Zabrze - Wikiwand

Zabrze (niem.: do 1915 Zabrze, w latach 1915–1945 Hindenburg, śl. Zobrze) – miasto w Polsce na prawach powiatu położone w województwie śląskim, na Wyżynie Śląskiej, nad rzekami Kłodnicą i Bytomką. Leży na Górnym Śląsku w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Jest jednym z ośrodków centralnych konurbacji górnośląskiej.

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...

Zabrze

miasto na prawach powiatu

ulica Wolności w centrum Zabrza


Herb	Flaga

Data założenia

XIII wiek

Prawa miejskie

1 października 1922

Prezydent

Agnieszka Rupniewska^[1]

Powierzchnia

80,42^[2] km²

Populacja (30.06.2024)
• liczba ludności
• gęstość

153 067^[3]
1903,3 os./km²

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

od 41-800 do 41-820

Tablice rejestracyjne

Położenie na mapie województwa śląskiego

Położenie na mapie Polski

50°18′09″N 18°46′41″E

TERC (TERYT)

2478011

SIMC

0945380

Urząd miejski

ul. Powstańców Śląskich 5–7
41-800 Zabrze

Multimedia w Wikimedia Commons

Informacje w Wikipodróżach

Wiadomości w Wikinews

Hasło w Wikisłowniku

Strona internetowa

BIP

Zamknij

Według danych GUS z 30 czerwca 2024 roku, miasto było zamieszkiwane przez 153 067 osób, co czyniło je wówczas 22. pod względem liczby ludności miastem w Polsce^[3].

Położenie

Miasto Zabrze jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), na Wyżynie Katowickiej, nad rzekami Kłodnicą i Bytomką, w dorzeczu Odry.

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosiła 80,4 km²^[4].

Miasto sąsiaduje z miastami Bytom, Gliwice i Ruda Śląska oraz powiatami gliwickim i tarnogórskim.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

Podział administracyjny

Z tym tematem związana jest kategoria: Dzielnice i osiedla Zabrza.

Dzielnice i osiedla

17 września 2012 Rada Miejska zadecydowała o nowym podziale administracyjnym miasta. Zabrze zostało podzielone na 18 dzielnic, które stanowią jednostki pomocnicze miasta^[5]. 18 października 2021 powstały w Zabrzu 3 nowe dzielnice: Skłodowskiej-Curie, Poremba i Śródmieście^[6].

Stara panorama Zabrza (nieistniejące obiekty: szpital ŚAM, wieża ciśnień Linodrutu oraz część likwidowanej kopalni Makoszowy)

Demografia

Według danych GUS z 31 grudnia 2014 miasto miało 177 188 mieszkańców^[7]. W 2018 miasto liczyło 173 784 mieszkańców^[8]. Od 1991 liczba ludności Zabrza nieprzerwanie się zmniejsza.

W 1991 w Zabrzu odnotowano największą liczbę ludności – 205 789 osób.

Piramida wieku mieszkańców Zabrza w 2014^[9].

Miasto znane jest również jako największe na Górnym Śląsku skupisko społeczności romskiej; w 2014 i 2018 roku zamieszkiwało je ok. 500 przedstawicieli tej narodowości. Cyganie w Zabrzu zasiedlają głównie kamienice przy ul. Buchenwaldczyków oraz ul. Henryka Sienkiewicza^[10]^[11]^[12].

Nazwa

Podsumowanie

Perspektywa

Nazwa Zadbrze (Sadbre) oznacza osadę położoną za debrami, tj. dołami, gąszczem leśnym. Wyrazy debrz, gwarowe debr, debrze to „urwiste, zarosłe wzgórza, wśród, których płynie potok”^[13]^[14] pochodzą od prasłowiańskiego *dъbrъ. Zobacz: Debrza. Przez uproszczenie Zadbrze → Zabrze można błędnie skojarzyć Zabrze z Zaborzem, jego dzielnicą, ta nazwa potwierdza tylko silne zalesienie tego terenu. Podobne pochodzenie mają nazwy rzek: Brda (wcześniej Dba ← Drba) i Zbrzyca (←Dbrzyca) oraz nazwy miejscowe jak np. Zadebra, Debrzno^[15].

W łacińskiej księdze Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Sadbre. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez późniejsze miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak Zaborze jako Sabors, Biskupice w formie Byscupitz, Grzybowice we fragmencie Grzibonem solvitur decima more polonico oraz Rokitnicę we fragmencie Rokytnicza in parte nostre dyocesis decima more polonico^[16]^[17].

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod obecną, polską nazwą Zabrze, która używana była również w języku niemieckim jako: Zabrze (wieś), Klein Zabrze (kolonia), Zabrze Bergmännisch (zakłady górnicze)^[18]. Na wniosek rady gminy z 1914, pruskim dekretem królewskim z 21 lutego 1915, zmieniono nazwę miejscowości z Zabrze na Hindenburg, aby upamiętnić marszałka Paula von Hindenburga, który z sukcesami walczył z wojskami rosyjskimi od początku I wojny światowej^[19]^[20]. Od 12 kwietnia 1920, na wniosek Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, posługiwano się oficjalnie nazwą Zabrze (Hindenburg O.-S.)^[21]^[22]^[23]. Po rozwiązaniu komisji w dniu 10 lipca 1922 powrócono do używania nazwy Hindenburg O.-S., jako argumentację podając, iż decyzja komisji z 1920 nigdy nie została przekazana w sposób pisemny^[22]. Urzędową nazwę Zabrze przywrócono z dniem 1 grudnia 1945^[24], co potwierdzono na szczeblu rządowym zarządzeniem z 7 maja 1946 (z mocą od 19 maja 1946)^[25].

