Powiaty w Polsce 1919–1939

Powiaty w Polsce w latach 1919–1939 – tabele będące graficzną prezentacją okresów istnienia i przynależności wojewódzkiej wszystkich powiatów II Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939.

Legenda

• Powiaty podzielono na dwie grupy (tabele) – powiaty ziemskie i miejskie.
• Każda kolumna reprezentuje jeden rok funkcjonowania powiatu (podany w nagłówku).
• Dla ułatwienia orientacji, ciąg lat funkcjonowania jednostek przytoczono przy każdym powiecie. W przypadku, kiedy powiat istniał również w 1945 roku, ciąg jego istnienia przekraczający próg tabeli oznaczono strzałką (→) – więcej w artykule Powiaty w Polsce od 1945.
• W przypadku, kiedy powiat istniał już w 1919, 1920, 1921 lub 1922 roku, nie musi oznaczać to, że powiat powołano w 1919, 1920, 1921 lub 1922 roku; po raz pierwszy znalazł się on jednak pod prawodawstwem niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej, a nie w państwie zaborczym, w którym posiadał odmienny status prawny. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku powiatu frysztackiego, w latach 1920–1938 należącego do Czechosłowacji.
• Dla uproszczenia, zabarwiono całą kolumnę nawet wtedy, kiedy powiat powołano lub zniesiono w środku danego roku.
• Kiedy w środku roku nastąpiła zmiana przynależności wojewódzkiej, zabarwiona kolumna odnosi się zawsze do roku nowej przynależności administracyjnej.
• Przynależność wojewódzką poszczególnych powiatów pomagają odczytać kolory użyte w tabelach (przedstawione poniżej).

Kolor	Województwo		Kolor	Województwo		Kolor	Województwo
	białostockie			kieleckie			krakowskie
	lubelskie			lwowskie			łódzkie
	nowogródzkie			poleskie			pomorskie
	poznańskie			stanisławowskie			śląskie
	tarnopolskie			warszawskie			wileńskie (1922–26 Ziemia Wileńska)
	wołyńskie			Warszawa

• Powiaty uszeregowane są według nazw obowiązujących w okresie ich istnienia. Nazwy powiatów utworzone po ewentualnych formalnych zmianach nazw powiatów, którym często wtórowały zmiany siedzib (od których nowe nazwy były wywodzone) znacznie się różnią od pierwotnych. W celu sprawniejszej nawigacji po artykule potraktowano je jako osobne hasła, natomiast ciąg prawny powiatów przed lub po zmianie nazwy zaznaczono odsyłaczem (→ lub ← zależnie od sytuacji chronologicznej).
• Fragmenty powiatów bez siedziby w obrębie Rzeczypospolitej Polskiej oznaczono symbolem (►) oraz przytoczono nazwę powiatu docelowego (wyjątek: powiat wieleński – jego siedziba została przedzielona granicą państwową, a samą jednostkę wcielono do powiatu czarnkowskiego).
• Znak # oznacza jednokrotną zmianę przynależności wojewódzkiej. Oznaczenia te przytoczono zarówno przy nazwie powiatu (w wersji skupionej), jak i w prezentacji graficznej (w wersji rozbieżnej, bezpośrednio przed lub po każdej zmianie przynależności).
• W kolumnie drugiej skrótami państw, których fragmenty weszły w skład II Rzeczypospolitej, oznaczono przynależność państwową powiatu (obszaru powiatu) przed I wojną światową (A – Austro-Węgry, N – Niemcy, R – Rosja).
• Druga od prawej, pusta kolumna oznacza okres okupacji hitlerowskiej i radzieckiej Polski w latach 1939–1945.

