Krynki
miasto w województwie podlaskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Krynki – miasto w Polsce, w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krynki.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Kościół św. Anny w Krynkach | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
ok. 1509–1950, 2009 | ||||
| Burmistrz |
Jolanta Gudalewska | ||||
| Powierzchnia |
3,84[1] km² | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 85 | ||||
| Kod pocztowy |
16-120 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
BSK | ||||
Położenie na mapie gminy Krynki  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu sokólskiego  | |||||
| 53°15′55,00″N 23°46′19,89″E | |||||
| TERC (TERYT) |
2011044 | ||||
| SIMC |
0032655 | ||||
Urząd miejski ul. Garbarska 1616-120 Krynki | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Krynki uzyskały lokację miejską przed 1518 rokiem[2], zdegradowane w 1950 roku[3], ponowne nadanie praw miejskich w 2009 roku. Miasto królewskie lokowane przed 1518 rokiem, położone było w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego[4].
Miejsce obrad sejmików ziemskich województwa mścisławskiego w 1659 roku[5].
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
W 1429 roku zbudowano dwór książęcy przy drodze z Krakowa do Grodna. W 1434 roku w kryńskim dworze zorganizowano spotkanie Władysława Jagiełły z wielkim księciem litewskim Zygmuntem Kiejstutowiczem. W 1509 roku Zygmunt Stary nadał Krynkom herb, a w roku 1522 ufundował kościół. Prawa miejskie nadano w roku 1569 (bądź potwierdzono prawa nadane w początku wieku). Miasto rozwijało się dynamicznie. Pod koniec XVI wieku rozróżniano Stare i Nowe Miasto, powstawały wsie – przedmieścia. Krynki znajdowały się w ekonomii grodzieńskiej.
Przez Krynki wielokrotnie przechodziły rozmaite wojska. W 1706 roku, podczas wojny północnej w mieście zatrzymał się król Szwecji Karol XII.
W Krynkach od początku XVI wieku zaczęli osiedlać się Żydzi. Otrzymali w 1639 roku przywilej na założenie synagogi, cmentarza i mykwy, a także na rozwijanie handlu, budowę oberż i produkcję alkoholu. W 1789 roku w mieście mieszkało ok. 700 Żydów. Miejscowa gmina żydowska była większa od białostockiej i należała do najliczniejszych w tej części kraju. W II poł. XVIII wieku administratorem ekonomii grodzieńskiej został słynny reformator, podskarbi Antoni Tyzenhauz. Dzięki niemu przebudowano miasto nadając mu oryginalny układ przestrzenny z sześciobocznym rynkiem (placem gwiaździstym) oraz dwunastoma ulicami promieniście zeń wybiegającymi. Układ ten zachował się do dziś i jest to jedyny taki rynek w Polsce. Po rozbiorach Polski Krynki znalazły się na terenie Imperium Rosyjskiego (zabór rosyjski)[6].
W XIX wieku rozwinął się w mieście przemysł. Powstawały manufaktury włókiennicze, głównie za sprawą Żydów i Niemców z Królestwa Polskiego. Największa była manufaktura Lipharta (założona w 1860 roku) zatrudniająca 106 pracowników. Rozwój przemysłu spowodował szybki wzrost liczby mieszkańców – do 3336 w 1878 roku. Ponad 80% stanowili Żydzi. Kryzys ekonomiczny lat 80. XIX wieku spowodował upadek włókiennictwa, natomiast przyczynił się do rozwoju garbarstwa. Liczba mieszkańców stale rosła, osiągając 10 000 w 1914 roku (90% stanowili Żydzi). Powstały liczne organizacje żydowskie. W Krynkach działało kilkanaście chederów (podstawowych szkół religijnych) i jedna jesziwa (szkoła średnia).
Na przełomie XIX i XX wieku w miasteczku rozwinął się silny ruch robotniczy, miasto stało się ogniskiem zapalnym ruchów strajkowych, w których wzięli udział polscy i żydowscy robotnicy. W 1905 roku garbarze kryńscy zorganizowali strajk powszechny, w wyniku którego robotnicy na kilka dni przejęli władzę nad miastem (wydarzenie określane mianem „republiki kyńskiej/kryneckiej”)[6].
Po I wojnie światowej miasto odbudowywało się z trudem. Duża grupa Żydów wyjechała do Ameryki i Palestyny. Liczba ludności zmalała o połowę. W 1920[potrzebny przypis] roku, już po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Krynki znalazły się na terenie powiatu grodzieńskiego położonego w województwie białostockim.