Historia

Ta sekcja od 2011-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

osady istniały tu przed najazdem Mongołów
1243
- pierwsza wzmianka o Biskupicach, osadzie na terenie dzisiejszego Zabrza
- 25 marca – wystawienie przez księżną kaliską Wiolę dokumentu, w którym zrzeka się na rzecz biskupa wrocławskiego prawa poboru daniny i innych opłat z ville [...] Biscupici dicitur cirka Bitom (tj. wsi zwanej Biskupice koło Bytomia

1260 – rozszerzenie przez księcia opolskiego Władysława przywilejów, nadanych biskupowi wrocławskiemu w 1243. Obejmowało m.in. prawo do poszukiwania na tym terenie rud srebra i ołowiu^[26]. Przyczyniło się to do zwiększenia osadnictwa w rejonie Biskupic

1295–1305
- pierwsza wzmianka o Zabrzu (Sadbre sive Cunczindorf, gdzie Sadbre interpretowane jest jako miejsce za debrami – zarośniętymi dołami z płynącym wśród wzgórz strumieniem; sive to łacińskie „albo”, a Cunczindorf jest interpretowane jako „wieś Konradów”); w dokumencie Rejestr Ujazdu części Liber fundationis episcopatus Wratislawiensis (Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), dokument wymienia wśród innych osad: Biskupice, Zaborze, Grzybowice^[13]
- sołtys tworzy osadę, chłopi wolni od podatków, tereny przydzielone osadnikom – po 60 łanów

1548 - biskup wrocławski Baltazar von Promnitz wydał w Nysie przywilej górniczy dla terenów Biskupic, Zabrza, Rudy i Sośnicy, a prawo do wydobywania rud w Biskupicach i okolicy (w tym i w Zabrzu) otrzymali bracia Mikołaj i Jan Birawscy^[26].
1570 – właścicielem Zabrza został czeski szlachcic Szambor Dluhomil, który po zagarnięciu części ziemi chłopskiej założył alodium z drewnianym dworem
1639 – w okresie wojny trzydziestoletniej w Zabrzu i Sośnicy wojska Ernsta von Mansfelda grabią żywność
1642 – nowym właścicielem został Aleksander Bielski, który na miejscu drewnianego zbudował murowany piętrowy dwór, stajnie, owczarnię, słodownię i gorzelnię
1672 – Zabrze zamieszkiwało jedynie 34 gospodarzy^[13]
1675 – nabycie dóbr zabrzańskich przez kanclerza księstwa opolsko-raciborskiego, barona Jerzego Welczka (Wilczka). Działalność Welczka i jego następców (wśród nich m.in. Bernhard III hrabia von Praschma) przyczyniła się do rozwoju gospodarczego tych terenów. W Zabrzu powstał browar, młyny wodne, tartaki
1731 – przy obecnej ul. Kondratowicza istniała kolonia nazywana Zabrzer Hammer (Kuźnica)
1743 – utworzenie w ramach wprowadzania nowego podziału administracyjnego Śląska powiatu bytomskiego. W jego skład weszły: Biskupice, Grzybowice, Makoszowy, Mikulczyce, Rokitnica, Zaborze i Zabrze wraz z istniejącymi w tym czasie koloniami i przysiółkami
1749 – właścicielami Zabrza zostaje ród Duninów
1769–1790 – właścicielem dóbr zabrzańskich jest Mathias von Welczek^[13] (Maciej Wilczek). W trakcie tzw. kolonizacji fryderycjańskiej założył on szereg nowych osad wokół Zabrza: Maciejów (od imienia założyciela), Dorota (od imienia jego żony) i Pawłów (od imienia syna)^[26]. W pobliżu zabrzańskiego dworu powstała następnie kolonia, nazywana początkowo Sand Kolonie (Kolonia Piaskowa) bądź Schloss Kolonie (Kolonia Zamkowa). Z czasem uzyskała urzędową nazwę Klein Zabrze, czyli Małe Zabrze. Jako ostatnią utworzono osadę Kończyce, nazwane tak od nazwy miejscowości Kończyce Wielkie na Śląsku Cieszyńskim, skąd pochodzili przodkowie tej gałęzi Wilczków^[26]. Następuje rozwój hutnictwa: w spisie 14 wielkich pieców z odlewniami żeliwa na Górnym Śląsku, sporządzonym w 1774 r., figuruje również Zabrze^[26].
1790 – odkrycie przez Salomona Isaaca z Brabancji na pograniczu dzielnic Zaborze i Pawłów łatwych w eksploatacji złóż węgla kamiennego o grubości 1 metra
1792–1822 – budowa Kanału Kłodnickiego. Jego przedłużenie, Kanał Sztolniowy, wybudowany w latach 1801–1812 w dolinie Bytomki, dotarł do Zabrza^[26].

