Batalion KOP „Wołożyn”

Batalion KOP „Wołożyn” – odwodowy oddział piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza.

Batalion KOP „Wołożyn”

28 batalion odwodowy

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1927
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Wołożyn
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim	12[a]
Dyslokacja	Wołożyn
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	3 Brygada OP pułk KOP „Wołożyn” 2 pułk piechoty KOP

Dawny młyn w Wołożynie przebudowany na koszary odwodów batalionowych

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21-22 sierpnia 1924, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza^[2], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę^[3]. Jesienią 1927, w ramach czwartego etapu organizacji KOP, został sformowany 28 batalion odwodowy. Jednostką formującą był 77 pułk piechoty^[4] . Batalion składał się z trzech kompanii piechoty, plutonu łączności i plutonu ckm. Etatowo liczył 22 oficerów. 164 podoficerów i 501 szeregowców^[5]. Jednostka została podporządkowana dowódcy 3 Brygady Ochrony Pogranicza w Wilejce^[6]. Dowództwo batalionu stacjonowało w Wołożynie położonym na terenie ówczesnego województwa nowogródzkiego.

W 1929 pododdział został włączony w skład pułku KOP „Wołożyn” i przemianowany na 28 batalion odwodowy „Wołożyn”^[7]. W tym czasie batalion na uzbrojeniu posiadał 817 karabinów Berthier wz.1916, 44 lekkich karabinów maszynowych Bergmann wz. 1915 i 8 ciężkich karabinów maszynowych Hotchkiss wz.1914^[8]. Dwa lata później jednostka została przemianowana na batalion KOP „Wołożyn”^[7]. Dla potrzeb batalionu rekruta szkolił I batalion piechoty 2 pułku piechoty Legionów ze Staszowa^[9].

Po przeprowadzonej reorganizacji „R.2” w 1932 batalion składał się z dowództwa batalionu, plutonu łączności, kompanii karabinów maszynowych, kompanii szkolnej i trzech kompanii strzeleckich^[10]. W listopadzie 1936 batalion etatowo liczył 22 oficerów, 64 podoficerów, 15 nadterminowych i 649 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”^[12]. Batalion otrzymał nowy etat. Był jednostką administracyjną dla dowództwa pułku KOP „Wołożyn”, posterunku żandarmerii przy pułku KOP „Wołożyn”, komendy powiatu pw KOP „Wołożyn” i stacji gołębi pocztowych KOP „Bogdanów”^[13]

Z dniem 15 maja 1939 batalion stał się oddziałem gospodarczym. Stanowisko kwatermistrza batalionu przemianowane zostało na stanowisko zastępcy dowódcy batalionu do spraw gospodarczych, płatnika na stanowisko oficera gospodarczego, zastępcy oficera materiałowego dla spraw uzbrojenia na zbrojmistrza, zastępcy oficera materiałowego dla spraw żywnościowych na oficera żywnościowego^[14].

Działania batalionu w 1939

Zmobilizowany w kwietniu 1939 batalion został skierowany w rejon Żywca^[15]. Batalion został włączony w struktury 1 Brygady Górskiej jako III batalion 2 pułku piechoty KOP, dzieląc losy innych jednostek Armii „Kraków”.

9 września 1939 część batalionu KOP „Wołożyn” pod dowództwem kpt. Piotra Tymkiewicza oraz 4 batalion forteczny por. Andrzeja Krawca stoczyły bój z nacierającymi na Kolbuszową oddziałami niemieckiej 2 Dywizji Pancernej. W czasie walk poległ między innymi por. Włodzimierz Dolecki.

Po odejściu batalionu włączonego do 1 Brygady Górskiej, garnizon i kadra jednostki w Wołożynie nie odtworzyła batalionu i skoncentrowała się na wsparciu organizacyjnym dla odtwarzanego batalionu „Iwieniec”.

Żołnierze batalionu

Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie batalionu KOP „Wołożyn”.

