Korona austro-węgierska

Korona austro-węgierska (niem. Österreichisch-ungarische Krone) – jednostka walutowa Austro-Węgier w latach 1892–1918.

Korona austro-węgierska

Złota moneta 20 koronowa z 1910
Symbol	K, kr
Państwo	Austro-Węgry
Bank centralny	Bank Austriacko-Węgierski (Oesterreichisch-Ungarische Bank)
Mennica	Wiedeń, Kremnica
Podział	1 korona = 100 halerzy
Banknoty	1, 2, 10, 20, 25, 50, 100, 200, 1000, 10 000 koron
Monety	1, 2, 10, 20 halerzy, 1, 2, 5, 10, 20, 100 koron

Napisy w językach Przedlitawii na banknocie 50 koron austro-węgierskich

Historia

Korona austro-węgierska została wprowadzona do obiegu w 1892, w związku z reformą walutową mającą zastąpić złotego reńskiego. Ostra dysproporcja między złotym reńskim mającym oparcie w srebrze (którego ceny były nieproporcjonalnie niższe od cen złota), a obcymi walutami opartymi na złocie przynosiła Austrii spore straty w handlu i wymianie międzynarodowej. Zjawisko to pogłębiło się na początku lat 70. XIX w., kiedy Niemcy i kraje skandynawskie również przyłączyły się do systemu waluty złotej. W tym okresie prawie wszystkie kraje Europy i Stanów Zjednoczonych przyjęły już system waluty złotej. Wprowadzenie nowej waluty opartej na złocie stało się więc dla Austro-Węgier nieodzowną koniecznością.

Złote reńskie wymieniano na korony w relacji 1:2^[1]. Wymiana nie została przyjęta przez ludność monarchii z entuzjazmem i jeszcze przez wiele lat po wprowadzeniu korony wielu mieszkańców Austro-Węgier nadal liczyło w złotych reńskich, do których byli przywiązani od dziesięcioleci. Korona o masie 5 g odpowiadała 4,175 g srebra próby 835/1000^[2] i dzieliła się w Austrii na 100 halerzy, na Węgrzech na 100 fillérów. Emitentem nowej waluty był powołany do życia w 1878, a utworzony w 1880 r. Bank Austriacko-Węgierski (Oesterreichisch-Ungarische Bank), który jednak nie był zobowiązany do wymiany emitowanych przez siebie banknotów na złoto^[2]. W latach 1900–1918 bank ten emitował wspólne dla Przedlitawii i Zalitawii banknoty (do 1900 w obiegu były nadal stare banknoty w złotych reńskich), oraz w latach 1892–1918 odrębne monety: inne dla krajów austriackich, inne dla krajów Korony Świętego Stefana.

Monety austriackie wybijane były w mennicach w Wiedniu (bez jakichkolwiek oznaczeń) i w Kremnicy (oznaczane literami KB)^[2]. Na banknotach zwykle na awersie umieszczone były napisy w języku niemieckim i językach Przedlitawii, najczęściej w kolejności: czeski, polski, rusiński, włoski, słoweński, chorwacki, serbski i rumuński. Na rewersie umieszczone były napisy w języku węgierskim. Węgrzy nie dopuszczali napisów w innych językach Zalitawii. Większość z nich była jednak umieszczona na awersie banknotów, czyli na stronie austriackiej (chorwacki, serbski, rumuński i rusiński), z tego powodu, że narodowości te zamieszkiwały również Przedlitawię. Zabrakło jedynie napisów w języku słowackim, ponieważ Słowacy nie mieszkali w Przedlitawii.

W następstwie Wielkiej Wojny doszło do znacznego pogorszenia kursu korony i wyparcia z obiegu monet srebrnych i złotych przez pieniądz papierowy. W schyłkowych latach wojny z rynku pieniężnego zaczęły znikać nawet drobne monety wykonane z metali nieszlachetnych, co spowodowało wydanie monet halerzowych bitych z żelaza, a w końcu nawet dochodziło do tego, że rozrywano banknoty mniejszych nominałów na połówki lub ćwiartki, aby zrekompensować nimi brak bilonu. Wydatki wojenne Austro-Węgier były tylko w niewielkiej części finansowane z podatków, a większość funduszy pochodziła z obligacji wojennych. Rosło zadłużenie rządu, kładąc się cieniem na kondycję Banku Austriacko-Węgierskiego. Wartość pieniędzy pozostających w obiegu niemal eksplodowała z 3,4 miliarda koron w okresie poprzedzającym wybuch wojny, do 42,6 miliarda podczas trwania wojny. Pociągnęło to za sobą natychmiastowy szesnastokrotny wzrost cen w okresie trwania wojny. Władze doprowadziły do zwiększenia inflacji poprzez masowe drukowanie pieniędzy.

