Sokółka
miasto w województwie podlaskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sokółka – miasto w Polsce, w województwie podlaskim, siedziba powiatu sokólskiego i gminy miejsko-wiejskiej Sokółka.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Plac Tadeusza Kościuszki w Sokółce | |||||
| |||||
| Dewiza: Sokółka – naturalnie wielokulturowa | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
XV wiek | ||||
| Prawa miejskie |
28 lutego 1609 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
18,65[1] km² | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
85 | ||||
| Kod pocztowy |
16-100 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
BSK | ||||
Położenie na mapie gminy Sokółka  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu sokólskiego  | |||||
| 53°24′25″N 23°30′00″E | |||||
| TERC (TERYT) |
2011084 | ||||
| SIMC |
0923443 | ||||
Urząd miejski pl. Kościuszki 116-100 Sokółka | |||||
| Strona internetowa | |||||
Prawa miejskie nadane zostały Sokółce w roku 1609. Miasto królewskie ekonomii grodzieńskiej[2] położone było w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego I Rzeczypospolitej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.
Położenie
Miasto położone jest na obszarze Wzgórz Sokólskich, w północnej części Niziny Podlaskiej, u źródeł rzeki Sokołdy.
Przez miasto przebiegają międzynarodowa trasa drogowa droga krajowa nr 19 oraz kolejowa Warszawa – Grodno i dalej w kierunkach na Wilno, Rygę, Sankt-Petersburg, Mińsk i Moskwę. Sokółka oddalona jest o 16 km od polsko-białoruskiego przejścia granicznego w Kuźnicy Białostockiej[3].
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Początki miasta
Pierwotnie Sokoldka (Sokółka) była wsią koronną założoną przez rewizorów królewskich na trakcie z Grodna do Knyszyna[4]. Nazwa miasta wywodzi się od nazwy rzeki Sokoldka (Mała Sokołda)[5][6][7][8][9]. Z biegiem czasu nazwa uległa zmianie przez uproszczenie spółgłoskowe -ldk do -lk i skojarzenie z Sokółką z Mazowsza i wsią Sokólki spod Ełku[10][11]. Na początku XVI wieku istniał tu dwór myśliwski Sucholda znajdujący się we władaniu królowej Bony, który został nadany jej przez Zygmunta Starego w roku 1524 wraz z rozległym obszarem od Kowna do Narwi i Świsłoczy, jaki wydzielił z Puszczy Grodzieńskiej[12]. W 1565 roku Zygmunt August ufundował w Sokółce kościół katolicki, a parafia funkcjonowała od roku 1592[13]. W latach 1586–1589 Sokółka stała się wsią targową. Prawa miejskie otrzymała 28 lutego 1609 roku od Zygmunta III Wazy[14]. Przed nadaniem praw miejskich do Sokółki przybyli rewizorzy królewscy Jerzy Scipio del Campo oraz Stefan Nieszkowski, którzy dokonali rozplanowania przyszłego miasta[15].
Sokółka w XVII i XVIII wieku
Kanclerz wielki litewski Albrycht Stanisław Radziwiłł w swoim pamiętniku pod datą 18 maja 1633 roku zapisał: „Na zaproszenie starosty żmudzkiego i wojewody brzeskiego, mego brata, udaliśmy się do Sokółki, gdzie król i my wszyscy zostaliśmy przyjęci wspaniale. Zanim tam przybyliśmy, król mówił mi (ponieważ jeszcze nigdy w tym miejscu nie byłem), że zobaczę dom drewniany, który został zbudowany za cenę 7000 zł, lecz niedokończony i już prawie w upadku. Okazało się to prawdziwe”[16]. W roku 1652 Ludwika Maria Gonzaga nadała parafię w Sokółce trzem współpracownikom Wincentego a Paulo[17][18]. Po krótkim pobycie w mieście przeniesieni zostali oni jednak do Warszawy. W tym okresie w mieście wytapiano rudę darniową[19].