1793

- powstanie chłopskie
- według spisu z tego roku Zabrze obejmowało: majątek ziemski, kościół, szkołę, 34 chłopów, 6 zagrodników, 2 młyny, 32 pracowników najemnych – łącznie 305 mieszkańców; Małe Zabrze: kolonię 12 zagród z 31 mieszkańcami; Zaborze: majątek ziemski, 15 chłopów, 7 zagrodników, 14 pracowników najemnych
1796 – uruchomienie pierwszej zabrzańskiej kopalni państwowej Królowa Luiza (początek budowy 1790). Na przełomie XIX i XX w. obszar pola górniczego kopalni wynosił 19 km², wydobywano 3 mln ton węgla rocznie, a zatrudniano ok. 8 tys. robotników
1797 – uruchomienie kopalni Amalia, zlikwidowanej na rzecz Concordii
1799 – rozpoczęto budowę Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej do odwadniania kopalń z całego regionu, a potem do spławu węgla. Jej ujście na powierzchnię połączono z Kanałem Sztolniowym.
1819–1830 – budowa Kronprinzstrasse (Drogi Następcy Tronu) łączącej Królewską Hutę z Gliwicami. Na odcinku od Poremby do Maciejowa dała ona początek dzisiejszej ul. Wolności
1826 – kupno całego dominium zabrzańskiego przez byłego starostę bytomskiego, hrabiego Karola Łazarza Henckla von Donnersmarcka^[13]
1843 – uruchomienie kopalni Concordia
1845 (1 października) – otwarcie odcinka linii kolejowej z Opola do Świętochłowic przez Gliwice i Zabrze – przedłużenie trasy mającej początek we Wrocławiu. Ostatni odcinek, kończący się w Mysłowicach, oddano do użytku rok później. Równocześnie powstał dworzec kolejowy, wybudowany w polach Małego Zabrza, obecnie nieistniejący
1851 – ekspedycja poczty na trasie kolei górnośląskiej, ustanowienie urzędu listonosza, budowa huty Donnersmarcka
1852
- uruchomienie fabryki kotłów Koetza
- 17 stycznia – wydanie przez władze rejencji opolskiej pozwolenia na organizowanie w czwartki targów na terenie Starego Zabrza (stąd nazwa Donnerstagmarktplatz – Plac Targów Czwartkowych). W 1875 przeniesiono je w rejon placu Warszawskiego
1856 – otwarcie pierwszego szpitala
1857 – uruchomienie huty Redena
1859 – rozbudowa fabryki lin stalowych
1861 – Albert Borsig rozpoczął budowę wielkich pieców, stalowni i walcowni w Biskupicach
1862 – wydobycie węgla w kopalni Hedwigswunsch
1864 – budowa fabryki szkła
1868
- uruchomienie walcowni i kuźni w zakładach Borsiga
- budowa kopalni Ludwigsglück, późniejszej kopalni Ludwik
1869 – ukończono budowę Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej. Długość szlaku od Królewskiej Huty do Zabrza wyniosła 14 km.
1871 – spis mieszkańców; Zabrze liczy 18 250 mieszkańców: Stare Zabrze 6228, Małe Zabrze 4723, Dorota 851, a Zaborze 6448 mieszkańców
1872
- przekształcenie huty Donnersmarcków w spółkę akcyjną
- uruchomienie stalowni w zakładach Borsiga
- wybudowanie i uroczyste poświęcenie Dużej Synagogi
1873 – 27 marca 1873 król Prus Wilhelm I podjął decyzję o podziale dotychczasowego powiatu bytomskiego na cztery mniejsze powiaty, co doprowadziło do utworzenie powiatu zabrskiego liczącego 2,21 mil kwadratowych (11 962 ha) i zamieszkanego przez 38 981 mieszkańców^[13]. W Zabrzu było 1117 domów
1874 – początek wydawania tygodnika Zabrzer Kreis Blatt (od stycznia)
1875 – próba uzyskania praw miejskich nie powiodła się
1880 – uruchomienie trzech pieców martenowskich o pojemności 18 t każdy
1884 – uruchomienie koksowni Jadwiga w Biskupicach
1895 (25 sierpnia) – przekazanie do użytku tramwaju parowego
1896 – powstanie Miejskiej Straży Pożarnej
1897 – uruchomienie elektrowni
1900
- otwarcie Gimnazjum im. Królowej Luizy w Zaborzu
- zamknięto podziemną sztolnie wodną (przestała być opłacalna)
1900–1906 – budowa drugiej państwowej kopalni Delbrück (od 1945 KWK Makoszowy)
1905 – połączenie gmin Stare Zabrze, Małe Zabrze i Dorota w jedną gminę Zabrze, liczącą 54 228 mieszkańców – największą wieś ówczesnej Europy^[27]
1915
- 21 lutego – zmiana nazwy gminy Zabrze na Hindenburg. Nowa nazwa nawiązuje do nazwiska feldmarszałka Paula von Hindenburga, dowódcy w zwycięskiej bitwie pod Tannenbergiem^[28]. Od 1918 pełna nazwa to Hindenburg O.S. (Oberschlesien) – dla odróżnienia od wschodniopruskiej gminy Hindenburg (dawniej Groß Friedrichsgraben I)
- w koksowni Jadwiga wybudowano nową baterię koksowniczą, wieżę węglową, sortownię koksu i benzolownię
1918
- październik
  - reaktywowanie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[29]
  - powstanie polskiej Straży Obywatelskiej
- grudzień – powstanie Związku Wojackiego, a następnie Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska
1919
- marzec
  - powstanie Towarzystwa Czytelni Ludowych, kierowanego przez ks. Stefana Szwajnocha
  - powstanie Towarzystwa Polek
- marzec-kwiecień – pacyfikacja przez Grenzschutz polskich strajków (zabici i ranni)
- kwiecień – powstanie Towarzystwa Oświaty na Górnym Śląsku im. św. Jacka, kierowanego przez Józefa Gołąbka
- 16–26 sierpnia – walki I powstania śląskiego
- październik – polska lista zdobywa w wyborach komunalnych 21 z 36 mandatów
1920
- przybycie żołnierzy francuskich
- maj – powstanie Towarzystwa Sportowego „Hart”
- 23 maja-16 czerwca – polski strajk szkolny
- 14 lipca – napad nacjonalistów niemieckich na artystów Opery Warszawskiej
- 19–25 sierpnia – walki II powstania śląskiego
- sierpień – powstaje chór męski „Moniuszko”
- przekształcenie zakładów Borsiga w spółkę akcyjną Borsigwerk
- listopad – powstanie Towarzystwa Śpiewu „Chopin”
1921
- 20 marca – plebiscyt na Górnym Śląsku – w Zabrzu 21 233 głosów pada za Niemcami, a 14 837 za Polską^[30]
- 2 maja – zdobycie przez polską Policję Górnego Śląska kopalni Zabrze
- do 4 maja – opanowanie przez powstańców w III powstaniu śląskim prawie całego Zabrza, a następnie opuszczenie śródmieścia na prośbę wojsk francuskich
- 26–30 maja – prowokowanie przez Niemców walk ulicznych
- 5 lipca – zakończenie III powstania
1922
- 1 października – nadanie praw miejskich
1922–1939 – teren dzisiejszego miasta został przedzielony granicą. Kończyce, Pawłów i Makoszowy (oprócz terenu kopalni) znalazły się w granicach Polski, pozostałe gminy przypadły Republice Weimarskiej
