Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Województwo lwowskie
województwo w II Rzeczypospolitej Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Województwo lwowskie – województwo II Rzeczypospolitej ze stolicą we Lwowie istniejące de jure w latach 1920–1945, de facto w latach 1921–1939.
Remove ads
Województwo lwowskie w szczegółowych danych statystycznych spisu powszechnego z 30.IX.1921 i spisu powszechnego z 9.XII.1931
Zostało utworzone 23 grudnia 1920[7], choć zaczęło funkcjonować 1 września 1921[8]. Przestało de facto funkcjonować z wybuchem II wojny światowej. Po zakończeniu wojny, dekretem PKWN z 21 sierpnia 1944[9] anulowano okupacyjny podział administracyjny, lecz nie wprowadzono jeszcze nowego. Tak więc do chwilli utworzenia województwa rzeszowskiego z dniem 18 sierpnia 1945[4] stolica okrojonego województwa lwowskiego w granicach Polski znajdowała się w Rzeszowie[1][2].
Głównymi miastami województwa były Lwów, Borysław, Drohobycz, Jarosław, Krosno, Przemyśl, Rawa Ruska, Rzeszów, Sambor, Sanok i Żółkiew[10]. Powierzchnia województwa wynosiła 28,4 tys. km². Od reformy gminnej w 1934 roku (znoszącej gminy jednostkowe), województwo lwowskie liczyło 27 powiatów, 58 miast i 252 zbiorowe gminy wiejskie, podzielone na 2233 gromady (stan na 30.9.1934)[11].
Przedwojenne województwo lwowskie było województwem sztucznym. W celu osłabienia znaczenia ludności ukraińskiej w skali całego województwa[12], włączono do niego również powiaty: tarnobrzeski, rzeszowski, łańcucki, niżański, kolbuszowski, przeworski, strzyżowski i krośnieński, które nie wchodziły w skład sądowego okręgu apelacyjnego lwowskiego, którego zachodnia granica była umowną granicą Galicji Wschodniej w ramach Austro-Węgier[13][14]. Północno-zachodnią granicę województwa lwowskiego wyznaczała natomiast Wisła pod Sandomierzem. Położenie Lwowa na kanwie województwa było acentryczne, tuż przy jego wschodniej granicy, co sprawiało, że odległość do np. Krosna wynosiła 185 km, a do Tarnobrzega 210 km. Jedyną większą zmianą jego granic było włączenie do województwa lwowskiego 17 kwietnia 1931 powiatu turczańskiego z województwa stanisławowskiego[15].
Obecnie obszar województwa lwowskiego znajduje się na terytorium Ukrainy (obwód lwowski) i Polski: głównie województwa podkarpackiego oraz częściowo lubelskiego (Bełżec, Lubycza Królewska, Tarnoszyn, Hulcze) i świętokrzyskiego (Koćmierzów, Nadbrzezie, Ostrówek i Zarzekowice).
Remove ads
Status prawny
Podsumowanie
Perspektywa
26 września 1922 roku Sejm RP uchwalił Ustawę o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego, przewidującą dla województwa lwowskiego pewną formę autonomii. Ustawa zakładała powołanie 100-osobowego, dwuizbowego sejmiku wojewódzkiego, składającego się z dwóch kurii narodowościowych: polskiej i ukraińskiej (oficjalnie określanej jako ruską), obu liczących po 50 członków. Każda z nich miała obradować osobno, przy czym w sprawach wspólnych, tzn. dotyczących całego województwa, wymagana była zgoda obu kurii. Do kompetencji sejmiku miały należeć sprawy dotyczące wyznań religijnych, oświecenia publicznego (z wyjątkiem szkolnictwa wyższego), dobroczynności publicznej, zdrowia, budownictwa, rolnictwa (z wyjątkiem reformy rolnej i środków służących do popierania rolnictwa), promowania przemysłu i handlu, melioracji, organizacji administracji gmin i powiatów, budżetu województwa i inne przekazane mu przez Sejm RP. Organem wykonawczym sejmiku ustanowiono wydział wojewódzki, składający się z wojewody, zastępcy wojewody, 8 członków wybieranych po połowie przez kurie polską i ukraińską oraz 4 powoływanych przez wojewodę. Wydział wojewódzki miał dzielić się na dwie sekcje narodowościowe, obradujące w trybie przewidzianym dla sejmików. Dziennik Urzędowy województwa miał być publikowany w językach polskim i ukraińskim. Zakazano prowadzenia przez państwo kolonizacji ziemskiej na obszarze województwa, a przy mianowaniu urzędników nakazano uwzględniać, obok wymaganych kwalifikacji, także narodowość kandydatów, tak aby skład personalny urzędów wojewódzkich odpowiadał rzeczywistym potrzebom narodowościowym. Przewidziano także utworzenie państwowego uniwersytetu ukraińskiego z siedzibą we Lwowie. Postanowienia tej ustawy nigdy nie zostały wprowadzone w życie[16][17]. Brak ukraińskiej autonomii na terenie Galicji Wschodniej był sprzeczny z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski, takimi jak uchwała Rady Ambasadorów z 15 marca 1923 r. o zatwierdzeniu wschodnich granic Polski[18].