Powiaty ziemskie 1919–1939

Znak # oznacza jednokrotną zmianę przynależności wojewódzkiej

Powiat	–	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31	32	33	34	35	36	37	38	1939	–	1945
augustowski	R	1919–1939																						→[1]
babimojski[2]	N		→ 1920; ► wolsztyński
baranowicki	R			1921–1939
bardiowski[3]	A																				[4]
będziński	R	1919–1939																						→
bialski (Biała Krakowska)	A		1920–1939																					→
bialski (Biała Podlaska)	R	1919–1939																						→
białostocki	R	1919–1939																						→
białowieski	R			21–22
bielski (Bielsk Podlaski)	R	1919–1939																						→[5]
bielski (Bielsko)	A		1920–1939																					→
biłgorajski	R	1919–1939																						→
błoński	R	1919–1939																						→
bocheński	A		1920–1939																					→
bohorodczański	A		1920–1932
borszczowski	A		1920–1939
bóbrecki	A		1920–1939																					→
brasławski	R				1922–1939
brodnicki	N		1920–1939																					→
brodzki	A		1920–1939
brzeski (Brzesko)	A		1920–1939																					→
brzeski (Brześć nad Bugiem)	R			1921–1939																				[6]
brzeziński	R	1919–1939																						→
brzeżański	A		1920–1939
brzozowski	A		1920–1939																					→
buczacki	A		1920–1939
bydgoski #	N		1920–1938 #																		1938–1939			→
bytomski[7]	N				→ 1922; ► świętochłowicki
chełmiński	N		1920–1939																					→
chełmski	R	1919–1939																						→
chodzieski[8]	N		1920–1939																					→
chojnicki[9]	N		1920–1939																					→
chrzanowski	A		1920–1939																					→
ciechanowski	R	1919–1939																						→
cieszanowski	A		1920–1922			→ lubaczowski
cieszyński[10][11][12][13]	A		1920–1939																					→[14]
czadecki (część płn.)[12]	A																				[15]
czarnkowski[16][17]	N		1920–1939																					→
czeskocieszyński[11][18]	A																				[19]
częstochowski	R	1919–1939																						→
człuchowski[9]	N		→ 1920; ► chojnicki
czortkowski	A		1920–1939
dąbrowski	A		1920–1939																					→
dębicki	A	ropczycki ←																		1937–1939				→
dobromilski	A		1920–1939																					[20]
doliński	A		1920–1939
drohicki	R			1921–1939
drohobycki	A		1920–1939
dubieński[21]	R			1921–1939
duniłowicki[22] #	R	21-		22	# 1922–1925				→ postawski
działdowski[23] #	N		1920–1938 #																		1938–1939			→
dziśnieński #	R	21-		22	# 1922–1939
frydecki (część wsch.)[13]	A																				[15]
frysztacki[10][13]	A		→ 1920; ► cieszyński																		1938–1939			[24]
garwoliński #	R	1919–1939 #																				1939		→
Danziger Höhe[25]	N		→ 1920; ► kartuski
gliwicki[26]	N				→ 1922; ► rudzki / ► tarnogórski
gniewski[27]	N		1920–1932
gnieźnieński	N		1920–1939																					→
gorlicki[3]	A		1920–1939																					→[28]
gostyniński	R	1919–1939																						→
gostyński	N		1920–1939																					→
górowski[29]	N		→ 1920; ► leszczyński / ► rawicki
grodzieński	R			1921–1939																				[30]
grodziski[31]	N		1920–1932																					→
gródecki	A		1920–1939
grójecki	R	1919–1939																						→
grudziądzki	N		1920–1939																					→
grybowski	A		1920–1932
horochowski	R			1921–1939
horodeński	A		1920–1939
hrubieszowski	R	1919–1939																						→
husiatyński	A		1920–1925						→ kopyczyniecki
iłżecki	R	1919–1939																						→
inowrocławski #	N		1920–1938 #																		1938–1939			→
iwacewicki	R	kosowski (Kosów Poleski) ←																1935–1939
janowski	R	1919–1939																						→
jarociński	N		1920–1939																					→
jarosławski	A		1920–1939																					→
jasielski	A		1920–1939																					→
jaworowski	A		1920–1939																					[32]
jędrzejowski	R	1919–1939																						→
kaliski #	R	1919–1938 #																			1938–1939			→
kałuski	A		1920–1939
kamionecki	A		1920–1939
kartuski[33][25]	N		1920–1939																					→
katowicki	N				1922–1939																			→
kępiński[34][35]	N		1920–1939																					→
kielecki	R	1919–1939																						→
kieżmarski[36]	A																				[37]
kobryński	R			1921–1939
kolbuszowski	A		1920–1939																					→
kolneński	R	1919–1932
kolski #	R	1919–1938 #																			1938–1939			→
kołomyjski	A		1920–1939
konecki #	R	1919–1939 #																				1939		→
koniński #	R	1919–1938 #																			1938–1939			→
konstantynowski	R	1919–1932
kopyczyniecki	A	husiatyński ←						1925–1939
kosowski (Kosów Huc.)	A		1920–1939
kosowski[38] (Kosów Pol.)	R			1921–1935															→ iwacewicki
kostopolski	R						1925–1939
koszyrski[39]	R			1921–1939
kościański	N		1920–1939																					→
kościerski[40]	N		1920–1939																					→
kowelski	R			1921–1939
kozienicki	R	1919–1939																						→
koźmiński	N		1920–1932
krakowski	A		1920–1939																					→
krasnostawski	R	1919–1939																						→
krośnieński[41]	A		1920–1939																					→
krotoszyński	N		1920–1939																					→
krzemieniecki	R			1921–1939
kwidzyński[27]	N		→ 1920; ► gniewski
kutnowski #	R	1919–1939 #																				1939		→
leski (do 1931 liski)	A		1920–1939																					→[42]
leszczyński[29][43]	N		1920–1939																					→
lidzki	R			1921–1939
limanowski	A		1920–1939																					→
lipnowski #	R	1919–1938 #																			1938–1939			→
lubaczowski	A	cieszanowski ←				1923–1939																		→
lubartowski	R	1919–1939																						→
lubawski[44]	N		1920–1939																					→
lubelski	R	1919–1939																						→
lubliniecki[45]	N				1922–1939																			→
lubomelski	R			1921–1939
lwowski	A		1920–1939
łańcucki	A		1920–1939																					→
łaski	R	1919–1939																						→
łęczycki	R	1919–1939																						→
łomżyński #	R	1919–1939 #																				1939		→
łowicki #	R	1919–1939 #																				1939		→
łódzki	R	1919–1939																						→
łucki	R			1921–1939
łukowski	R	1919–1939																						→
łuniniecki	R			1921–1939
makowski (Maków Maz.)	R	1919–1939																						→
makowski (Maków Podh.)	A						1924–1932
miechowski	R	1919–1939																						→
mielecki	A		1920–1939																					→
międzychodzki[46]	N		1920–1939																					→
międzyrzecki[46]	N		→ 1920; ► międzychodzki / ► nowotomyski
miński[47]	R	1919–1939																						→
mławski	R	1919–1939																						→
mogileński	N		1920–1939																					→
mołodeczański[48]	R									1927–1939
morski	N									1927–1939														→
mościski	A		1920–1939																					[49]
myślenicki	A		1920–1939																					→
nadwórniański	A		1920–1939
namiestowski[50][51]	A						→ 1924; ► spisko-orawski														[52]
namysłowski[34]	N		→ 1920; ► kępiński
nidzicki[23]	N		→ 1920; ► działdowski
nieszawski #	R	1919–1938 #																			1938–1939			→
nieświeski	R			1921–1939
niżański	A		1920–1939																					→
nowogródzki	R			1921–1939
nowosądecki[53]	A		1920–1939																					→[54]
nowotarski[36][51][55][56]	A		1920–1939																					→[57]
nowotomyski[46]	N		1920–1939																					→
obornicki	N		1920–1939																					→
odolanowski[35]	N		1920–1932
olkuski	R	1919–1939																						→
opatowski	R	1919–1939																						→
opoczyński #	R	1919–1939 #																				1939		→
ostrogski	R			1921–1924				→ zdołbunowski
ostrołęcki #	R	1919–1939 #																				1939		→
ostrowski (Ostrów Maz.) #	R	1919–1939 #																				1939		→
ostrowski (Ostrów Wlkp.)	N		1920–1939																					→
ostródzki[44]	N		→ 1920; ► lubawski
ostrzeszowski[35]	N		1920–1932
oszmiański	R				1922–1939
oświęcimski	A		1920–1932
peczeniżyński	A		1920–1929
pilźnieński[58]	A		1920–1932
pińczowski	R	1919–1939																						→
piński	R			1921–1939
piotrkowski	R	1919–1939																						→
pleszewski	N		1920–1932
płocki	R	1919–1939																						→
płoński	R	1919–1939																						→
podgórski	A		1920–1923
podhajecki	A		1920–1939
postawski	R	duniłowicki ←							1926–1939
poznański	N							1925–1939																→
poznański wschodni	N		1920–1924
poznański zachodni	N		1920–1924
prużański	R			1921–1939
przasnyski	R	1919–1939																						→
przemyski	A		1920–1939																					→[59]
przemyślański	A		1920–1939
przeworski	A		1920–1939																					→
pszczyński	N				1922–1939																			→
pucki	N		1920–1927
puławski	R	1919–1939																						→
pułtuski	R	1919–1939																						→
raciborski[60]	N				→ 1922; ► rybnicki
radomski	R	1919–1939																						→
radomszczański	R	1919–1939																						→
radziechowski	A		1920–1939
radzymiński	R	1919–1939																						→
radzyński	R	1919–1939																						→
rawicki[29]	N		1920–1939																					→
rawski[61] (Rawa Maz.) #	R	1919–1939 #																				1939		→
rawski[62] (Rawa Ruska)	A		1920–1939																					[63]
rohatyński	A		1920–1939
ropczycki	A		1920–1937																		→[64]
rówieński	R			1921–1939
rudecki	A		1920–1939
rudzki[26][65]	N				1922–1924
rybnicki[60][66]	N				1922–1939																			→
rypiński #	R	1919–1938 #																			1938–1939			→
rzeszowski	A		1920–1939																					→
samborski	A		1920–1939
sandomierski	R	1919–1939																						→
sanocki	A		1920–1939																					→
sarneński #	R			1921–1930 #									1930–1939
sejneński[67]	R	1919–1925
sępoleński[68]	N		1920–1939																					→
siedlecki	R	1919–1939																						→
sieradzki	R	1919–1939																						→
sierpecki	R	1919–1939																						→
skałacki	A		1920–1939
skierniewicki #	R	1919–1939 #																				1939		→
skolski	A		1920–1932
słonimski	R			1921–1939
słupecki	N	1919–1932
sniński[69]	A																				[70]
sochaczewski	R	1919–1939																						→
sokalski	A		1920–1939																					[71]
sokołowski #	R	1919–1939 #																				1939		→
sokólski	R	1919–1939																						→[72]
spisko-orawski[50][73][74]	A		1920–1925
stanisławowski	A		1920–1939
starogardzki	N		1920–1939																					→
starolubowelski[53]	A																				[75]
starosamborski	A		1920–1932
starowiejski[73][55]	A		→ 1920; ► spisko-orawski																		[37]
stoliński	R					1923–1939
stołpecki	R			1921–1939
stopnicki	R	1919–1939																						→
stryjski	A		1920–1939
strzelneński[76]	N		1920–1932
strzyżowski	A		1920–1932
suwalski[77]	R	1919–1939																						→
sycowski[35]	N		→ 1920; ► kępiński / ► odolanowski / ► ostrzeszowski
szamotulski	N		1920–1939																					→
szczuczyński (Grajewo)	R	1919–1939																						→
szczuczyński (Szczuczyn)	R											1929–1939
szubiński #	N		1920–1938 #																		1938–1939			→
śmigielski	N		1920–1932
śniatyński	A		1920–1939
średzki[78]	N		1920–1939																					→
śremski	N		1920–1939																					→
świecki	N		1920–1939																					→
święciański	R				1922–1939
świętochłowicki[79][7]	N				1922–1939
tarnobrzeski	A		1920–1939																					→
tarnogórski[26][80]	N				1922–1939																			→
tarnopolski	A		1920–1939
tarnowski	A		1920–1939																					→
tczewski	N		1920–1939																					→
tłumacki	A		1920–1939
tomaszowski[81]	R	1919–1939																						→
toruński	N		1920–1939																					→
trembowelski	A		1920–1939
trzciański[74][56][82]	A		→ 1920; ► spisko-orawski																		[37]
tucholski	N		1920–1939																					→
turczański #	A		1920–1931 #											1931–1939										[83]
turecki #	R	1919–1938 #																			1938–1939			→
wadowicki	A		1920–1939																					→
warszawski	R	1919–1939																						→
wąbrzeski	N		1920–1939																					→
wągrowiecki	N		1920–1939																					→
wejherowski[84]	N		1920–1928
węgrowski #	R	1919–1939 #																				1939		→
wieleński[16]	N		→ 1920; ► czarnkowski
wielicki	A		1920–1932
wieluński	R	1919–1939																						→
wilejski #	R	21-		22	# 1922–1939
wileńsko-trocki	R				1922–1939
witkowski	N		1920–1927
włocławski #	R	1919–1938 #																			1938–1939			→
włodawski	R	1919–1939																						→
włodzimierski	R			1921–1939
włoszczowski	R	1919–1939																						→
wolsztyński[2]	N		1920–1939																					→
wołkowyski	R			1921–1939																				[85]
wołożyński	R			1921–1939
wrzesiński	N		1920–1939																					→
wschowski[43]	N		→ 1920; ► leszczyński
wyrzyski #	N		1920–1938 #																		1938–1939			→
wysokomazowiecki[86]	R	1919–1939																						→
zabrski[65]	N				→ 1922; ► rudzki
zaleszczycki	A		1920–1939
zamojski	R	1919–1939																						→
zawierciański	R									1927–1939														→
zbaraski	A		1920–1939
zborowski	A		1920–1939
zdołbunowski	R	ostrogski ←					1925–1939
złoczowski	A		1920–1939
złotowski[68]	N		→ 1920; ► sępoleński
żniński	N		1920–1939																					→
żółkiewski	A		1920–1939
żydaczowski	A		1920–1939
żywiecki[51]	A		1920–1939																					→[87]

