Zbigniew Religa

Zbigniew Eugeniusz Religa (ur. 16 grudnia 1938 w Miedniewicach, zm. 8 marca 2009 w Warszawie^[1]) – polski kardiochirurg i polityk, profesor nauk medycznych.

Zbigniew Religa

Zbigniew Religa (2001)
Data i miejsce urodzenia	16 grudnia 1938 Miedniewice
Data i miejsce śmierci	8 marca 2009 Warszawa
Minister zdrowia
Okres	od 31 października 2005 do 7 września 2007 i ponownie od 10 września 2007 do 16 listopada 2007
Przynależność polityczna	Partia Centrum / Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe
Poprzednik	Marek Balicki
Następca	Ewa Kopacz
Prezes Partii Centrum
Okres	od kwietnia 2004 do listopada 2004
Następca	Janusz Steinhoff
Rektor Śląskiej Akademii Medycznej
Okres	od 1996 do 1999
Poprzednik	Władysław Pierzchała
Następca	Tadeusz Wilczok
Przewodniczący Partii Republikanie
Okres	od 1994 do 1996
Następca	Jerzy Eysymontt
Odznaczenia

Senator III (1993–1997) i V kadencji (2001–2005). W latach 2005–2007 minister zdrowia w rządzie Kazimierza Marcinkiewicza, a następnie w rządzie Jarosława Kaczyńskiego. Od 2007 do 2009 poseł na Sejm VI kadencji, kandydat na urząd prezydenta RP w wyborach w 2005. Członek Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu. Kawaler i członek Kapituły Orderu Orła Białego^[2], patron podstawowego programu Fundacji Dzieciom „Zdążyć z Pomocą” (od 1998).

Życiorys

Wykształcenie i kariera zawodowa

W 1956 uzyskał świadectwo dojrzałości w I Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Limanowskiego w Warszawie^[3]. Rozważał studia filozoficzne lub dziennikarskie^[4], ostatecznie rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Warszawie. Po ich ukończeniu w latach 1963–1964 odbył staż podyplomowy, a następnie służbę wojskową (1964–1966). W 1966 rozpoczął pracę w Szpitalu Wolskim w Warszawie, uzyskując w tym czasie specjalizację I i II stopnia z chirurgii. Pracował tam do 1980, pełnił m.in. funkcję zastępcy ordynatora^[5]. Jego pierwszą samodzielną operacją było wycięcie wyrostka robaczkowego^[4].

Po zdaniu egzaminów Educational Commission for Foreign Medical Graduates (ECFMG) uzyskał stypendium w Mercy Hospital w stanie Nowy Jork, po czym został oddelegowany na odbycie staży podyplomowych w Stanach Zjednoczonych: w 1973 z chirurgii naczyniowej oraz w 1975 z kardiochirurgii w Sinai Hospital w Detroit. W 1973 uzyskał stopień doktora nauk medycznych, a w 1981 doktora habilitowanego.

W latach 1980–1984 pracował w Klinice Kardiochirurgii Instytutu Kardiologii w Warszawie kierowanej przez Wacława Sitkowskiego^[6]. Był kierownikiem oddziału i zastępcą kierownika kliniki^[5]. Od 1984 kierował Kliniką Kardiochirurgii Wojewódzkiego Ośrodka Kardiologii w Zabrzu^[7].

W latach 1989–1991 był ordynatorem oddziału w Centralnym Szpitalu Klinicznym MSW w Warszawie. W latach 1998–2000 stał na czele Kliniki Kardiochirurgii w tej placówce^[5]. W 1990 został profesorem Śląskiej Akademii Medycznej, a w 1995 prezydent Lech Wałęsa nadał mu tytuł naukowy profesora nauk medycznych.

W 1991 powołał i został prezesem rady Fundacji Rozwoju Kardiochirurgii, która zajęła się wdrażaniem do praktyki klinicznej najnowszych metod leczenia chorób serca, a także działalnością naukowo-badawczą i programem szkoleniowo-stypendialnym dla polskich i zagranicznych kadr medycznych.

W latach 1996–1999 był rektorem Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach. Od 1998 pełnił funkcję krajowego specjalisty ds. kardiochirurgii. W 2000 objął stanowisko kierownika II Kliniki Kardiochirurgii w Instytucie Kardiologii w Warszawie. Został też dyrektorem całego instytutu^[5]. Również w 2000 przeprowadził pierwszy w Polsce zabieg wstrzyknięcia do serca preparatu powodującego powstawanie nowych naczyń krwionośnych.

