Gubernia łomżyńska

Gubernia łomżyńska (ros. Ломжинская губерния) – jednostka administracji Królestwa Kongresowego.

Gubernia łomżyńska

Ломжинская губерния

gubernia
1867–1915
Gmach Rządu Gubernialnego w Łomży
Herb
Państwo	Królestwo Polskie
Siedziba	Łomża
Powierzchnia	12 086,9 km²
Populacja (1910) • liczba ludności	632 300[1]
• gęstość	64 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba powiatów	7
Położenie na mapie Królestwa Polskiego

W 1867 roku z obszaru guberni augustowskiej oraz płockiej utworzono nowe gubernie: płocką – mniejszą niż poprzednio, suwalską – głównie z obszarów byłej gub. augustowskiej oraz odnowioną łomżyńską, nawiązującą do departamentu łomżyńskiego Księstwa Warszawskiego.

Powiaty guberni

• powiat kolneński (Кольненский уезд)
• powiat łomżyński (Ломжинский уезд)
• powiat makowski (Маковский уезд)
• powiat mazowiecki (Мазовецкий уезд)
• powiat ostrołęcki (Остроленский уезд)
• powiat ostrowski (Островский уезд)
• powiat pułtuski (Ломжинский уезд)
• powiat szczuczyński (Щучинский уезд)^[2][3]

6 lipca 1912, w związku ze zlikwidowaniem guberni siedleckiej, do guberni łomżyńskiej przyłączono zeń powiat węgrowski^[4]. Podczas I wojny światowej okupant niemiecki do terytorium przyłączył miasto Goniądz i gminę Goniądz z obwodu białostockiego.

Gubernatorzy

• 1893–1895 Reinhold Roman von Essen (1836–1895)

Wzmianka z 1883 roku

Gubernia łomżyńska leży w płn. części Królestwa Polskiego i ma obszaru 219'51 mil kw., czyli 10,621 w. kw., albo 12,086'9 kil. kw. Dwa jej powiaty najdalej na płn. położone, stanowią tak zwaną „szyję”, łączącą gub. suwalską z resztą Królestwa. Granice gub. łomżyńskiej są: na płn. gub. suwalska, na wsch. gub. grodzieńska, na płd. siedlecka i warszawska, na zach. płocka, a na płn.-zach. na przestrzeni około 150 w. Prusy Wschodnie, a mianowicie rejencya królewiecka i gumbińska. Naturalne granice są tylko od wsch. – rzeki: Biebrza, Narew, Liza i Nurzec i od płd. Bug, Od strony Prus nie ma właściwej granicy etnograficznej, gdyż cały pas graniczny w Prusach wschodnich, na szerokość kilku mil, zamieszkują Mazury. Gub. łomżyńska utworzoną została dopiero w r. 1867, wskutek nowej organizacyi kraju i na utworzenie jej złożyły się 4 powiaty (szczuczyński, kolneński, łomżyński, mazowiecki), oderwane od gub. augustowskiej i 4 (ostrołęcki, ostrowski, pułtuski i makowski), oderwane od gub. płockiej. Ze względu na historyczny podział kraju gub. łomżyńska zajmuje całą płn.-wsch.. część Mazowsza (z wyjątkiem ziemi liwskiej, wcielonej do gub. siedleckiej) i niewielką część Podlasia, t. j. obwód tykociński należący do dawnej ziemi bielskiej, a także sam północny skrawek pow. szczuczyńskiego za rzeczką Jegrznią. Pod względem układu poziomego gub. łomżyńska przedstawia wyżynę wzgórkowatą z licznemi i rozległemi zapadlinami, stanowiącemi błotniste dna przedhistorycznych jeziór. Dziś jeszcze na jeziorach Serafin i Maleszewskie^[5] (pow. łomżyński) można obserwować tę przemianę wywołaną obniżaniem się poziomu wód wraz z wycięciem lasów. Wyżyna ta rozciąga się w środkowej i wschodniej części obszaru guberni i występuje naj wydatniej w północnej jej części, gdzie od Rajgródu posuwajątl się na Grajewo i Szczuczyn, rozszerza się znacznie i od granicy Prus sięga do samej Biebrzy i Narwi, tworząc wysokie i malownicze brzegi obu tych rzek. Na zach. od Ł. obniża się poziomo i w okolicy zamieszkałej przez kurpiów, występują drobne piaszczyste wzgórza poprzegradzane błotnemi dolinami. Na płd. wzgórza te ciągną się pod Ostrołękę, idą na Różan, Maków i Sieluń, gdzie kończą się nad Orzycem (dopływ Narwi z prawej strony), tworząc w okolicach wsi Krzyżewa (pow. makowski)^[6] znaczną wyniosłość. Poza Orzycem pojedynczy tylko łańcuch wzgórz ciągnie się prawym brzegiem Narwi na Pułtusk, Serock, Zegrze i kończy się ostatecznie pod Modlinem. Druga połowa guberni po lewej stronie Narwi, pomiędzy Narwią i Bugiem posiada jednę tylko wyniosłość, sięgającą niemal 800 st. npm.; jest to piaskowzgórze usiane gdzieniegdzie wynoszącymi się szczytami i zajmujące wydłużony czworobok, za końcowe punkty, którego można uważać Nowogród, Ł., Zambrów i Szumowo, a najwyższy jego szczyt pomiędzy Giełczynem, Baczami, Głęboczem Nazywa się Czerwonym Borem i porosły jest lasami leśnictwa Zambrów. Płaskowzgórze to zupełnie bezwodne (...)

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom V

Przypisy

1. Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN, 2005, s. 18. ISBN 83-87954-66-7.
2. Wojciech Trzebiński, Podziały administracyjne Królestwa Polskiego w okresie 1815-1918 r.: (zarys historyczny), „Dokumentacja Geograficzna” PAN Warszawa 1956 r. zeszyt 4. s. 93.. rcin.org.pl. [dostęp 2019-01-05].
3. ru:s:ЕЭБЕ/Ломжинская губерния
4. Zamojszczyzna w guberni chełmskiej (1912-1915). roztocze.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-09)]. (kopia z Internet Archive).
5. Pobliżu wsi Maliszewo-Łynki.
6. Między Krzyżewo Nadrzeczne i Krzyżewo-Jurki.

Linki zewnętrzne

• Gubernia Łomżyńska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 706.

Encyklopedie internetowe (gubernia):

• БРЭ: 3255624