետ, Բագարան, Դալարիկ, Երվանդաշատ, Լեռնագոգ, Կողբավան, Հուշակերտ, Շենիկ ,Վանանդ, Տալվորիկ, Քարակերտ		[20]
Խոյ համայնք		111.81	31.031	Գեղակերտ	Աղավնատուն, Ամբերդ, Այգեշատ, Արագած, Արշալույս, Դաշտ, Դողս, Լեռնամերձ, Ծաղկալանջ, Ծաղկունք, Ծիածան, Հայթաղ, Հովտամեջ, Մոնթեավան, Մրգաստան, Շահումյան		[21]
Մեծամոր համայնք		32,62	78.682	Մեծամոր	Ալաշկերտ, Ակնալիճ, Ամասիա, Այգեշատ, Արազափ, Արգավանդ, Արևիկ, Արմավիր, Արտաշար, Բամբակաշատ, Բերքաշատ, Գետաշեն, Եղեգնուտ, Երասխահուն, Զարթոնք, Հայկավան, Մարգարա, Մրգաշատ, Նալբանդյան, Նոր Արմավիր, Նոր Արտագերս, Նոր Կեսարիա, Նորապատ, Շենավան, Ջանֆիդա, Ջրաշեն, Վարդանաշեն, Տանձուտ, Տարոնիկ, Փշատավան	Չշփոթել Մեծաձոր համայնքի հետ	[22]
Վաղարշապատ		26.70	45.232	Վաղարշապատ	Ոսկեհատ		[23]
Փարաքար համայնք		59.91	28.740	Փարաքար	Այգեկ, Արևաշատ, Բաղրամյան, Թաիրով, Մերձավան․ Մուսալեռ, Նորակերտ, Պտղունք		[24]
Ֆերիկ		4․06	441	Ֆերիկ		Ազգային փոքրամասնությամբ (եզդիներով) բնակեցված համայնք	[25]

Գեղարքունիքի մարզ

Հայաստանի մակերեսով ամենամեծ մարզը՝ Գեղարքունիքի մարզը, բաժանված է 5 համայնքների։ Սևան, Գավառ, Մարտունի, Վարդենիս, Ճամբարակ համայնքները հանդիսանում են Գեղարքունիքի համայնքները։ Մարզում ներառված էր նաև խոշորացված Գեղամասար համայնքը, որը հետագայում միացվել է Վարդենիս համայնքին։

Անվանում	Զինանշան	Մակերես (կմ2)	Բնակչություն	Համայնքի կենտրոն	Բնակավայրեր	Նշումներ	Ծանոթագրություն
Գավառ համայնք		668.34	29.146	Գավառ	Բերդկունք, Գանձակ, Գեղարքունիք, Լանջաղբյուր, Լճափ, Ծաղկաշեն, Ծովազարդ, Կարմիր, Հայրավանք, Նորատուս․ Սարուխան		[26]
Ճամբարակ համայնք		417.65	11.993	Ճամբարակ	Աղբերք, Այգուտ, Անտառամեջ, Արծվաշեն, Արտանիշ, Բարեպատ, Գետիկ, Դպրաբակ, Դրախտիկ, Թթուջուր, Ծափաթաղ, Կալավան, Ձորավանք, Ճապկուտ, Մարտունի, Շողակաթ, Ջիլ, Վահան		[27]
Մարտունի համայնք		1127.12	89.207	Մարտունի	Աստղաձոր, Արծվանիստ, Գեղհովիտ, Երանոս, Զոլաքար, Լեռնակերտ, Լիճք, Ծակքար, Ծովասար, Ծովինար, Ձորա, Մադինա, Ներքին Գետաշեն, Նշխարք, Վաղաշեն, Վարդաձոր, Վարդենիկ, Վերին Գետաշեն		[28]
Սևան համայնք		319.54	43.947	Սևան	Գագարին, Գեղամավան, Դդմաշեն, Զովաբեր, Լճաշեն, Ծաղկունք, Ծովագյուղ, Նորաշեն, Չկալովկա, Սեմյոնովկա, Վարսեր		[29]
Վարդենիս համայնք		1213.01	39․162	Վարդենիս	Ազատ, Ախպրաձոր, Ակունք, Այրք, Ավազան, Արեգունի, Արփունք, Գեղամաբակ, Գեղամասար, Գեղաքար, Դարանակ, Զառիվեր, Լճավան, Լուսակունք, Խաչաղբյուր, Ծովակ, Կախակն, Կարճաղբյուր, Կութ, Կուտական, Մաքենիս, Մեծ Մասրիկ, Ներքին Շորժա, Նորաբակ, Նորակերտ, Շատջրեք, Շատվան, Ջաղացաձոր, Սոթք, Վանեվան, Վերին Շորժա, Տորֆավան, Տրետուք, Փամբակ, Փոքր Մասրիկ		[30]