11 lutego 1662 roku wydano dekret, który zmuszał Żydów do opuszczenia miasta. Mogli odwiedzać Sokółkę tylko w dniach handlowych i jarmarcznych, ale nie dłużej niż na 3 dni. Żydom zabronione było nabywanie domów i dóbr ziemskich. Jeżeli któryś z nich takowy majątek posiadał, to przechodził on na własność Kościoła katolickiego. Zakazane było również wynajmowanie Żydom domów. Naruszenie dekretu wiązało się z karą pieniężną w wysokości 10 seksagen groszy litewskich na korzyść Kościoła w Sokółce[20]. 17 marca 1679 roku czeski podróżnik Bernhard Leopold Franz Tanner wraz z posłami Michałem Czartoryskim i Kazimierzem Janem Sapiehą wysłanymi przez Jana III Sobieskiego odwiedzili Sokółkę w drodze powrotnej z Moskwy do Warszawy[21][22]. 29 grudnia 1698 roku August II nadał zamieszkującym Sokółkę Żydom przywilej wolnego handlu oraz prowadzenia szynków[23].
W 1717 roku miasto znalazło się na drodze pocztowej między Warszawą i Mitawą, a w mieście osadzono urzędników pocztowych z rodziny Michaelisów[24]. W drugiej połowie XVIII wieku podskarbi nadworny litewski Antoni Tyzenhauz sprowadził rzemieślników i rozbudował miasto, próbując dokonać przestrzennej przebudowy miasta[14]. W czasie jego administrowania dokonany został nowy podział ekonomii litewskich, w wyniku czego Sokółka została siedzibą guberni. Tyzenhauz na obszarze ekonomii grodzieńskiej wybudował szereg fabryk i manufaktur, które później upadły, jednak wprowadził na nowo wcześniej zniesioną pańszczyznę. W wyniku tego w Sokółce oraz w Kuźnicy i Krynkach pojawiły się protesty miejscowej ludności, a w latach 70. XVIII wieku pisano supliki do króla. W tym czasie w mieście znajdowały się 182 domy i stacjonował w nim garnizon kawalerii narodowej[25]. Na zlecenie Tyzenhauza został wykonany przez Józefa de Sacco projekt założenia parkowo-pałacowego: „Planty Zabudowania gubernji J.K.mci Sokolskiey”, zbudowano jednak tylko pałacyk gubernatora. Za to do lat 80. XVIII wieku wybudowano 12 kamienic na rynku[26].
W czasie insurekcji kościuszkowskiej w marcu 1794 roku agitację na terenie Sokółki prowadził Joachim Litawor Chreptowicz. W kwietniu tego roku stacjonujący w mieście regiment liczył 600 osób. Po zajęciu Grodna przez Rosjan, 9 maja w Sokółce podpisany został przez kilkaset osób akces do powstania oraz zawiązano w nim Komisję Porządkową Powiatu Grodzieńskiego[27]. Wydana została też specjalna odezwa do mieszkających na tych terenach Tatarów. W lipcu komisja ogłosiła Uniwersał połaniecki[28].
Okres rozbiorów
_(1845).gif)
W 1795 roku, po III rozbiorze Polski, miasto przejściowo znalazło się w zaborze pruskim, w prowincji Prusy Nowowschodnie[29]. Do czasu Pokoju w Tylży w roku 1807, gdy Sokółka znalazła się w zaborze rosyjskim, stacjonował w niej szwadron wojsk pruskich, liczący 228 osób[30]. W latach 1792 i 1803 wybuchały pożary, w wyniku których spłonęła część miasta, a w roku 1796 kościół parafialny[31]. Zgodnie z postanowieniami traktatu tylżyckiego z 1807 roku Sokółka została przekazana Imperium Rosyjskiemu, pod którego władzą pozostawała aż do 1915 roku.
W pierwszej połowie XIX w. miasto było podzielone na trzy części. Na ich czele stali tzw. dozorcy, niższym stopniem zarządzania byli dziesiętnicy[32].
