Kuźnica (województwo podlaskie)

Kuźnica, dawniej Kuźnica Białostocka – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Kuźnica^[3][5]. Leży przy drodze krajowej nr 19 oraz liniach kolejowych nr nr 6 oraz nr 57. We wsi znajduje się kolejowe i drogowe przejście graniczne z Białorusią.

Kuźnica

wieś
Stacja kolejowa Kuźnica Białostocka
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	sokólski
Gmina	Kuźnica
Liczba ludności (2019)	1717[1]
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	16-123[2]
Tablice rejestracyjne	BSK
SIMC	0033293[3]
Położenie na mapie gminy Kuźnica Kuźnica
Położenie na mapie Polski Kuźnica
Położenie na mapie województwa podlaskiego Kuźnica
Położenie na mapie powiatu sokólskiego Kuźnica
53°30′49″N 23°38′46″E[4]

Kuźnica uzyskała lokację miejską w 1536 roku, zdegradowana w 1930 roku^[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa białostockiego. Jest siedzibą gminy Kuźnica.

Dojazd pociągiem Polregio z: Białegostoku, Ełku, Łap, Szepietowa i Czyżewa^[7].

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Kuźnica Białostocka^[8].

W drugiej połowie XVI wieku Kuźnica położona była w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[9].

Historia

Początkiem wsi była rudnia – zakład wytopu żelaza z rud darniowych – założona nad rzeczką Łosośną^[10][11] około 1504. Niebawem powstał książęcy dwór. W 1536 na polecenie królowej Bony Sforzy Jerzy Zielepucha założył miasto Kuźnica, które w 1546 roku otrzymało miejskie prawo magdeburskie. W 1545 roku Zygmunt II August ufundował kościół katolicki. W 1679 roku miasto miało rynek i cztery ulice. Istniała tu bażantarnia królewska.

Po rozbiorach Kuźnica początkowo znajdowała się w zaborze pruskim (1795–1807), a potem, od 1807 roku, w granicach Imperium Rosyjskiego (zabór rosyjski), aż do momentu odzyskania niepodległości w 1918 roku (licząc okupację niemiecką z lat 1915–1918). Pomimo korzystnego położenia nad spławną rzeką i (od 1862 roku) przy linii kolejowej Warszawa–Petersburg, miasteczko nie rozwinęło się w większy ośrodek.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej wokół miasta toczyły się zacięte boje. We wrześniu 1920 walki w okolicach Kuźnicy zapoczątkowały bitwę niemeńską o Grodno i Lidę^[12][13].

Osobny artykuł: Bitwa pod Kuźnicą.

W 1921 roku zniszczenia wojenne z okresu I wojny światowej (1914–1918) oraz wojny bolszewickiej (1920) spowodowały odebranie miejscowości praw miejskich^[12].

W czerwcu 1941 roku niemiecka 256. Dywizja Piechoty przy współdziałaniu artylerii i lotnictwa podczas trwania operacji Barbarossa na przedpolach miasta pokonała w bitwie silne zgrupowanie pancerne wojsk radzieckich^[14]. W czasie walk Kuźnica została poważnie zniszczona^[14].

Podczas okupacji hitlerowskiej, w lecie 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1000 osób. 2 listopada 1942 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto. Żydów wywieziono do obozu w Kiełbasinie i obozu zagłady w Treblince^[15].

W Kuźnicy stacjonowała strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza.

Współczesność

W Kuźnicy, przy ul. Sidrzańskiej, znajduje się parafialna cerkiew prawosławna Podwyższenia Krzyża Pańskiego. We wsi znajduje się cmentarz prawosławny założony w XIX wieku^[16].

Obecnie wieś nie ma kresowego charakteru – zniknął rynek, a Kuźnica jest zwykłą ulicówką. 31 grudnia 2013 roku najmniej osób mieszkało przy ul. Jagiellońskiej, a najwięcej przy ul. Nowodzielskiej.

Co roku w miejscowości odbywa się festiwal poezji śpiewanej „Kuźnia”.

Zabytki

• kościół parafialny pod wezwaniem Opatrzności Bożej z lat 1863-1864, pl. Tysiąclecia 15, nr rej.:A-124 z 2.11.1993
• cmentarz przykościelny, dawniej grzebalny, XVI-XIX, nr rej.:A-124 z 2.11.1993
• cmentarz żydowski, XVIII, nr rej.:846 z 28.09.1998^[17]

Pomniki

• Memoriał „Golgota Wschodu” na wzgórzu Szubienica^[18]

Ludzie związani z Kuźnicą‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Kuźnicą (województwo podlaskie)‎.