Լոռվա մարզ

Լոռվա մարզը, Կոտայքի մարզի հետ զուգահեռ, ամենաշատ համայնքներ ունեցող մարզն է։ Այստեղ կա 11 համայնք՝ Ալավերդի, Գյուլագարակ, Թումանյան, Փամբակ, Լերմոնտովո, Ֆիոլետովո, Վանաձոր, Սպիտակ, Ստեփանավան, Տաշիր, Լոռի Բերդ։

Անվանում	Զինանշան	Մակերես (կմ2)	Բնակչություն	Համայնքի կենտրոն	Բնակավայրեր	Նշումներ	Ծանոթագրություն
Վանաձոր համայնք		25.11	76․500	Վանաձոր	Գուգարք, Դարպաս, Շահումյան		[31]
Ալավերդի համայնք		295,13	40.365	Ալավերդի	Ախթալա, Ակներ, Ամոջ, Այգեհատ, Առողջարանին կից գյուղ, Արդվի, Արևածագ, Աքորի, Բենդիկ, Թեղուտ, Ծաթեր, Ծաղկաշատ, Կաճաճկուտ, Կարմիր Աղեկ, Հագվի, Հաղպատ, Ճոճկան, Մեծ Այրում, Մղարթ, Նեղոց, Շամլուղ, Շնող, Ջիլիզա, Փոքր Այրում, Քարկոփ, Օձուն		[32]
Գյուլագարակ համայնք		199․71	8․853	Գյուլագարակ	Ամրակից, Գարգառ, Կուրթան, Հոբարձի, Պուշկինո, Վարդաբլուր		[33]
Թումանյան համայնք		382․43	6․727	Թումանյան	Աթան, Ահնիձոր, Դսեղ, Լորուտ, Մարց, Շամուտ, Չկալով, Քարինջ, Քոբայր		[34]
Փամբակ համայնք				Փամբակ	Ազնվաձոր, Անտառամուտ, Արջուտ, Բազում, Գուշար, Դեբեդ, Եղեգնուտ, Ժամատուն, Լեռնապատ, Լեռնաջուր, Ծաղկոց, Մարգահովիտ, Ձորագետ, Ձորա, Վահագնաձոր, Վահագնի, Քարաբերդ		[35]
Սպիտակ համայնք		615.31	43.460	Սպիտակ	Արջհովիտ, Արևաշող, Գեղասար, Գոգարան, Լեռնանցք, Լեռնավան, Լուսաղբյուր, Խնկոյան, Ծաղկաբեր, Կաթնաջուր, Հարթա, Մեծ Պարնի, Նոր Խաչակապ, Շենավան, Շիրակամուտ, Ջրաշեն, Սարալանջ, Սարահարթ, Սարամեջ, Քարաձոր		[36]
Ստեփանավան համայնք		59.07	20․527	Ստեփանավան	Արմանիս, Կաթնաղբյուր, Ուրասար		[37]
Տաշիր համայնք		403․59	15․865	Տաշիր	Ապավեն, Արծնի, Բլագոդարնոյե, Գետավան, Գոգավան, Դաշտադեմ, Լեռնահովիտ, Կաթնառատ, Կրուգլայա շիշկա, Ձյունաշող, Ձորամուտ, Մեդովկա, Մեծավան, Մեղվահովիտ, Միխայելովկա, Նովոսելցովո, Նորամուտ, Նորաշեն, Պաղաղբյուր, Պետրովկա, Պրիվոլնոյե, Սարատովկա, Սարչապետ		[38]
Լոռի Բերդ համայնք		170.41	5.369	Լոռի Բերդ	Ագարակ, Բովաձոր, Լեջան, Կողես, Հովնանաձոր, Յաղդան, Սվերդլով, Ուռուտ		[39]
Լերմոնտովո համայնք		25․63	880	Լերմոնտովո	Անտառաշեն	Ազգային փոքրամասնությամբ (ռուսներով/մոլոկաններով) բնակեցված համայնք	[40]
Ֆիոլետովո համայնք		44․30	1․271	Ֆիոլետովո		Ազգային փոքրամասնությամբ (ռուսներով/մոլոկաններով) բնակեցված համայնք	[41]