W roku 1848 zbudowany został murowany kościół katolicki pw. św. Antoniego. W latach 50. XIX wieku zbudowana została prawosławna cerkiew św. Aleksandra Newskiego[33] oraz szkoła administracyjno-leśna i strzelecka, a w 1886 roku koszary. W 1862 roku Sokółka otrzymała połączenie kolejowe w związku z budową linii kolejowej Wiedeń–Warszawa–Sankt-Petersburg[34]. Wśród powstańców listopadowych (1830–1831) i styczniowych (1863–1864), walczących przeciwko rosyjskiemu zaborcy, byli także także mieszkańcy Sokółki. Od końca XIX wieku do wybuchu I wojny światowej w mieście stacjonował rosyjski 63 Uglicki pułk piechoty[35]. Około 1900 roku wybudowano murowaną synagogę. Znajdowała się w północno-zachodniej części miasta[36]. W 1910 roku burmistrzem Sokółki był Józef Stanisławowicz Daszuta[37]. W 1915 roku, podczas I wojny światowej, wojska kajzerowskie (niemieckie) wypędziły administrację rosyjską oraz wojska carskie z Sokółki i Sokólszczyzny. Okupacja niemiecka trwała zatem od 1915 do 1918 roku.
Od roku 1807 aż do 1975 Sokółka była miastem powiatowym. W XIX wieku była ośrodkiem targów, rzemiosła i drobnego przemysłu.
Sokółka w czasach II Rzeczypospolitej
Od 30 kwietnia[38] 1919 roku Sokółka znalazła się w granicach Polski[39], jednak w okresie VII-IX 1920 r. zajmowana była przez wojska bolszewickie podczas wojny polsko-bolszewickiej[40]. W lipcu 1920 roku w wyniku ostrzału artyleryjskiego część miasta została zniszczona[41]. 24 września tego roku stacjonował w mieście sztab dowodzenia 2 Armii Wojska Polskiego, tu także został wydany przez Józefa Piłsudskiego rozkaz ataku na Lidę[41]. 20 listopada 1996 roku[42] odsłonięty został pomnik poświęcony bohaterom bitwy nad Niemnem z tamtego okresu z popiersiem marszałka Piłsudskiego.
W okresie międzywojennym miasto znane z garbarni oraz targów końskich i bydlęcych. W latach międzywojennych mieszkało w Sokółce około 3500 osób narodowości żydowskiej, w większości zajmowały się one handlem[43]. Łącznie miejscowość liczyła około 6000 mieszkańców[44]. W 1929 działały tu Związek Kupców, Związek Robotników Przemysłu Garbarskiego, Związek Rzemieślników Żydowskich, Związek Lokatorów oraz Związek Właścicieli Nieruchomości[45].
II wojna światowa
21 września 1939 roku miasto zostało zajęte przez oddziały sowieckiej 2 brygady czołgów, a następnie włączone w skład Związku Radzieckiego, przez co znajdowało się pod niemal dwuletnią okupacją sowiecką. Okupanci sowieccy prowadzili prześladowania, aresztowania oraz wywózki miejscowej ludności (często na Syberię czy do Kazachstanu), zwłaszcza polskich patriotów. W czerwcu 1941 miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie, a w lipcu weszło w skład Bezirk Bialystok. Sowieci zbudowali w Sokółce pomnik Lenina, który latem 1941 Niemcy kazali zniszczyć miejscowym Żydom[46].
W 1941 r. w południowo-wschodniej części miasta Niemcy utworzyli getto dla ludności żydowskiej[47]. Oprócz kilku tysięcy Żydów z Sokółki trafiło tam również ok. 1500 Żydów z Janowa, Krynek, Czyżewa i Zaręb Kościelnych[47]. Mieszkańcy getta pracowali w fabryce filcu, w warsztatach szewskich i krawieckich oraz wykonywali roboty drogowe[47]. Wybudowali także zalew w Sokółce[48]. 2 listopada 1942 ok. 8 tys. osób wywieziono z getta do obozu przejściowego w Kiełbasinie pod Grodnem[47][49]. Getto szczątkowe zlikwidowano w styczniu 1943[50]. Żydzi z sokólskiego getta zginęli w obozach zagłady w Treblince i w Auschwitz-Birkenau[47].
