Kolbuszowa
miasto w województwie podkarpackim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kolbuszowa – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie kolbuszowskim[4][5]. Leży nad rzeką Nil, na płaskowyżu Kolbuszowskim w Kotlinie Sandomierskiej na skraju Puszczy Sandomierskiej. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
.jpg) Kolbuszowa rynek – studnia miejska | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz |
Grzegorz Romaniuk[1] | ||||
| Powierzchnia |
7,49 km² | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 17 | ||||
| Kod pocztowy |
36-100, 36-101, 36-102[3] | ||||
| Tablice rejestracyjne |
RKL | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu kolbuszowskiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Kolbuszowa  | |||||
 50°14′39″N 21°46′30″E | |||||
| TERC (TERYT) |
1806024 | ||||
| SIMC |
0974392[4] | ||||
Urząd miejski ul. Obrońców Pokoju 2136-100 Kolbuszowa | |||||
| Strona internetowa | |||||
Kolbuszowa leży w dawnej ziemi sandomierskiej, na południowo-wschodnim skraju historycznej Małopolski[6].
Miasto położone jest na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 9 (Radom – Rzeszów) z drogami wojewódzkimi: nr 875 (połączenie z Mielcem i Leżajskiem) oraz nr 987 (połączenie z Sędziszowem Małopolskim). Prowadzi przezeń linia kolejowa nr 71 Tarnobrzeg – Rzeszów ze zmodernizowaną w roku 2009 stacją kolejową.
Miasto ma 8973 mieszkańców (30 czerwca 2020)[7].
_-_DSC04617_v3.jpg)
Nazwa pochodzi od zasadźcy o nazwisku Kolbuski[8] (Kolbe, Kolbusz)[9]. Pojawiła się po raz pierwszy w 1504 r. na miejscu dawnych Porąb Wielkich.
Dawniej w powiecie pilzneńskim województwa sandomierskiego[10]. Lokowana w 1690 roku[11]. W latach 1975–1998 w województwie rzeszowskim.
Miasto lokowane zapewne przed 1683 r. – wspomina o tym dokument Józefa Karola Lubomirskiego regulujący zasady handlu. Przez miasto wiódł szlak handlowy Sandomierz – Przemyśl. Kolbuszowa jako posiadłość Leliwitów Tarnowskich należała do województwa sandomierskiego, kościelnie zaś do diecezji krakowskiej, a po 1786 r. – tarnowskiej. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. miasto przypadło Austrii, w cyrkule rzeszowskim. W 1867 r. Kolbuszowa została miastem powiatowym.
W XVIII wieku pałac „cały z drzewa o żelaznych sztybrach, kutych przez miejscowych ślusarzy (...) został rozebrany z rozkazu Jerzego hr Tyszkiewicza.”[potrzebny przypis]
Doszło w niej do transakcji kolbuszowskiej zakończonej konstytucją sejmową z 1766 roku[12].
Miejscowość była znana z rękodzielnictwa: ślusarstwa, stolarstwa, tokarstwa i wyrobów kołodziejskich. Handlowano nimi na terenie całej Polski i Litwy. Potem „z braku poparcia i wobec konkurencji fabryk wiedeńskich” produkcja przestała się rozwijać[12].
5 sierpnia 1919 roku weszła w życie ustawa z dnia 19 lipca 1919 r. o budowie kolei Rzeszów – Sandomierz, która przewidywała rozpoczęcie budowy linii kolejowej przez Kolbuszową, Tarnobrzeg i Sobów na rok 1919[13].
W 1938 na burmistrza został wybrany Wiktor Winiarski[14].
9 września 1939 roku 4 batalion forteczny por. Andrzeja Krawca i część batalionu KOP „Wołożyn” kpt. Piotra Tymkiewicza stoczyły bój z nacierającymi na miasto oddziałami niemieckiej 2 Dywizji Pancernej. W walkach poległo około stu żołnierzy polskich, a 300 odniosło rany; straty niemieckie były niewiele mniejsze. Mszcząc się za stawianie oporu Niemcy spalili ponad 300 budynków[15].
