Powiat częstochowski

Powiat częstochowski – powiat w Polsce, w województwie śląskim. Jego siedzibą jest Częstochowa, która sama stanowi miasto na prawach powiatu.

Powiat częstochowski

powiat
Zamek w Olsztynie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
TERC	2404
Siedziba	Częstochowa
Starosta	Krzysztof Smela
Powierzchnia	1519,49 km²
Populacja (31.12.2023) • liczba ludności	131 701[1]
• gęstość	87 os./km²
Urbanizacja	12,1%
Nr kierunkowy	0-34
Kod pocztowy	42-200
Tablice rejestracyjne	SCZ
Adres urzędu: ul. Jana Sobieskiego 9 42-200 Częstochowa
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich 4 Liczba gmin wiejskich 12
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa

Pod względem powierzchni jest to największy powiat województwa śląskiego i 34. powiat w Polsce^[2].

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwało 134 555 osób, według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 134 341 osób^[4], a według danych z 31 grudnia 2022 roku powiat zamieszkiwało 132 009 osób^[5].

Przez powiat częstochowski przepływa rzeka Warta^[6].

Historia

Pierwszy powiat

Powiat częstochowski został utworzony w 1793 jako jednostka podziału administracyjnego prowincji Prusy Południowe Królestwa Prus^[7]; w latach 1795–1807 leżał w departamencie kaliskim. W latach 1807–1815 powiat leżał w granicach w Księstwa Warszawskiego, w departamencie kaliskim. Po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815) powiat częstochowski został włączony do województwa kaliskiego, do obwodu wieluńskiego. Kiedy w 1842 obwody przekształcono w powiaty, powiat częstochowski został zniesiony, a jego obszar włączono do powiatu wieluńskiego guberni kaliskiej (w 1837 województwa przemianowana na gubernie).

Drugi powiat

W 1867 roku powstał nowy powiat częstochowski z fragmentów powiatu wieluńskiego i powiatu olkuskiego^[8], wprowadzono wtedy także podział na gminy. Przetrwał okres 1867-1952 w prawie niezmienionym kształcie. Wchodził w skład guberni piotrkowskiej, po 1918 roku znalazł się w województwie kieleckim.

Prawa miejskie zostały odebrane ukazem carskim z 1870 r. szeregu miasteczkom w powiecie, ale część z nich stało się miastami powtórnie: Krzepice i Kłobuck w 1919, Olsztyn w 2022 a Przyrów w 2024.

Gmach niemieckiego starostwa powiatowego w Częstochowie, 1942 r.

W okresie międzywojennym granice powiatu częstochowskiego zmieniły się 1 lipca 1925, kiedy to niewielki obszar (wieś Czatachowa) włączono do gminy Żarki w powiecie będzińskim^[9] (1 stycznia 1927 Czatachowa weszła w skład nowo utworzonego powiatu zawierciańskiego^[10]). 1 kwietnia 1928 do Częstochowy włączono m.in. Kamień, Lisiniec, Ostatni Grosz, Raków i Stradom, oraz części Boru i Zacisza^[11] w wyniku wyodrębnienia z powiatu Częstochowy i przekształcenie jej w powiat grodzki 12 kwietnia 1928^[12]. 25 sierpnia 1930 do Częstochowy włączono jeszcze folwark Kamień i osadę Błeszno II^[13] a 8 listopada 1934 tereny państwowe^[14][15].

Po II wojnie światowej powiat należał początkowo do województwa kieleckiego. Od 1950 roku włączono go w skład województwa katowickiego i rozpoczęto zmiany jego granic. W 1950 roku do powiatu lublinieckiego przekazano Herby Polskie i Pietrzaki. Natomiast w 1952 roku z północno-zachodniej części powiatu wyodrębniono powiat kłobucki^[16], a do powiatu częstochowskiego włączono fragmenty powiatu radomszczańskiego i powiatu włoszczowskiego^[17].

W 1975 powiaty został zniesione w wyniku reformy administracyjnej, utworzono wtedy województwo częstochowskie.

Trzeci powiat

Powiat częstochowski powołano po raz kolejny w ramach reformy administracyjnej w 1999 roku, która przywróciła powiaty. Na obecny powiat częstochowski złożyło się 16 gmin byłego województwa częstochowskiego. Częstochowa, która jest siedzibą władz powiatu, nie wchodzi w jego skład, stanowiąc odrębny powiat jako miasto na prawach powiatu.