Remove ads
Demografia
Podsumowanie
Perspektywa
Ludność województwa liczyła 2 718 014[19] mieszkańców (30.09.1921) oraz 3 127 409 mieszkańców (9.12.1931). Dane spisu 1931 obejmują przyłączony w kwietniu 1931 (z województwa stanisławowskiego) powiat turczański, dane spisu 1921 bez tego powiatu.
Ludność województwa lwowskiego według deklarowanej narodowości 1921
- Polacy[20] – 1 537 986 (56,58%)
- Ukraińcy[21][22] – 975 268 (35,88%)
- Żydzi[23] – 190 368 (7,00%)
- Niemcy[24] – 12 436 osób.
Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 30.IX.1921[25].
Ludność województwa lwowskiego według deklarowanego wyznania 1921
- wyznanie rzymskokatolickie – 1 264 162 (46,51%)
- wyznanie greckokatolickie – 1 126 207 (41,43%)
- judaizm – 313 206 osób (11,52%)
- protestantyzm (luteranizm, kalwinizm i in.) – 12 403 osoby.
Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 30.IX.1921[25].
Ludność województwa lwowskiego w powiatach według deklarowanego języka ojczystego 1931
Według Drugiego Powszechnego Spisu Ludności z 9.XII.1931 roku[30]
Ludność województwa lwowskiego według deklarowanego wyznania 1931
Według Drugiego Powszechnego Spisu Ludności z 9.XII.1931 roku[31]
Administracja państwowa II Rzeczypospolitej, wbrew oficjalnie głoszonemu stanowisku, za Polaków uważała faktycznie wyłącznie ludność rzymskokatolicką, uznając że podział wyznaniowy pokrywa się z narodowościowym[32].
Struktura demograficzna (1931)[6]
Liczba ludności (dane z 9 grudnia 1931):
Remove ads
Podział administracyjny
Podsumowanie
Perspektywa
Powierzchnia powiatów według stanu na 1939 r., w przypadku wcześniejszego zniesienia lub zmiany przynależności wojewódzkiej powiatu na ostatni rok istnienia w ramach danego województwa. Liczba ludności na podstawie spisu powszechnego z 1931 r., w przypadku powiatów zniesionych lub przeniesionych przed tą datą, dane ze spisu powszechnego z 1921 r.
Wojewodowie lwowscy
- Kazimierz Grabowski 23 kwietnia 1921 – 30 czerwca 1924
- Stanisław Zimny 10 marca 1924 – 4 grudnia 1924 (p.o. do 30 czerwca 1924)
- Paweł Garapich 30 grudnia 1924 – 29 lipca 1927[33]
- Piotr Dunin Borkowski 29 lipca 1927 – 30 kwietnia 1928
- Wojciech Agenor Gołuchowski 9 lipca 1928 – 29 sierpnia 1930
- Bronisław Nakoniecznikow-Klukowski 29 sierpnia 1930 – 6 lipca 1931
- Józef Rożniecki 22 lipca 1931 – 30 stycznia 1933
- Władysław Belina-Prażmowski 31 stycznia 1933 – 14 kwietnia 1937
- Alfred Biłyk 16 kwietnia 1937 – 19 września 1939
Okręgowi Delegaci Rządu RP 1941–1944[34]
- Franciszek Bujak – sierpień 1941
- Edmund Bulanda – sierpień 1941- styczeń 1942
- Stanisław Kulczyński – styczeń 1942- maj/czerwiec 1942
- Julian Czyżewski – koniec 1942 – 15 marca 1944
- Adam Ostrowski 15 marca 1944 – 1 sierpnia 1944
- Wicewojewodowie
- Czesław Eckhardt (1926-1927)[35][36]
- Zygmunt Gronziewicz (-1929)[37]
- Jerzy Pilecki (-1930)[38]
- Ignacy Drojanowski (1930-)[39]
- Jan Dychdalewicz (1932-2 IX 1933)[40][41]
- Marian Sochański (-27 VI 1936)[42][43]
- Mieczysław Syska (V-VII 1936)[44]
- Tadeusz Chmielewski (lipiec 1936-)[45]
- Piotr Małaszyński (1939)[46][47]
Remove ads
Miasta i miasteczka
Podsumowanie
Perspektywa
Synteza
W latach międzywojennych istniały trzy rodzaje jednostek osadniczych o charakterze topograficznie miejskim: miasto, miasteczko i osada miejska. Na terenie woj. lwowskiego występowały dwie formy (miasta i miasteczka).