Powiaty miejskie 1920–1939

Znak # oznacza jednokrotną zmianę przynależności wojewódzkiej

Powiat	–	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31	32	33	34	35	36	37	38	1939	–	1945
Białystok	R									1928–1939													→
Bielsko[88]	A	1920–1939[89]																					→
Bydgoszcz	N	1920–1938 #																		1938–1939			→
Bytom[79]	N			→ 1922; ► świętochłowicki
Chorzów	N	Królewska Huta ←														1934–1939							→
Częstochowa	R									1928–1939													→
Gdynia	N										1929–1939												→
Gniezno	N						1925–1939																→
Grudziądz	N	1920–1939																					→
Inowrocław	N						1925–1938 #													1938–1939			→
Katowice	N			1922–1939																			→
Kraków	A	1920–1939																					→
Królewska Huta	N			1922–34												→ Chorzów							→
Lublin	R	1920–1922								1928–1939													→
Lwów	A	1920–1939
Łódź	R	1920–1939																					→
Południowo-Warszawski[90]	R									1928–1939													[91]
Poznań	N	1920–1939																					→
Północno-Warszawski[92]	R									1928–1939													[91]
Prasko-Warszawski[93]	R									1928–1939													[91]
Radom	R													1932–1939									→
Sosnowiec	R									1928–1939													→
Śródmiejsko-Warszawski	R												1931–1939										[91]
Toruń	N	1920–1939																					→
Wilno	R		1921–1939

Zobacz też

• powiat
• lista powiatów w Polsce
• powiaty w Polsce od 1945
• powiaty w Polsce w latach 1944–1975
• powiaty i gminy o identycznych nazwach
• podział administracyjny II Rzeczypospolitej
• miasta w II Rzeczypospolitej
• miasto wydzielone z powiatowego związku samorządowego
• gmina wiejska o miejskich uprawnieniach finansowych