W latach 1942–1944 w Sokółce znajdował się niemiecki obóz pracy[47]. Przeciętnie w obozie przebywało 150 osób; ogółem przeszło przez niego ok. 3 tys. osób[47]. Podczas likwidacji obozu część więźniów rozstrzelano, a część zwolniono[47].
W czerwcu 1944 roku Sokółka została zdobyta przez wojska radzieckie, co zakończyło okupację niemiecką[51].
Okres powojenny
Od 1944 w okolicach miasta silna była partyzantka antykomunistyczna – np. 11 sierpnia 1946 partyzanci trzykrotnie zaatakowali lokalny posterunek Milicji Obywatelskiej[52]. W latach 70. XX wieku we wschodniej części miasta powstały dwa duże zakłady przemysłowe: stolarski Stolbud (obecnie Sokółka Okna i Drzwi) oraz Fabryka Urządzeń Mechanicznych „Spomasz”[53], które po 1989 r. przeszły transformację gospodarczą okresu przemian ustrojowych[54].
18 grudnia 1980 r. w Sokółce powstała Terenowa Komisja Koordynacyjna Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, której przewodniczącym został Kazimierz Kossakowski – nauczyciel Zespołu Szkół Ogólnokształacących, a jego zastępcą Bronisław Błahuszewski – kierowca PKS. 5 marca 1981 r. rezygnację z funkcji przewodniczącego złożył Kazimierz Kossakowski. Dwa tygodnie później przeprowadzono wybory do 9-osobowego Prezydium TKK, w skład którego weszli przedstawiciele sokolskich zakładów pracy: Krzysztof Krasiński (przewodniczący), pracownik Rejonu Energetycznego w Sokółce, Czesław Oszer - „Spomasz”, Marian Peliksza – „Stolbud”, Krzysztof Ignatowicz - „Budopol” Pisz, Andrzej Sienkiewicz – GS Sokółka, Bronisław Błahuszewski – PKS Sokółka, Zofia Juszkiewicz – Zespół Opieki Zdrowotnej, Barbara Łapacz – CPN, Zakład Buchwałowo i Jolanta Sagan – Oświata Sokółka[55].
400-lecie miasta
W 2009 roku Sokółka obchodziła 400-lecie istnienia. Z tej okazji w Sokółce zorganizowano wiele imprez, z takimi artystami na czele jak Danzel. Ponadto przed Urzędem Miejskim postawiono pomnik, upamiętniający ten jubileusz. Wyprodukowano też sokólską monetę o nazwie „Sokole”.
Demografia
W kolejnych latach Sokółka liczyła:
- Przełom XVIII i XIX w. – 1124 mieszkańców (w tym 383 Żydów i 18 Tatarów)[56]
- 1867 – 3814 mieszkańców[57]
- 1878 – 3431 mieszkańców[58]
- 1945 – 4879 mieszkańców[59]
- 1987 – ok. 18 000[60]
- 2004 – 19 037
- 2008 – 18 666[61]
Piramida wieku mieszkańców Sokółki w 2014 roku[62].
Gospodarka
Miasto jest głównie ośrodkiem usługowym regionu rolniczego, ale także produkcji stolarki okiennej, importu węgla kamiennego i gazu, mrożenia owoców i warzyw czy przetwórstwa mleka. Znajdujące się większe zakłady pracy w Sokółce to:
- Orlen Gaz
- Sokółka Okna i Drzwi
- Farmer Sp. z o.o.
- Metal-Fach Sp. z o.o.
- Spółdzielnia Mleczarska SOMLEK Sokółka przejęta przez Mlekpol
- Barter S.A.
- Eskimos S.A.