Կոտայքի մարզ

Հայաստանի Կոտայքի մարզում ներառված է 11 համայնք․ Աբովյան, Ակունք, Արզնի, Բյուրեղավան, Գառնի, Հրազդան, Նաիրի, Ծաղկաձոր, Նոր Հաճն, Չարենցավան, Ջրվեժ։ Արզնի համայնքը բնակեցված է ասորիներով և համարվում է ազգային փոքրամասնությամբ բնակեցված համայնք։

Անվանում	Զինանշան	Մակերես (կմ2)	Բնակչություն	Համայնքի կենտրոն	Բնակավայրեր	Նշումներ	Ծանոթագրություն
Հրազդան համայնք		278․71	66․582	Հրազդան	Լեռնանիստ, Ջրառատ, Սոլակ, Քաղսի		[42]
Աբովյան համայնք		173.82	89․145	Աբովյան	Առինջ, Արամուս, Բալահովիտ, Գեղաշեն, Գետարգել, Կաթնաղբյուր, Կամարիս, Մայակովսկի, Պտղնի, Վերին Պտղնի		[43]
Ակունք համայնք		302․84	9․922	Ակունք	Զառ, Զովաշեն, Կապուտան, Կոտայք, Հատիս, Նոր Գյուղ, Սևաբերդ
Բյուրեղավան համայնք		24,52	12․229	Բյուրեղավան	Ջրաբեր, Նուռնուս		[44]
Գառնի համայնք		58․75	13․058	Գառնի	Գեղադիր, Գեղարդ, Գողթ, Հացավան, Ողջաբերդ		[45][46]
Նաիրի համայնք		272.59	25․708	Եղվարդ	Արագյուղ, Բուժական, Զովունի, Զորավան, Պռոշյան, Սարալանջ, Քասախ		[47]
Ծաղկաձոր համայնք		395․36	7․240	Ծաղկաձոր	Աղավնաձոր, Արտավազ, Գոռգոչ, Հանքավան, Մարմարիկ, Մեղրաձոր, Փյունիկ		[48]
Նոր Հաճն համայնք		98.02	31․888	Նոր Հաճն	Արգել, Գետամեջ, Թեղենիք, Մրգաշեն, Նոր Արտամետ, Նոր Գեղի, Քանաքեռավան, Քարաշամբ		[49]
Չարենցավան համայնք		24․525	39․494	Չարենցավան	Ալափարս, Արզական, Բջնի, Կարենիս, Ֆանտան		[50]
Ջրվեժ համայնք		54․90	10․670	Ջրվեժ	Զովք, Ձորաղբյուր		[51]
Արզնի համայնք		18․07	3․004	Արզնի		Ազգային փոքրամասնությամբ (ասորիներով) բնակեցված համայնք	[52]

