Loading AI tools
miasto w województwie lubelskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Biała Podlaska – miasto na prawach powiatu we wschodniej Polsce, w województwie lubelskim, siedziba powiatu bialskiego i gminy Biała Podlaska.
| miasto na prawach powiatu | |||||
 Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów, Kamienice przy ul.Moniuszki, Dworzec kolejowy im. Zesłańców Sybiru, Osiedle Podmiejska, Stadion Miejski. | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Data założenia |
1345 | ||||
| Prawa miejskie |
7 marca 1525 | ||||
| Prezydent | |||||
| Powierzchnia |
49,4[1] km² | ||||
| Wysokość |
137–150 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2022-06-30) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 83 | ||||
| Kod pocztowy |
21-500 do 21-502, 21-506, 21-527 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
LB | ||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
 52°02′N 23°07′E | |||||
| TERC (TERYT) |
0661011 | ||||
| SIMC |
0922018 | ||||
| Hasło promocyjne: Biała Podlaska – otwarta brama Europy | |||||
Urząd miejski ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 321-500 Biała Podlaska | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Biała Podlaska uzyskała lokację miejską przed 1498 rokiem[3]. Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w hrabstwie bialskim w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego I Rzeczypospolitej[4]. Miasto prywatne Królestwa Kongresowego, położone było w 1827 roku w powiecie bialskim, obwodzie bialskim województwa podlaskiego[5]. Urodził się tu bł. Honorat Koźmiński, kapucyn, założyciel zgromadzeń honorackich.
W podziale fizycznogeograficznym Biała Podlaska znajduje się na pograniczu Niziny Południowopodlaskiej i Polesia Zachodniego. Granica tych makroregionów biegnie po lewej stronie Krzny, wzdłuż łagodnej krawędzi wysoczyzny Równiny Łukowskiej, gdzie lokowano ośrodek miejski. Południowe części miasta wraz z doliną Krzny leżą w Zaklęsłości Łomaskiej.
Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 49,4 km²[6] i jest największa spośród miast Podlasia Południowego.
Przez miasto przepływa kilka rzek, z których największą jest Krzna – lewy dopływ Bugu; pozostałe to Klukówka i Rudka.
Biała Podlaska leży na historycznym Polesiu, w dawnej ziemi brzeskiej[7], która w latach 1566–1795 stanowiła część województwa brzeskolitewskiego[8]. W latach 1413–1514 miasto położone było województwie trockim[8]. W XVI wieku Biała Podlaska została włączona do Podlasia, położona była w ziemi brzeskiej województwa podlaskiego[7].
W latach 1919–1939 należało administracyjnie do województwa lubelskiego. W latach 1946–1975 także do województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 stolica województwa bialskopodlaskiego.
Dawniej miasto miało nazwę Biała Radziwiłłowska lub Biała Książęca (po łacinie Alba Ducalis). Na starorosyjskich mapach w Moskiewskim Muzeum figuruje pod nazwą Biały.[potrzebny przypis]
Herb miasta przedstawia postać Michała Archanioła, stojącego na smoku, trzymającego w prawej ręce miecz, natomiast w lewej wagę. Święty Michał Anioł jest w kolorze białym w aureoli i zbroi z żółtym mieczem i wagą.
Głównym typem zieleni są tereny parkowe reprezentowane przez położony w centrum miasta i pełniący funkcję parku miejskiego Park Radziwiłłowski oraz leżący w południowej części miasta Park Zofii Las znajdujący się między ulicami Parkową a Sidorską, a także tereny leśne – Las Markowszczyzna. W pobliżu rzeki Krzny są kompleksy ogrodów działkowych.
Biała Podlaska znajduje się w obrębie klimatu umiarkowanego przejściowego. Średnia roczna temperatura wynosi około 7 °C, przy średniej stycznia –3,8 °C oraz lipca 19 °C. Klimat miasta i okolic charakteryzuje się najwyższą liczbą dni upalnych w Polsce.
Pod względem liczby ludności Biała Podlaska w województwie lubelskim zajmuje 4. miejsce (po Lublinie, Chełmie i Zamościu), a pod względem powierzchni – 2.
Liczba ludności miasta:
Największą populację Biała Podlaska odnotowała w 2001 – według danych GUS 59 325 mieszkańców[9].
Piramida wieku mieszkańców Białej Podlaskiej w 2014 roku[10].
W dokumentach historycznych po raz pierwszy Biała Podlaska pojawiła się w 1345. Jej pierwszymi właścicielami byli Iliniczowie, za założyciela uchodzi Piotr Janowicz przydomek „Biały” – wojewoda trocki, hetman Wielkiego Księstwa Litewskiego. W tym okresie Biała znajdowała się w województwie brzeskim w Wielkim Księstwie Litewskim. W XVI w. przez blisko 40 lat wcześniejszy kościół został zamieniony przez braci polskich na dom zborowy[11].
W drugiej połowie XVI w. miasto przeszło we władanie rodu Radziwiłłów, miało to miejsce w 1569 na podstawie zapisu w księgach ziemskich. Okres ten, trwający dwa i pół wieku, przyniósł rozkwit i przyczynił się do szybkiego rozwoju miasta, przez długi czas zwanego Białą Książęcą lub Białą Radziwiłłowską. W 1622 Aleksander Ludwik Radziwiłł zbudował fortecę i zamek. Z fundacji Krzysztofa Ciborowicza Wilskiego założono w 1628 Akademię Bialską, która od 1633 istniała jako filia Akademii Krakowskiej (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Ignacego Kraszewskiego).
W latach 1655–1660 miasto zostało znacznie zniszczone po najeździe na Rzeczpospolitą przez Szwedów, wojska Rakoczego i kozaków Chowańskiego. Jednak za sprawą Michała Radziwiłła i jego żony Katarzyny z Sobieskich szybko podniosło się z upadku. W 1670 Michał Kazimierz Radziwiłł nadał miastu prawo magdeburskie oraz herb – widnieje na nim chrzestny patron księcia, Michał Archanioł stojący na smoku.
W XVII w. miasto znane z produkcji sukna i fajansów, później także z przeróbki drewna.
W 1720 Anna z Sanguszków Radziwiłłowa rozpoczyna budowę wieży i bramy wjazdowej (obecnie są to najciekawsze resztki zamku). Miasto i zespół pałacowy w XVIII w. wielokrotnie niszczone (między innymi w czasie wspomnianych już wojen szwedzkich czy w okresie prześladowań Unitów Podlaskich pod koniec XIX w.) i odbudowywane. Ostatni spadkobierca Dominik Radziwiłł, pułkownik wojska polskiego, umarł we Francji 11 listopada 1813. Pałac jako ruinę rozebrano w 1883.
W Białej Podlaskiej w 1778 roku urodził się światowej sławy czarnoskóry wirtuoz skrzypiec George Bridgetower. Tutaj także uczęszczał do męskiego gimnazjum pisarz Józef Ignacy Kraszewski – gimnazjum zostało później nazwane jego imieniem.
Po III rozbiorze Polski w 1795 r. Biała Podlaska została przejściowo zajęta przez Austriaków, ale już w 1809 została wyzwolona i stała się częścią Księstwa Warszawskiego. Ostatecznie w 1815 roku, wskutek postanowień kongresu wiedeńskiego, Biała Podlaska znalazła się pod panowaniem Imperium Rosyjskiego (w Królestwie Kongresowym pod zaborem rosyjskim)[12].
W tym czasie Biała Podlaska została stolicą powiatu, ośrodkiem administracyjnym i sądowym, co uchroniło miasto przed całkowitym upadkiem. W latach 20. XIX w. zbudowano, biegnący przez miasto bity trakt warszawsko- brzeski, a w 1867 r. zaś linię kolejową Terespol-Biała-Warszawa. Jednocześnie w 1867 roku Biała Podlaska stała się ostatecznie częścią guberni siedleckiej. W 1869 r. powstała Fabryka Przemysłu Drzewnego H. B. Raabego. Od 1874 r. działała Straż Pożarna. W okresie zaborów czynny był udział mieszkańców Białej Podlaskiej i okolic w polskich powstaniach narodowych przeciwko rosyjskiemu zaborcy, szczególnie w powstaniu styczniowym z lat 1863-1864, a także w rewolucji 1905 roku[13].
W 1918 roku, po odzyskaniu niepodległości, Biała Podlaska stała się częścią Polski. Kolejny szybki rozwój miasta miał miejsce w okresie międzywojennym, powstała wówczas fabryka Raabego, elektrownia miejska, a w latach 1923–1939 istniała Podlaska Wytwórnia Samolotów (PWS). Produkowała ona samoloty wojskowe zarówno licencyjne (Potez XXV), jak i własnej konstrukcji (myśliwiec PWS-1, samolot szkolny PWS-26, szkolno-rozpoznawczy RWD-8). Majątek Podlaskiej Wytwórni Samolotów został rozgrabiony przez okupantów radzieckich po 17 września 1939.
W 1941 Niemcy utworzyli w mieście getto dla ludności żydowskiej[14]. W czerwcu 1942 wywieziono stamtąd ponad 3 tys. Żydów do obozu zagłady w Sobiborze[14]. Getto zlikwidowano 30 września 1942. W miejscowości zabito 3600 Żydów, większość z nich rozstrzelano na cmentarzu żydowskim[15]. Deportowanych Żydów kierowano do obozu zagłady w Treblince, a ponad 200 osób zamordowano na miejscu w grudniu 1942[14].
W 1944 Biała Podlaska została zdobyta przez Armię Czerwoną i przez współdziałających z nią żołnierzy Armii Krajowej[16].
W 1975 Biała Podlaska została stolicą województwa, co przyczyniło się do dwukrotnego zwiększenia liczby jej mieszkańców w ciągu 20 lat. Po reformie administracyjnej w 1999 ma status miasta na prawach powiatu.
Od uzyskania praw miejskich Biała Podlaska znajdowała się pod panowaniem następujących państw:
Wielkie Księstwo Litewskie (w unii personalnej z Koroną Królestwa Polskiego)
I Rzeczpospolita
Imperium Habsburgów Cesarstwo Austrii
Księstwo Warszawskie (protektorat 
Cesarstwa Francuskiego)
Imperium Rosyjskie (
Królestwo Polskie) Imperium Rosyjskie (
Królestwo Polskie)
Republika Polska
Rzeczpospolita Polska
Rzesza Wielkoniemiecka, Generalne Gubernatorstwo (okupacja) Rzeczpospolita Polska Polska Rzeczpospolita Ludowa Rzeczpospolita Polska
W okresie międzywojennym Biała Podlaska była słynna przede wszystkim z Podlaskiej Wytwórni Samolotów (PWS). Ponadto istniał zakład chemiczny znany na całą Polskę. Produkowano w nim mydła, pudry i pomady.
W końcu grudnia 2009 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Białej Podlaskiej obejmowała ok. 3,7 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 15,6% do aktywnych zawodowo[17].
Po wojnie powstały tu m.in. zakłady Techma-Robot, zajmujące się produkcją specjalistycznych maszyn i urządzeń dla różnych branż przemysłu w kraju i za granicą, które jednak zakończyły działalność w roku 2010[18].
Przemysł włókienniczy reprezentowały niegdyś zakłady Biawena, istniejące w latach 1967–2009.
Po transformacji ustrojowej rozwinęły się wcześniej nieobecne w mieście gałęzie przemysłu. Od 1996 działa z powodzeniem w Białej Podlaskiej firma AluTeam Polska zajmująca się produkcją towarowych nadwozi samochodowych; firma produkuje swoje wyroby głównie na rynki UE. W mieście funkcjonuje też szyjąca odzież firma Bialcon. Zakład pracy chronionej Elremet działa w branży odzieży specjalnej (dla służb mundurowych) oraz produkuje opakowania z tworzyw sztucznych. Istnieje także kilka firm działających w branży budowlanej – do największych należy Budomex.
Organizowane są tu Nadbużańskie Targi Rolno-Przemysłowe i Targi Pogranicza Wschód-Zachód.
W 2005 został utworzona specjalna tzw. Bialska Strefa Aktywności Gospodarczej – wydzielona przemysłowo-handlowa dzielnica miasta[19].
W Białej Podlaskiej swoją siedzibę ma Bialskopodlaska Izba Gospodarcza (w skrócie BPIG). BPIG jest organizacją samorządu gospodarczego powstałą 8 sierpnia 1990 roku z inicjatywy podmiotów gospodarczych regionu[20].
Na terenie miasta działa ciepłownia PEC znajdująca się przy ul. Orzechowej.
W sierpniu 2021 r. w ramach projektu „Elektryczne Śmieci” zorganizowano zbiórkę elektroodpadów wykorzystującą pojemniki ustawionych w różnych częściach miasta[21]. W grudniu 2023 centrum miasta zyskało nowe energooszczędne oświetlenie oparte na technologii LED[22].
Gospodarka komunalna jest określana na zasadach przetargowych.
W Białej Podlaskiej znajduje się kilka centrów handlowych:
Miasto jest znaczącym węzłem komunikacyjnym, gdzie krzyżuje się jedna droga krajowa, dwie wojewódzkie oraz jedna linia kolejowa. W planach jest budowa autostrady A2, która ma przebiegać kilka kilometrów na północ od miasta.
Biała Podlaska dysponuje własną komunikacją autobusową (od 1969[24]). Organizatorem komunikacji – w okresie od 1 stycznia 2008 r. do 26 czerwca 2015 r. – był Zarząd Komunikacji Miejskiej. Autobusy Miejskiego Zakładu Komunikacyjnego obsługują 12 linii stałych (A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L i T – weekendowa). Na podstawie porozumienia międzygminnego autobusy MZK wykonują kursy wariantowe poza granice administracyjne miasta.
Dworzec autobusowy znajduje się w centrum, na Pl. Wojska Polskiego (obecnie w gestii przez prywatnej firmy Garden Service). Po upadku PKS Biała Podlaska w 2011 r.[25] połączenia przejęły lokalne i ościenne firmy przewozowe. Duże znaczenie mają również prywatne mikrobusy, zapewniające szybkie połączenia z Warszawą, Lublinem, Terespolem, Parczewem, Białymstokiem, Konstantynowem i Janowem Podlaskim.
Lista dróg przechodzących przez miasto:
Linie kolejowe:
Na terenie miasta znajduje się dworzec kolejowy Biała Podlaska oraz przystanek osobowy Biała Podlaska Wschodnia – który aktualnie jest w trakcie przebudowy.
Około 30 km za miastem w Małaszewiczach znajduje się jeden z największych w Polsce i Europie tzw. „suchy” port przeładunkowy PKP o znaczeniu międzynarodowym. Realizuje się tutaj przeładunek towarów z taboru szerokotorowego (1520 mm) na tabor normalnotorowy (1435 mm). W skład portu wchodzą terminale: Raniewo, Podsędków, Wólka, Kowalewo, Zaborze, stacja rozrządowa Małaszewicze Południowe, stacja manewrowa Bór, stacja towarowa Kobylany, ponadto WOC, Gaspol i Naftobaza. W pobliżu znajdują się przystanki osobowe: Dobrynka, Małaszewicze i Kobylany oraz stacja Chotyłów.
Do 1972 r. istniała wąskotorowa Bialska Kolej Dojazdowa zbudowana w 1917 r.[26]: Biała Podlaska – Biała Podlaska Wąskotorowa – Biała Podlaska Miasto – Roskosz – Konstantynów / Rokitno – Cieleśnica / Janów Podlaski.
W mieście znajdowało się lotnisko, niegdyś używane do celów wojskowych. Po przejęciu obiektu przez miasto były różne plany na jego zagospodarowanie. Od dnia 9 maja 2011 r. do 10 stycznia 2020 r. Biała Airport figurowało w ewidencji Urzędu Lotnictwa Cywilnego jako lądowisko z drogą startową o nawierzchni sztucznej przystosowane do startów i lądowań statków powietrznych o dopuszczalnej masie startowej MTOW do 6818 kg[27]. Obecnie (kwiecień 2021) teren po lotnisku zajmowany jest przez jednostkę wojskową.
Od roku 2013 przy szpitalu w rejonie ulic Terebelskiej i Okopowej funkcjonuje sanitarne śmigłowcowe lądowisko Biała Podlaska-Szpital.
Przepływające przez miasto rzeki nie mają znaczenia komunikacyjnego.
Spektakle oraz występy kabaretów prezentowane są m.in. w auli głównej Akademii Bialskiej im. Jana Pawła II.
W Białej Podlaskiej działa Miejska Biblioteka Publiczna o następującej strukturze[30]:
W mieście działają również:
W mieście działa wiele zespołów ludowych, kultywujących kulturę Podlasia. Należą do nich zespół chóralny, zespół taneczny i kapela ludowa. Biała Podlaska jest także znanym od XVII w. ośrodkiem garncarskim. Współcześnie pracujący Kazimierz i Ludwik Rogowscy słyną z wyrobu ceramiki siwej tzw. siwaków. W mieście podziwiać można również prace rzeźbiarza Tadeusza Niewiadomskiego. Działa też Fundacja „Kreacja – Magia Rąk” zajmująca się promocją rękodzieła w regionie.
W 2008 roku KRRiT ogłosiła konkurs na częstotliwość 99,2 MHz w Białej Podlaskiej. Miała zostać tu uruchomiona lokalna stacja radiowa dla mieszkańców Białej Podlaskiej i okolic. O częstotliwość ubiegały się takie stacje jak: Radio ESKA, RMF Maxx, Radio Złote Przeboje swoją stację chciało też uruchomić Słowo Podlasia i „Radio Biper”[33]. Ostatecznie koncesję przydzielono Białoruskiemu Radiu Racja z Białegostoku, które swój program adresuje do ludności białoruskiej. Stacja ruszyła jesienią 2009. Mieszkańcy Białej Podlaskiej, a także osoby z samorządu protestowały przeciwko udzieleniu koncesji białoruskiej stacji, nie wpłynęło to jednak na decyzję KRRiT[34].
W Białej Podlaskiej działa 11 przedszkoli samorządowych (w tym jedno integracyjne), 9 szkół podstawowych (w tym jedna z oddziałami integracyjnymi i jedna niepubliczna), 8 gimnazjów (w tym jedno katolickie, jedno integracyjne i jedno specjalne).
Prezydent miasta
I zastępca prezydenta
II zastępca prezydenta
| Ugrupowanie | Kadencja 2002-2006[37] | Kadencja 2006-2010[38] | Kadencja 2010-2014[39] | Kadencja 2014-2018[40] | Kadencja 2018-2023[41] |
|---|---|---|---|---|---|
| Liga Polskich Rodzin | 4 | – | – | – | – |
| Samoobrona | 1 | – | – | – | – |
| Sojusz Lewicy Demokratycznej | 7 (SLD-UP) | 3 (LiD) | 5 | 2 | – |
| Polskie Stronnictwo Ludowe | 2 | 2 | 1 | 1 | – |
| Nasz Samorząd „Miasto Bez Podziałów” | 2 | – | – | – | – |
| Wspólnota Samorządowa – Centroprawica | 4 | – | – | – | – |
| Akcja Samorządowa | 3 | 4 | 4 | – | – |
| Prawo i Sprawiedliwość | – | 6 | 7 | 10 | 11 |
| Platforma Obywatelska | – | 4 | 5 | 5 | 9 (KO) |
| Nasze Miasto Wspólne Dobro | – | 4 | 1 | – | – |
| AS-Nasze Miasto Wspólne Dobro | – | – | – | 5 | – |
| Biała Samorządowa | – | – | – | – | 3 |
Na terenie Białej Podlaskiej działa miejski system monitoringu. Obecnie jest to 10 kamer zlokalizowanych w śródmieściu. System ten będzie rozbudowywany, za jego obsługę odpowiada Straż Miejska[42].
Na terenie miasta działa Wojewódzki Szpital Specjalistyczny oraz 10 przychodni podstawowej opieki zdrowotnej. Poza tym na terenie miasta działa ambulatorium MSWiA, prywatne przychodnie oraz 26 aptek.
Na terenie miasta znajduje się Komenda Miejska Policji, z siedzibą przy placu Wojska Polskiego 23. Miasto posiada także swoją straż miejską. Od 1898 przy ul. Prostej 33 w centrum miasta funkcjonuje Zakład Karny, w którym aktualnie pracuje ponad 100 funkcjonariuszy Służby Więziennej.
Za bezpieczeństwo pożarowe odpowiada Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej znajdująca się przy ul. Sidorskiej 93.
Przy ul. Dokudowskiej 19 znajduje się Placówka Straży Granicznej, a w niej Strzeżony Ośrodek dla Cudzoziemców prowadzony przez Nadbużański Oddział Straży Granicznej.
Przy ul. Celników Polskich 21 znajduje się Izba Celna w Białej Podlaskiej. Obszar działania Izby Celnej to teren województwa lubelskiego oraz najdłuższy odcinek lądowej granicy Unii Europejskiej. Pod Izbę Celną w Białej Podlaskiej podlegają trzy Urzędy Celne w Białej Podlaskiej, Lublinie i Zamościu. Jest to jedna z największych Izb Celnych w Polsce (zatrudnia ok. 1800 funkcjonariuszy).
Biała posiada trzy stacje nadawcze, z których prowadzone są emisje radiowe i telewizyjne:
Najważniejszym nadajnikiem obsługującym miasto Biała Podlaska jest RTCN Łosice w Chotyczach znajdujące się ok. 30 kilometrów od miasta. Siła i jakość sygnału w mieście są bardzo dobre[46]. Obiekt można obserwować z północnej części miasta.
.jpg)
Ze względu na znajdujący się w mieście Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego sport odgrywa ważną rolę w życiu miasta.
Miasto dysponuje wyjątkowo rozwiniętą bazą sportową, m.in.:
Swoje obiekty udostępnia również bialskiej AWF i miejscowe szkoły.
W mieście miejscami rekreacyjnymi i wypoczynkowymi są m.in.:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
