Szczuczyn (Białoruś)

Szczuczyn zw. Litewskim lub Nowogródzkim (biał. Шчучын (Ščučyn) słuchaj^ⓘsłuchaj; ros. Щучин) – miasto na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, nad rzeką Szczuczynką, siedziba administracyjna rejonu szczuczyńskiego. W 2010 roku liczyło ok. 15 tys. mieszkańców.

Ten artykuł dotyczy Szczuczyna Litewskiego. Zobacz też: inne Szczuczyny.

Szczuczyn

Шчучын

Rynek
Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Prawa miejskie	1761
Wysokość	142 m n.p.m.
Populacja (2010) • liczba ludności	15 000[1]
Nr kierunkowy	(+375)1514
Kod pocztowy	231511,231513
Tablice rejestracyjne	4
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Szczuczyn
Położenie na mapie Białorusi Szczuczyn
Położenie na mapie Polski w 1939 Szczuczyn
53°36′N 24°45′E
Strona internetowa

Prywatne miasto szlacheckie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie lidzkim województwa wileńskiego^[2]. Magdeburgię nadał król August III Sas w 1761 roku^[3].

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy oraz drzewny^[4].

Historia

Rynek na pocz. XX w.

Założony w XVII w. jako miasto prywatne. Z rąk Limontów, a następnie Józefowiczów, drogą sukcesji przeszedł na własność rodu Scipio del Campo-Scypionów. W XVIII w. zasłynął z kolegium pijarskiego. Po śmierci w 1800 starosty lidzkiego Scipio miasto należało do małoletniej starościanki lidzkiej Marysi Scipionówny, której matka Teresa była starszą siostrą Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. Dzięki ślubowi 2 lutego 1807 Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego z właścicielką Szczuczyna przeszedł we władanie książąt Druckich Lubeckich. Młoda para osiadła w Szczuczynie. Atmosfera pełnego tradycji polskości Szczuczyna wywarła duży wpływ na nowego właściciela, młodego księcia Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego.

W 1793 w Szczuczynie urodził się Onufry Pietraszkiewicz – polski poeta, współzałożyciel i archiwista Towarzystwa Filomatów.

Do 1795 w granicach Rzeczypospolitej, od III rozbioru Polski w Imperium Rosyjskim, w powiecie lidzkim guberni grodzieńskiej. Jesienią 1918 roku w mieście powstała Samoobrona Szczuczyńska – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę Szczuczyna przed bolszewikami. Jej organizatorem był por. Bolesław Lisowski^[5]. 7 czerwca 1919 roku miasto wraz z całym powiatem lidzkim weszło w skład okręgu wileńskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej jednostki administracyjnej^[6]. Latem 1920 roku Szczuczyn został zajęty przez bolszewików, odbity przez Polaków we wrześniu 1920 roku. W 1921 roku formalnie wszedł w skład II Rzeczypospolitej.

W latach 1921–1939 w II Rzeczypospolitej, od 1929 stolica powiatu. Miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Szczuczyn.

• Szczuczyn w czasach II Rzeczypospolitej:
• 
  Pałac Druckich-Lubeckich
• 
  Rynek
• 
  Kościół św. Teresy
• 
  Gimnazjum Państwowe
• 
  Sklepy przy Rynku

W maju 1942 masowy mord żydowskiej społeczności miasta przez Niemców, która przed wybuchem wojny stanowiła połowę ludności. 29 kwietnia 1944 nieudana próba opanowania miasta przez oddział AK majora Jana Piwnika „Ponurego”, zakończona masakrą atakujących.

Flaga i herb

Współczesna flaga i herb miasta Szczuczyna zostały ustanowione 17 lipca 2006 roku rozporządzeniem prezydenta Białorusi^[7].