Շիրակի մարզ

Շիրակի մարզի համայնքները թվով 6-ն են՝ Աշոցք, Ամասիա, Գյումրի, Ախուրյան, Անի, Արթիկ։

Անվանում	Զինանշան	Մակերես (կմ2)	Բնակչություն	Համայնքի կենտրոն	Բնակավայրեր	Նշումներ	Ծանոթագրություն
Գյումրի		36.26	118․600	Գյումրի			[53]
Ախուրյան համայնք		558․89	44․950	Ախուրյան	Ազատան, Ախուրիկ, Ախուրյան կայարանի գյուղ, Այգաբաց, Առափի, Արևիկ, Բայանդուր, Բասեն, Բենիամին, Գետք, Երազգավորս, Լեռնուտ, Կամո, Կապս, Կառնուտ, Կարմրաքար, Կրաշեն, Հայկավան, Հացիկ, Հացիկավան, Հովիտ, Հովունի, Ղարիբջանյան, Մայիսյան, Մարմաշեն, Մեծ Սարիար, Շիրակ, Ոսկեհասկ, Ջաջուռ, Ջաջուռավան, Ջրառատ, Վահրամաբերդ, Փոքրաշեն, Քեթի		[54]
Ամասիա համայնք		201․87	8․765	Ամասիա	Ալվար, Աղվորիկ, Արավետ, Արդենիս, Արեգնադեմ, Բանդիվան, Բերդաշեն, Բյուրակն, Գառնառիճ, Գտաշեն, Դարիկ, Եղնաջուր, Երիզակ, Զարիշատ, Զորակերտ, Լորասար, Ծաղկուտ, Կամխուտ, Հողմիկ, Հովտուն, Մեղրաշատ, Շաղիկ, Ողջի, Պաղակն, Ջրաձոր		[55]
Անի համայնք		444․54	22․986	Մարալիկ	Աղին, Անիավան, Անիպեմզա, Բագրավան, Բարձրաշեն, Գուսանագյուղ, Իսահակյան, Լանջիկ, Լուսաղբյուր, Հայկաձոր, Ձիթհանքով, Ձորակապ, Շիրակավան, Նորշեն, Ջրափի, Սառնաղբյուր, Սարակապ, Քարաբերդ		[56]
Աշոցք համայնք		558.62	10․703	Աշոցք	Արփենի, Բաշգյուղ, Բավրա, Գոգհովիտ, Զույգաղբյուր, Թավշուտ, Թորոսգյուղ, Լեռնագյուղ, Կարմրավան, Կաքավասար, Կրասար, Հարթաշեն, Ձորաշեն, Ղազանչի, Մեծ Սեպասար, Մուսայելյան, Սալուտ, Սարագյուղ, Սարապատ, Սիզավետ, Վարդաղբյուր ,Ցողամարգ, Փոքր Սարիար, Փոքր Սեպասար		[57]
Արթիկ համայնք		415․69	52․263	Արթիկ	Անուշավան, Արևշատ, Գեղանիստ, Գետափ, Լեռնակերտ, Լուսակերտ, Հայկասար, Հայրենյաց, Հառիճ, Հոռոմ, Հովտաշեն, Մեծ Մանթաշ, Մեղրաշեն, Նահապետավան, Նոր Կյանք, Պեմզաշեն, Սարալանջ, Սարատակ, Սպանդարյան, Վարդաքար, Տուֆաշեն, Փանիկ, Փոքր Մանթաշ		[58]

Սյունիքի մարզ

Սյունիքի մարզում գոյություն ունի 7 համայնք՝ Սիսիան, Գորիս, Տեղ, Տաթև, Կապան, Քաջարան, Մեղրի։