• 
  Mapa powiatu częstochowskiego w latach 1795–1842
• 
  Zmiany podziału administracyjnego powiatu częstochowskiego w latach 1867–1952
• 
  Podziału powiatu częstochowskiego na gminy w latach 1952–1954
• 
  Porównanie granic powiatu częstochowskiego z lat 1867–1952 i współczesnych

Struktura powiatu

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejsko-wiejskie: Blachownia, Koniecpol, Przyrów, Olsztyn
• gminy wiejskie: Dąbrowa Zielona, Janów, Kamienica Polska, Kłomnice, Konopiska, Kruszyna, Lelów, Mstów, Mykanów, Poczesna, Rędziny, Starcza
• miasta: Blachownia, Koniecpol, Przyrów, Olsztyn

Gminy

Mapa gmin w powiecie częstochowskim

Gmina	Ludność (2017)[18]	Powierzchnia
Blachownia (w tym miasto)	13 132 (9738)	66,61 km² (36,66 km²)
Koniecpol (w tym miasto)	9690 (6050)	146,62 km² (36,92 km²)
Olsztyn (w tym miasto)	7814 (2331)	109,1 km² (34,29 km²)
Przyrów (w tym miasto)	3833 (1138)	80,4 km²
Mykanów	15 012	141,56 km²
Kłomnice	13 638	147,73 km²
Poczesna	12 762	59,98 km²
Konopiska	10 755	78,51 km²
Mstów	10 783	119,57 km²
Rędziny	10 055	41,23 km²
Janów	5959	146,75 km²
Kamienica Polska	5621	46,45 km²
Lelów	4941	123,69 km²
Kruszyna	4887	93,55 km²
Dąbrowa Zielona	3909	100,21 km²
Starcza	2820	20,09 km²
Razem	135 611	1 522,05 km²

Demografia

Budynek Starostwa Powiatowego w Częstochowie

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2006):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	133 553	100	68 123	51,01	65 430	48,99
Miasto	16 166	12,10	8493	6,36	7673	5,75
Wieś	117 387	87,90	59 630	44,65	57 757	43,25

▶Wieś vs ▶miasto

Ogółem (▶k, ▶m)

Miasto (▶k, ▶m)

Wieś (▶k, ▶m)

• Piramida wieku mieszkańców powiatu częstochowskiego w 2014 roku^[5].

Ludność w latach

Lista starostów

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Księstwo Warszawskie (podprefekci):

• Wincenty Kowalski (1807–1809)
• Stanisław Nieszkowski (1809–1813)

II RP:

• Józef Marczewski (prezydent Częstochowy) – jako komisarz rządu polskiego na powiat częstochowski^[19]
• Antoni Rączka (2 X 1919 – V 1920)^[20][21]
• Kazimierz Kühn^[22] (1920–1932)
• Kazimierz Eustachiewicz (1932–1933)
• Bazyli Rogowski^[23] (1933–1936)
• Władysław Rozmarynowski (1936–1939)

Dodatkowo od 1933 roku starosta częstochowski pełnił równolegle funkcję starosty powiatu grodzkiego częstochowskiego^[24]

RP:

• Józef Kaźmierczak (1945–1947)
• Zygmunt Kapalski (1947–1948)
•  ? (1948–1950)

III RP:

• Wiesław Bąk (1999–2002)
• Ireneusz Skubis (2002–2004)
• Mieczysław Chudzik (2004–2006)
• Andrzej Kwapisz (2006 – 9 lutego 2017 r.)
• Krzysztof Smela (9 lutego 2017 r.^[25] –)

Rada Powiatu

Rada Powiatu Częstochowskiego 2018-2023

Koalicję w radzie stworzyły: PSL (kolor zielony), KO (kolor pomarańczowy) i ugrupowania lokalne (kolor czarny). PiS (kolor niebieski) pozostało w opozycji.

Ugrupowanie	2002−2006[26]	2006−2010[27]	2010−2014[28]	2014−2018[29]	2018−2023[30]
Polskie Stronnictwo Ludowe	9	9	6	14	9 (28,56%)
Prawo i Sprawiedliwość	–	3	3	3	8 (25,41%)
Platforma Obywatelska / Koalicja Obywatelska	–	2	5	–	1 (7,82%)
Sojusz Lewicy Demokratycznej	8 (SLD–UP)	–	4	1 (SLD LR)	–
Inicjatywa Społeczna Wspólnota Samorządowa	7	–	–	–	–
Samoobrona	1	1	–	–	–
Wspólnota Samorządowa	–	–	–	4	5 (20,20%)
Wspólnota Samorządowa 2006	–	2	–	–	–
Wspólnota Samorządowa 2010	–	–	3	–	–
Porozumienie dla Powiatu Częstochowskiego	–	8	4	2	2 (8,03%)
Razem dla Powiatu	–	–	–	1	–
Łącznie	25	25	25	25	25

Sąsiednie powiaty

• Częstochowa (miasto na prawach powiatu)
• powiat zawierciański
• powiat myszkowski
• powiat lubliniecki
• powiat kłobucki
• powiat pajęczański (łódzkie)
• powiat radomszczański (łódzkie)
• powiat włoszczowski (świętokrzyskie)