Zabytki

Pałac Druckich-Lubeckich

Kościół św. Teresy

Klasztor pijarów

Cerkiew św. Michała Archanioła

• Zespół pałacowy w dawnym majątku ziemskim, który przez małżeństwo stał się własnością Druckich-Lubeckich. W ich rękach był do 1939. Pałac neoklasycystyczny, dwukondygnacyjny, składający się z trzech korpusów, zbudowany w końcu XIX w. przez ostatniego właściciela ks. Władysława Druckiego-Lubeckiego na wzór Petit Trianon, pałacu wzniesionego przez Ludwika XV w ogrodach Wersalu. W czasach ZSRR pałac służył jako klub oficerski dla lotników z pobliskiej bazy lotniczej. Częściowo zachował się wystrój wnętrz. Po rozpadzie ZSRR i zamknięciu bazy lotniczej pałac niszczał. Przez wiele lat miejscowy Polak, Włodzimierz Głaz, interweniował we władzach różnych szczebli w sprawie niszczejącego pałacu. Po jego audiencji w 2004 r. u prezydenta Białorusi Alaksandra Łukaszenki władze obwodu grodzieńskiego doceniły wartość historyczną pałacu i wyremontowały dach, co zatrzymało dewastację obiektu^[8][9]. Obecnie pałac nie jest używany. Władze lokalne planują przeznaczyć pałac na siedzibę Centrum Twórczości Dzieci i Młodzieży.
• Pałac jest otoczony przez park regularny z XIX w. założony przez polskiego uczonego i przyrodnika Stanisława Jundziłła.
• Kościół katolicki pw. św. Teresy, klasycystyczny fundacji ks. Ksawerego Druckiego-Lubeckiego z 1829. Odebrany pijarom w 1832, zwrócony zakonowi po I wojnie światowej, zamknięty w 1959. Oddany pijarom w 1988. Elewacje bogato zdobione. Wewnątrz tablica ku czci żołnierzy AK z Obwodu Szczuczyńskiego. Przy klasztorze pijarów była kiedyś szkoła (z 1669), której absolwentami byli m.in. Daniel Kazimierz Narbutt, Onufry Pietraszkiewicz, Ignacy Domeyko, w szkole uczył m.in. Stanisław Bonifacy Jundziłł – późniejszy profesor Uniwersytetu Wileńskiego.
• zachowany budynek plebanii z 1829, do której przeniesiono szkołę pijarską zamkniętą w 1832.
• na miejscowym cmentarzu znajduje się mogiła 6 polskich żołnierzy-ochotników należących do jednej z Samoobron polskich, którzy polegli pod miastem w styczniu 1919 roku podczas walki z bolszewikami.
• Cerkiew prawosławna pw. św. Michała Archanioła z 1865, parafialna.

Miasta partnerskie

• Olecko

Przypisy

1. Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.)..
2. Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 98.
3. Wanda Rewieńska, Miasta i miasteczka magdeburskie w woj. wileńskim i nowogródzkim, Lida 1938, s. 16.
4. Szczuczyn, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-21].
5. Wstępna faza walk. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 47–48.
6. Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41.
7. Alaksandr Łukaszenka: Ukaz Priezidienta Riespubliki Biełaruś ot 17 ijula 2006 g. № 455 „Ob uczrieżdienii oficyalnych gieraldiczeskich simwołow administratiwno-tierritorialnych i tierritorialnych jedinic Grodnienskoj obłasti”. Narodowy Internetowy Portal Prawny Republiki Białorusi, 2006-07-17. [dostęp 2011-07-30]. (ros.).
8. Artykuł w „Rzeczpospolitej” o losach pałacu w Szczuczynie, Żołudku i działalności Włodzimierza Głaza.
9. Anioł-abaronca Szczuczynskaha pałaca, 24 października 2009 (biał.).

Bibliografia

• Stanisław Smolka, Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowym t. 1-2, wydanie pierwsze 1907, wydanie drugie, PIW, 1984
• Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.

Linki zewnętrzne

• Szczuczyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 864.
• Zdjęcia na serwisie Radzima.org
• «Szczuczyn – miasto lotników»
• Artykuł w „Rzeczpospolitej” o losach pałacu w Szczuczynie i działalności Włodzimierza Głaza
• Szczuczyn 1938 Procesja Bożego Ciała – film

Kontrola autorytatywna (city of raion subordinance):

• VIAF: 159590438
• LCCN: n92103405
• J9U: 987007533144905171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3982754