Անվանում	Զինանշան	Մակերես (կմ2)	Բնակչություն	Համայնքի կենտրոն	Բնակավայրեր	Նշումներ	Ծանոթագրություն
Կապան համայնք		799․81	43․937	Կապան	Ագարակ, Աղվանի, Աճանան, Անտառաշատ, Առաջաձոր, Արծվանիկ, Բարգուշատ, Գեղանուշ, Գոմարան, Դավիթ Բեկ, Դիցմայրի, Եղեգ, Եղվարդ, Ըրկենանց, Խդրանց, Խորձոր, Ծավ, Կաղնուտ, Ձորաստան, Ճակատեն, Ներքին Խոտանան, Ներքին Հանդ, Նորաշենիկ, Շիկահող, Շիշկերտ, Շրվենանց, Չափնի, Սզնակ, Սյունիք, Սրաշեն, Սևաքար, Վանեք, Վարդավանք, Վերին Խոտանան, Տանձավեր, Տավրուս, Ուժանիս, Օխտար		[59]
Գորիս համայնք		336․04	29․540	Գորիս	Ակներ, Աղբուլաղ, Բարձրավան, Խնձորեսկ, Հարթաշեն, Ձորակ, Ներքին Խնձորեսկ, Շուռնուխ, Որոտան, Վանանդ, Վերիշեն, Քարահունջ
Մեղրի համայնք		740.05	11․769	Մեղրի	Ագարակ, Ալվանք, Այգեձոր, Գուդեմնիս, Թխկուտ, Լեհվազ, Լիճք, Կարճևան, Կուրիս, Նռնաձոր, Շվանիձոր, Վահրավար, Վարդանիձոր, Տաշտուն
Սիսիան համայնք		1723․04	32․274	Սիսիան	Ախլաթյան, Աղիտու, Անգեղակոթ, Աշոտավան, Արևիս, Բալաք, Բնունիս, Բռնակոթ, Գետաթաղ, Գորայք, Դաստակերտ, Դարբաս, Թանահատ, Թասիկ, Իշխանասար, Լծեն, Լոր, Ծղուկ, Հացավան, Մուցք, Նժդեհ, Նորավան, Շաղատ, Շամբ, Շաքի, Շենաթաղ, Որոտնավան, Ույծ, Սալվարդ, Սառնակունք, Սպանդարյան, Վաղատին, Տոլորս, Տորունիք, Ցղունի	Տարածքային առումով Հայաստանի ամենամեծ համայնքն է	[60]
Տաթև համայնք		263,59	6․251	Տաթև	Շինուհայր, Հալիձոր, Հարժիս, Սվարանց, Խոտ, Տանձատափ, Քաշունի		[61]
Տեղ համայնք		157,31	5․543	Տեղ	Արավուս, Խնածախ, Խոզնավար, Կոռնիձոր, Վաղատուր, Քարաշեն		[62]
Քաջարան համայնք		579․27	8․233	Քաջարան	Անդոկավան, Աջաբաջ, Բաբիկավան, Գեղավանք, Գեղի, Գետիշեն, Լեռնաձոր, Կաթնառատ, Կավճուտ, Կարդ, Կիցք, Ձագիկավան, Ներքին Գիրաթաղ, Նոր Աստղաբերդ, Ոչեթի, Վերին Գեղավանք, Վերին Գիրաթաղ, Փուխրուտ, Քաջարանց, Քարուտ		[63]

Վայոց ձորի մարզ

Վայոց ձորի մարզը բաղկացած է 5 համայնքներից՝ Արենի, Եղեգնաձոր, Վայք, Ջերմուկ, Եղեգիս։