Banknoty

Banknoty austro-węgierskie w walucie koronowej wyemitowane do rozpadu monarchii w 1918 r.^[3]

Nominał	Awers	Rewers	Wymiary	Rok wydania	Autor projektu
1 korona			113 × 68 mm	1916	Hans Schramm
2 korony			113 × 68 mm	1914	Josef Pfeiffer Rudolf Rössler
2 korony			124 × 83 mm	1917	Rudolf Junk Rudolf Rössler
10 koron			120 × 80 mm	1900	Rudolf Rössler
10 koron			135 × 80 mm	1904	Josef Pfeiffer Rudolf Rössler
10 koron			150 × 80 mm	1915	Josef Pfeiffer
20 koron			135 × 90 mm	1900	Rudolf Rössler
20 koron			150 × 90 mm	1907	Josef Pfeiffer Rudolf Rössler
20 koron			150 × 90 mm	1913	Josef Pfeiffer
25 koron			135 × 80 mm	1918	Rudolf Rössler
50 koron			150 × 100 mm	1902	Rudolf Rössler
50 koron			160 × 100 mm	1914	Josef Pfeiffer
100 koron			165 × 110 mm	1902	László Hegedűs
100 koron			163 × 108 mm	1910	Koloman Moser
100 koron			163 × 108 mm	1912	Josef Pfeiffer
200 koron			168 × 100 mm	1918	Rudolf Rössler
1000 koron			194 × 129 mm	1902	Heinrich Lefler Rudolf Rössler
10000 koron			192 × 128 mm	1918	Heinrich Lefler Rudolf Rössler

Po rozpadzie monarchii

Korona austro-węgierska obowiązywała na całym terytorium monarchii do 1918, a w samej Austrii (po rozpadzie Austro-Węgier po I wojnie światowej) do 20 grudnia 1924, kiedy zastąpił ją szyling austriacki (wymieniany po kursie 10 000 koron = 1 szyling). W Austrii od marca 1919 r. banknoty koronowe były stemplowane nadrukiem Deutschösterreich, aby odróżnić je od banknotów używanych nadal w krajach sukcesyjnych monarchii, które już wcześniej wdrożyły takie procedury (Królestwo SHS w styczniu 1919 r., a Czechosłowacja w lutym). Nie udało się jednak doprowadzić do stabilizacji kursu korony. Wymiana korony na szylingi spowodowana była szalejącą hiperinflacją, która wymknęła się spod kontroli latem 1921 r., i gwałtownym spadkiem wartości korony. Na sytuację tę wpłynęła klęska Austro-Węgier w wojnie, załamanie się produkcji przemysłowej i klęska nieurodzaju w rolnictwie. Na dodatek gospodarka austriacka musiała dopasować się do nowych warunków polityczno-gospodarczych stworzonych przez upadek monarchii i utratę większości terytorium tego do niedawna rozległego kraju: mała Austria została odcięta od krajowych źródeł surowców, które teraz musiała sprowadzać z zagranicy. Podobnie zmuszona została do importu energii i żywności. Subsydia na żywność, wydatki administracyjne i zasiłki socjalne w znacznym stopniu obciążały budżet młodej republiki i prowadziły do nieustannego powiększania się deficytu finansowego, co z kolei prowadziło do dewaluacji korony i galopującej inflacji. Doszło do tego, że w 1922 r. Austriacy zaczęli drukować banknoty o nominale 500 tysięcy koron.

Banknot tysiąckoronowy z nadrukiem Deutschösterreich

Banknoty w walucie koronowej wydane w Austrii po rozpadzie Austro-Węgier w 1918 r. i będące środkiem płatniczym jedynie na terytorium Republiki Austrii:

• 1 korona (1922)
• 2 korony (1922)
• 10 koron (1922)
• 20 koron (1922)
• 100 koron (1922)
• 1000 koron (1922)
• 5000 koron (1922)
• 10 000 koron (1924)
• 50 000 koron (1922)
• 100 000 koron (1922)
• 500 000 koron (1922)

Korona austro-węgierska była w użyciu także w państwach powstałych po rozpadzie Austro-Węgier (w Polsce używana była na terenie Galicji, Śląska Cieszyńskiego i południowej części byłej Kongresówki znajdującej się w latach 1915–1918 pod okupacją austriacką) do czasu wprowadzenia tam własnych walut narodowych (korony czechosłowackiej w 1919, w 1920 serbskiego dinara, później przekształconego w dinar jugosłowiański i w 1927 węgierskiego pengő). Na Węgrzech i w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców bezpośrednio przed wprowadzeniem nowych środków płatniczych w obiegu były przestemplowane banknoty koron austro-węgierskich nazywane odpowiednio koronami węgierskimi i koronami serbochorwacko-słoweńskimi.

