Powiat średzki (województwo dolnośląskie)

Powiat średzki – powiat w Polsce (w środkowej części województwa dolnośląskiego), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Środa Śląska.

Powiat średzki

powiat
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
TERC	0218
Siedziba	Środa Śląska
Starosta	Sebastian Burdzy
Powierzchnia	703,68 km²
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności	55 508[1]
• gęstość	78,3 os./km²
Urbanizacja	17,84%
Tablice rejestracyjne	DSR
Adres urzędu: ul. Wrocławska 2 55-300 Środa Śląska
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich 2 Liczba gmin wiejskich 3
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejsko-wiejskie: Środa Śląska, Miękinia
• gminy wiejskie: Kostomłoty, Malczyce, Udanin
• miasta: Środa Śląska, Miękinia

Przed 1 stycznia 1999 r. wszystkie gminy powiatu należały do województwa wrocławskiego, z wyjątkiem gminy Udanin, która należała do województwa legnickiego.

Położenie

Powiat średzki usytuowany jest w centralnej części województwa dolnośląskiego, 30 km na zachód od jego stolicy – Wrocławia. Na północy graniczy z powiatami: trzebnickim i wołowskim, na zachodzie z legnickim i jaworskim, na południu z powiatem świdnickim. Wschodnim jego sąsiadem jest powiat grodzki wrocławski i ziemski wrocławski. W bliskim sąsiedztwie powiatu leżą również dwie inne duże aglomeracje miejskie: Legnica i Lubin. Obszar powiatu obejmuje centralną część Niziny Śląskiej, a dokładniej jej trzy mezoregiony fizycznogeograficzne: Dolinę Odry, Wysoczyznę Średzką i Równinę Kostomłotów.

Takie usytuowanie sprawia, że znajduje się w dwóch krajobrazowo odmiennych obszarach. Wysoczyzna Średzka leżąca w centrum regionu jest lekko pagórkowata i bezleśna. Wzniesienia na niej występujące są typowymi wzgórzami morenowymi, pokrytymi cienką warstwą lessu. Zbliżony charakter krajobrazowy ma przylegający do niej płaskowyż, noszący nazwę Równina Kostomłotów. Położona w północnej części regionu Dolina Odry składa się przede wszystkim z piaszczystych wzgórz i równin poprzecinanych głębokimi dolinami dawnych rzek, gdzie utworzyły się zatorfione obniżenia porośnięte liściastymi lasami łęgowymi i trzcinami. Duży stopień naturalności lasów sprawił, że w 1959 r. utworzono tu rezerwat przyrody „Zabór”^[2].

Podział administracyjny

Gmina	Typ	Powierzchnia (km²)	Ludność (2006)	Siedziba
Gmina Środa Śląska	miejsko-wiejska	214,9	19 076	Środa Śląska
Gmina Miękinia	miejsko-wiejska	179,5	11 635	Miękinia
Gmina Kostomłoty	wiejska	146,3	6872	Kostomłoty
Gmina Malczyce	wiejska	52,6	5975	Malczyce
Gmina Udanin	wiejska	110,7	5650	Udanin

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	49 153	100	24 941	50,74	24 212	49,26
Miasto	8759	17,82	4585	9,33	4174	8,49
Wieś	40 394	82,18	20 356	41,41	20 038	40,77

▶Wieś vs ▶miasto

Ogółem (▶k, ▶m)

Miasto (▶k, ▶m)

Wieś (▶k, ▶m)

• Piramida wieku mieszkańców powiatu średzkiego w 2014 roku^[3].

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[4] powiat zamieszkiwało 55 079 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 55 356 osób^[5].

Gospodarka

W końcu listopada 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie obejmowała ok. 1 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 4,8% do aktywnych zawodowo^[6].

Historia

Powiat Średzki należy do obszarów o najstarszym osadnictwie na Śląsku. Najdawniejsze ślady odkryto w Głosce i szacuje się, że pochodzą z końcowego okresu paleolitu, czyli 8–13 tys. lat temu. Naukowcy twierdzą, że Słowianie przybyli na tereny Powiatu Średzkiego w VI w., zaś do państwa Polan przyłączono je pod koniec X w., za panowania Bolesława Chrobrego. W XII w. na szlaku handlowym pojawiła się osada targowa – Środa Śląska, przemianowana sto lat później na miasto. Lokacja Środy Śląskiej nastąpiła na prawie niemieckim, które po dostosowaniu do miejscowych potrzeb i warunków zaczęto nazywać "prawem średzkim". W 1335 r. region Średzki został włączony do Czech, a w latach 1526–1740 z całym Śląskiem, przeszedł pod panowanie Habsburgów. W 1740 r. powiat został przyłączony do Prus. Przechodzenie kolejno pod panowanie czeskie, austriackie i pruskie skutkowało wieloma wojnami wyniszczającymi okolice, ale również wieloma wpływami kulturowymi i religijnymi. Pierwszym starostą średzkim był w latach 1742–1749 Karl Friedrich von Poser - właściciel dóbr w Radkowicach i Zakrzycach. W okresie wojen napoleońskich Środę Śląską odwiedził sam cesarz Napoleon Bonaparte, który w czerwcu 1813 r. oczekiwał tu na zawarcie rozejmu. Pod koniec II wojny światowej region został zajęty przez wojska radzieckie, stając się ich zapleczem w walkach o Wrocław. Po wojnie na mocy postanowień konferencji w Jałcie i Poczdamie, Śląsk – a wraz z nim powiat średzki, został przekazany Polsce. Pierwszym starostą po wojnie został Romuald Czapliński, a przewodniczącym Powiatowej Rady Narodowej utworzonej w 1946 r. – Szczepan Koralewicz^[7].

Religia

• Kościół rzymskokatolicki: 22 parafie
• Kościół greckokatolicki: parafia
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny: 2 parafie
• Kościół Zielonoświątkowy: zbór
• Świadkowie Jehowy: zbór^[8]

Starostowie średzcy

Na podstawie źródła^[9]:

• Ferdynand Grabowiecki (14 listopada 1998 – 18 wrzesień 2000)
• Czesław Osiecki (19 wrzesień 2000 – 13 listopada 2002)
• Stanisław Wicha (14 listopada 2002 – 26 listopada 2006)
• Sebastian Burdzy (27 listopada 2006 – 19 listopada 2018)
• Krzysztof Szałankiewicz (20 listopada 2018 – 6 maja 2024)
• Sebastian Burdzy (6 maja 2024 – nadal)^[10]

Przypisy

1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
2. Powiat Średzki – Portal informacyjny Starostwa Powiatowego w Środzie Śląskiej. [dostęp 2012-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-01)].
3. Powiat średzki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
4. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019. Brak numerów stron w książce
5. GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020. Brak numerów stron w książce
6. GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu listopada 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2020-01-16] (pol.).
7. Powiat Średzki – Portal informacyjny Starostwa Powiatowego w Środzie Śląskiej. [dostęp 2012-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-08)].
8. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2016-08-31].
9. Rafał Rudka, Joanna Gryboś-Chechelska, Tomasz Smaś: Słownik biograficzny współczesnych starostów. T. I: Starostowie województwa dolnośląskiego. Warszawa: Związek Powiatów Polskich, 2022, s. 33. ISBN 978-83-62251-80-3. [dostęp 2024-03-18].
10. Jakub Kuraś: Wybrano nowego starostę Powiatu Średzkiego. glossredzki.pl. [dostęp 2024-09-02].