Przeszczepienie serca

W Klinice Kardiochirurgii Wojewódzkiego Ośrodka Kardiologii (przekształconego później w Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu) 15 sierpnia 1985 przeprowadził pierwszą operację na sercu. 5 listopada tego samego roku zespół lekarzy pod jego kierownictwem przeprowadził tam pierwszy udany zabieg przeszczepienia serca w Polsce^[8]. Dawcą serca był człowiek w stanie śpiączki. Po orzeczeniu śmierci mózgu zabrano mężczyznę karetką do Zabrza, gdzie dopiero bezpośrednio przed operacją pobrano serce. Biorcą był 62-letni rolnik z Krzepic, który zmarł kilka dni po operacji^[9][10].

Dalszymi osiągnięciami były prace nad wykorzystaniem wszczepialnych urządzeń wspomagających pracę serca oraz nad wyprodukowaniem tzw. sztucznego serca. Zajęła się tym utworzona z inicjatywy Zbigniewa Religi Pracownia Sztucznego Serca Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu.

W 1987 po jednej z kolejnych operacji przeszczepu serca Zbigniew Religa znalazł się na zdjęciu wykonanym dla magazynu „National Geographic” przez Jamesa Stanfielda, które zostało fotografią tego roku w tym piśmie oraz znalazło się wśród 100 najlepszych zdjęć „NG”^[11]. Na zdjęciu Zbigniew Religa siedzi wyczerpany przy stole operacyjnym, na którym leży zoperowany przez niego pacjent. W tle widać jego asystenta (Romualda Cichonia), który ze zmęczenia śpi w kącie sali^[12].

Działalność polityczna

Lech Kaczyński i Zbigniew Religa podczas konferencji prasowej po katastrofie górniczej w kopalni Halemba, 22 listopada 2006

Zbigniew Religa oraz Lech Kaczyński, 23 maja 2007

Jako nastolatek należał do Związku Młodzieży Polskiej^[13]. W latach 80. zaangażował się w działalność Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego, z ramienia którego bez powodzenia startował w 1989 w wyborach do Senatu. W latach 1993–1997 senator III z województwa katowickiego, a w latach 2001–2005 V kadencji z okręgu gliwickiego. Politycznie w 1993 zaangażował się w tworzenie Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform^[14], z którego odszedł w 1994, tworząc Partię Republikanie (zarejestrowaną w styczniu 1995; do stycznia 1996 stał na jej czele). Po wejściu Republikanów w skład Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego w 1998 został członkiem tej partii. W 2001 mandat senacki uzyskał z listy komitetu Blok Senat 2001 jako reprezentant Platformy Obywatelskiej (członkowie SKL startowali w tych wyborach jako kandydaci PO). W Senacie zasiadł w klubie Blok Senat 2001. Nie przystąpił do PO, lecz w styczniu 2002 (po przyłączeniu się do SKL Porozumienia Polskich Chrześcijańskich Demokratów) znalazł się w szeregach SKL-Ruch Nowej Polski, rozwiązanego w grudniu 2003.

3 kwietnia 2004 został prezesem założonej przez siebie nowej partii politycznej pod nazwą Centrum (powstałej na miejsce SKL-RNP i Ruchu Społecznego). 27 listopada tego samego roku ustąpił z funkcji^[15], został honorowym prezesem partii.

5 czerwca 2005 oficjalnie zgłosił swoją kandydaturę w wyborach prezydenckich jako kandydat niezależny. Poparcia udzieliły mu macierzysta Partia Centrum oraz Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, Inicjatywa dla Polski, Stronnictwo Demokratyczne, Forum Emerytów i Rencistów, Chrześcijański Ruch Samorządowy, Inicjatywa Młodych i Związek Zawodowy Ojczyzna. Państwowa Komisja Wyborcza zarejestrowała jego kandydaturę. 2 września, po dużych spadkach notowań w sondażach, Zbigniew Religa zrezygnował jednak z ubiegania się o ten urząd, jednocześnie udzielając poparcia kandydatowi Platformy Obywatelskiej Donaldowi Tuskowi. Później został przewodniczącym komitetu honorowego lidera PO.

