Werchrata

Werchrata (w latach 1977–1981 Boguszów) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój^[5][3], w górnym odcinku doliny rzeki Raty (dopływu Bugu), na Roztoczu Wschodnim.

Werchrata

wieś
Kościół parafialny w dawnej cerkwi
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	lubaczowski
Gmina	Horyniec-Zdrój
Wysokość	270 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	418[1]
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-622[2]
Tablice rejestracyjne	RLU
SIMC	0602963[3]
Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój Werchrata
Położenie na mapie Polski Werchrata
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Werchrata
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego Werchrata
50°15′24″N 23°28′20″E[4]

Szkoła podstawowa

Dom rekolekcyjny

Nagrobek Eugeniusza Chomińskiego

Cmentarz z I wojny światowej

Werchrata to jedna z największych wsi w Polsce pod względem powierzchni.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Werchrata^[5][3]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0602970	Kozubale	część wsi
0602986	Łozy	przysiółek
0603000	Mrzygłody	przysiółek

Oprócz przysiółków wyróżnia się: Kozubale, Bogusze i Monasterz. Obszar sołectwa wynosi 55 km². W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa przemyskiego.

Historia

Najstarsza źródłowa wzmianka o Werchracie pojawiła się w 1444 r., kiedy książę mazowiecki i bełski Władysław darował osadę Horyniec szlachcicowi Piotrowi Pieczykurowi z Wilcz^[6].

W niektórych opracowaniach znaleźć można XII wiek, jako czas założenia wsi, jednakże są to informacje związane z tradycją ludową, bez żadnego źródłowego uzasadnienia. Na przełomie XVI i XVII w. była wsią królewską w województwie bełskim^[7], należała do uposażenia wojewodów bełskich^[8].

Właścicielem Werchraty był August Łoś, powstaniec, poseł na Sejm Galicyjski i do Rady Państwa.

W XIX w. wieś miała 440 domów i liczyła 2372 mieszkańców. W 1947 była to niemal w całości ludność ukraińska.

W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie rawskim województwa lwowskiego. W latach 1944–1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 47 Polaków^[9].

Werchrata 21 lipca 1944 została zdobyta przez wojska radzieckie^[10]. W czasie starć z oddziałami UPA w 1947 prawie cała zabudowa wsi uległa zniszczeniu, a ludność niemal w całości wysiedlono. W rejonie Monasterza rozebrano stojącą na terenie dawnego klasztoru cerkiew Opieki Bogurodzicy wzniesioną około 1680. Była to jedna z najstarszych i najcenniejszych drewnianych cerkwi w Polsce, które uległy zniszczeniu po II wojnie światowej. W 1891 r. w Monasterzu powstała pierwsza pustelnia założona przez św. Brata Alberta Chmielowskiego dla braci zakonnych albertynów na Roztoczu^[11][12][13]. Obecnie wystawiono tam turystyczną wiatę dla pielgrzymów i turystów^[14].

W centrum miejscowości znajduje się cmentarz z I wojny światowej.

Religia

Na początku XIV wieku późniejszy prawosławny metropolita kijowski Piotr założył w Werchracie monaster Przemienienia Pańskiego. Monaster zwany „Piotrowym” był ważnym centrum ikonograficznym, i odegrał ważną rolę w rozwoju życia zakonnego księstwa halicko-wołyńskiego^[15]. Pochodzi z niego Werchracka ikona Matki Bożej, przechowywana w klasztorze św. Mikołaja w Krechowie^[16].

W północno-zachodnim rogu placu cerkiewnego (obecnego kościoła w Werchracie), znajduje się nagrobek z czerwonego piaskowca. Pochowany został tam zasłużony dla werchrackiej parafii greckokatolickiej ksiądz Eugeniusz Chomiński (1867–1939). Jego synem był wybitny muzykolog Józef Michał Chomiński. Nagrobek jest sygnowany, wykonany został przez Tadeusza Iwanowicza, majstra kamieniarskiego ze Lwowa. W krzyż nagrobny wmontowany jest medalion z głową Chrystusa, sygnowany przez J. Jagniewskiego we Lwowie^[17].

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Józefa należącej do dekanatu Narol w diecezji zamojsko-lubaczowskiej. Obok kościoła parafialnego, dawnej cerkwi greckokatolickiej znajduje się Dom Rekolekcyjny Wyższego Seminarium Duchownego diecezji.