Przypisy

1. W 1945 roku Polsce przypadła zachodnia część powiatu augustowskiego z woj. białostockiego bez miejscowości takich jak Adamowicze, Łojki i Sopoćkinie, które weszły w skład ZSRR. Siedziba powiatu – Augustów – pozostała po polskiej stronie granicy.
2. W 1920 roku Polsce przypadła większa część powiatu babimojskiego bez miejscowości: Babimost, Bagno, Ciosaniec, Chwalim, Droniki, Kaliska, Kargowa, Kuligowo, Łupice, Nowe Kramsko, Nowy Jaromierz, Obra Dolna, Podmokle Małe, Podmokle Wielkie, Rudno, Spokojna, Stare Kramsko, Stary Jaromierz, Szreniawa, Śmieszkowo, Świętno, Tatarki, Wilcze i Wojnowo. Siedziba powiatu – Wolsztyn – znalazła się po polskiej stronie granicy. Z polskiej części powiatu babimojskiego utworzono powiat wolsztyński.
3. W 1938 roku przyłączono do Polski część powiatu bardiowskiego z fragmentem Cygielki przylegającym do Wysowej. Przyłączono ją do powiatu gorlickiego w woj. krakowskim.
4. → 1938; ► gorlicki.
5. W 1945 roku Polsce przypadła zachodnia część powiatu bielskiego z woj. białostockiego bez części Puszczy Białowieskiej i kilku miejscowości położonych po jej południowej stronie, które weszły w skład ZSRR. Siedziba powiatu – Bielsk Podlaski – pozostała po polskiej stronie granicy.
6. W 1945 roku Polsce przypadły północno-zachodnie skrawki powiatu brzeskiego z woj. poleskiego (fragmenty a) gminy Połowce m.in. z miejscowościami Klukowicze, Litwinowicze, Siemichocze, Tymianka, Wólka Nurzecka i Wyczółki oraz b) gminy Wysokie Litewskie m.in. z miejscowościami Tokary i Wilanowo. Siedziba powiatu – Brześć nad Bugiem – znalazła się po wschodniej stronie granicy, w ZSRR. Polska część powiatu brzeskiego została zintegrowana z powiatem bielskim w woj. białostockim (1945); od 1952 tereny te należą do powiatu siemiatyckiego.
7. W 1922 roku w Polsce znalazła się część powiatu bytomskiego z 13 gminami (Brzeziny, Brzozowice, Chropaczów, Dąbrówka Wielka, Hajduki Nowe, Hajduki Wielkie, Kamień, Lipiny, Łagiewniki, Orzegów, Piekary Wielkie, Szarlej, Świętochłowice) i 7 obszarami dworskimi. Siedziba powiatu – Bytom – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Z polskiej części powiatu bytomskiego utworzono powiat świętochłowicki w woj. śląskim.
8. W 1920 roku Polsce przypadła większa część powiatu chodzieskiego bez miejscowości: Ługi Ujskie, Motylewo, Piła, Skórka i Stobno. Siedziba powiatu – Chodzież – znalazła się po polskiej stronie granicy.
9. W 1920 w roku Polsce znalazła się północno-wschodnia część powiatu człuchowskiego. Siedziba powiatu – Człuchów – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Polską część powiatu człuchowskiego przyłączono do powiatu chojnickiego w woj. pomorskim.
10. Po wytyczeniu granicy między Polską a Czechosłowacją na Śląsku Cieszyńskim w 1920 roku, zdecydownie większa (zaolziańska) część powiatu frysztackiego przypadła Czechosłowacji (CS). W Polsce znalazły się jedynie cztery i pół gminy (jednostkowe): Kaczyce (oprócz skrawka, który włączono do gminy Łąki nad Olzą w CS), Kończyce Wielkie (w całości), Kończyce Małe (w całości), pół gminy Marklowice; polską część przekształcono w gminę Marklowice Górne (część czeską przekształcono w gminę Marklowice Dolne) oraz gmina Zebrzydowice (oprócz skrawka, który włączono do gminy Marklowice Dolne i do Frysztatu w CS). Wszyskie te gminy weszły w skład powiatu cieszyńskiego w województwie śląskim, i pozostały w nim nawet po reaktywowaniu powiatu frysztackiego w 1938 w związku z okupacją Zaolzia przez Polskę.
11. W 1938 roku przyłączono do Polski z Czechosłowacji powiat czeskocieszyński (wraz z siedzibą powiatu – Czeskim Cieszynem). Powiat przyłączono do powiatu cieszyńskiego w woj. śląskim.
12. 16 listopada 1938 roku włączono do Polski północny skrawek powiatu czadeckiego z Czechosłowacji z częściami gmin: Czarne, Oleśna, Skalite i Świerczynowiec. Siedziba powiatu – Czadca – pozostała po czechosłowackiej stronie granicy. Przyłączona do Polski część powiatu została zintegrowana 1 lutego 1939 roku z powiatem cieszyńskim w woj. śląskim.
13. 16 listopada 1938 roku włączono do Polski wschodni skrawek powiatu frydeckiego z Czechosłowacji z 4 gminami i częściami 11 gmin. Siedziba powiatu – Frydek – pozostała po czechosłowackiej stronie granicy. Przyłączona do Polski część powiatu została włączona 1 lutego 1939 roku do powiatu cieszyńskiego (gminy: Morawka, Szonów, Wojkowice, Żermanice oraz części gmin: Bartowice, Błędowice Górne, Błędowice Średnie, Ligota Dolna, Ligota Górna, Noszowice) i frysztackiego (części gmin: Gruszów, Hermanice, Michałkowice, Radwanice i Śląska Ostrawa) w woj. śląskim.
14. W 1945 roku Polsce przypadła część powiatu cieszyńskiego w granicach sprzed listopada 1938 roku (bez dawnego powiatu czeskocieszyńskiego oraz włączonych 16 listopada 1938 roku fragmentów powiatów czadeckiego i frydeckiego), potwierdzonych umową o ostatecznym wytyczeniu granicy polsko-czechosłowackiej ratyfikowaną 14 lutego 1959 roku (obszary te weszły w skład Czechosłowacji).
15. → 1938 (1939); ► cieszyński.
16. W 1920 w roku Polsce znalazła się południowa część powiatu wieleńskiego na lewym brzegu Noteci (Chełst, Drawsko, Drawski Młyn, Gulcz, Kamiennik, Kwiejce, Marylin, Mikołajewo, Nowe Kwiejce, Pęckowo, Piłka, Rosko, Wrzeszczyna oraz część Wielenia). Siedziba powiatu – Wieleń – została przedzielona granicą polsko-niemiecką. Polską część powiatu wieleńskiego przyłączono do powiatu czarnkowskiego w woj. poznańskim.
17. W 1920 roku Polsce przypadła większa część powiatu czarnkowskiego bez miejscowości na prawym brzegu Noteci (Biała, Bukowiec, Gajewo, Kuźnica Czarnkowska, Łomnica, Niekursko, Nowa Wieś, Radolin, Radolinek, Radosiew, Runowo, Rychlik, Sarcz, Siedlisko, Smolarnia, Straduń, Teresin, Wrząca, Zofiowo). Siedziba powiatu – Czarnków – znalazła się po polskiej stronie granicy.
18. Inna używana nazwa: cieszyński zachodni.
19. → 1938; ► cieszyński.
20. W 1945 roku Polsce przypadła zachodnia część powiatu dobromilskiego z woj. lwowskiego m.in. z miejscowościami Bircza, Kalwaria Pacławska i Wojtkowa. Siedziba powiatu – Dobromil – znalazła się po wschodniej stronie granicy, w ZSRR. Polska część powiatu dobromilskiego została zintegrowana z powiatem przemyskim w nowo utworzonym woj. rzeszowskim (1945).
21. Inna używana nazwa: dubnowski.
22. Inna używana nazwa: duniłowiczowski.
23. W 1920 w roku Polsce znalazła się część powiatu nidzickiego m.in. z Działdowem i Płośnicą. Siedziba powiatu – Nidzica – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Z polskiej części powiatu nidzickiego utworzono powiat działdowski w woj. pomorskim.
24. Powiat frysztacki, będący w latach 1938–1939 częścią województwa śląskiego, jako część Polski wymieniony jest w Dzienniku Ustaw RP po II wojnie światowej tylko raz (Dz.U. z 1945 r. nr 33, poz. 196), co może być spowodowane sporem o Zaolzie między Polską a Czechosłowacją i nieuregulowaną prawnie kwestią przebiegu granicy, brak innych źródeł potwierdzających przynależność całego powiatu lub jego części do Polski w 1945 roku. Siedziba powiatu – Frysztat – znalazła się ostatecznie po czechosłowackiej stronie granicy.
25. W 1920 w roku Polsce znalazł się fragment powiatu Danziger Höhe: gminy jednostkowe Bysewo, Klukowo, Rębiechowo i Sulmin oraz obszary dworskie Czaple, Kokoszki, Leźno, Lniska, Matarnia i Owczarnia. Polską część powiatu Gdańskie Wyżyny przyłączono do powiatu kartuskiego w woj. pomorskim.
26. W 1922 roku w Polsce znalazły się dwie oddzielne części powiatu gliwickiego z 3 gminami i 3 obszarami dworskimi: południowa (Gierałtowice, Przyszowice) i północna (Mikoleska). Siedziba powiatu – Gliwice – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Polskie części powiatu gliwickiego zostały zintegrowane z powiatem rudzkim (Gierałtowice, Przyszowice) i tarnogórskim (Mikoleska) w woj. śląskim.
27. W 1920 w roku Polsce znalazła się część powiatu kwidzyńskiego: 1) w wyniku postanowień traktatu wersalskiego – lewy brzeg Wisły; 2) po plebiscycie na Powiślu (Bursztych, Janowo, Kramrowo, Nowe Lignowy, Pólko Małe). Siedziba powiatu – Kwidzyn – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Z polskiej części powiatu kwidzyńskiego utworzono powiat gniewski w woj. pomorskim.