Określenie miasto miało w latach międzywojennych trojakie znaczenie. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie że „miasto administracyjne” faktycznie posiadało prawa miejskie. Podstawą zaliczenia danej miejscowości do grupy miast było tzw. kryterium administracyjne, jako najwięcej odpowiadające rozwojowi stosunków i życia. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie prawa miasteczka, a niektóre miasta (Nisko, Borysław, Tustanowice) były wręcz wsiami[19].
Odwrotnie wiele miasteczek, a nawet 11 miast (np. Dynów, Bircza, Dubiecko itd.) – a więc faktycznie posiadających prawa miasteczka bądź prawa miejskie – były gminami wiejskimi (chodzi tu o gminy jednostkowe sprzed komasacji w gminy zbiorowe w 1934 roku)[19]. Jednostki te w ogólnych publikacjach nie są zaliczane do miast (a więc nie wpływają na liczbę miast województwa), co jednak lekceważy fakt posiadania praw miasteczka/praw miejskich (poniższa tabela je uwzględnia z zachowaną dystynkcją).
Ponadto niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz Miasto – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. Pruchnik-Miasto, Waręż Miasto, Tartaków Miasto). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego) aby odróżnić ją od innej (topograficznie wiejskiej) miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Pruchnik-Wieś, Waręż-Wieś, Tartaków-Wieś)[19].
Miasta prawne galicyjskie (województwa krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie) należały do trzech kategorii:
- miasta o własnym statucie
- miasta rządzące się ustawą z 13 marca 1889 roku[50]
- miasta należące do tej kategorii posiadały wszystkie przywileje miast (prawa miejskie), z wyjątkiem miasteczka Buczacz
- miasta rządzące się ustawą z 3 lipca 1896 roku[51]
- miasta należące do tej największej kategorii posiadały najczęściej przywileje a) miasteczek, rzadziej b) miast a czasem wyjątkowo (7 miejscowości) niektóre były c) wsiami
13 lipca 1933 roku weszła w życie ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, stanowiąca znoszenie miast o liczbie mieszkańców niższej niż 3000 w drodze rozporządzeń Rady Ministrów, a większych miast w drodze ustawodawczej[52]. Ustawa z 3 lipca 1896 roku przestała obowiązywać w ciągu roku od wejścia w życie ustawy (czyli do lipca 1934) przez co miasta i miasteczka rządzące się ustawą z 1896 roku i liczące powyżej 3000 mieszkańców zostały automatycznie podniesione do rangi miast objętych ustawą z 1889 roku[53]. Tak więc 31 miast/miasteczek rządzących się ustawą z 1896 roku i liczących w 1933 roku mniej niż 3000 mieszkańców, a także 8 (9[54]) gmin miejskich będących wsiami (niezależnie od liczby ludności) zostałyby według nowego prawa przekształcone w gminy wiejskie. Jednakże indywidualnymi rozporządzeniami za miasta uznano 20 mniejszych miast[55] oraz wszystkie wsie[54] stanowiące gminy miejskie[56]. Równocześnie do rzędu miast podniesiono także trzy dotychczasowe gminy wiejskie[57]. Na mocy ustawy z 1933 łącznie 12 miejscowości (w tym jedna wieś) utraciło status gmin miejskich[58].
W poniższej tabeli umieszczono wszystkie miasta i miasteczka województwa lwowskiego obu typów z podziałem na charakter prawny (rodzaj jednostki administracyjnej) i przywileje (prawa miejskie/miasteczka).