Dowódcy batalionu

• mjr dypl. Stanisław III Sadowski (od VIII 1929^[16] 5 XII 1929^[17]  → wykładowca WSWoj.)
• mjr / ppłk piech. Franciszek Kubicki (31 III 1930^[18][16] – XII 1931 → dowódca baonu KOP „Niemenczyn”)
• ppłk piech. Kazimierz Zygmunt Czarnecki (10 XII 1931 – 1932^[16])
• mjr piech. Adam Obtułowicz (18 IV 1932 – 1933^[16])
• mjr piech. Jan Lachowicz (27 VIII 1933^[17]  – X 1935^[16] → dowódca baonu KOP „Słobódka”)
• mjr piech. Tadeusz Żarek (X 1935 – VIII 1936^[16] → dowódca baonu KOP „Czortków”)
• mjr piech. Jerzy Stanisław Dembowski (IX 1936 – 30 IV 1938^[16] → dowódca baonu KOP „Czortków”)
• mjr piech. Mieczysław Sokołowski (30 IV 1938 – IX 1939^[16])

Struktura organizacyjna i obsada personalna

Organizacja batalionu odwodowego w 1937
Dowództwo batalionu^[19]

• 1 kompania szkolna strzelecka
  • drużyna gospodarcza
  • trzy szkolne plutony strzeleckie po trzy drużyny
• 2 kompania szkolna strzelecka
  • drużyna gospodarcza
  • dwa plutony po trzy drużyny
• kompania szkolna ckm
  • drużyna gospodarcza
  • dwa szkolne plutony ckm po trzy drużyny
  • 3 szkolny pluton broni towarzyszących
• pluton łączności

Stan osobowy^[19]

• oficerów - 21
• podoficerów zawodowych - 61
• podoficerów nadterminowych - 21
• podoficerów i szeregowców służby zasadniczej - 640

Razem - 743 żołnierzy

Obsada personalna batalionu KOP „Wołożyn” w marcu 1939^[20]

• dowódca batalionu – mjr piech. Mieczysław Sokołowski
• adiutant – kpt. piech. Stanisław Michułka
• kwatermistrz – kpt. adm. (piech.) Witold Kazimierz Weber
• oficer materiałowy – kpt. piech. Franciszek Grzegorczyk (po nim przejął funkcję por. Wacław Wawrzewski)
• lekarz – kpt. lek. Zdzisław Antoni Studzieniecki
• oficer płatnik – kpt. int. Bronisław III Kwiatkowski
• dowódca 1 kompanii szkolnej strzeleckiej – kpt. piech. Piotr Tymkiewicz (od 20 III 1939 dowódca 3 kompanii strzeleckiej)
• dowódca plutonu – por. piech. Wacław Jan Wawrzewski
• dowódca plutonu – por. piech. Bronisław Eustachy Zając
• dowódca 2 kompanii szkolnej strzeleckiej – mjr piech. Stanisław Szablowski
• dowódca plutonu – por. piech. Stanisław Skowroński
• dowódca plutonu – por. piech. Adam Waśko
• dowódca 3 kompanii strzeleckiej – kpt. piech. Zygmunt Józef Wajdowicz
• dowódca plutonu – por. piech. Antoni Łobacz
• dowódca 4 kompanii strzeleckiej – kpt. piech. Aleksander Rybnik (od 30 XI 1938)
• dowódca plutonu – por. piech. Józef Antoni Słowiński (od 20 III 1939 wz. dca 4. kompanii)
• dowódca kompanii karabinów maszynowych – kpt. piech. Karol Warth
• dowódca plutonu – por. piech. Włodzimierz Dolecki
• dowódca plutonu – por. piech. Marian Stanisław Dołhun

Obsada personalna batalionu w czerwcu 1939^[21]:

• dowódca batalionu – mjr Mieczysław Kazimierz Sokołowski
• adiutant batalionu – kpt. Stanisław Michułka^[c]
• dowódca 1 kompanii szkolnej strzelców – kpt. Piotr Tymkiewicz^[d]
• dowódca 2 kompanii szkolnej strzelców – mjr Stanisław Szablowski^[e]
• dowódca kompanii karabinów maszynowych – kpt. Karol Warth^[f]

Obsada personalna III/2 pp KOP we wrześniu 1939.

• dowódca batalionu - mjr Mieczysław Sokołowski
• oficer łączności - st. sierż. Kapłon
• dowódca 7 kompanii strzeleckiej - kpt. Piotr Tymkiewicz^[g]
• dowódca 8 kompanii strzeleckiej - por. Bronisław Zając^[h]
• dowódca 9 kompanii strzeleckiej - kpt. Aleksander Rybnik^[i]
• dowódca 3 kompanii ckm - kpt. Karol Warth

Żołnierze batalionu – ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[26]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Kłopotowski Stanisław	podporucznik rezerwy	urzędnik	Kontrola Skarbowa	Katyń
Kubacki Walenty[27]	chorąży	żołnierz zawodowy		Charków
Hecht Edward[28]	kapitan	żołnierz zawodowy	dca 2 kg baonu KOP Iwieniec	Kalinin
Waśko Adam	porucznik		dowódca plutonu 2 ksz	ULK