28. W 1945 roku Polsce przypadła część powiatu gorlickiego w granicach sprzed listopada 1938 roku (bez terenów nad rzeką Cygielką, które weszły w skład Czechosłowacji), potwierdzonych umową o ostatecznym wytyczeniu granicy polsko-czechosłowackiej ratyfikowaną 14 lutego 1959 roku.
29. W 1920 w roku Polsce znalazł się fragment powiatu górowskiego. Siedziba powiatu – Góra – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Polską część powiatu górowskiego przyłączono do powiatów: leszczyńskiego (Jabłonna, Kaczkowo, Rojęczyn) i rawickiego (Trzebosz) w woj. poznańskim.
30. W 1945 roku Polsce przypadły południowo-zachodnie skrawki powiatu grodzieńskiego z woj. białostockiego m.in. z miejscowościami Krynki i Kruszyniany. Siedziba powiatu – Grodno – znalazła się po wschodniej stronie granicy, w ZSRR. Polska część powiatu grodzieńskiego została zintegrowana z powiatem sokólskim w tymże województwie (1945).
31. Powiat z siedzibą w Grodzisku Wielkopolskim; nie mylić z powiatem grodziskim z siedzibą w Grodzisku Mazowieckim.
32. W 1945 roku Polsce przypadła zachodnia część powiatu jaworowskiego z woj. lwowskiego (gmina Wielkie Oczy – 8 gromad i gmina Gnojnice – 4 gromady, którą przekształcono w gminę Młyny). Siedziba powiatu Jaworów znalazła się po wschodniej stronie granicy, w Ukraińskiej SRR. Pozostała Polsce część powiatu jaworowskiego została zintegrowana z powiatami lubaczowskim (Wielkie Oczy) i powiatem jarosławskim (Młyny) w nowo utworzonym woj. rzeszowskim (1945).
33. W 1920 roku Polsce przypadła większa część powiatu kartuskiego bez miejscowości: Czapielsk, Huta Dolna, Huta Górna, Jodłowno, Klonowo Dolne, Klonowo Górne, Kolbudy, Łapino, Majdany, Marszewo, Miłowo, Nowa Wieś Przywidzka, Ostróżki, Pomlewo, Pręgowo, Przywidz, Roztoka, Szklana Góra, Ząbrsko Dolne i Ząbrsko Górne, włączonych do Wolnego Miasta Gdańska. Siedziba powiatu – Kartuzy – znalazła się po polskiej stronie granicy. Jeszcze w tym samym roku dokonano korekty granicy – Żukówko ponownie znalazło się w Niemczech.
34. W 1920 w roku Polsce znalazła się północno-wschodnia część powiatu namysłowskiego (Darnowiec, Drożki, Krzyżowniki, Mały Buczek, Proszów, Rychtal, Sadogóra, Skoroszów, Stogniewice, Wielki Buczek, Zgorzelec). Siedziba powiatu – Namysłów – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Polską część powiatu namysłowskiego przyłączono do powiatu kępińskiego w woj. poznańskim.
35. W 1920 w roku Polsce znalazła się wschodnia część powiatu sycowskiego. Siedziba powiatu – Syców – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Polską część powiatu sycowskiego przyłączono do powiatów: kępińskiego (Bałdowice, Bralin, Chojęcin, Domasłów, Gola, Koza Wielka, Miechów, Marcinki, Mnichowice, Nosale, Nowa Wieś Książęca, Pisarzowice, Słupia, Tabor Mały, Tabor Wielki, Trębaczów, Turkowy, Zbyczyna; a także Dziadowa Kłoda (Kunzendorf) i Ślizów (Schleise), które jednak po pół roku zwrócono Niemcom ), odolanowskiego (Bronisławka, Cieszyn, Chojnik, Czesławice, Dobrzec, Hetmanów, Janisławice, Jarnostaw, Jesiona, Kałkowskie, Kąty Śląskie, Kocina, Konradów, Kopalina, Kuźnica Kącka, Lipskie, Łachów, Mariak, Możdżanów, Pawłów, Piła, Sobki, Sośnie, Starza, Surmin, Szklarka Śląska, Żabnik) i ostrzeszowskiego (Mąkoszyce, Niwki Książęce, Rybin) w woj. poznańskim.
36. W 1938 roku przyłączono do Polski część powiatu kieżmarskiego z gminą Jaworzyna i częścią gminy Ździar. Siedziba powiatu – Kieżmark – pozostała po czechosłowackiej stronie granicy. Polską część powiatu kieżmarskiego przyłączono do powiatu nowotarskiego w woj. krakowskim.
37. → 1938; ► nowotarski.
38. Inna pisownia: kossowski.
39. Inna używana nazwa: kamień-koszyrski.
40. W 1920 roku Polsce przypadła większa część powiatu kościerskiego bez miejscowości: Bliziny, Borowina, Czarna Huta, Częstocin, Drzewina, Gromadzin, Kierzkowo, Olszanka, Pawłowo, Piekło Górne, Piekło Dolne, Sucha Huta, Trzepowo włączonych do Wolnego Miasta Gdańska. Siedziba powiatu – Kościerzyna – znalazła się po polskiej stronie granicy.
41. Powiat z siedzibą w Krośnie; nie mylić z powiatem krośnieńskim z siedzibą w Krośnie Odrzańskim.
42. W 1945 roku Polsce przypadła część powiatu leskiego z woj. lwowskiego m.in. bez miejscowości (które weszły w skład ZSRR) przyłączonych później do Polski (1951) w wyniku umowy o zmianie granic z ZSRR (w tym Ustrzyk Dolnych), przywrócono także granicę południową sprzed listopada 1938 roku (bez tzw. źródłowiska Udawy), potwierdzonych umową o ostatecznym wytyczeniu granicy polsko-czechosłowackiej ratyfikowaną 14 lutego 1959 roku.
43. W 1920 w roku Polsce znalazła się północno-wschodnia część powiatu wschowskiego z miejscowościami: Brenno, Bukówiec Górny, Długie Nowe, Dominice, Gołanice, Grotniki, Jezierzyce Kościelne, Krzycko Małe, Krzycko Nowe (Lindensee), Krzycko Wielkie, Miastko, Niechłód, Potrzebowo, Radomyśl, Sądzia, Wijewo, Włoszakowice, Zaborówiec i Zbarzewo. Siedziba powiatu – Wschowa – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Polską część powiatu wschowskiego przyłączono do powiatu leszczyńskiego w woj. poznańskim.
44. W 1920 w roku Polsce znalazła się część powiatu ostródzkiego z 3 gminami (Groszki, Lubstynek i Napromek). Siedziba powiatu – Ostróda – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Polską część powiatu ostródzkiego przyłączono do powiatu lubawskiego w woj. pomorskim.
45. W 1922 roku Polsce przypadła większa część powiatu lublinieckiego bez gmin: Bzinica Nowa, Bzinica Stara, Ciasna, Dzielna, Główczyce, Główczyce, Gwoździany, Jeżowa, Klekotna, Kolejka, Koszwice, Ligota Dobrodzieńska, Łagiewniki Małe, Makowczyce, Molna, Myślina, Panoszów, Pludry, Rzędowice, Sieraków, Szemrowice, Skrzydłowice, Turza, Warłów, Wędzina, Zborowskie i Zwóz oraz miasta Dobrodzień (obszar ten przekształcono 15 czerwca 1922 w powiat dobrodzieński). Siedziba powiatu – Lubliniec – znalazła się po polskiej stronie granicy.
46. W 1920 w roku Polsce znalazła się wschodnia część powiatu międzyrzeckiego na prawym brzegu Obry. Siedziba powiatu – Międzyrzecz – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Polską część powiatu międzyrzeckiego przyłączono do powiatu międzychodzkiego (Dormowo, Głażewo, Lewice, Łowyń, Silna, Stoki, Świechocin, Wrony) i nowotomyskiego (Chojniki, Chrośnica, Grubsko, Jabłonka Stara, Jastrzębsko Stare, Lewiczynek, Lubień, Łęczno, Łomnica, Miedzichowo, Nądnia, Nowa Silna, Nowa Wieś Zbąska, Nowe Czeskie, Nowe Jastrzębsko, Nowy Dwór, Pąchy, Perzyny, Prądówka, Przychodzko, Przyprostynia, Stare Czeskie, Stary Folwark, Stefanowo, Strzyżewo, Szklarka Trzcielska, Toczeń, Zachodzko, Zakrzewko, Zawada, Zbąszyń) w woj. poznańskim.
47. Inna używana nazwa: mińsko-mazowiecki.
48. Inna używana nazwa: mołodecki.
49. W 1945 roku Polsce przypadła zachodnia część powiatu mościskiego z woj. lwowskiego – fragment gminy Małnów z Kalnikowem i zachodnim fragmentem Starzawy. Siedziba powiatu – Mościska – znalazła się po wschodniej stronie granicy, w ZSRR. Polska część powiatu mościskiego została zintegrowana z powiatem przemyskim (sekcja północna) w nowo utworzonym woj. rzeszowskim (1945).
50. W 1924 roku w Polsce znalazła się część powiatu namiestowskiego z fragmentem gminy Lipnica Wielka. Siedziba powiatu – Namiestów – pozostała po czechosłowackiej stronie granicy. Polską część powiatu namiestowskiego przyłączono do powiatu spisko-orawskiego w woj. krakowskim.
51. W 1938 roku w Polsce znalazła się część powiatu namiestowskiego z fragmentem Bobrowa (fragment zachodniego stoku góry Krywań) i Półgóry (południowy stok Mędralowej/Jałowca Małego). Przyłączono ją odpowiednio do powiatów nowotarskiego i żywieckiego w woj. krakowskim.
52. → 1938; ► nowotarski / ► żywiecki.
53. W 1938 roku przyłączono do Polski część powiatu starolubowelskiego z fragmentami Legnawy, Małego Lipnika, Małego Sulina, Mniszka nad Popradem i Stariny leżącymi nad Popradem. Przyłączono ją do powiatu nowosądeckiego w woj. krakowskim.
54. W 1945 roku Polsce przypadła część powiatu nowosądeckiego w granicach sprzed listopada 1938 roku (bez przyłączonego wówczas fragmentu doliny Popradu koło Żegiestowa, który wszedł w skład Czechosłowacji), potwierdzonych umową o ostatecznym wytyczeniu granicy polsko-czechosłowackiej ratyfikowaną 14 lutego 1959 roku.