.jpg)
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 5206 osób, wśród których 886 było wyznania rzymskokatolickiego, 801 prawosławnego, 6 ewangelickiego, 1 greckokatolickiego a 3495 mojżeszowego, 3 mahometan i 17 bezwyznaniowców. Jednocześnie 1083 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 703 białoruską, 3400 żydowską, 17 rosyjską, 1 gruzińską, 1 litewską i 1 niemiecką. Były tu 734 budynki mieszkalne[7].
W czasie kampanii wrześniowej stacjonowała tu 13 eskadra towarzysząca[8].
Po dwuletniej okupacji radzieckiej, w czerwcu 1941 roku miasto zajęli Niemcy. 21 grudnia 1941 roku okupanci utworzyli getto[9]. Przeszło przez nie ok. 6 tys. Żydów[10]. 2 listopada 1942 roku ok. 5 tys. Żydów z Krynek wywieziono do obozu przejściowego w Kiełbasinie pod Grodnem[10][11]. Getto szczątkowe zlikwidowano 24 stycznia 1943 roku[10]. Kryneccy Żydzi trafili do obozu zagłady w Treblince[11].
Między 21 a 24 lipca 1944 roku wojska 35 Korpusu Strzeleckiego 3 Armii Radzieckiej dowodzone przez generała majora Wiktora Żołudiewa toczyły walki o zdobycie umocnionego węzła obrony niemieckiej w Krynkach i okolicach. W trakcie inspekcji pierwszej linii atakujących wojsk pojazdy dowództwa korpusu dostały się pod ogień niemieckiej artylerii w wyniku czego poległ dowódca korpusu i kilkunastu towarzyszących mu oficerów i żołnierzy. W wyniku walk 35 Korpus Strzelecki wsparty przez siły 40 Korpusu Strzeleckiego generała porucznika Władimira Kuzniecowa zdobył miasto[12][13][14].
Zniszczone w większej części miasto nigdy nie odzyskało dawnej świetności. W 1950 roku odebrano mu prawa miejskie, które przywrócono w 2009 roku[6][15][16]. Mieszkańcy Krynek trudnią się głównie rolnictwem. Miejscowość jest znana w regionie z produkcji wody źródlanej. Współcześnie Krynki są zamieszkałe niemal wyłącznie przez Polaków, którzy stanowią ponad 96% mieszkańców Krynek[potrzebny przypis].
W Krynkach mieszkał pisarz polsko-białoruski Sokrat Janowicz. Z Krynek pochodził także polski malarz Andrzej Szonert.
W miejscowości urodziła się także tworząca w jidysz poetka i pisarka Sara Fel-Jelin[17].
Honorowym obywatelem Krynek jest Tomasz Miśkiewicz[18].
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Krynek w 2014 roku[19].
Zabytki
- cerkiew prawosławna pw. Narodzenia Bogarodzicy – parafialna, murowana, zbudowana w 1864
- kościół katolicki pw. św. Anny – parafialny wzniesiony w latach 1907–1913 wg projektu Stefana Szyllera
- dzwonnica bramna z XVIII wieku – najstarsza budowla Krynek
- cmentarz żydowski
- kaplica prawosławna pw. św. Antoniego – cmentarna, drewniana
- Synagoga chasydów ze Słonimia – zbudowana w drugiej połowie XIX wieku, obecnie magazyn, jedna z nielicznych zachowanych, wolno stojących bożnic chasydzkich w Polsce.
- Synagoga Kaukaska – zbudowana w 1850, obecnie Gminny Ośrodek Kultury i Sportu.
- Stara Synagoga
- Wielka Synagoga – obecnie pozostałości ruin.
W centralnej części Krynek znajduje się oryginalne, jedyne takie w Polsce i jedno z dwóch na świecie (drugie w Paryżu) rondo, od którego odchodzi promieniście 12 ulic[15][20].
Galeria
Ulica Grochowa
Ulica Zaułek Szkolny w Krynkach
Dzwonnica bramna z XVIII wieku – najstarsza budowla Krynek
Cmentarz prawosławny
Cmentarz katolicki
Macewy na cmentarzu żydowskim
Granica polsko-białoruska w pobliżu miasta Krynki
Ludzie związani z Krynkami
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.