Monarchia Habsburgów

Monarchia Habsburgów, imperium Habsburgów (niem. Habsburgermonarchie, łac. Monarchia austriaca), pot. i skrótowo Austria – nieoficjalne nazwy stosowane na państwa pozostające w unii personalnej (później realnej), których władcy pochodzili z dynastii Habsburgów i których każdy panujący przedstawiciel był jednocześnie m.in. arcyksięciem Austrii, królem Czech, królem Węgier oraz władcą podległych im krajów i terytoriów^[1]. Związek istniał w latach 1526–1804. Część państw monarchii Habsburgów należała do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jako król Czech, władca monarchii był elektorem przy elekcji króla Niemiec (który następnie był intronizowany na Cesarza). Habsburgowie zawładnęli dla siebie także tron cesarza rzymskiego. Państwa monarchii Habsburgów zostały zjednoczone w Cesarstwo Austrii 11 sierpnia 1804, a dwa lata później dwucesarz Franciszek II Habsburg rozwiązał Święte Cesarstwo Rzymskie.

Monarchia Habsburgów

Habsburgermonarchie
Monarchia austriaca

1526–1804
Herb Flaga
Ustrój polityczny	monarchia
Stolica	Wiedeń Praga (1583–1611)
Data powstania	1526
Data likwidacji	1804
Władca	Franciszek II Habsburg
Waluta	talar austriacki, gulden, korona
Język urzędowy	łacina, niemiecki[a]
Religia dominująca	katolicyzm
Rozwój terytorialny monarchii Habsburgów
Położenie na mapie Monarchia Habsburgów w 1789 r.

Posiadłości Habsburgów w XVIII wieku

Historia

Wraz z abdykacją cesarza Karola V w 1556 dynastia podzieliła się na dwie główne linie. Hiszpańską (zob. Hiszpania Habsburgów) zapoczątkował Filip II, syn cesarza, który w 1580 objął także tron portugalski i linię austriacką zapoczątkowaną przez Ferdynanda I (1503–1564). To właśnie objęcie przez niego tronu uznaje się za początek monarchii Habsburgów. Związany jest z przejęciem władzy w Czechach i na Węgrzech przez Ferdynanda I Habsburga, po śmierci Ludwika II Jagiellończyka i utworzeniem tym samym zwartego terytorium połączonego jedynie osobą władcy.

W czasie panowania Ferdynanda II podczas wojny trzydziestoletniej Habsburgowie przejściowo utracili tron czeski (wybrano tam na króla Fryderyka V, elektora Palatynatu – tzw. „król zimowy” 1619/1620) i węgierski (1619–1621 wybrano królem księcia Siedmiogrodu Gabora Bethlena). Pacyfikacja Czech w 1621. (Bitwa na Białej Górze) pozwoliła cesarzowi Ferdynandowi na wprowadzenie tam monarchii dziedzicznej w 1627: odtąd Habsburgowie nie musieli już ubiegać się o zgodę sejmu szlacheckiego na dziedziczenie korony. W 1687, podczas wielkiej wojny z Turkami, Habsburgowie uzyskali także od sejmu węgierskiego gwarancję dziedziczenia. W toku tego samego konfliktu, w 1690 wojska austriackie opanowały Siedmiogród, a syn cesarza Leopolda I, Józef I, został tamtejszym wielkim księciem. W 1697 zwycięstwo nad Turkami pod Zentą pozwoliło Habsburgom opanować całe Węgry.

Maria Teresa i Franciszek I z dziećmi

Jednocześnie Habsburgowie austriaccy ponieśli klęskę w próbach unifikacji Rzeszy Niemieckiej i zacieśnienia kontroli cesarskiej nad książętami niemieckimi. Wprawdzie przewaga katolików w kolegium elektorskim zapewniała władcom Austrii każdorazowo wybór na cesarski tron, ale po przegranej wojnie trzydziestoletniej cesarz Ferdynand III w traktacie westfalskim (1648) musiał uznać nawet prawo książąt do prowadzenia własnej polityki zagranicznej i pogodzić się z ingerencją obcych mocarstw w wewnętrzne sprawy Rzeszy (Francja, Szwecja). Od tej pory tytuł cesarski dawał Habsburgom głównie prestiż: byli, honorowo, pierwszymi spośród chrześcijańskich władców.

Wobec kryzysu dynastii (brak męskich potomków) cesarz Karol VI ogłosił w 1713 tzw. sankcję pragmatyczną. Według jej postanowień w przypadku wygaśnięcia linii męskiej rodu, wszystkie kraje dziedziczy linia żeńska, tj. najbliższa krewna ostatniego z rodu. Postanowienia te weszły w życie w 1740, gdy zmarł Karol VI. Ostatnią przedstawicielką tej linii, jak i całego rodu, była córka cesarza i księżniczki Elżbiety z Brunszwiku-Wolfenbüttel, późniejsza władczyni Austrii, Czech i Węgier Maria Teresa (1717–1780). Razem z mężem Franciszkiem I Lotaryńskim, którego w Niemczech wybrano na cesarza rzymskiego, stali się założycielami nowej Dynastii Habsbursko-Lotaryńskiej. Panowała ona w Austrii, Czechach i na Węgrzech aż do 1918.

Ziemie Monarchii Habsburgów

Tereny pod panowaniem Habsburgów w 1547

Granice ziem należących do austriackich Habsburgów zmieniały się nad wyraz często. Na przestrzeni dziejów do ziem tych należą

• ziemie dziedziczne Habsburgów: Arcyksięstwo Austriackie, Księstwo Karyntii, Księstwo Styrii, Księstwo Krainy, Gorycja i Gradiyska, Triest oraz rozliczne ziemie w Szwabii i Alzacji (tzw. Austria Przednia) itd.
• kraje Korony św. Wacława, w skład których wchodziło:
  • Królestwo Czech,
  • Margrabstwo Moraw,
  • margrabstwo Dolnych i Górnych Łużyc (do 1635)
  • Śląsk (w większości utracony w latach 1740–1742).
• kraje Korony św. Stefana, w skład których wchodzi:
  • zachodnia część Królewskich Węgier (do której przyłączono część środkową – tzw. Osmańskie Węgry – w 1699 roku),
  • Księstwo Siedmiogrodu (od 1699; od 1765 Wielkie Księstwo Siedmiogrodu),
  • królestwo Chorwacji i Slawonii (od 1699)
• od końca wojny o sukcesję hiszpańską w 1713:
  • Niderlandy Austriackie (do 1792)
  • Księstwo Mediolanu (do 1797)
  • Królestwo Neapolu (do 1735)
  • Królestwo Sardynii (do 1720)
  • Królestwo Sycylii (1720–1735)
• ziemie odebrane Imperium Osmańskiemu:
  • Banat (od 1718)
  • Królestwo Serbii (1718–1739)
  • zachodnia część Wołoszczyzny (1718–1739, de facto do 1737)
• inne ziemie to m.in.:
  • Księstwo Parmy (1735–1748);
  • Królestwo Galicji i Lodomerii (od 1772)
  • Nowa Galicja (od 1795)
  • Bukowina (od 1774)
  • część ziem zlikwidowanej Republiki Weneckiej w tym Istrię i Dalmację (od 1797).

Zobacz też

• władcy Austrii
• Cesarz rzymski (Święte Cesarstwo Rzymskie)
• Święte Cesarstwo Rzymskie
• Austro-Węgry

Uwagi

1. Język niemiecki zastąpił łacinę jako język urzędowy w 1784.