55. W 1938 roku przyłączono do Polski część powiatu starowiejskiego z Leśnicą oraz fragmentami Lechnicy i Szwabów Niżnich. Włączono ją do powiatu nowotarskiego w woj. krakowskim.
56. W 1938 roku w Polsce znalazła się część powiatu trzciańskiego z wsiami Głodówka i Sucha Góra (w latach 1924–1938 należącymi do Czechosłowacji) oraz fragmentem gminy Trzciana sąsiadujący z Lipnicą Wielką. Przyłączono ją do powiatu nowotarskiego w woj. krakowskim.
57. W 1945 roku Polsce przypadła część powiatu nowotarskiego w granicach sprzed listopada 1938 roku (bez Jaworzyny Tatrzańskiej i Leśnicy, Głodówki, Suchej Góry i skrawków terenów leśnych między Lipnicą Wielką a Bobrowem i Rabczą, które weszły w skład Czechosłowacji), potwierdzonych umową o ostatecznym wytyczeniu granicy polsko-czechosłowackiej ratyfikowaną 14 lutego 1959 roku.
58. Inna używana nazwa: pilzneński.
59. W 1945 roku Polsce przypadła zachodnia część powiatu przemyskiego z woj. lwowskiego bez miejscowości (które weszły w skład ZSRR) takich jak Medyka (przyłączona ponownie do Polski w 1948 roku) i Niżankowice. Siedziba powiatu – Przemyśl – znalazła się po polskiej stronie granicy.
60. W 1922 roku w Polsce znalazła się część powiatu raciborskiego z 19 gminami (Adamowice, Bełsznica, Bluszczów, Bogunice, Brzezie, Buków, Gorzyce, Gorzyczki, Kamień, Kobyla, Kornowacz, Ligota Tworkowska, Lubomia, Nieboczowy, Pogrzebień, Raszczyce, Rogi, Syrynia, Uchylsko) i 19 obszarami dworskimi. Siedziba powiatu – Racibórz – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Polska część powiatu raciborskiego została zintegrowana z powiatem rybnickim w woj. śląskim.
61. Inna używana nazwa: rawsko-mazowiecki.
62. Inna używana nazwa: rawsko-ruski.
63. W 1945 roku Polsce przypadły zachodnie skrawki powiatu rawskiego z woj. lwowskiego, które włączono do: 1) powiatu tomaszowskiego: a) miasto Uhnów; b) gminy: Bełżec, Lubycza Królewska, Tarnoszyn i Wierzbica (przekształconą w gminę Uhnów); c) gromady Hrebenne i Siedliska z gminy Siedliska (J. Feduszka: Zmiany przebiegu granicy, 2001; Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 160) oraz do 2) powiatu lubaczowskiego w nowo utworzonym woj. rzeszowskim (1945): Dziewięcierz (z gminy Potylicz), Radruż (z gminy Wróblaczyn), Werchrata i Prusie (z gminy Siedliska).
64. → dębicki.
65. W 1922 roku w Polsce znalazła się część powiatu zabrskiego z 9 gminami (Bielszowice, Bujaków, Chudów, Kończyce, Makoszowy, Paniowy, Paniówki, Pawłów, Ruda) i 3 obszarami dworskimi (powiat zabrski zniesiono 1 stycznia 1927). Siedziba powiatu – Zabrze (Hindenburg) – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Z polskiej części powiatu zabrskiego utworzono powiat rudzki w woj. śląskim.
66. W 1922 roku Polsce przypadła większa część powiatu rybnickiego bez gmin i obszarów dworskich: Bargłówka, Dolna Wieś, Górki, Jankowice Rudzkie, Kolonia Renerowska, Kuźnia Nieborowska, Nieborowice, Pilchowice, Ruda Kozielska, Rudy, Stanica, Stodoły oraz Wielopole Pilchowickie. Siedziba powiatu – Rybnik – znalazła się po polskiej stronie granicy.
67. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę i Litwę jedynie zachodia część powiatu sejneńskiego pozostała przy Polsce (ok. 1/3); wschodnie gminy Kopciowo, Kudrany, Lejpuny, Łoździeje, Metele, Mirosław, Sereje, Święto-Jeziory i Wiejsieje znalazły się w 1919 roku w państwie litewskim.
68. W 1920 w roku Polsce znalazła się część powiatu złotowskiego m.in. z Kamieniem, Sępólnem, Sypniewem i Więcborkiem. Siedziba powiatu – Złotów – pozostała po niemieckiej stronie granicy. Z polskiej części powiatu złotowskiego utworzono powiat sępoleński w woj. pomorskim.
69. W 1938 roku przyłączono do Polski część powiatu snińskiego z fragmentem Osadnego powyżej źródła Udawy (z fragmentem linii kolejowej Nowy Łupków – Cisna). Przyłączono ją do powiatu leskiego w woj. lwowskim.
70. → 1938; ► leski.
71. W 1945 roku Polsce przypadły zachodnie fragmenty powiatu sokalskiego, które włączono do powiatu hrubieszowskiego: a) miasto Bełz; b) gminy Bełz, Chorobrów, Krystynopol i Waręż (J. Feduszka: Zmiany przebiegu granicy, 2001; Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 160).
72. W 1945 roku Polsce przypadła zachodnia część powiatu sokólskiego z woj. białostockiego bez Odelska, który wszedł w skład ZSRR. Siedziba powiatu – Sokółka – pozostała po polskiej stronie granicy.
73. W 1920 roku w Polsce znalazła się część powiatu starowiejskiego (Czarna Góra, Dursztyn, Falsztyn, Frydman, Jurgów, Kacwin, Krempachy, Łapszanka, Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Niedzica, Nowa Biała, Rzepiska, Trybsz). Siedziba powiatu – Stara Wieś Spiska – pozostała po czechosłowackiej stronie granicy. Polską część powiatu starowiejskiego przyłączono do powiatu spisko-orawskiego w woj. krakowskim.
74. W 1920 roku w Polsce znalazła się część powiatu trzciańskiego (Bukowina, Chyżne, Głodówka, Harkabuz, Jabłonka, Lipnica Mała, Orawka, Piekielnik, Podsarnie, Podszkle, Podwilk, Sucha Góra, Zubrzyca Dolna, Zubrzyca Górna i część gminy Lipnica Wielka). Siedziba powiatu – Trzciana – pozostała po czechosłowackiej stronie granicy. Polską część powiatu trzciańskiego przyłączono do powiatu spisko-orawskiego w woj. krakowskim.
75. → 1938; ► nowosądecki.
76. Inna używana nazwa: strzeliński.
77. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę i Litwę główna część powiatu suwalskiego pozostała przy Polsce; jedynie jej najbardziej wschodni skrawek – gmina Maćkowo oraz niewielki leśny obszar na pn.-wsch. od Krejwian znalazł się w 1919 roku w państwie litewskim.
78. Powiat z siedzibą w Środzie Wielkopolskiej; nie mylić z powiatem średzkim z siedzibą w Środzie Śląskiej.
79. W 1922 roku Polsce znalazła się część należącego wcześniej do Niemiec powiatu miejskiego Bytom – eksklawa Friedenshütte (pol. Bytom Nowy). Zasadnicza część Bytomia znalazła się po zachodniej stronie granicy, w Niemczech. Polską część powiatu miejskiego Bytom przyłączono do powiatu świętochłowickiego w woj. śląskim.
80. W 1922 roku Polsce przypadła większa część powiatu tarnogórskiego bez gmin: Górniki, Grzybowice, Laryszów, Miedary, Mikulczyce, Ptakowice, Stolarzowice, Wieszowa, Wilkowice oraz Zbrosławice. Siedziba powiatu – Tarnowskie Góry – znalazła się po polskiej stronie granicy.
81. Powiat z siedzibą w Tomaszowie Lubelskim; nie mylić z powiatem tomaszowskim z siedzibą w Tomaszowie Mazowieckim.
82. Powiat z siedzibą w Trzcianie (Słowacja); nie mylić z powiatem trzcianeckim z siedzibą w Trzciance.
83. W 1945 roku Polsce przypadły zachodnie skrawki powiatu turczańskiego z woj. lwowskiego: gmina Tarnawa Niżna oraz część gminy Sianki (m.in. z miejscowościami Beniowa i Sianki). Siedziba powiatu – Turka – znalazła się po wschodniej stronie granicy, w ZSRR. Polska część powiatu turczańskiego została zintegrowana z powiatem leskim w nowo utworzonym woj. rzeszowskim (1945); w 1952 tereny te weszły w skład powiatu ustrzyckiego.
84. W 1920 roku Polsce przypadła większa część powiatu wejherowskiego bez miejscowości Brzyno, Okalice i Prusewo, które pozostały w granicach Niemiec oraz Sopotu, włączonego do Wolnego Miasta Gdańska. Siedziba powiatu – Wejherowo – znalazła się po polskiej stronie granicy.
85. W 1945 roku Polsce przypadły zachodnie skrawki powiatu wołkowyskiego z woj. białostockiego m.in. z miejscowościami Łuka i Jałówka. Siedziba powiatu – Wołkowysk – znalazła się po wschodniej stronie granicy, w ZSRR. Polska część powiatu wołkowyskiego została zintegrowana z powiatem białostockim w tymże województwie (1945); od 1954 część tych terenów należy do powiatu hajnowskiego.
86. Inna pisownia: wysoko-mazowiecki.
87. W 1945 roku Polsce przypadła część powiatu żywieckiego w granicach sprzed listopada 1938 roku (bez południowego stoku Mędralowej (Jałowca Małego), który wszedł w skład Czechosłowacji), potwierdzonych umową o ostatecznym wytyczeniu granicy polsko-czechosłowackiej ratyfikowaną 14 lutego 1959 roku.
88. Inna używana nazwa: Bielsko Śląskie.
89. Powiat zniesiono 1 kwietnia 1939.
90. Do 31 marca 1931 nosił nazwę Warszawa-Południe.
91. Brak źródeł potwierdzających istnienie powiatu od 1945 roku.
92. Do 31 marca 1931 nosił nazwę Warszawa-Północ.
93. Do 31 marca 1931 nosił nazwę Warszawa-Praga.