1924 – budowa stadionu sportowego przy ul. Zamkowej w Biskupicach (obecnie Gwarek Zabrze)
1927
- 1 stycznia – utworzenie powiatu miejskiego z większej części powiatu zabrskiego
1935 – przebudowa ob. placu Wolności
1938
- 9/10 listopada – Noc kryształowa: spalenie Dużej Synagogi, zniszczenie wielu sklepów żydowskich, aresztowanie ok. 350 Żydów
- II wojna światowa – hitlerowcy utworzyli w Zabrzu filię obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu oraz obozy dla jeńców wojennych
- otwarcie Miejskiego Ogrodu Botanicznego
- Zabrze liczy 131 225 mieszkańców^[31]
1945
- 24 stycznia – podpalono dzielnicę Zandkę łącznie z kościołem Ducha Świętego^{[potrzebny przypis]}. W rejon Zabrza w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej dotarły pierwsze jednostki Armii Czerwonej^[32].
- 27 stycznia – zakończyła się bitwa o Zabrze. W jej trakcie radzieccy żołnierzy z 21 Armii i 31 Korpusu Pancernego zdobyli miasto kończąc władzę reżimu III Rzeszy w Zabrzu^[33].
- w lutym rozpoczęły się wywózki do obozów pracy i w głąb ZSRR. Wywieziono 8700 osób.
- 19 marca – przejęcie miasta przez administrację polską
- 1 grudnia – przywrócenie urzędowej nazwy miasta Zabrze^[24]
1945–1947 – napływ i osiedlanie się w Zabrzu Polaków wysiedlonych z Kresów Wschodnich (m.in. z okolic Lwowa i Tarnopola oraz Wołynia), a także innych polskich osadników (m.in. z centralnej z Polski i Krakowskiego) oraz wysiedlenie większości zabrskich Niemców^[34]
1948 (14 grudnia) – powstanie Klubu Sportowego Górnik Zabrze
1950
- 7 stycznia – powstanie pierwszego Państwowego Szpitala Klinicznego
- wiosną nastąpiło powołanie do życia Filharmonii Górniczej Związku Zawodowego Górników
1951 (1 kwietnia) – włączenie w granice Zabrza miejscowości Grzybowice, Mikulczyce, Rokitnica, Kończyce, Makoszowy i Pawłów
1954 – włączenie w granice miasta osiedla Helenka
1956 (2 grudnia) – ukazanie się pierwszego numeru gazety miejskiej Głos Zabrza
1959 – otwarcie Domu Muzyki i Tańca
1961 – wizyta w Zabrzu majora kosmonauty Jurija Gagarina, pierwszego człowieka w kosmosie
1967
- (9 września) wizyta w Zabrzu prezydenta Republiki Francuskiej generała Charles’a de Gaulle’a (część oficjalnej wizyty w Polsce)^[35]
- (wrzesień) po generalnej przebudowie otwarto budynek dworca kolejowego Zabrze^[36]
- ukazał się pierwszy rocznik „Kronik Miasta Zabrza”
1970–1975 – budowa osiedla Marii Skłodowskiej-Curie
1971 (23 marca) – katastrofa w kopalni Mikulczyce-Rokitnica w Rokitnicy. Zawał na poziomie 780 metrów przysypał 19 górników. Jeden z nich, Alojzy Piontek, został uratowany po siedmiu dniach
1976 – otwarcie hali widowiskowo-sportowej przy ul. Matejki. Liczba mieszkańców Zabrza wynosi 204 163 osoby^[31]
1978 – 6 grudnia odbyła się uroczystości dekoracji miasta Orderem Sztandaru Pracy I klasy, przyznanego przez Radę Państwa w uznaniu zasług w walce o polskość śląskiej ziemi i w pracy dla socjalistycznej ojczyzny^[37]
1982 – gazeta „Głos Zabrza” zmienia nazwę na „Głos Zabrza i Rudy Śląskiej”
1985 – pierwsza w Polsce udana operacja przeszczepu serca, dokonana pod kierunkiem prof. Zbigniewa Religi
1986–1991 – budowa osiedla im. Mikołaja Kopernika
1996 – ustanowienie św. Kamila patronem miasta
1998
- uruchomienie oczyszczalni ścieków Śródmieście
- otwarcie Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej
2002
- 19 października – otwarcie estakady drogowej nad parkiem im. Poległych Bohaterów
2005
- 25 stycznia – otwarcie odcinka autostrady A4 biegnącej przez dzielnice Kończyce i Makoszowy, z węzłem Wspólna w Kończycach (na granicy z Rudą Śląską)
- 10 marca – spłonięcie zabytkowego budynku młyna przy skrzyżowaniu ul. Wolności i Brysza
- 1 lipca – połączenie Kopalni Węgla Kamiennego Makoszowy z KWK Sośnica w Gliwicach w zakład KWK Sośnica-Makoszowy
2006
- uruchomienie pierwszej części zabrzańskiej podstrefy ekonomicznej wchodzącej w skład Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
2007
- 16 czerwca – otwarcie zabytkowej Kopalni Guido dla ruchu turystycznego na poziomach 170 m i 320 m
2008
- 4 listopada – rozpoczęcie budowy pierwszych zabrzańskich odcinków Drogowej Trasy Średnicowej
2010
- 12 maja – uroczyste otwarcie nowej siedziby Filharmonii Zabrzańskiej
- 29 październik – uroczysta iluminacja zabrzańskiego ratusza
- kopalnia „Guido” jako unikatowy, XIX-wieczny zabytek techniki górniczej na skalę europejską, została wyróżniona jako „punkt kotwiczny” na Europejskim Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH)^[38]
2011
- 10 czerwca – do użytku oddano dwa odcinki Drogowej Trasy Średnicowej (Z1 i Z2)
- 14 września – rozpoczęcie prac modernizacyjnych, a zarazem budowy nowego stadionu im. Ernesta Pohla (Stadion Górnika Zabrze)
- 30 września – oddanie do użytku odcinka Sośnica (Gliwice)-Maciejów (Zabrze) Autostrady A1
- 22 grudnia – oddanie do użytku odcinka Maciejów (Zabrze)-Zabrze Północ (Zabrze) Autostrady A1
2013
- 13 maja – oddanie do użytku nowej siedziby MOPR przy ul. 3 Maja 16
- 17 maja – oddanie do użytku budynku Galerii Zabrze przy ul. Wolności 273
- 13 grudnia – zakończenie renowacji dworca PKP w Zabrzu
2014
- 26 lutego – rozpoczęcie wyburzania budynku Akademickiego centrum medycznego w Zabrzu
- 5 lutego – oficjalne otwarcie krytej pływalni Aquarius przy Al. Wojciecha Korfantego 18
- 27 maja – otwarcie Park Hotel Diament Zabrze przy ulicy 3-Maja 112a, obiektu spółki Hotele Diament S.A., pierwszego czterogwiazdkowego hotelu w mieście czasów nowożytnych
- 8 lipca – oddanie do użytku nowej siedziby Powiatowego Urzędu Pracy przy Pl. Krakowskim 9
- 8 sierpnia – oddanie do użytku ostatnich dwóch odcinków Drogowej Trasy Średnicowej (Z3 i Z4)
- 14 sierpnia – zakończenie wyburzania budynku Akademickiego Centrum Medycznego w Zabrzu.
2016
- 21 lutego – po modernizacji stadionu im. Ernesta Polha (budowa trzech nowoczesnych trybun), udostępniono kibicom widownię, która może pomieścić 24,5 tys. widzów.
2018
- 14 września – uruchomiono po rewitalizacji Sztolnię Królowa Luiza – najdłuższy szlak wodny pod ziemią w Europie.