Działające na terenie Kolbuszowej i okolic oddziały AK i BCh przyczyniły się m.in. do ujawnienia tajemnicy broni rakietowej V-1 i V-2, które były testowane przez Niemców na pobliskim poligonie w Bliznie–Pustkowie. Miasto zostało zdobyte przez oddziały 13 armii I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej (po wojnie ku czci poległych żołnierzy sowieckich postawiono na rynku pomnik wdzięczności)[16]. Przed wkroczeniem wojsk sowieckich w ramach akcji „Burza” miejscowy oddział AK zaatakował wycofujące się wojska niemieckie, zginęło kilkudziesięciu partyzantów.
W 1964 r. uruchomiono odcinek linii kolejowej Rzeszów – Głogów Małopolski – Kolbuszowa ze stacją Kolbuszowa[17]. W 1971 r. linia została przedłużona do Nowej Dęby[18] i Tarnobrzega. Kolbuszowa zyskała wówczas połączenie kolejowe z większymi ośrodkami miejskimi, łącznie z Warszawą. Było to uwieńczenie kilkudziesięciu lat starań, zapoczątkowanych jeszcze w czasach monarchii austro-węgierskiej.
1 stycznia 1999 r. Kolbuszowa ponownie została siedzibą powiatu kolbuszowskiego.
Historia Żydów w Kolbuszowej
Pierwsi Żydzi osiedlali się w XVII w. Trudnili się wówczas handlem, rzemiosłem i wyszynkiem. W 1736 r. istniał już kahał z bóżnicą i mykwą, później powstały szkoła i szpital. W połowie XVIII w. Żydzi stanowili już połowę mieszkańców. W 1866 r. miasto przyjęło wyjątkowy herb – z krzyżem greckim, gwiazdą Dawida i splecionymi w uścisku dłońmi.
W 1919 roku w Kolbuszowej doszło do pogromu Żydów. Zginęło 8 osób (zob. Raport Morgenthaua). We wrześniu 1941 r. Niemcy utworzyli getto, zamykając w nim 2,5 tys. osób. We wrześniu 1942 r. wszystkich wywieźli do getta w Rzeszowie. Świadectwem żydowskiej przeszłości miasta pozostał miejscowy kirkut.
Muzeum Kultury Ludowej
W skład kolbuszowskiego muzeum wchodzi skansen istniejący od 1978 roku, zlokalizowany głównie w Brzezówce i w drobnej części na obszarze Kolbuszowej. Jest w nim eksponowane budownictwo Lasowiaków i Rzeszowiaków – grup etnograficznych zamieszkujących tereny środkowej i północnej części województwa podkarpackiego. Teren skansenu podzielono na dwa sektory. W każdym z nich odtwarza się tradycyjną zabudowę wsi z elementami charakterystycznymi dla danej grupy etnograficznej. Budownictwo Lasowiaków usytuowane jest w północno-zachodniej części ekspozycji, a Rzeszowiaków w części południowo-wschodniej. Zagospodarowanie terenu oraz wyposażenie obiektów muzealnych daje obraz lasowiackiej i rzeszowskiej wsi z okresu XIX i początków XX w. Obecnie w skansenie znajduje się ponad 80 obiektów małej i dużej architektury drewnianej, oprócz chałup m.in. kościół, karczma, młyn wodny, remiza strażacka, wiatraki, piec garncarski[19]. W większości są to zabytkowe budynki przeniesione z podkarpackich miejscowości. Resztę stanowią rekonstrukcje[20].
Pozostałe
- Kolegiata Wszystkich Świętych w Kolbuszowej,
- Kaplica grobowa rodziny Tyszkiewiczów w Kolbuszowej (Cmentarz Kolegiaty w Kolbuszowej),
- Cmentarz żydowski w Kolbuszowej (kirkut),
- Rynek – zrewitalizowany w 2012 roku (wschodnia ściana została spalona podczas II wojny światowej) z zabytkową studnią pośrodku,
- Pałac Tyszkiewiczów w pobliskiej Weryni,
- Oficyna pałacowa, pozostałość po pałacu Lubomirskich, zrujnowanym przez Rosjan podczas konfederacji barskiej,
- Synagoga w Kolbuszowej,
- zabytkowy Budynek Kasy Zaliczkowej.
- Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”
Miasto podzielone jest na trzy jednostki mające status osiedli. Są ponumerowane kolejno 1, 2, 3, bez nazw własnych[21].
Przedszkola
- Przedszkole Publiczne nr 1[22]
- Przedszkole Publiczne nr 2[23]
- Przedszkole Publiczne nr 3[24]
- Niepubliczne Przedszkole „Słoneczny Zakątek”
Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza[25]
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. K.K. Baczyńskiego[26]
Szkoły ponadpodstawowe
- Liceum Ogólnokształcące im. Janka Bytnara
- Zespół Szkół Agrotechniczno-Ekonomicznych im. Komisji Edukacji Narodowej w Weryni koło Kolbuszowej
- Zespół Szkół Technicznych im. Bohaterów Września 1939 r.
- Centrum Kształcenia Zawodowego
Szkoły policealne i wyższe
- Mielecka Szkoła Biznesu w Kolbuszowej
- Uniwersytet Rzeszowski – Pozawydziałowy Zamiejscowy Instytut Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych
Szkoły muzyczne
- Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia
Szkoły specjalne
- Zespół Szkół Specjalnych w Kolbuszowej Dolnej
- Szkoła Podstawowa Specjalna
- Gimnazjum Specjalne
- Ponadgimnazjalna Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy
Kościół katolicki
Na terenie miasta znajdują się dwie parafie rzymskokatolickie:
- Parafia Wszystkich Świętych w Kolbuszowej
- Parafia Świętego Brata Alberta w Kolbuszowej
- Parafia Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Kolbuszowej Górnej
Kościoły
- Kościół pw. Wszystkich Świętych w Kolbuszowej (Kolegiata)
- Kościół pw. Świętego Brata Alberta w Kolbuszowej
- Kościół pw. Świętego Marka Ewangelisty na obszarze skansenu, w Domatkowie (przysiółek Brzezówka)
- Kościół pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Kolbuszowej Górnej
Kaplice
- Kaplica Książąt Tyszkiewiczów w Kolbuszowej (Cmentarz Kolegiaty w Kolbuszowej)
- Kaplica Sióstr Służebniczek pw. św. Józefa
- Kaplica parafii Wszystkich Świętych w Kolbuszowej Dolnej
- Kaplica pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Brzezówce koło Kolbuszowej
Świadkowie Jehowy
- zbór Kolbuszowa[27]
Cmentarze
W mieście są cztery cmentarze:
- przy ulicy Narutowicza, parafii Wszystkich Świętych
- przy ulicy Świętego Brata Alberta, parafii Świętego Brata Alberta
- przy ulicy Sokołowskiej w Kolbuszowej Dolnej, cmentarz komunalny
- przy ulicy Krakowskiej, cmentarz żydowski (kirkut)
W mieście ukazują się następujące lokalne tytuły prasowe:
- „Przegląd Kolbuszowski” – miesięcznik[28]
- „Korso Kolbuszowskie” – tygodnik, prowadzący serwis informacyjny korsokolbuszowskie.pl[28]
- KKS Kolbuszowianka Kolbuszowa – piłka nożna, piłka siatkowa, koszykówka, tenis ziemny
- Zet-Bud Kolbuszowa – III i IV liga tenis stołowy
- Sokół Kolbuszowa Dolna – piłka nożna (klasa okręgowa dębicka[29]), piłka nożna kobiet (1 liga, grupa południowa[30])
- UKS Fregata – pływanie
- LO Kolbuszowa – piłka siatkowa
- Belweder Kolbuszowa – tenis stołowy
- Kolbuszowski Klub Nordic Walking
- Kolbuszowski Klub Modelarski – modele samolotów
- Kolbuszowski Klub Turystyczny „Salamandra”
- Kolbuszowski Klub Kyokushin Karate
- Uczniowski Klub Sportowy Tiki Taka Kolbuszowa – biegi lekkoatletyczne
Transport drogowy
Przez miasto przebiega dwie drogi o numerze wojewódzkim, oraz jedna krajowa wzdłuż której przebiega trasa europejska.
- 987 – połączenie z Sędziszowem Małopolskim
- 875 – połączenie z miastami: Mielec, Sokołów Małopolski, Leżajsk
- 9 – połączenie z miastami: Rzeszów, Tarnobrzeg, Opatów, Ostrowiec Świętokrzyski, Iłża, Skaryszew, Radom
- E371 – połączenie z miastami: Radom, Ostrowiec Świętokrzyski, Rzeszów, Barwinek, Svidník, Giraltovce, Preszów.
W pobliżu Kolbuszowej przebiega autostrada A4. Węzły w najbliższym położeniu to: węzeł Sędziszów (w Borku Wielkim) oraz węzeł Rzeszów – Północ (w Rudnej Małej). W 2018 roku kolbuszowscy włodarze na czele z sąsiednimi samorządowcami (Nowa Dęba, Tarnobrzeg, Mielec) podjęli starania w sprawie budowy węzła – Kolbuszowa na autostradzie A4, który miałby powstać w miejscowości Czarna Sędziszowska przy drodze wojewódzkiej 987 bezpośrednio łączącej Kolbuszową i Sędziszów Małopolski[31]. 11 października 2019 otwarto jako część drogi wojewódzkiej nr 875 obwodnicę Kolbuszowej i Weryni[32].
Transport kolejowy
_(maj_2022).jpg)
Przez Kolbuszową przebiega linia kolejowa nr 71 łącząca stację Ocice (obecnie dzielnica Tarnobrzega, faktycznie na terenie Chmielowa) ze stacją Rzeszów Główny.
Od 1 września 2014 r. do marca 2015 r. miasto posiadało komunikację miejską, którą wykonywała firma Arriva, regularnie kursując na „pierwszej” linii miejskiej, objeżdżającej zachodnią część miasta, relacji:
- dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki) – cmentarz (ul. Narutowicza) – rynek (pl. Wolności) – Zespół Szkół Technicznych (ul. Jana Pawła II) – ul. Wojska Polskiego (skrzyżowanie z ul. Sienkiewicza) – Szpital Powiatowy (wówczas ul. 22 Lipca) – ul. Obrońców Pokoju (skrzyżowanie z ówczesną ul. 22 Lipca) – Urząd Miasta (ul. Obrońców Pokoju) – dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki),
oraz „drugiej” linii podmiejskiej, przejeżdżającej przez:
Kolbuszowa współpracuje z sześcioma zagranicznymi miejscowościami na zasadzie partnerstwa miast[34]:
Ploërmel (Francja)
Apensen (Niemcy)
Cobh (Irlandia)
Cassino (Włochy)
Stary Sambor (Ukraina)
Mátészalka (Węgry)
Honorowe Obywatelstwo Miasta i Gminy Kolbuszowa jest wyrazem najwyższego wyróżnienia i uznania dla zasług lub wybitnych osiągnięć obywateli polskich i cudzoziemców. Tytuł Honorowego Obywatela przyznawany jest na podstawie uchwał podjętych przez Radę Miejską w Kolbuszowej[35].
- Paul Anselin
- gen. Bronisław Kwiatkowski
- Stanisław Mazan
- ks. bp Kazimierz Górny
- prof. UR Marek Koziorowski
- Joanna Zioło
- Zbigniew Chmielowiec
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