Bibliografia

• Dz. Pr. P. P. z 1919 r. Nr 64, poz. 385 (Dz.U. z 1919 r. nr 64, poz. 385) – Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu b. dzielnicy pruskiej.

• Dz. Pr. P. P. z 1919 r. Nr 65, poz. 395 (Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395) – Ustawa tymczasowa z dnia 2 sierpnia 1919 r. o organizacji władz administracyjnych II instancji.

• Dz.U. z 1920 r. nr 20, poz. 106 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1920 r. w przedmiocie tymczasowej organizacji władzy administracyjnej I instancji w miastach Warszawie, Łodzi i Lublinie.

• Dz.U. z 1922 r. nr 56, poz. 210 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 lipca 1922 r. w przedmiocie zniesienia Komisarjatu Rządu w Lublinie.

• Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.

• Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93 – Ustawa z dnia 4 lutego 1921 r. o unormowaniu stanu prawno-politycznego na ziemiach, przyłączonych do obszaru Rzeczypospolitej na podstawie umowy o preliminaryjnym pokoju i rozejmie podpisanej w Rydze dnia 12 października 1920 r.

• Dz. U. TKR nr 9 (19) – dekret nr 96 z dnia 18 lutego 1921 r.

• Dziennik Rozporządzeń Naczelnej Władzy na Górnym Śląsku z 1921 r. Nr 8, poz. 33 – Rozporządzenie z dnia 30 maja 1921 r. w przedmiocie przyłączenia części powiatu raciborskiego po prawym brzegu Odry do powiatu rybnickiego i części powiatu kozielskiego po prawym brzegu Odry do powiatu gliwickiego.

• Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Ustawa z dnia 6 kwietnia 1922 r. o objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską.

• Dz. U. Śl. z 1922 r. Nr 1, poz. 2 – Rozporządzenie z dnia 17 czerwca 1922 r. w przedmiocie ustroju władz administracyjnych i samorządowych na obszarze Województwa Śląskiego.

• Dz. U. Śl. z 1922 r. Nr 1, poz. 3 – Rozporządzenie z dnia 17 czerwca 1922 r. w przedmiocie ustroju powiatowego Województwa Śląskiego.

• Dz. U. Śl. z 1922 r. Nr 5, poz. 16 – Rozporządzenie z dnia 6 lipca 1922 r. w przedmiocie utworzenia samodzielnej gminy wiejskiej Nowego Bytomia.

• Dz. U. Śl. z 1922 r. Nr 13, poz. 43 – Załącznik do rozporządzenia z dnia 17 czerwca 1922 r. (Dz. Ust. Śl. Nr 1, poz. 3), w przedmiocie ustroju powiatowego Województwa Śląskiego, zawierający spis gmin miejskich i wiejskich, obszarów dworskich, oraz miast wyjętych z powiatów.

• Dz.U. z 1922 r. nr 56, poz. 504 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 lipca 1922 r. w sprawie zniesienia powiatu białowieskiego oraz rozciągnięcia na gminy białowieską, masiewską i suchopolską mocy obowiązującej przepisów o samorządzie powiatowym.

• M.P. z 1922 r. nr 282, poz. 204 – Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 listopada 1922 r. o przeniesieniu siedziby urzędowej Starostwa z Cieszanowa do Lubaczowa oraz o zmianie nazwy powiatu ciesznowskiego

• Dz.U. z 1923 r. nr 116, poz. 1051 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 grudnia 1922 r. o utworzeniu powiatu stolińskiego oraz włączeniu gmin dobrosławskiej i pohostskiej do powiatu pińskiego.

• Dz.U. z 1923 r. nr 122, poz. 991 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 listopada 1923 r. o utworzeniu powiatu makowskiego.

• Dz.U. z 1923 r. nr 122, poz. 992 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 listopada 1923 r. o zniesieniu powiatu podgórskiego.

• Dz. U. Śl. z 1924 r. Nr 5, poz. 20 – Ustawa z dnia 15 lutego 1924 r. w przedmiocie zniesienia powiatu Rudzkiego.

• Dz.U. z 1924 r. nr 68, poz. 655 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 lipca 1924 r. w sprawie podziału powiatu rówieńskiego na dwie jednostki administracyjne i kreowania powiatu kostopolskiego tudzież regulacji granic powiatów: rówieńskiego, dubnowskiego, łuckiego, ostrogskiego, krzemienieckiego i horochowskiego.

• Dz.U. z 1924 r. nr 117, poz. 1044 – Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 grudnia 1924 r. w sprawie zmiany granic niektórych powiatów województwa poznańskiego.

• Dz.U. z 1924 r. nr 117, poz. 1052 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 1924 r. o zniesieniu powiatu sejneńskiego.

• Dz.U. z 1925 r. nr 59, poz. 416 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 maja 1925 r. o wydzieleniu miasta Gniezna ze związku gnieźnieńskiego powiatu ziemskiego i utworzeniu z tego miasta osobnego powiatu miejskiego.

• Dz.U. z 1925 r. nr 59, poz. 417 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 maja 1925 r. o wydzieleniu miasta Inowrocławia ze związku inowrocławskiego powiatu ziemskiego i utworzeniu z tego miasta osobnego powiatu miejskiego.

• Dz.U. z 1925 r. nr 63, poz. 441 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 maja 1925 r. o zniesieniu powiatu Spisko-Orawskiego.

• Dz.U. z 1925 r. nr 67, poz. 472 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 czerwca 1925 r. o zmianie granic powiatów na obszarze okręgu administracyjnego wileńskiego.

• M.P. z 1925 r. nr 160, poz. 717 – Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 26 czerwca 1925 r. o przeniesieniu siedziby urzędowej starostwa z Husiatyna do Kopyczyniec

• Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29 – Ustawa z dnia 22 grudnia 1925 r. w sprawie utworzenia województwa wileńskiego.

• Dz.U. z 1926 r. nr 26, poz. 158 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 marca 1926 r. w sprawie niektórych zmian rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 czerwca 1925 r. o zmianie granic powiatów na obszarze okręgu administracyjnego wileńskiego.

• Dz.U. z 1926 r. nr 117, poz. 678 – Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 października 1926 r. w sprawie utworzenia powiatu morskiego w Gdyni.