Od 31 października 2005 do 14 lipca 2006 sprawował urząd ministra zdrowia w rządzie Kazimierza Marcinkiewicza, a następnie w rządzie Jarosława Kaczyńskiego (od 14 lipca 2006 do 7 września 2007 i od 10 września 2007 do 16 listopada 2007). Od 7 do 10 września 2007 był natomiast sekretarzem stanu w Ministerstwie Zdrowia. Jako minister zdrowia przeforsował wprowadzenie tzw. podatku Religi, w ramach którego ubezpieczyciele wykonywali ustawowy obowiązek przekazywania Narodowemu Funduszowi Zdrowia opłaty ryczałtowej w wysokości 12% składki z każdej polisy OC. Środki te miały być przeznaczone na finansowanie kosztów leczenia ofiar wypadków drogowych. Podatek ten został zniesiony z dniem 1 stycznia 2009^[16].

W sierpniu 2007 znalazł się w grupie osób, które z inicjatywy Artura Balazsa reaktywowały Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe^[17], zarejestrowane w następnym miesiącu. W przedterminowych wyborach parlamentarnych w październiku tego samego roku jako przedstawiciel SKL kandydował do Sejmu w okręgu gliwickim z listy Prawa i Sprawiedliwości, zdobył mandat z wynikiem 62 228 głosów. Wyznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego jako marszałek senior 5 listopada 2007 otworzył posiedzenie Sejmu VI kadencji.

Choroba i śmierć

Zbigniew Religa podczas uroczystości nadania Orderu Orła Białego, 18 grudnia 2008 w Pałacu Prezydenckim

Pogrzeb Zbigniewa Religi na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, 13 marca 2009

Grób Zbigniewa Religi na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Tablica poświęcona Zbigniewowi Relidze na ścianie kamienicy przy al. 3 Maja 2 w Warszawie

Przez wiele lat był nałogowym palaczem tytoniu. Przyznał też publicznie, że w latach 70. i na początku lat 80. nadużywał alkoholu. Skończył z tym, gdy zaczął u siebie podejrzewać, że zaczyna być uzależniony^[18].

W maju 2007 potwierdził przekazaną przez media informację o swojej chorobie – raku płuca. Przeszedł operację, która zakończyła się wycięciem komórek nowotworowych. W czerwcu stwierdzono, że Zbigniew Religa cierpi na nowotwór złośliwy płuc. W tym samym miesiącu wrócił do pracy w Ministerstwie Zdrowia. W lutym 2008 po nawrocie choroby został poddany operacji usunięcia nadnercza i chemioterapii^[19]. Przeszedł cztery operacje i dwa cykle chemioterapii^[2].

Zmarł 8 marca 2009. Został pochowany 13 marca tego samego roku na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie w tzw. alei profesorskiej (kwatera A29-tuje-23)^[20]. Był to pogrzeb świecki o charakterze państwowym z asystą kompanii honorowej Wojska Polskiego. Wzięli w nim udział m.in. prezydent Lech Kaczyński, marszałek Sejmu Bronisław Komorowski i premier Donald Tusk. Na pogrzebie odegrano melodię do „What a Wonderful World”, ulubionej piosenki Zbigniewa Religi^[21].

Życie prywatne

Syn Eugeniusza i Zofii^[22]. Żonaty z Anną Wajszczuk-Religą, adiunktem w Zakładzie Fizjologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Miał dwoje dzieci: córkę Małgorzatę i syna Grzegorza, który także został lekarzem kardiochirurgiem.

Deklarował się jako ateista^[23][24].

Wystąpił w 87. odcinku serialu Na dobre i na złe, w którym zagrał samego siebie, czyli kardiochirurga operującego Annę (Małgorzata Lewińska) chorą na serce, a zarazem dziewczynę Marcina (Maciej Kozłowski)^[25]. Był kibicem drużyny piłkarskiej Górnika Zabrze^[26].

Przez ostatnie 47 lat życia mieszkał w Warszawie przy al. 3 Maja 2.