Uwagi

1. Zarządzenie szefa sztabu KOP ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP^[1].
2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza^[11].
3. Stanisław Michułka, kpt. piech., w KOP od 1938. Do mobilizacji alarmowej adiutant baonu odwodowego KOP „Wołożyn”. We wrześniu 1939 I adiutant 2 pp KOP 1. BGór.^[22].
4. Piotr Tymkiewicz, kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dowódca 1 szkolnej kompanii strzeleckiej baonu odwodowego KOP „Wołożyn”. We wrześniu 1939 dowódca 7 kompanii III/2 pp KOP^[23].
5. Stanisław Szablowski (1899-1940), mjr piech., w KOP od 1937. Do mobilizacji dowódca 2 szkolnej kompanii strzeleckiej baonu odwodowego KOP „Wołożyn”. We wrześniu 1939 dowódca odtworzonego baonu KOP „Dederkały”. Więzień obozu w Kozielsku. Zamordowany przez NKWD^[24].
6. Karol Warth, kpt. piech., w KOP od 1937. Do mobilizacji dowódca kompanii ckm baonu odwodowego KOP „Wolożyn”. We wrześniu 1939 dowódca 3 kompanii ckm III/2 pp KOP^[25].
7. W pracy Piotra Sadowskiego i Krzysztofa Pięciaka w WKPP tom nr 52 "Brygady Górskie Strzelców cz. 1" str. 39 wymieniony jest jako dowódca 9 kompanii strzeleckiej. Jako dowódca 7 kompanii strzeleckiej wymieniony jest kpt. Aleksander Rybnik.
8. W pracy Piotra Sadowskiego i Krzysztofa Pięciaka w WKPP tom nr 52 "Brygady Górskie Strzelców cz. 1" str. 39 wymieniony jest jako dowódca 8 kompanii strzeleckiej kpt. Franciszek Ostrowski.
9. W pracy Piotra Sadowskiego i Krzysztofa Pięciaka w WKPP tom nr 52 "Brygady Górskie Strzelców cz. 1" str. 39 wymieniony jest jako dowódca 9 kompanii strzeleckiej kpt. Piotr Tymkiewicz. Jako dowódca 7 kompanii strzeleckiej wymieniony jest kpt. Aleksander Rybnik.

Przypisy

1. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 426.
2. Prochwicz 2003 ↓, s. 11-12.
3. Dominiczak 1992 ↓, s. 111.
4. Rozkaz nr Ldz. KOP 5200/tjn.Og.org./27 ↓.
5. Prochwicz 2003 ↓, s. 31.
6. Prochwicz 2003 ↓, s. 33.
7. Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 2.
8. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 101.
9. Wyrzycki 1992 ↓, s. 18-19.
10. Zarządzenie nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 ↓, s. 3.
11. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 371.
12. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 157.
13. Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2 zał. 47.
14. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 624 i 629.
15. Prochwicz 2003 ↓, s. 72.
16. Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 9.
17. Obsada oficerska pKOP „Wołożyn” ↓.
18. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 31 marca 1930, s. 117.
19. Prochwicz 2003 ↓, s. 350.
20. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 941.
21. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 652.
22. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 733.
23. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 755.
24. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 751.
25. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 756.
26. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
27. Księgi Cmentarne – wpis 6012.
28. Księgi Cmentarne – wpis 9259.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 978-83-900217-9-9. OCLC 864242470.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Władysław Steblik, Jeszcze o boju pod Kolbuszową 9.9.1939 r., Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 4 (48), Warszawa 1968, ss. 380-385
• Władysław Steblik, Armia „Kraków” 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II, ISBN 83-11-07434-8.
• Stanisław Wyrzycki: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. 2 pułk piechoty Legionów. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1992. ISBN 83-85621-05-9.
• IwonaI. Wiśniewska IwonaI., KatarzynaK. Promińska KatarzynaK., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Nowogródek»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
• Rozkaz wykonawczy Ldz. KOP 5200/tjn.Og.org./27 dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie formowania 5-ciu batalionów KOP i 3-ch kompanii piechoty z 8 września 1926
• Wykaz zmian stanu oficerów pułku KOP „Wołożyn” 1929–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.182/27.)
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)
• Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza R.142.R.2 w sprawie reorganizacji batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza i Centralnej Szkoły Podoficerskiej („R.2”) nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 z 21 sierpnia 1931. (sygn.177/133.)