• Dz.U. z 1926 r. nr 128, poz. 760 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 1926 r. w sprawie oznaczenia granic powiatu morskiego.

• Dz.U. z 1927 r. nr 8, poz. 62 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1927 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 marca 1926 r. o niektórych zmianach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 czerwca 1925 r. w przedmiocie zmiany granic powiatów na obszarze okręgu administracyjnego wileńskiego.

• Dz.U. z 1927 r. nr 17, poz. 130 – Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 lutego 1927 r. o zniesieniu powiatu witkowskiego w województwie poznańskiem.

• Dz.U. z 1927 r. nr 72, poz. 647 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej na obszarze miasta stołecznego Warszawy.

• Dz.U. z 1928 r. nr 25, poz. 221 – Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 lutego 1928 r. w sprawie zmiany art. 1 rozporządzenia z dnia 30 października 1926 r. o utworzeniu powiatu morskiego w Gdyni.

• Dz.U. z 1928 r. nr 45, poz. 426 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 1928 r. w sprawie powiatów miejskich.

• Dz.U. z 1928 r. nr 125, poz. 727 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1926 r. o podziale powiatu będzińskiego i utworzeniu nowego powiatu zawierciańskiego z siedzibą władz powiatowych w Zawierciu.

• Dz.U. z 1929 r. nr 4, poz. 35 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 1929 r. o wyłączeniu gminy miejskiej Gdynia z powiatu morskiego i utworzeniu z niej odrębnego powiatu miejskiego.

• Dz.U. z 1929 r. nr 20, poz. 190 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 marca 1929 r. o zniesieniu powiatu peczeniżyńskiego w województwie stanisławowskiem.

• Dz.U. z 1929 r. nr 33, poz. 307 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia 1929 r. o utworzeniu powiatu szczuczyńskiego w województwie nowogródzkiem.

• Dz.U. z 1929 r. nr 35, poz. 318 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia 1929 r. o zniesieniu powiatu kosowskiego w województwie poleskiem i utworzeniu z jego terytorjum powiatu iwacewickiego z siedzibą władz powiatowych w Iwacewiczach w temże województwie.

• Dz.U. z 1930 r. nr 82, poz. 649 – Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. o zmianie granic województw poleskiego i wołyńskiego.

• Dz.U. z 1931 r. nr 26, poz. 155 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 marca 1931 r. o utworzeniu powiatu grodzkiego Śródmiejsko-Warszawskiego.

• Dz.U. z 1931 r. nr 34, poz. 238 – Ustawa z dnia 20 marca 1931 r. o wyłączeniu powiatu turczańskiego z województwa stanisławowskiego.

• Dz.U. z 1931 r. nr 111, poz. 868 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1931 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia 1929 r. o zniesieniu powiatu kosowskiego w województwie poleskiem i utworzeniu z jego terytorjum powiatu iwacewickiego z siedzibą władz powiatowych w Iwacewiczach w temże województwie.

• Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa krakowskiego.

• M.P. z 1931 r. nr 51, poz. 86 – Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 lutego 1931 r. w sprawie zmiany nazwy gminy Lisko w powiecie liskim, województwie lwowskiem

• Dz.U. z 1932 r. nr 3, poz. 18 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia powiatu kolneńskiego w województwie białostockiem.

• Dz.U. z 1932 r. nr 3, poz. 19 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia powiatu gniewskiego oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa pomorskiego.

• Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 33 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia powiatu konstantynowskiego w województwie lubelskiem.

• Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 34 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia powiatu słupeckiego w województwie łódzkiem.

• Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa poznańskiego.

• Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 36 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa lwowskiego.

• Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 37 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa stanisławowskiego.

• Dz.U. z 1932 r. nr 30, poz. 315 – Obwieszczenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 1932 r. o sprostowaniu błędów w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia powiatu gniewskiego oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa pomorskiego.

• Dz.U. z 1932 r. nr 41, poz. 408 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 1932 r. w sprawie powiatów miejskich.

• Dz. U. Śl. z 1934 r. Nr 13, poz. 24 – Ustawa z dnia 16 maja 1934 roku w sprawie włączenia gmin Chorzów i Nowe Hajduki do miasta Królewskiej Huty oraz zmiany nazwy tega miasta na Chorzów.

• Dz.U. z 1935 r. nr 47, poz. 319 – Ustawa z dnia 8 lipca 1935 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu.

• Dz.U. z 1937 r. nr 18, poz. 119 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 marca 1937 r. o zniesieniu powiatu ropczyckiego i utworzeniu powiatu dębickiego w województwie krakowskim.

• Dz.U. z 1937 r. nr 46, poz. 350 – Ustawa z dnia 12 czerwca 1937 r. o zmianie granic województw: poznańskiego, pomorskiego, warszawskiego i łódzkiego.

• Dz.U. z 1938 r. nr 19, poz. 154 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 marca 1938 r. o zmianie granic powiatów inowrocławskiego i mogielińskiego w województwie poznańskim.

• Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240 – Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o zmianie granic województw: białostockiego, kieleckiego, lubelskiego, łódzkiego i warszawskiego.

• Dz. U. Śl. z 1938 r. Nr 18, poz. 35 – Ustawa z dnia 27 października 1938 r. o podziale administracyjnym i tymczasowej organizacji administracji na obszarze Ziem Odzyskanych Śląska Cieszyńskiego.

• Dz.U. z 1938 r. nr 87, poz. 585 – Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 listopada 1938 r. o zjednoczeniu z Rzecząpospolitą Polską ziem odzyskanych w listopadzie 1938 r. i o rozciągnięciu na te ziemie mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych.

• Protokół delimitacyjny granicy państwowej pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeskosłowacką (Na odcinku Morawskośląskim) z protokółami dodatkowymi – Mistek, 23 listopada i 9 grudnia 1938 roku.

• Protokół delimitacyjny granicy państwowej pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeskosłowacką (Na odcinku Słowackim) z protokółami dodatkowymi – Zakopane, 30 listopada 1938 roku.

• Dz. U. Śl. z 1939 r. Nr 2, poz. 6 – Ustawa z dnia 31 stycznia 1939 roku o podziale administracyjnym ziem odzyskanych we Frydeckiem i w Czadeckiem oraz o zmianie granic niektórych gmin powiatów cieszyńskiego i frysztackiego.

• Dz.U. z 1939 r. nr 14, poz. 82 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 lutego 1939 r. o zmianie granic powiatu garwolińskiego w województwie warszawskim.

• Dz. U. Śl. z 1939 r. Nr 6, poz. 15 – Ustawa z dnia 7 marca 1939 roku o zniesieniu powiatu świętochłowickiego i o zmianie granic powiatów katowickiego, pszczyńskiego i tarnogórskiego.

• Dz.U. z 1939 r. nr 22, poz. 136 – Ustawa z dnia 15 marca 1939 r. o dalszym zjednoczeniu ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą Polską.

• Dz. U. Śl. z 1939 r. Nr 8, poz. 19 – Ustawa z dnia 17 marca 1939 roku o organizacji i zasadach działania powiatowych władz administracji ogólnej w województwie śląskim.

• Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 160 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1945 r. o przyłączeniu gminy wiejskiej Tarnoszyn do powiatu tomaszowskiego w województwie lubelskim.

• Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168 – Dekret z dnia 7 lipca 1945 r. o utworzeniu województwa rzeszowskiego.

• Dz.U. z 1945 r. nr 33, poz. 196 – Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej z dnia 21 sierpnia 1945 r. o utworzeniu nowych, o zmianach istniejących dotychczas rejonowych komend uzupełnień i o ustaleniu ich zasięgu terytorialnego.

• Dz.U. z 1959 r. nr 25, poz. 159 – Umowa między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Czechosłowacką o ostatecznym wytyczeniu granicy państwowej, podpisana w Warszawie dnia 13 czerwca 1958 r.

• Dz.U. z 1959 r. nr 25, poz. 160 – Oświadczenie Rządowe z dnia 7 marca 1959 r. w sprawie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych Umowy między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Czechosłowacką o ostatecznym wytyczeniu granicy państwowej, podpisanej w Warszawie dnia 13 czerwca 1958 r.