Osiągnięcia

Programy naukowo-badawcze

• transplantacje serca i płuc
• chirurgiczne leczenie niewydolności mięśnia sercowego
• kliniczne zastosowanie sztucznego serca
• stworzenie polskiej zastawki biologicznej i prototypu sztucznego serca
• operacyjne leczenie zatorowości płucnej

Publikacje

Był autorem lub współautorem ponad 160 prac naukowych, ponad 100 prelekcji oraz 3 książek i 2 wywiadów rzek, w tym:

• Zarys kardiochirurgii, 1993 (pierwszy w Polsce podręcznik z dziedziny kardiochirurgii), ISBN 83-200-1732-7,
• Przeszczep serca, 1998, ISBN 83-906412-2-4,
• Kardiochirurgia dziecięca, 2003 (praca zbiorowa), ISBN 83-7164-338-1,
• Serce do polityki: Rozmowa ze Zbigniewem Religą, 2006 (wywiad rzeka przeprowadzony przez Huberta Swolkienia), ISBN 83-922904-0-2,
• Zbigniew Religa. Człowiek z sercem w dłoni, 2009 (wywiad rzeka przeprowadzony przez Jana Osieckiego), ISBN 978-83-7648-019-0.

Członkostwo w towarzystwach naukowych

• International Society for Heart Transplantation^[27]
• European Association for Cardio-Thoracic Surgeons
• European Society of Artificial Organs^[28]
• American College of Angiology
• Polskie Towarzystwo Chirurgiczne
• Polskie Towarzystwo Kardiologiczne
• Polskie Towarzystwo Transplantologiczne^[29]

Odznaczenia, wyróżnienia i upamiętnienie

Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego (2008, nadany przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego, w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności na rzecz rozwoju kardiochirurgii, za wybitne osiągnięcia w działalności państwowej i publicznej)^[30]
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1998 postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, w uznaniu wybitnych osiągnięć w pracy naukowo-badawczej i dydaktycznej w dziedzinie medycyny, za zasługi dla rozwoju naukowej współpracy międzynarodowej)^[31]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1995, nadany przez prezydenta Lecha Wałęsę, za wybitny wkład w rozwój nauk medycznych, za osiągnięcia w pracy naukowo-badawczej)^[32]
• Krzyż Wielki Orderu Pro Merito Melitensi
• Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”^[33]
• Order Uśmiechu^[34]
• Krzyż Komandorski Orderu Wynalazczości nadany przez najwyższą komisję odznaczeń Belgii

Nagrody i wyróżnienia

Ulica Zbigniewa Religi w Zabrzu

• Medal im. Tadeusza Kotarbińskiego (2004)
• Medal im. Tadeusza Orłowskiego Polskiego Towarzystwa Chirurgicznego
• Medal Gloria Medicinae Polskiego Towarzystwa Lekarskiego
• Złoty medal Stowarzyszenia Lekarzy Polskich Medicus w Nowym Jorku
• Nagroda im. Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku
• Nagroda „Problemów”^[35]
• Doctor honoris causa Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego, Akademii Medycznej w Warszawie, Śląskiej Akademii Medycznej, Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, Uniwersytetu w Opolu^[36]
• „Zielone Serce Przyrodzie” (1999)^[37]
• Honorowy obywatel Zabrza (2002)^[38]
• Patron Szkoły Podstawowej w Miedniewicach (1998)^[39]

Upamiętnienie

7 marca 2013, w przeddzień czwartej rocznicy śmierci Zbigniewa Religi, na ścianie kamienicy przy al. 3 Maja 2 w Warszawie odsłonięto tablicę poświęconą Zbigniewowi Relidze.

Powstały filmy dokumentalne poświęcone osobie Zbigniewa Religi: Na otwartym sercu (1986), Profesor Religa (1993), Profesor od serca. Zbigniew Religa (2011). 7 października 2014 odbyła się premiera filmu w reżyserii Łukasza Palkowskiego pt. Bogowie, poświęconego pierwszej udanej próbie przeszczepu serca. W postać Zbigniewa Religi wcielił się Tomasz Kot^[40]. Film otrzymał Złote Lwy za najlepszy film podczas 39. Festiwalu Filmowego w Gdyni. Nagrodzone zostały również m.in. scenariusz i główna rola męska (Tomasz Kot)^[41].

Pośmiertnie został patronem Szkoły Policealnej „Medyk” w Olsztynie (2010), Liceum Ogólnokształcącego w Gilowicach (2015), I Liceum Ogólnokształcącego w Zabrzu (2016) i Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego w Kutnie (2019), a także honorowym patronem Fundacji Rozwoju Kardiochirurgii^[42].

Zobacz też

• René Favaloro