Wykaz
Stan ludności: na 30 września 1921 roku (niezależnie od statusu jednostki w 1921 roku)
Główne źródło: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XIII – Województwo Lwowskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924
Źródła uzupełniające: Dzienniki Ustaw, przedstawione w przypisach
_old_coat_of_arms.svg){kind=small}
_COA.jpg){kind=small}
Remove ads
Zobacz też
Uwagi
- „Metoda, użyta przy badaniu stosunków językowych wśród mniejszości słowiańskich w Małopolsce Wschodniej, była zupełnie inną, inną też będzie dokładność wyników językowych w tej dzielnicy, oczywiście, jeżeli chodzi o ustalenie podziału tych mniejszości na poszczególne grupy, nie zaś o odgraniczenie ich od ludności polskiej. Tutaj, z powodu protestów ludności staroruskiej, odżegnywującej się od nazwy języka „ukraińskiego”, której narzucenie, jako jedynie obowiązującej, mogłoby wpłynąć ujemnie na przebieg akcji spisowej, a więc wyłącznie ze względów technicznych, nie zaś zasadniczych, wprowadzono równolegle oba określenia: „język ukraiński” i „język ruski”, dając jednocześnie obu odłamom ludności możność określenia języka ojczystego nazwą dowolnie wybraną. Uzyskane w obu rubrykach liczby nie zostaną jednak ogłoszone oddzielnie, lecz będą złączone w jedną wspólną pozycję spisową języka ojczystego ukraińskiego (ruskiego), tak jak to zostało dokonane w dopiero co przytoczonem oszacowaniu. Stanie się to dlatego, „że oba wyrazy zostały użyte na oznaczenie jednej i tej samej grupy etnicznej i że za zasadnicze określenie języka tej grupy jest uważane określenie – „ukraiński” (patrz wywiad z p. Dr. Buławskim – „Sprawy Narodowościowe” Nr. 1/1932, s. 6). W ten sposób nastawienie ideologiczne spisu 1931 r. w stosunku do mniejszości słowiańskich w Małopolsce, pomimo uzasadnionej względami natury technicznej różnicy terminologji, zasadniczo nie różni się od nastawienia spisu 1921 oraz wszystkich przedwojennych spisów austrjackich, które, tak jak i spis 1931 r., wychodziły z założenia nierozróżniania podziału tych mniejszości, a mianowicie: podziału językowego w spisach austrjackich, narodowościowego zaś w spisie 1921 r. (…) Zresztą stwierdzenie istnienia w Małopolsce nieistniejącej ani na Ziemiach Wschodnich ani nigdzie poza granicami Rzeczypospolitej odrębnej narodowości lub języka „ruskiego”, czwartego z kolei w Słowiańszczyźnie Wschodniej obok białoruskiego, ukraińskiego i rosyjskiego, nie mogłoby być obecnie naukowo uzasadnione.” Alfons Krysiński, Ludność polska i mniejszości w świetle spisów 1921 i 1931, Warszawa 1933, Instytut Badań Spraw Narodowościowych, Biblioteka Spraw Narodowościowych nr 11, s. 44-46.
- „Naród nie jest społecznością homogeniczną, stąd też w przypadku ukraińskiego etnosu zamieszkującego terytorium II Rzeczypospolitej możemy wyróżnić następujące grupy prezentujące różny stopień świadomości i samoidentyfikacji: 1. Ukraińcy świadomi swej odrębności narodowej, kultywujący swą odrębność i manifestujący ją na zewnątrz; 2. Ukraińcy o ugruntowanej świadomości narodowej, ograniczający ją jednak do sfery rodzinnej i konfesyjnej; 3. Ukraińcy o niewykształconej świadomości narodowej, zachowujący poczucie odrębności na poziomie etnicznym oraz utrzymujący więź ze swym wyznaniem, słabo znający język literacki, ale modlący się po rusku (Rusini)”'; Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin 2003, wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-917615-4-1, s. 45.
- „Liczebność Rusinów, których – poza przywódcami, określającymi się coraz wyraźniej jako Rosjanie, czego dowodzili przez przyjmowanie języka rosyjskiego- uznać należy za zbiorowość etniczną, była znikoma. Na podstawie statystyk wyborczych oraz liczby członków instytucji i stowarzyszeń kulturalnych (Towarzystwo im. Michaiła Kaczkowskiego) oraz gospodarczych (Rewizyjny Związek Ruskich Spółdzielni, Ruskij Rolniczyj Sojuz) pozostających pod wpływami „staroruskimi” można ją szacować na 4 do 8% ogółu populacji ukraińskiej.” Grzegorz Hryciuk Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń 2005, Wyd. Adam Marszałek, ISBN 83-7441-121-X, s. 104. „A. Krysiński szacował rzeczywistą liczebność grupy uważającej się za „Rusinów” na 250 tys.” Andrzej Chojnowski, Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wrocław 1979, Wyd. Zakład Narodowy im Ossolińskich, ISBN 83-04-00017-2, s 9. przypis 14.
- 1 stycznia 1923 przeniesiono siedzibę urzędu starostwa powiatu cieszanowskiego z Cieszanowa do Lubaczowa, a nazwę powiatu zmieniono na powiat lubaczowski (M.P. z 1922 r. nr 282, poz. 204).
- 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat strzyżowski a jego terytorium włączono do powiatów rzeszowskiego i krośnieńskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 36).
- 4 marca 1931 zmieniona nazwę Liska na Lesko i przez to powiatu liskiego na powiat leski (M.P. z 1931 r. nr 51, poz. 86).
- 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat starosamborski a jego terytorium włączono do powiatu samborskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 36).
- 17 kwietnia 1931 roku przyłączono do woj. lwowskiego powiat turczański z woj. stanisławowskiego (Dz.U. z 1931 r. nr 34, poz. 238).
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads