Powiat wysokomazowiecki
powiat Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powiat wysokomazowiecki – powiat w Polsce (województwo podlaskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Wysokie Mazowieckie.
| powiat | |||||||||
 | |||||||||
| |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||
| TERC |
2013 | ||||||||
| Siedziba | |||||||||
| Starosta |
Bogdan Zieliński | ||||||||
| Powierzchnia |
1288,91 km² | ||||||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności |
| ||||||||
| • gęstość |
44,1 os./km² | ||||||||
| Urbanizacja |
32,58% | ||||||||
| Tablice rejestracyjne |
BWM | ||||||||
Adres urzędu: ul. Ludowa 15a18-200 Wysokie Mazowieckie | |||||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie województwa | |||||||||
| Strona internetowa | |||||||||
Powiat wysokomazowiecki ma charakter typowo rolniczy. Większość mieszkańców stanowi ludność wiejska, utrzymująca się z pracy we własnych gospodarstwach.
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[2] powiat zamieszkiwało 56 860 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 56 652 osoby[3].
W skład powiatu wchodzą:
- gminy miejskie: Wysokie Mazowieckie
- gminy miejsko-wiejskie: Ciechanowiec, Czyżew, Szepietowo
- gminy wiejskie: Klukowo, Kobylin-Borzymy, Kulesze Kościelne, Nowe Piekuty, Sokoły, Wysokie Mazowieckie
- miasta: Wysokie Mazowieckie, Ciechanowiec, Czyżew, Szepietowo
Powiat leży na Wysoczyźnie Wysokomazowieckiej, pomiędzy doliną górnego biegu Narwi a Bugiem na południu. Od zachodu granicę wyznacza Czerwony Bór, a od strony północnej i wschodniej przechodzi w pradolinę rzeki Narew.
Teren powiatu jest obszarem nizinnym, jedynie na północno-wschodnim obszarze występują niewielkie morenowe wzgórza o wysokości do 160 m n.p.m. W okolicach miasta Wysokie Mazowieckie biorą swój początek niewielkie dopływy Narwi i Bugu. Na obszarze powiatu nie występują naturalne zbiorniki wód powierzchniowych większych rozmiarów. Na północno-wschodnim skraju powiatu występują naturalnie ukształtowane mokradła i niezagospodarowane większe systemy torfowo-bagienne. Liczne są oczka śródpolne i sztuczne zbiorniki, np. zalew na rzece Nurzec w Ciechanowcu i sztuczny zbiornik o charakterze rekreacyjnym w okolicach wsi Tybory-Kamianka.
Korzystną cechą klimatyczną powiatu jest dość duże nasłonecznienie, którego współczynnik wynosi 6,4, niższy od współczynnika krajowego (6,6). Najczęściej zachmurzenia dominują w listopadzie i grudniu.
Powiat pozbawiony jest surowców mineralnych, jedynie w kilkunastu eksploatowanych złożach żwirowych pozyskuje się kruszywo budowlane[4].
Powierzchnia powiatu wynosi 1288 km² z czego[5]:
- użytki rolne 986 km²
- tereny leśne 239 km²
- grunty zabudowane 44 km²
- nieużytki 15 km²
- pozostałe 4 km²
W składzie II Rzeczypospolitej
Według spisu powszechnego z 1921 roku powiat w ówczesnych granicach zamieszkiwało 70975 osób, w tym 63263 (89,1%) Polaków, 7157 (10,1%) Żydów, 334 (0,5%) Białorusinów, 145 Rosjan, 51 Rusinów, 9 Niemców, 3 Litwinów, 1 Czech, 1 Estończyk, 1 Francuz, 1 Łotysz, 1 Włoch i 8 osób o nieustalonej narodowości[6].
Współcześnie
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2012):
| Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| osób | % | osób | % | osób | % | |
| Ogółem | 59 313 | 100 | 29 405 | 49,58 | 29 908 | 50,42 |
| Miasto | 19 327 | 32,58 | 9871 | 16,64 | 9456 | 15,94 |
| Wieś | 39 986 | 67,42 | 19 534 | 32,93 | 20 452 | 34,48 |
Liczba ludności w 2008 r. wynosiła – 59 413 osób, w 2009 r. – 59 010 a już w 2010 r. – 58 700 osób[7].
- Piramida wieku mieszkańców powiatu wysokomazowieckiego w 2014 roku[8].
We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1500 osób, a stopa bezrobocia 5,5%[9].
Według spisu powszechnego z 1921 roku, 62002 (87,4%) mieszkańców powiatu w ówczesnych granicach wyznawało rzymski katolicyzm, 8114 (11,4%) judaizm, 740 (1,0%) prawosławie, 81 (0,1%) protestantyzm i 20 grekokatolicyzm. 15 osób zadeklarowało brak wyznania. W przypadku 8 osób wyznania nie ustalono[6].
Powiat mazowiecki został utworzony w roku 1867 z części powiatu łomżyńskiego. Należał do guberni łomżyńskiej. Od północy, wschodu i południa graniczył z gubernią grodzieńską, od zachodu z powiatem ostrowskim i łomżyńskim. Powierzchnia powiatu wynosiła 2576 mil kwadratowych[10].
W powiecie znajdowało się wtedy jedno miasto (Tykocin) i 9 gmin: Kowalewszczyzna, Klukowo, Mazowieck, Piekuty, Piszczaty, Poświętne, Sokoły, Stelmachowo, Szepietowo. Wcześniej na terenie powiatu istniały gminy w Chojanech i Dzięcieli. Osady miejskie w powiecie to: Wysokie, Sokoły. We wszystkich gminach było 376 wsi[10].
W Tykocinie znajdował się okrąg sądu pokoju dla miasta Tykocina. Były również trzy okręgi sądów gminnych: w Tykocinie, Mazowiecku i Dąbrówce Kościelnej[10].
W roku 1867 powiat liczył 54230 mieszkańców, w 1890 – 69911. W Tykocinie żyły 5303 osoby. W powiecie przeważała ludność polska. Było również 476 prawosławnych, 65 protestantów i 15377 Żydów (w Tykocinie 4628)[10].
Powiat mazowiecki w 1911 r.
| Miejscowość | Liczba ludności | Katolicy | Prote stanci | Żydzi | Powierzchnia (w morgach) |
|---|---|---|---|---|---|
| Tykocin m. | 5137 | 2247 | 6 | 2869 | 4515 |
| Klukowo w tym Ciechanowiec | 9565 2654 | 7363 850 | – – | 2190 1793 | 32265 – |
| Kowalewszczyzna | 6295 | 2611 | – | 70 | 21190 |
| Mazowieck w tym Mazowieck w tym Jabłonka | 10711 2801 534 | 8050 997 84 | – – – | 2571 1730 439 | 31405 – – |
| Piekuty | 7553 | 7213 | – | 307 | 25504 |
| Piszczaty | 6995 | 6718 | – | 240 | 21307 |
| Poświętne w tym Łapy | 10660 3105 | 8330 1239 | 258 230 | 1244 837 | 23321 – |
| Sokoły w tym Sokoły | 11591 4125 | 7869 435 | – – | 3711 3679 | 23324 – |
| Stelmachowo | 6945 | 6852 | 19 | 44 | 22079 |
| Szepietowo | 10687 | 9656 | – | 908 | 33196 |
Źródło[11]
Po zakończeniu I wojny światowej, ustawą sejmową z sierpnia 1919 r. utworzono województwo białostockie. W jego skład wszedł również powiat mazowiecki. Powierzchnia powiatu wynosiła 1118 km², a liczba ludności 70975 (w 1921 r.). W powiecie były trzy miasta: Wysokie Mazowieckie, Sokoły i Tykocin[12].
W latach 20. starostą był Romuald Klimów[13].
Odbudowę społeczno-gospodarczą powiatu przerwał najazd bolszewicki w roku 1920. Dla uczczenia pamięci poległych żołnierzy z lat 1918–1921, z inicjatywy ówczesnego starosty Józefa Zycherta, wystawiono w Wysokiem Mazowieckiem (1928 r.) Pomnik Niepodległości, zwany powszechnie pomnikiem POW[12].
Komasacja gruntów w powiecie w roku 1930 wynosiła około 97% (najwyższy wskaźnik w II Rzeczypospolitej). Odsetek gospodarstw małych wynosił 38%. Najliczniejsza grupę stanowiły gospodarstwa o powierzchni 5-10 ha. Było również 31 gospodarstw w grupie od 200 do 1000 ha i 3 powyżej 1000. W roku 1931 grunty orne zajmowały 63,1% powierzchni powiatu[14].
Po wyzwoleniu, urząd starostwa zorganizowano we wrześniu 1944 r. Pierwszym starostą był porucznik Segda, wicestarostą podporucznik Kania. Powołano urzędy: Urząd ziemski, Inspektorat szkolny, Urząd skarbowy, Zarząd drogowy i Urząd pocztowy. Miesiąc później działalność rozpoczęły: Powiatowa Rada Narodowa i Gminne Rady Narodowe we wszystkich gminach[12].
Powiat zajmował obszar 1462,4 km², zamieszkany był przez około 80 tys. osób. Na terenie powiatu były dwa miasta: Wysokie Mazowieckie i Łapy.
W 1953 oddano do użytku szpital przewidziany dla 230 chorych. Znajdowały się w nim oddziały: wewnętrzny, dziecięcy, ginekologiczny, chirurgiczny. Pierwszym dyrektorem został dr Eugeniusz Czerniawski.
W 1973 powołano Zespół Opieki Zdrowotnej, któremu podporządkowano szpital rejonowy w Ciechanowcu, 11 gminnych i 8 wiejskich ośrodków zdrowia[12].
W roku 1864 szkoły wyłączono spod opieki dworu i parafii, a przekazano gminom. W 1875 zamiast szkół wyznaniowych wprowadzono szkoły wiejskie, gminne i miejskie. Szkoły żydowskie i ewangelickie kantory pozostały przy dawnych nazwach[15].
Szkoły rządowe
- Tykocin:
- 1-klasowa gminna, założona przed 1869, funkcjonowała do 1914
- 1-klasowa miejska, od około 1869 do 1886
- 1-klasowa żydowska, przed 1870 do 1886
- 2-klasowa męska utworzona ze szkoły miejskiej i żydowskiej (1886-1914)
- 1-klasowa żeńska, 1886-1914
- Gmina Klukowo:
- Ciechanowiec, 1-klasowa (1886-1914)
- Ciechanowiec, 1-klasowa żydowska (1879-1880)
- Klukowo, 1-klasowa, przed 1873-1914
- Kuczyn, 1-klasowa, przed 1879-1914
- Lubowicze, 1-klasowa, przed 1872 do około 1876
- Piętki-Gręzki, 1-klasowa, przed 1868 do około 1879
- Wojny-Szuby, 1-klasowa, przed 1872-1884
- Wyszonki, 1-klasowa, przed 1868-1914
- Gmina Kowalewszczyzna:
- Płonka Kościelna, 1-klasowa, przed 1870-1914
- Waniewo, 1-klasowa, 1867-1914
- Gmina Mazowieck:
- Jabłonka, 1-klasowa, 1867-1914
- Kulesze, 1-klasowa, 1868-1914
- Mazowieck, 1-klasowa, 1877-1914
- Wielki Święck, 1-klasowa, 1910-1914
- Gmina Piekuty:
- Hodyszewo, 1-klasowa, przed 1873-1914
- Jabłoń, 1-klasowa, przed 1873-1914
- Piekuty, 1-klasowa, przed 1869-1914
- Wyliny Ruś, 1-klasowa, 1879-1914
- Gmina Piszczaty:
- Kobylin, 1-klasowa, przed 1870-1914
- Kobylin, 1-klasowa, 1913-1914
- Gmina Poświętne:
- Łapy, 2-klasowa, kolejowa męska, 1870-1914
- Łapy, 1-klasowa, żeńska, 1875-1914
- Łapy, 1-klasowa, męska wiejska, 1886-1889
- Pietkowo, 1-klasowa, 1873-1914
- Poświętne, 1-klasowa, 1868-1914
- Gmina Sokoły:
- Sokoły, 1-klasowa, 1871-1914
- Gmina Stelmachowo:
- Broniszewo, 1-klasowa, 1910-1914
- Rzędziany, 1-klasowa, 1913-1914
- Gmina Szepietowo:
- Bryki, 1-klasowa, 1913-1914
- Dąbrowa Wielka, 1-klasowa, 1873-1914
- Dąbrówka, 1-klasowa, 1868-1914
Szkoły prywatne
- Wysokie Mazowieckie:
- Anna Raczkowska otworzyła w 1871 r. 2-klasową szkołę żeńską. W 1872 roku I oddział liczył 60, II-42, III-52, IV-5 uczennic
- Cecylia Betlej, 1876, 1-klasowa szkoła żeńska
- Stefania Judejko, 1893, 1-klasowa szkoła żeńska
- Łapy: Julianna E.F. Dimitr założyła 1-klasową szkołę żeńską przy stacji kolejowej
- Łupianka Stara, w 1887 r. 1-klasową szkołę dla obojga płci założył Wincenty Łupiński. Szkoła zamknięta w roku 1892 z powodu śmierci założyciela
- Krzyżewo: od 1910 roku funkcjonowała szkoła rolnicza założona przez Bronisławę i Stefanię Karpowicz
Szkoły żydowskie (chedery)
W 1895 chedery istniały w: Ciechanowcu (2), Jabłonce (4), Kobylinie Borzymach (1), Mazowiecku (10), Sokołach (8), Tykocinie (10). W 1901 w całym powiecie istniały 34 chedery[11].
W roku szkolnym 1925/1926 na 105 szkół w powiecie wysokomazowieckim własne budynki posiadały: szkoła nr 3 w Łapach, nr 1 i nr 2 w Sokołach i nr 1 w Wysokiem Mazowieckiem, szkoła w osadzie Ciechanowiec oraz wsiach: Dąbrowa Wielka, Hodyszewo, Jabłoń Kościelna, Nowe Piekuty, Płonka Kościelna, Waniewo, Rzędziany, Kostry-Noski. Liczba szkół wzrastała do 1925 roku, by potem się zmniejszyć. W roku szkolnym 1932/1933 było w powiecie 75 szkół i 1371 uczniów, w 1934/1935 75 szkół i 1387 uczniów, a w 1937/1938 82 szkoły i 1436 uczniów.
Pierwszą szkołą średnią w powiecie była Koedukacyjna Średnia Szkoła Handlowa założona w 1933 r. przez Towarzystwo Przyjaciół Wysokiego Mazowieckiego. Najpierw była to szkoła 3-letnia, później 4-letnia. W 1936 roku zorganizowano Gimnazjum Kupieckie, które w 1939 r. otrzymało prawa szkoły państwowej[16].
W 1926 r. w Krzyżewie funkcjonowała Ludowa Szkoła Rolnicza. Nauka trwała 11 miesięcy, praktykę uczeń odbywał w gospodarstwie rodziców. W 1937 nazwana: Prywatna Szkoła Przysposobienia Rolniczego Stefanii Karpowiczówny. W 1939 r. zmieniono nazwę szkoły na: Prywatna Męska Roczna Szkoła Rolnicza w Krzyżewie. Szkoła otrzymała uprawnienia szkół państwowych[16].
Podczas II wojny światowej punkty tajnego nauczania zorganizowano między innymi w Wysokiem Mazowieckiem, Łapach, Moczydłach, Klukowie, Kozarzach, Jabłonce, Osipach, Brzózkach, Kalinowie, Włostach i innych wsiach w powiecie. W celu koordynacji nauczania powstała Powiatowa Komisja Oświaty i Kultury powiatu wysokomazowieckiego, której przewodniczącą została Róża Czarnohorska. Dla młodzieży starszej organizowano nauczanie na poziomie gimnazjalnym[12]. W latach 1941–1942 w tajnym nauczaniu na tym terenie uczestniczyło co najmniej 98 nauczycieli i 1600 uczniów, w roku 1942-1943 nie mniej niż 88 nauczycieli i 1805 uczniów, a w roku 1943-1944 82 nauczycieli i 1324 uczniów.
Baza sieci komunikacyjnej niemal całkowicie zapewnia podstawowe potrzeby mieszkańców. Lokalną sieć drogową tworzą głównie drogi gminne o dł. 761 km i powiatowe o dł. 594 km, pozostałe stanowią tylko 7%. Układ komunikacyjny powiatu opiera się na ciągu drogi wojewódzkiej nr 689 Zambrów – Wysokie Mazowieckie – Szepietowo – Brańsk, umożliwiając połączenie środkowej i południowej części powiatu z drogą krajową nr 8, a w konsekwencji ze stolicą i pozostałymi regionami kraju. Uzupełnieniem tego trzonu jest droga wojewódzka nr 678, łącząca bezpośrednio Wysokie Mazowieckie z Białymstokiem oraz drogi krajowe nr 63 i 66.
Północna część powiatu, obejmująca teren gmin Kobylin-Borzymy i częściowo Kulesze Kościelne i Sokoły, styka się z drogą krajową nr 8, o niewielkim znaczeniu dla struktury komunikacyjnej powiatu.
Dopełnieniem sieci drogowej jest jedna z najstarszych w kraju linii kolejowych tzw. Kolej Warszawsko-Petersburska relacji Petersburg – Białystok – Warszawa. Linia przebiega przez Szepietowo, gdzie znajduje się stacja kolejowa, w sąsiedztwie miasta Wysokie Mazowieckie[4][17].
Naczelnicy pracujący w powiecie (od roku 1876):
- Adrian Sadowski (1876-1886)
- Afanas Stołypin (1887-1888)
- Paweł Naumow (1888-1894)
- Sergiusz Koptiew (1894-1902)
- Stefan Ałferow (1906)
- Iwan Fibich (Fabich Emielnianow) (1910-1917) pełnił funkcję nawet w Rosji
Starostowie pracujący w starostwie (od roku 1918):
- Józef Zychert (1918-1928)
- Romuald Klimowiecki na przełomie lat 20. i 30.
- Adam Demidecki-Demidowicz (1928-1932)
- Tadeusz Raczyński (1932-1937)
- Józef Świątkiewicz (1937)
- Paweł Tadeusz Alfred Sulatycki (1938-1939)
- Stanisław Segda (1944-1945)
- Józef Wołoszynowicz (1945-1946)
- Bogdan Kubicki (1946)
- Stanisław Hübner (1946-1947)
- Wacław Rudzki (1947-1948)
- Andrzej Sandecki p.o. (1948)
- Stanisław Wasztygiel (1948-1949)
- Leon Parszuto (1949)
Wicestarostowie pracujący w starostwie (od roku 1929):
- W. Sulkowski (17.08.1929)
- Jan Procakiewicz (25.05.1936)
- Antoni Roth (29.08.1937)
- Franciszek Dziakowicz 17.03.1939
- Stanisław Kania (1945)
- Łazarewicz (1945)
- Andrzej Sandecki (1946-1949)
- Michał Trubacz
Kierownicy pracujący w Urzędzie Rejonowym (od roku 1990):
- Czesław Jakubiak (1990-1991)
- Krzysztof Krajewski (1991-1998)
Starostowie pracujący w starostwie (od roku 1998):
- Jacek Bogucki (1998-2005)
- Bogdan Zieliński (2005-)[18].
- Czyżewski Portal Internetowy czyzew.info.pl
- Wysokomazowiecki Portal Internetowy eWysMaz.pl
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