Turystyka

Przez Werchratę prowadzi zielony szlak turystyczny Szlak im. św. Brata Alberta z Narola do Horyńca-Zdroju, związany z działalnością i życiem św. Brata Alberta Chmielowskiego i bł. Bernardyny Marii Jabłońskiej, urodzonej w Pizunach koło Narola^{[18][19][20][21]}.

Transport

• We wsi znajduje się kolejowe polsko-ukraińskie przejście graniczne oraz suchy port służący wymianie towarowej pomiędzy Polską i Ukrainą.
• Werchrata (stacja kolejowa)

Osobny artykuł: Przejście graniczne Werchrata-Rawa Ruska.

Zobacz też

• gmina Siedliska

Galeria

• 
  Remiza
• 
  Gospodarstwo ogrodnicze
• 
  Monaster Basillan na mapie Friedrich von Miega^[22]

Przypisy

1. Wieś Werchrata w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-31], liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1443 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
3. GUS. Rejestr TERYT.
4. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 144968
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
6. Akt nadania wsi Horyniec z 1444 roku: wydany z okazji 550-lecia pierwszej wzmianki o miejscowości, Michał Proksa, Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyśl, 1994.
7. Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1], Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. „Ziemie Ruskie” Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], Warszawa-Wiedeń 1899-1904, k. 2.
8. Władysław Pałucki, Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku, Warszawa 1962, s. 141.
9. SzczepanS. Siekierka SzczepanS., HenrykH. Komański HenrykH., KrzysztofK. Bulzacki KrzysztofK., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 774–775, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
10. ВОВ-60 – Сводки. [dostęp 2009-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)].
11. bp. Mariusz Leszczyński: Albertyńskie ślady na Roztoczu Południowym. 17 czerwca – wspomnienie św. Brata Alberta Chmielowskiego zakonnika. niedziela.pl, 7 czerwca 2017. [dostęp 2020-10-22]. (pol.).
12. Przewodnicy w Zamościu. „Miłość trzeba udowodnić!”. Pustelnia św. Brata Alberta w Werchracie. przewodnicyzamosc.pl, 24 lutego 2017. [dostęp 2020-10-22]. (pol.).
13. Artur Pawłowski: Pustelnie brata Alberta na Roztoczu. swietostworzenia.pl. [dostęp 2020-10-22]. (pol.).
14. Wiata św. Brata Alberta na wzgórzu Monastyr uroczyście otwarta. elubaczow.com. [dostęp 2020-10-22]. (pol.).
15. Antoni Mironowicz, Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Białystok 2003, s. 139.
16. Werchracka ikona MB (ukr).
17. Grzegorz Ciećka, Niezwykły lwowski krzyż w Werchracie [dostęp 2022-06-28].
18. Szlak im. św. Brata Alberta z Horyńca do Narola. Polska Organizacja Turystyczna polska.travel. [dostęp 2020-10-21]. (pol.).
19. Przewodnicy w Zamościu. Zwiedzanie Zamościa i okolic. „Miłość trzeba udowodnić!”. przewodnicyzamosc.pl, 24 lutego 2017. [dostęp 2020-10-21]. (pol.).
20. Artur Pawłowski: Moje spotkania z roztoczańskim szlakiem św. Brata Alberta. roztocze24.info. [dostęp 2020-10-21]. (pol.).
21. Szlak zielony im. św. Brata Alberta (Adama Chmielowskiego). narol.pl. [dostęp 2020-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-26)]. (pol.).
22. Europe in the XVIII. century | Mapire – The Historical Map Portal [online], mapire.eu [dostęp 2018-10-29] (ang.).

Bibliografia

• Artur Pawłowski, Roztocze, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2009, s. 262, ISBN 978-83-89188-87-8.
• Grzegorz Rąkowski, Polska egzotyczna, część II, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2002, s. 333–336, ISBN 978-83-62460-26-7.
• Stanisław Kłos, Lubaczów i okolice, Przedsiębiorstwo Usługowo-Wytwórcze „Roksana”, Krosno 1998, s. 133–136, ISBN 83-87282-79-0.

Linki zewnętrzne

• Werchrata, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 221.
• Górniki, przys. Werchraty, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 721.