Անվանում	Զինանշան	Մակերես (կմ2)	Բնակչություն	Համայնքի կենտրոն	Բնակավայրեր	Նշումներ	Ծանոթագրություն
Եղեգնաձոր համայնք		460․92	20․480	Եղեգնաձոր	Գետափ, Գլաձոր, Մալիշկա, Վերնաշեն		[64]
Արենի համայնք		437.85	11․412	Արենի	Ագարակաձոր, Աղավնաձոր, Արփի, Ամաղու, Գնիշիկ, Ելփին, Խաչիկ, Մոզրով, Չիվա, Ռինդ		[65]
Եղեգիս համայնք		479,63	6․431	Եղեգիս	Աղնջաձոր, Արատես, Արտաբույնք, Գետիկվանք, Գողթանիկ, Շատին, Թառաթումբ, Կալասար, Հերմոն, Հորբատեղ, Հորս, Սալլի, Սևաժայռ, Վարդահովիտ, Քարագլուխ		[66]
Վայք համայնք		610.18	8․896	Վայք	Ազատեկ, Ախտա, Արին, Արտավան, Բարձրունի, Գոմք, Զառիթափ, Զեդեա, Խնձորուտ, Կապույտ, Կարմրաշեն, Հերհեր, Հորադիս, Մարտիրոս, Նոր Ազնաբերդ, Սարավան, Սերս, Ուղեձոր, Փոռ		[67]
Ջերմուկ համայնք		505.81	9372	Ջերմուկ	Գնդեվազ, Կեչուտ, Կարմրաշեն, Հերհեր		[68]

Տավուշի մարզ

Տավուշի մարզը թվով ամենաքիչ համայնքներով մարզն է։ Այստեղ են գտնվում Նոյեմբերյանի, Իջևանի, Բերդի և Դիլիջանի համայնքները։

Անվանում	Զինանշան	Մակերես (կմ2)	Բնակչություն	Համայնքի կենտրոն	Բնակավայրեր	Նշումներ	Ծանոթագրություն
Իջևան համայնք		941.63	47․337	Իջևան	Ազատամուտ, Ակնաղբյուր, Աճարկուտ, Այգեհովիտ, Աչաջուր, Բերքաբեր, Գանձաքար, Գետահովիտ, Դիտավան, Ենոքավան, Լուսահովիտ, Լուսաձոր, Խաշթառակ, Ծաղկավան, Կայան, Կիրանց, Սարիգյուղ, Սևքար, Վազաշեն		[69]
Բերդ համայնք		78․528	31․695	Բերդ	Այգեձոր, Այգեպար, Արծվաբերդ, Իծաքար, Վերին Ծաղկավան, Մովսես, Նավուր, Ներքին Կարմիրաղբյուր, Նորաշեն, Չինարի, Չինչին, Չորաթան, Պառավաքար, Վարագավան, Վերին Կարմիր աղբյուր, Տավուշ		[70]
Դիլիջան համայնք		625.25	26․701	Դիլիջան	Հաղարծին, Թեղուտ, Գոշ, Աղավնավանք, Հովք, Խաչարձան, Ճերմակավան, Գեղատափ		[71]
Նոյեմբերյան համայնք		338․86	33․780	Նոյեմբերյան	Այրում, Արճիս, Բագրատաշեն, Բաղանիս, Բարեկամավան, Բերդավան, Դեբեդավան, Դեղձավան, Դովեղ, Զորական, Լճկաձոր, Կոթի, Կողբ, Հաղթանակ, Ոսկեպար, Ոսկեվան, Պտղավան, Ջուջևան		[72]

