Powiat błoński

Powiat błoński – powiat istniejący w latach 1869–1948 na terenie obecnego województwa mazowieckiego. Jego ośrodkiem administracyjnym był Grodzisk Mazowiecki. W 1948 powiat przemianowano na powiat grodziskomazowiecki (grodziski). W 1952 powiat grodziski otrzymał nowe granice (m.in miasto Błonie przeniesiono do powiatu pruszkowskiego) i o takim kształcie przetrwał do 1975.

Powiat błoński

powiat
1869–1948
Państwo	Polska
Województwo	warszawskie
Data powstania	29 września 1869
Data likwidacji	12 marca 1948
Siedziba	Grodzisk Mazowiecki
Powierzchnia	1074 km²
Populacja (1946) • liczba ludności	138 900
• gęstość	129 os./km²
brak współrzędnych

Powstanie powiatu

Powiat błoński powstał 29 września 1869 w guberni warszawskiej Królestwa Polskiego z obszaru zniesionego powiatu grodziskiego^[1][2]. W chwili utworzenia obejmował:

• 5 miast – Błonie, Grodzisk, Mszczonów, Nadarzyn i Wiskitki;
• 12 gmin wiejskich – Guzów, Helenów, Kaski, Młochów, Pass, Piekary, Radziejowice, Radzików, Skuły, Wólka Grodziska i Żyrardów.

13 października 1870 zniesiono miasta Grodzisk, Nadarzyn i Wiskitki zamieniając je w osady miejskie. Grodzisk włączono do gminy Wólka Grodziska, którą przekształcono w gminę Grodzisk, Nadarzyn włączono do gminy Młochów, natomiast w Wiskitkach utworzono nową gminę wiejską Wiskitki^[3]

I wojna światowa

10 grudnia 1916 utworzono miasto Żyrardów z części obszaru wiejskiej gminy Żyrardów^[4][5].

II RP

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę powiat błoński wszedł w skład województwa warszawskiego.

14 października 1919 utworzono gminę Letnisko-Milanówek z części obszaru gminy Grodzisk (miejscowości letnicze Milanówek-Las Górny i Milanówek-Las) i Helenów (Czubin A, Grudów B i Saturnów A/B)^[6].

11 marca 1924 część gminy Żyrardów włączono do miasta Żyrardowa^[7].

1 lipca 1924 do gminy Letnisko-Milanówek przyłączono część obszaru gminy Grodzisk (dobra ziemskie Kierz B oraz nieruchomość ziemską o nazwie Willa Własna)^[8].

1 stycznia 1927 utworzono gminę Letnisko-Brwinów z części obszaru gminy Helenów: wsie Brwinów i Brwinów-Kolonia, folwarki Brwinów, Brwinów Ogrody Słowackiego, Zatrudy i Kępina, cegielnia Leonów oraz parcele (wille) Brwinów Willa, Iglica, Brwinów-Ogrody, Marynin, Borki Węgrzynek, Pszczelin, Janówek B.b. Gutulin i Murawinek^[9].

1 kwietnia 1939 utworzono nową wiejską gminę Żyrardów-Wiskitki z obszarów zniesionych gmin gminy Wiskitki i gminą Żyrardów, włączając do niej także gromadę Łubno z gminy Guzów. Siedzibę gminy ustanowiono w mieście Żyrardowie^[10].

II wojna światowa

Od 27 października 1939 omawiany obszar należał administracyjnie do dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa. Przeprowadzono nowe zmiany administracyjne, przyłączając powiat błoński do Landkreis Sochaczew w dystrykcie warszawskim,

PRL

Po wojnie ponownie powstał powiat błoński w województwie warszawskim w granicach przedwojennych.

12 marca 1948 powiat błoński zniesiono, przekształcając go w powiat grodziskomazowiecki^[11].

Podział administracyjny 1.IV.1932[12]

Gmina	Typ	Siedziba	Pow. km²	Ludność 1921	Ludność 1931	Powiat	Województwo
Błonie	M	Błonie	16,3	5337	7642	błoński	warszawskie
Grodzisk Maz.	M	Grodzisk Maz.	13,4	11254	15678	błoński	warszawskie
Mszczonów	M	Mszczonów	15,2	5014	5523	błoński	warszawskie
Żyrardów	M	Żyrardów	7,1	21336	25081	błoński	warszawskie
Grodzisk	w	Grodzisk Maz.	92,9	6231	8674	błoński	warszawskie
Guzów	w	Miedniewice	85,2	5158	6057	błoński	warszawskie
Helenów	w	Brwinów	80,5	5390	7606	błoński	warszawskie
Kaski	w	Baranów	87,2	7064	7772	błoński	warszawskie
Letnisko Brwinów	w	Brwinów	9,8	2658	5535	błoński	warszawskie
Letnisko Milanówek	w	Milanówek	4,5	2193	4708	błoński	warszawskie
Młochów	w	Nadarzyn	132,8	7486	9612	błoński	warszawskie
Pass	w	Błonie	93,4	5020	5606	błoński	warszawskie
Piekary	w	Piekary	95,5	5276	5292	błoński	warszawskie
Radziejowice	w	Mszczonów	93,8	6190	6301	błoński	warszawskie
Radzików	w	Błonie	91,8	8603	10090	błoński	warszawskie
Skuły	w	Bartoszówka	90,9	5433	5489	błoński	warszawskie
Wiskitki	w	Wiskitki	8,6	2785	2994	błoński	warszawskie
Żyrardów	w	Żyrardów	55,5	3166	3902	błoński	warszawskie

Starostowie

• Czesław Gayzler (–1936)^[13]

Przypisy

1. Uchwała Komitetu do Spraw Królestwa Polskiego z 17 (29) września 1869 r.
2. Maria Nietyksza: Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim, 1865–1914, PWN 1985, ISBN 83-01-05951-6
3. Postanowienie z 28 sierpnia (9 września) 1870, ogłoszone 1 (13) października 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 243, str. 369)
4. Urząd miasta Żyrardów – Historia.
5. Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, wydanie czwarte, uzupełnione (ISBN 83-01-12677-9)
6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 października 1919 r. w sprawie utworzenia gminy Letnisko-Milanówek (Dz. Urz. MSW z 1919 r. Nr 50, poz. 725)
7. Dz.U. z 1924 r. nr 22, poz. 236
8. Dz.U. z 1924 r. nr 60, poz. 605
9. Dz.U. z 1930 r. nr 37, poz. 329
10. Dz.U. z 1939 r. nr 18, poz. 121
11. Dz.U. z 1948 r. nr 12, poz. 97
12. Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej: Ludność i budynki na podstawie tymczasowych wyników Drugiego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 9.XII.1931 r. oraz powierzchnia ogólna i użytki rolne : Cz. 1, Województwa centralne i wschodnie
13. Nowy starosta włocławski. „Głos Mazowiecki”, s. 2, Nr 42 z 20 lutego 1936.

Zobacz też

• II Rzeczpospolita
• Podział administracyjny II RP
• Podział administracyjny Polski (1944–1946)
• Podział administracyjny Polski 1946-1950
• Powiaty w Polsce od 1945