Zabytki

Podsumowanie

Perspektywa

W Zabrzu znajduje się wiele zabytkowych obiektów (głównie z przełomu XIX i XX wieku), takich jak zabytkowe kamienice w centrum miasta, osiedla robotnicze, obiekty sakralne itp.

Obiekty poprzemysłowe
- wieża ciśnień przy ul. Zamoyskiego 2 z 1909, o wysokości 46 m, wzniesiona w stylu ekspresjonistycznym
- wieża ciśnień huty Donnersmarcka przy ul. Hagera z 1871, z elementami neogotyku
- wieża wyciągowa, budynek nadszybia, wagownia (obecnie portiernia) i maszynownia szybu Maciej z około 1910
- zabudowa kopalni „Królowa Luiza” przy ul. Wolności 402 z drugiej połowy XIX w.
- zabudowa kopalni „Guido” (oraz wyrobiska podziemne) przy ul. 3 Maja 91 z drugiej połowy XIX w. i początku XX w.
Robotnicze osiedla mieszkaniowe
- kolonia robotnicza Borsigwerke w dzielnicy Biskupice, wzniesiona w latach 1863–1871
- kolonia patronacka Ballestrema, w dzielnicy Rokitnica, wzniesiona w latach 1905–1913
- kolonia patronacka Huty Zabrze w dzielnicy Małe Zabrze, wzniesiona w latach 1903–1922
- kolonia robotnicza na ul. Poległych Górników przy secesyjnej Kopalni Mikulczyce
- osiedle dla robotników spółki „Preussag” w dzielnicy Zaborze, wzniesione w latach 1926–1927
Obiekty użyteczności publicznej
- Hotel Admiralspalast przy ul. Wolności 305 z lat 1924–1928, wzniesiony w stylu modernistycznym
- budynek Muzeum Górnictwa Węglowego przy ul. 3 Maja 19, wzniesiony w latach 1874–1875
- gmach Sądu Rejonowego (oraz więzienie) przy ul. 3 Maja 21, wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku i rozbudowany w 1907, wyremontowany w 2008
- zespół zabudowy Szpitala Klinicznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego z drugiej połowy XIX wieku oraz lat 1900–1905 z charakterystyczną wieżą ciśnień z 1904
- budynek Poczty Głównej przy pl. Dworcowym 1, wzniesiony w latach 1909–1911 w stylu neogotyckim^{[potrzebny przypis]}
- Ratusz gminny w Mikulczycach przy ul. Tarnopolskiej 80, wzniesiony w 1902
Budynki mieszkalne
- Pałac w Mikulczycach z przełomu XVIII i XIX wieku
- dwór w Rokitnicy z 2. połowy XIX wieku
- secesyjna Kamienica pod Orłem przy ul. Dworcowej 9 wzniesiona w 1905 przez aptekarza dra Paul Skrzipietz
- „Stalowy dom” przy ul. Cmentarnej, wzniesiony w 1927 w nowatorskiej technologii prefabrykatów stalowych
- zespół zabudowy osiedla mieszkaniowego przy ul. Wolności 149, pl. Słowiańskim 1–5, ul. Stanisława Wyspiańskiego 1–9^[39]
- secesyjna kamienica z 1903 przy ulicy 3 Maja 38. Niegdyś znajdował się tu sklep mięsny z wnętrzem na planie nieregularnego wielokąta, z oddzielonym zapleczem. Wnętrze ozdobiono ceramicznymi płytkami o wzorach floralnych i geometrycznych, na jednym z wzorów przedstawiono głowę byka wkomponowaną we fryz^[40]
Obiekty sakralne

- Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła przy ul. Wolności 196, wzniesiony w latach 1863–1866 w stylu neoromańskim
- Kościół pw. św. Jana Chrzciciela przy ul. Bytomskiej 37, wzniesiony w latach 1853–1858 w stylu neogotyckim, znajduje się tam krypta z ciałami niektórych członków śląskiego rodu Bellestremów^[41]
- Kościół pw. św. Anny przy ul. 3 Maja 18, wzniesiony w latach 1897–1900 w stylu neoromańskim
- Kościół pw. św. Jadwigi przy ul. Wolności 504, drewniany z 1929
- Kościół pw. św. Józefa przy ul. Roosevelta 104
- Kaplica Najświętszej Marii Panny przy ul. Rolnika, wzniesiona w 1870, o cechach neogotyckich
Cmentarze

- Cmentarz żydowski z XIX wieku przy ul. Cmentarnej
- Cmentarz ewangelicki przy ul. Lelewela
- Cmentarz przy ul. Kondratowicza
Inne obiekty
- ruiny spichlerza z XVII w. przy ul. Trębackiej w dzielnicy Biskupice

Gospodarka

Pod koniec lipca 2015 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Zabrzu wynosiła ok. 6,3 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 10,7% do aktywnych zawodowo^[42].

Handel

Centra Handlowe

CH Platan
M1 Zabrze
Galeria Zabrze

Transport

Drogi

Autostrady:

autostrada A4 – węzeł Zabrze Południe
autostrada A1 – węzeł Zabrze Zachód w Czekanowie i Zabrze Północ w Wieszowie

Drogi europejskie:

trasa europejska E40

Drogi krajowe:

Drogi wojewódzkie:

Kolej

dworzec kolejowy Zabrze na linii kolejowej E30
Przystanek Kolejowy Zabrze Północne^[43]
Przystanek Kolejowy Zabrze Maciejów

Komunikacja miejska

Komunikację miejską w Zabrzu organizuje Zarząd Transportu Metropolitalnego. Na terenie miasta działa lub przebiega 8 linii tramwajowych (1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 17) oraz 46 linii autobusowych, w tym 4 metropolitalne (M1, M14, M16, M24).

Ochrona zdrowia

Szpitale

publiczne
- Szpital Miejski w Zabrzu Sp.z o.o.
- Szpital Specjalistyczny w Zabrzu
- Szpital Kliniczny nr 1 w Zabrzu im. Prof. Stanisława Szyszko Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
- Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu
niepubliczne
- Szpital Specjalistyczny Sanvimed (Ortopedia i Okulistyka)

Edukacja

Podsumowanie

Perspektywa

W Zabrzu znajdują się liczne placówki oświatowe:

Przedszkola:
- 38 publicznych
Szkoły podstawowe:
- 29 publicznych
Licea ogólnokształcące:
- 9 publicznych
Szkoły niepubliczne:
- Społeczna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum „Nasza Szkoła” Zabrzańskiego Towarzystwa Szkolnego
- Zespół Szkół Katolickich – szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum
Szkoły policealne:
- Policealne Studium Zawodowe Zabrzańskiego Centrum Kształcenia Ogólnego i Zawodowego
- Policealne Studium Zawodowe Zespołu Szkół Ekonomiczno-Usługowych
- Policealne Studium Zawodowe Zespołu Szkół Spożywczych
- Policealna Szkoła eCollege
- Szkoła Policealna Województwa Śląskiego w Zabrzu
Szkoły zawodowe:
- szkoły zawodowe – 6 publicznych
- Medyczne Studium Zawodowe nr 1 im. prof. Antoniego Cieszyńskiego
- Medyczne Studium Zawodowe nr 2
Szkoły wyższe:
- Śląski Uniwersytet Medyczny
  - Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu
- Politechnika Śląska
  - Wydział Organizacji i Zarządzania
  - Wydział Inżynierii Biomedycznej
- Akademia Śląska
  - Wydział Nauk Medycznych im. prof. Zbigniewa Religi w Zabrzu
Inne placówki:
- Liceum Plastyczne i Ogólnokształcąca Szkoła Sztuk Pięknych (jako Zespół Szkół nr 18)^[44]
- Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Stanisława Moniuszki – szkoła publiczna^[45]
- NCKU Wszechnica Zabrzańska (prowadzona przez Stowarzyszenie Misericordia w Zabrzu)

W mieście znajdują się również placówki oświatowe innego typu: szkoły sportowe, szkoły nauki języków obcych, centra kultury itp.