Տես նաև

• Հայաստանի վարչական բաժանում
• Մարզ

Ծանոթագրություններ

1. «ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ». ՀՀ ՏԿԵՆ. Հայաստանի կառավարություն.
2. «Խոշորացման գործընթացը կարեւոր դեր է խաղում համայնքների զարգացման գործում. Վահե Ղալումյան». Հայաստանի Ազգային Ժողով.
3. «Ալավերդու համայնքապետարանում կմերժեն Արկադի Թամազյանին անվստահություն հայտնելու ՔՊ նախաձեռնությունը». Ազատություն ռադիոկայան. Դեկտեմբեր 01, 2023.
4. «ՏԻՄ համամասնական». ԿԸՀ.
5. «Ավագանու անդամներ». Ճամբարակի համայնքապետարան.
6. «Աշտարակ համայնքի անձնագիր». Նշված չէ. {{cite web}}: |first= missing |last= (օգնություն)
7. «Ապարան համայնքի մասին». Ապարանի համայնքապետարան.
8. «Համայնքի անձնագիր».
9. «Համայնքի մասին».
10. «Թալին համայնքի անձնագիր».
11. «Արևուտ համայնքի մասին». Արևուտի համայնքապետարան.
12. «Մեծաձորի մայանքապետարան».
13. «Արտաշատ համայնքի մասին».
14. «Արարատ համայնքի անձնագիր».
15. «Մասիս համայնքի մասին».
16. «Արարատի մարզի Վերին Դվին համայնք». Արխիվացված է օրիգինալից 2024 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 18-ին.
17. «Վեդիի համայնք».
18. «Արմավիրի համայնքապետարան».
19. «Արմավիրի մարզի Արաքս համայնք».
20. «Բաղրամյան համայնքի անձնագիր».
21. «Խոյ համայնք».
22. «Արմավիրի մարզի Մեծամոր համայնքի մասին».
23. «Էջմիածնի քաղաքապետարան».
24. «Փարաքարի համայնքապետարան».
25. «Արմավիրի մարզի Ֆերիկ համայնք».
26. «Գավառ խոշորացված համայնք․ նկարագիր».
27. «Համայնքի մասին».
28. «Մարտունի համայնք».
29. «Սևան համայնքի անձնագիր».
30. «Վարդենիս համայնքի անձնագիր». Վարդենիսի համայնքապետարան.
31. «Վանաձորի քաղաքապետարան».
32. «Ալավերդի համայնք».
33. «Գյուլագարակ համայնքի մասին».
34. «Թումանյան համայնքի մասին».
35. «Փամբակ համայնք».
36. «Սպիտակ համայնք».
37. «Համայնքներ․ Ստեփանավան». Լոռու մարզպետի աշխատակազմ.
38. «Տաշիր համայնք».
39. «Լոռի Բերդ համայնք».
40. «Լերմոնտովոյի համայնքապետարան».
41. «Ֆիոլետովո համայնքի անձնագիր».
42. «Հրազդանի համայնքապետարան».
43. «Աբովյան համայնքի անձնագիր».
44. «Բյուրեղավան համայնքի մասին».
45. «Գառնիի համայնքապետարան».
46. «Կոտայքի մարզպետի աշխատակազմ․ Գառնի համայնք».
47. «Կոտայքի համայնքապետարան».
48. «Ծաղկաձոր համայնքի մասին».
49. «Նոր Հաճնի անձնագիր».
50. «Չարենցավան համայնքի անձնագիր».
51. «Ջրվեժի համայնքի անձնագիր».
52. «Արզնիի համայնքապետարան․ համայնքի անձնագիր». Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 19-ին.
53. «Գյումրիի քաղաքապետարան». Արխիվացված է օրիգինալից 2024-01-19-ին. Վերցված է 2024-01-19-ին.
54. «Ախուրյան համայնքի անձնագիր».
55. «Ամասիա համայնքի մասին». Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-26-ին. Վերցված է 2024-01-19-ին.
56. «Անի համայնքի անձնագիր».
57. «Աշոցքի համայնքապետարան».
58. «Արթիկ համայնքի անձնագիր».
59. «Կապան համայնքի անձնագիր».
60. «Սիսիան համայնքի մասին».
61. «Տաթևի համայնքապետարան․ Համայնքի մասին».
62. «Տեղ համայնքի անձնագիր».
63. «Քաջարան համայնքի մասին».
64. «Եղեգնաձորի համայնքապետարան․ համայնքի անձնագիր».
65. «Արենի համայնքապետարան».
66. «Եղեգիս համայնքի անձնագիր».
67. «Վայքի համայնքապետարան».
68. «Ջերմուկ համայնքի անձնագիր».
69. «Իջևան քաղաքի անձնագիր».
70. «Բերդ համայնքի անձնագիր».
71. «Դիլիջան համայնքի մասին».
72. «Նոյեմբերյանի համայնքապետարան․ Համայնքի անձնագիր».

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։