- Eko-Gril
- GENES
- STEELER
Transport
- 19 Droga krajowa nr 19: granica państwa – Kuźnica – Białystok – Lublin – Rzeszów – Barwinek – granica państwa
- 673 Droga wojewódzka nr 673: Kolonie Lipsk – Lipsk – Dąbrowa Białostocka – Sokółka
- 674 Droga wojewódzka nr 674: Sokółka – Rachowik
Zabytki
Zabytkami w Sokółce są[63]:
- Kościół parafialny św. Antoniego Padewskiego – neoklasycystyczny (ok. 1848, rozbudowany 1901-1904) z usytuowanym przy kolegiacie pomnikiem Powstańców Styczniowych[64],
- Prawosławna cerkiew parafialna pw. św. Aleksandra Newskiego z lat 1850–1853
- Granitowa płaskorzeźba – Alegoria Nauki z 1933 roku znajdująca się na elewacji frontowej budynku Szkoły Podstawowej nr 1 im. Adama Mickiewicza w Sokółce
- Murowana kapliczka przy zbiegu ul. Grodzieńskiej i Kresowej w Sokółce[65], wybudowana w 1906 roku na mocy ukazu tolerancyjnego cara Mikołaja II z 17/30 kwietnia 1905 roku[66]
- Przedwojenne kamienice wzdłuż ulic Białostockiej i Grodzieńskiej
- Dawna drewniana plebania prawosławna na rogu ulic Józefa Piłsudskiego i ks. Piotra Ściegiennego z 1880 roku
Inne obiekty o walorach kulturowych
- prawosławna kaplica cmentarna pw. św. Męczennicy Pawły z 1900 roku[67]
- cmentarz żydowski z XVII wieku[68]
- cmentarz prawosławny z XIX wieku (dawniej rzymskokatolicki)[68]
- założenie parkowo-ogrodowe d. dworu „Sobaczyńce" , d. koszar wojskowych rosyjskich, potem polskich na Osiedlu Zielonym[69]
Obiekty sakralne w Sokółce
Kościół św. Antoniego z 1848 roku.
Cerkiew św. Aleksandra Newskiego z roku 1853; po prawej dzwonnica bramna odbudowana w latach 2010–2013.
Zabytkowa kapliczka u zbiegu ulic Grodzieńskiej i Kresowej w Sokółce z 1906 roku.
Kaplica św. Męczennicy Pawły na cmentarzu prawosławnym w Sokółce.
Szlaki turystyczne
- Szlak Tatarski
- Szlak Śladami Powstania Styczniowego
- Szlak Rękodzieła Ludowego
- Szlak Dawnego Pogranicza
Podgląd miasta
W mieście znajduje się wiele kamer monitoringu wizyjnego należących do miasta, jak i osób prywatnych. Telewizja Sokółka udostępnia na swojej stronie internetowej obrazy z kilku kamer znajdujących się w różnych częściach miasta. Transmisja jest prowadzona przez całą dobę w czasie rzeczywistym. System jest cały czas rozbudowywany o kolejne kamery[70].