Kultura i rozrywka

Teatry i filharmonie

Teatr Nowy im. Gustawa Morcinka (pl. Teatralny 1)
Filharmonia Zabrzańska (Park Hutniczy 7)

Sale koncertowe

Dom Muzyki i Tańca (ul. Gen. de Gaulle’a 17)

Kina

Multikino (13 sal, ul. Gdańska 18)
Planet Cinema (7 sal, pl. Teatralny 12)
Kino Roma (ul. Padlewskiego 4) – najstarsze czynne kino na Górnym Śląsku^[46]

Domy kultury

Miejski Ośrodek Kultury^[47]
- Miejski Ośrodek Kultury Guido (ul. 3 Maja 91a)
- Dzielnicowy Ośrodek Kultury w Biskupicach (ul. Kossaka 23)
- Dzielnicowy Ośrodek Kultury w Grzybowicach (ul. Badestinusa 60)
- Dzielnicowy Ośrodek Kultury w Kończycach (ul. Dorotki 3)
- Dzielnicowy Ośrodek Kultury w Pawłowie (ul. Sikorskiego 114)
- Ośrodek Działań Artystycznych (Park Hutniczy 11)
- Kino Roma (ul. Padlewskiego 4)
Młodzieżowy Dom Kultury nr 1 (ul. Tarnopolska 50, Mikulczyce)
Młodzieżowy Dom Kultury nr 2 (ul. 3 Maja 12)

Biblioteki

Miejska Biblioteka Publiczna im. Jerzego Fusieckiego
- Wypożyczalnia Centralna (ul. Londzina 3)
- Czytelnia Ogólna i Prasy (ul. Wyzwolenia 4)
- 19 filii w dzielnicach
Biblioteka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Oddział w Zabrzu-Rokitnicy (ul. Jordana 19) z Czytelnią w Zabrzu (pl. Traugutta 2)^[48]
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Katowicach, Filia w Zabrzu (ul. 3 Maja 12)

Muzea

Muzeum Miejskie
- Galeria Sztuki Café Silesia (ul. 3 Maja 6)
Muzeum Górnictwa Węglowego (ul. 3 Maja 19)
- Sztolnia „Królowa Luiza”
  - Strefa Carnall (ul. Wolności 410)
  - Kopalnia (ul. Mochnackiego12)
  - Port (ul. Miarki 8)
- Kopalnia „Guido” (ul. 3 Maja 93)
Muzeum Techniki Wojskowej (ul. Mochnackiego 12)

Galerie

Galeria Sztuki Café Silesia (ul. 3 Maja 6)
Galeria Zmiękczalnia (ul. Wolności 410)

Kluby

Klub Muzyczny CK Wiatrak – Niezależne Centrum Kultury Alternatywnej (ul. Wolności 395)
Klub Muzyczny OffSide (ul. Wolności 282)

Chóry

Zabrzański Chór Młodzieżowy „Resonans con tutti” im. N. G. Kroczka (ul. Tarnopolska 50, Mikulczyce)
Chór Lutnia^[49]

Inne atrakcje

AnimalWorld (dziecięce zoo) (ul. Niedoby 11, Makoszowy)

Media

Telewizja

TVZ – Telewizja Zabrze

Prasa

„Głos Zabrza i Rudy Śląskiej” (ukazuje się od 1956)
„Nasze Zabrze Samorządowe” (ukazuje się od 1994)
„Nowiny Zabrzańskie” (ukazują się od 1995)
„Dziennik Zachodni. Nasz Tygodnik Zabrze” (ukazuje się od 2000)
„Gazeta Miejska Gliwice Zabrze” (ukazywała się w latach 1997–2020)^[50]

Portale

Zabrze News – serwis powiązany z magazynem ŚLĄZAG (zabrzenews.pl)
Głos Zabrza i Rudy Śląskiej (gloszabrza24.pl)
Info Zabrze (infozabrze.slask.pl)
Nowiny Zabrzańskie (nz24.pl)
ZABRZE112.pl - serwis służb ratunkowych
Zabrze Nasze Miasto (zabrze.naszemiasto.pl)
W Zabrzu (wzabrzu.info)
zabrze.com.pl – należy do sieci Silesia.info.pl
24zabrze.pl

Rekreacja

Podsumowanie

Perspektywa

Parki i ogrody

Parki miejskie

Źródło^[51]:

Park Hutniczy (dawniej: Hüttenpark) w Zabrzu, zał. 1885
Park Miejski (też: Park Dubiela, dawniej: Park im. Poległych Bohaterów, Stadtpark, Skagerrakpark), zał. 1924
Park im. Rotmistrza Witolda Pileckiego (dawniej: Park im. Gen. K. Świerczewskiego, Steinhoffpark)
Park Leśny im. Powstańców Śląskich (dawniej: Guidowald)
Park im. Tadeusza Kościuszki
Park Rodzinny
Park im. J. Kuronia
Park im. Jana Pawła II na Osiedlu Mikołaja Kopernika, zał. 2006
Park przy ul. Krakowskiej (dawniej: Park przy ul. Findera) w Rokitnicy
Park im. A. Hlonda w Kończycach

Inne parki

Park Floriana (też: Braci Górniczej, dawniej: Wincentego Pstrowskiego) na Dorocie
Park Hutniczy (dawniej: Hüttenpark) w Biskupicach (na Osiedlu Borsiga)^[52]^[53]

Ogrody

Miejski Ogród Botaniczny (ul. Piłsudskiego 10)

Baseny

Zabrzański Kompleks Rekreacji^[54]
- Aquarius (dawniej: Miejski Zakład Kąpielowy, pl. Krakowski 10)
- Aquarius Kopernik (al. Korfantego 18)
Kąpielisko Leśne MOSiR (Maciejów)^[55]

Siłownie

ReShape Fitness (ul. Narutowicza 1)^[56]
Smart Gym Zabrze Arena (ul. Roosevelta 81)^[57]
Just Gym Zabrze (pl. Teatralny 12)^[58]
Xtreme Fitness Gyms Zabrze (al. Szczęście Ludwika 2b, Mikulczyce)^[59]
Fabryka Formy (Galeria Zabrze, ul. Wolności 273)

Inne

Staw Mikulczyce

Turystyka

Przez Zabrze przebiegają szlaki turystyczne:

Znakowane:

Pozostałe:

Sport

Podsumowanie

Perspektywa

Z tym tematem związana jest kategoria: Sport w Zabrzu.