W Polsce decyzją Sejmu z 15 stycznia 1920 ustalono kurs wymiany na 100 koron za 70 marek polskich. Wymianę zakończono w maju 1920.

Monety

W tabeli przedstawione są wszystkie monety austriackie w walucie koronowej wybijane w latach 1892–1918 z pominięciem złotej 20 koronówki z wizerunkiem cesarza Karola I. Moneta ta została wybita w 1918 r. w nakładzie 2 tys. egzemplarzy (złoto próby 900, waga 6,775 g), a następnie przetopiona. Zachował się jeden egzemplarz tej najprawdopodobniej najrzadszej monety austriackiej^[4].

Monety austriackie w walucie koronowej, 1892-1918^[5][6]

Nominał	Rok wydania	Materiał	Waga	Średnica	Wizerunek		Nominał	Rok wydania	Materiał	Waga	Średnica	Wizerunek
1 halerz	1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, 1915, 1916	brąz	1,66 g	17 mm			1 halerz	1916 (jak poprzednie, lecz z herbem Austrii, zamiast dotychczasowego Habsburgów na piersi orła)	brąz	1,66 g	17 mm
2 halerze	1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, 1915	brąz	3,32 g	19 mm			2 halerze	1916, 1917, 1918	żelazo	2,77 g	17 mm
10 halerzy	1892, 1893, 1894, 1895, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911	nikiel	3,0 g	19 mm			10 halerzy	1915, 1916	miedzionikiel	3,0 g	19 mm
10 halerzy	1916 (jak poprzednia, lecz z uproszczonym herbem Habsburgów na piersi orła)	miedzionikiel	3,0 g	19 mm			20 halerzy	1892, 1893, 1894, 1895, 1907, 1908, 1909, 1911, 1914	nikiel	4,0 g	21 mm
20 halerzy	1916, 1917, 1918	żelazo	3,33 g	21 mm			1 korona	1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907	srebro 835	5,0 g	23 mm
1 korona	1908 (60 rocznica panowania Franciszka Józefa I)	srebro 835	5,0 g	23 mm			1 korona	1912, 1913, 1914, 1915, 1916 (jak 1 korona z lat 1892–1907, lecz ze zmienionym wizerunkiem cesarza Franciszka Józefa I)	srebro 835	5,0 g	23 mm
2 korony	1912, 1913	srebro 835	10,0 g	27 mm			5 koron	1900, 1907	srebro 900	24,0 g	36 mm
5 koron	1908 (60 rocznica panowania Franciszka Józefa I)	srebro 900	24,0 g	36 mm			5 koron	1909 (jak 5 koron z 1907 r., lecz z powiększonym wizerunkiem Franciszka Józefa I)	srebro 900	24,0 g	36 mm
10 koron	1892, 1893, 1896, 1897, 1905, 1906	złoto 900	3,3875 g	19 mm			10 koron	1908 (60 rocznica panowania Franciszka Józefa I)	złoto 900	3,3875 g	19 mm
10 koron	1909 (jak monety z lat 1892–1906, lecz ze zmienionym wizerunkiem Franciszka Jozefa I)	złoto 900	3,3875 g	19 mm			10 koron	1909, 1910, 1911, 1912 (jak poprzednia, lecz z powiększonym wizerunkiem Franciszka Józefa I)	złoto 900	3,3875 g	19 mm
20 koron	1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905	złoto 900	6,7751 g	21 mm			20 koron	1908 (60 rocznica panowania Franciszka Józefa I)	złoto 900	6,7751 g	21 mm
20 koron	1909 (jak monety z lat 1892–1905, lecz ze zmienionym wizerunkiem Franciszka Józefa I)	złoto 900	6,7751 g	21 mm			20 koron	1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, 1915, 1916 (jak monety z lat 1892–1905, lecz z powiększonym wizerunkiem Franciszka Józefa I)	złoto 900	6,7751 g	21 mm
20 koron	1916 (jak poprzednia, lecz z uproszczonym herbem Habsburgów na piersi orła)	złoto 900	6,7751 g	21 mm			100 koron	1908 (60 rocznica panowania Franciszka Józefa I)	złoto 900	33,8753 g	37 mm
100 koron	1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, 1915	złoto 900	33,8753 g	37 mm