Media
W Sokółce znajdują się lokalna telewizja, gazeta internetowa i tygodnik wydawany w formie papierowej, które swoim zasięgiem obejmują cały powiat:
Oświata
- Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa Specjalna
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Walerego Wróblewskiego
- Szkoły średnie
- Zespół Szkół w Sokółce, ul. Mickiewicza 11 (Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika i Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych)[74]
- Zespół Szkół Zawodowych im. Elizy Orzeszkowej w Sokółce, Os. Zielone 1A (Technikum nr 1 i Branżowa Szkoła I Stopnia)[75]
- Zespół Szkół Rolniczych im. Henryka Dobrzańskiego „Hubala” w Sokółce, ul. Polna 1 (Technikum nr 2)[76]
- Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Os. Zielone 1A (Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna)[77]
Instytucje
- Fundacje i stowarzyszenia
- Fundacja Sokólski Fundusz Lokalny[78]
- The Pucilowski Foundation[79]
- Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Ziemi Sokólskiej „Barka”[80]
- Stowarzyszenie Klub 4x4[81]
- Kulturalne
- Muzeum Ziemi Sokólskiej[82]
- Sokólski Ośrodek Kultury[83]
- Kino „Sokół”
- Chór Seniorów „Sokólskie Wrzosy”[84]
- Kapela ludowa „Kapela Kundzicza”
- Klub Plastyków Amatorów
- Klub Seniora „Wrzosy”
- Nauczycielski Klub Seniora
- Wiejski Klub Kultury w Starej Kamionce
- Zespół muzyczny „Lotos”
- Teatr Amatorski „Coś”
- Zespół muzyczny „FBI”
- Zespół muzyczny „Bad Falcon”
- Sportowe
- Klub Sportowy Sokół Sokółka – piłka nożna[85]
- Sokólski Klub Kolarski Sokół – kolarstwo, triathlon, bieganie[86]
- Klub bilardowy Metal-Fach LP Pool Bilard Sokółka[87]
- Klub Jeździecki BIK[88]
- Klub Sportowy Mikolo Sokółka – siatkówka
- UKS Boxing Sokółka – boks
- LUKSz Orient Sokółka – szachy
- Imprezy cykliczne
Wielokulturowość miasta
Ze względu na to, że miasto zamieszkują wyznawcy religii katolickiej, prawosławnej oraz islamu, poza Polakami są to Białorusini i Litwini[91], a w jego okolicach zamieszkują także Tatarzy, zyskało ono określenie stolicy polskiego orientu[3]. W mieście zaczyna się także Szlak Tatarski, utworzony w roku 1979 na cześć sprowadzenia na te ziemie chorągwi tatarskiej przez Jana III Sobieskiego[92].
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie Sokółki działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Sokółka w kinematografii
Trylogia „U Pana Boga...”
W Sokółce i okolicach była kręcona większość scen całej trylogii. Ukazane w filmie obiekty które znajdują się w Sokółce: kościół pw. św. Antoniego, plebania, ogród, wędzarnia, obiekty gospodarcze, cerkiew pw. św. Aleksandra Newskiego i inne.
Cud w Sokółce
6 lutego 2010 roku w Telewizji Polsat został wyemitowany film dokumentalny Faktu dla Polsatu pt. „Cud w Sokółce”. W filmie były ukazane zdarzenia, które miały miejsce 12 października 2008 w kościele pw. św. Antoniego w Sokółce.
Miejsca i obiekty
- W Sokółce
![Thumb](#/media/Plik:Kino_"Sokół"_w_Sokółce.jpg)
- zespół boisk, korty tenisowe, kryta pływalnia, skatepark, siłownia przy OSiR, ul. Mariańska 31
- stadion miejski, ul. Mariańska/ul. Grodzieńska
- Zalew Sokólski z ośrodkiem wczasowym – akwen 20 ha z plażą, wypożyczalnia sprzętu wodnego, miejsca noclegowe, kort tenisowy, boisko do siatkówki plażowej, ul. Wodna
- kino „Sokół”
- pomnik z popiersiem Józefa Piłsudskiego
- pomnik na cześć 300 lat osadnictwa tatarskiego (umiejscowiony w parku w centrum miasta)
- tablica poświęcona Antoniemu Tyzenhauzowi na ścianie Muzeum Ziemi Sokólskiej
Wieża ciśnień
Uliczka przed kinem
Jedno z osiedli
Starostwo Powiatowe
- W najbliższych okolicach Sokółki
- Izba Regionalna w Janowszczyźnie
- dolina rzeki Sokołda z malowniczymi łąkami obejmującymi tereny chronione sieci Natura 2000 w Dworzysku
- plenerowa dolina rzeki Łosośna
- Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej z Rezerwatem Kozłowy Ług
- Tatarszczyzna
- zabytkowe grodzisko wczesnośredniowieczne we wsi Miejskie Nowiny
Sąsiednie gminy
Miasta partnerskie
Sokółka prowadzi współpracę z[95]:
Ludzie związani z Sokółką
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.