Zabrzańskie kluby sportowe:

Górnik Zabrze
Gwarek Zabrze – klub piłkarski, dwukrotny mistrz Polski juniorów starszych (2003 i 2006) oraz mistrz juniorów młodszych (2002), utworzony został 12 czerwca 1974, poza drużynami w ligach juniorskich klub posiada drużynę występującą w sezonie 2024/2025 w lidze okręgowej seniorów.
Walka Zabrze
Piast Pawłów
Stal Zabrze
Sparta Zabrze - klub piłkarski, posiadający drużyny w ligach juniorskich oraz drużynę występujący w lidze okręgowej seniorów.
MKS Zabrze-Kończyce (Gazobudowa Zabrze) – klub piłkarski posiadający obecnie tylko zespoły młodzieżowe. Powstał w 1956 w Bytomiu pod nazwą „Lechia”. W 1958 klub przeniósł siedzibę do Zabrza i zmienił nazwę na Klub Sportowy „Gazobudowa”, a następnie został włączony do rozgrywek piłkarskiej C-klasy. Pierwsze mecze rozgrywane były na boisku „Linodrutu”, a następne na stadionie przy ul. Hagera w Zabrzu.
UKS 14 Zabrze – uczniowski klub lekkoatletyczny z siedzibą w SP 14 w Zabrzu.
KS Zabrze-Grzybowice (Społem Zabrze, do 1975 jako LZS Grzybowice^[60]) – klub piłkarski grający obecnie w A-klasie
MKS Zaborze – Młodzieżowy Klub Sportowy grający obecnie w A-klasie
UKS Quo Vadis Makoszowy – uczniowski klub piłkarski grający obecnie w B-klasie
KKS Zabrze – II-ligowy klub piłki nożnej kobiet, obecnie grający pod nazwą Górnik Zabrze
MKS Zabrze – koszykówka młodzieżowa
Studio Tańca „Szok”
Zespół Taneczny „Mak”
Górnik Zabrze – zespół piłki ręcznej znajdujący się obecnie w PGNiG Superlidze
UKS Spartakus Zabrze – uczniowski klub sportowy; siatkówka i koszykówka

Wspólnoty wyznaniowe

Podsumowanie

Perspektywa

Osobny artykuł: Obiekty sakralne w Zabrzu.

Na terenie Zabrza działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
- placówka w Zabrzu^[61]
Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa
- zbór w Zabrzu^[62]
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego:
- zbór w Zabrzu-Mikulczycach^[63]
Kościół Chrześcijan Baptystów:
- Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Zabrzu^[64]
Kościół Ewangelicko-Augsburski (diecezja katowicka)^[65]:
- Parafia Ewangelicko-Augsburska w Zabrzu^[65]:
  - Kościół Pokoju (ul. Lutra 2)^[66]
  - Kościół ewangelicko-augsburski w Zabrzu-Mikulczycach (drewniany, ul. Brygadzistów 14)^[67]
Kościół rzymskokatolicki:
- obszar miasta podzielony jest pomiędzy 19 parafii rzymskokatolickich należących do diecezji gliwickiej oraz 3 parafie archidiecezji katowickiej. W mieście znajdują się siedziby 2 dekanatów Zabrze oraz Zabrze-Mikulczyce, 3 parafie należą do dekanatu dekanatu Kochłowice, a jedna parafia należy do dekanatu Bytom-Miechowice.
Kościół Wolnych Chrześcijan:
- zbór w Zabrzu^[68]
Świadkowie Jehowy:
- 10 zborów (Zabrze-Biskupice, Zabrze-Guido, Zabrze-Helenka, Zabrze-Mikulczyce, Zabrze-Południe, Zabrze-Północ, Zabrze-Rokietnica, Zabrze-Śródmieście, Zabrze-Wschód, Zabrze-Zachód) gromadzących się w trzech Salach Królestwa (ul. Jana Pyki 3A, ul. Rymera Józefa 38, ul. Żniwiarzy 2B)^[69].

Administracja

Zabrze jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Zabrzu 25 radnych^[70]. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym obecnie jest Agnieszka Rupniewska.

Rada Miasta

Więcej informacji Ugrupowanie, 2002−2006 ...

Ugrupowanie	2002−2006^[71]	2006−2010^[72]	2010–2014^[73]	2014–2018^[74]	2018–2023^[75]
Sojusz Lewicy Demokratycznej	9 (SLD-UP)	4 (LiD)	3	1 (SLD Lewica Razem)	–
Samoobrona	1	–	–	–	–
Platforma Obywatelska	6	8	7	7	9 (KO)
Skuteczni dla Zabrza	1	3	–	–	–
Rodziny Zabrzańskie	8	–	–	–	–
Prawo i Sprawiedliwość	–	6	3	5	5
Razem dla Zabrza	–	4	–	–	–
KWW Małgorzaty Mańki-Szulik	–	–	12	12	7
Lepsze Zabrze	–	–	–	–	3
Kukiz’15	–	–	–	–	1

Zamknij

Miasto jest członkiem: Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.

Zanieczyszczenie środowiska

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 Zabrze zostało sklasyfikowane jako osiemnaste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej^[76]^[77].