Powiat miński

Powiat miński – powiat w Polsce (województwo mazowieckie), w aglomeracji warszawskiej, restytuowany w 1999 roku w wyniku reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Mińsk Mazowiecki.

Ten artykuł dotyczy podziału terytorialnego woj. mazowieckiego. Zobacz też: Powiat miński litewski.

Powiat miński

powiat
Sanatorium w Rudce
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
TERC	1412
Siedziba	Mińsk Mazowiecki
Starosta	Remigiusz Górniak
Powierzchnia	1163,72 km²
Populacja (31.12.2022) • liczba ludności	159 034[1]
• gęstość	132,8 os./km²
Urbanizacja	44,33%
Tablice rejestracyjne	WM; WY...YY[2]
Adres urzędu: ul. Kościuszki 3 05-300 Mińsk Mazowiecki
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 2 Liczba gmin miejsko-wiejskich 7 Liczba gmin wiejskich 4
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa

Powiat miński należy do największych powiatów ziemskich w Polsce (27 pozycja).

Powiat jest średnio zurbanizowany. 46% (2019) ludności powiatu mieszka w miastach, podczas gdy odsetek ten dla Polski wynosi 60%. Przy czym występują tu takie dawne miasta jak Stanisławów, Kuflew i Okuniew; a także duże wsie które nigdy miastami nie były, jak Dębe Wielkie (ok. 3200 mieszkańców) czy Stojadła (blisko 1000).

Powiat miński graniczy z pięcioma powiatami województwa mazowieckiego: garwolińskim, otwockim, wołomińskim, siedleckim i węgrowskim, a także z Warszawą.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwało 154 526 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 154 942 osoby^[4].

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejskie: Mińsk Mazowiecki, Sulejówek
• gminy miejsko-wiejskie: Cegłów, Dobre, Halinów, Kałuszyn, Latowicz, Mrozy, Siennica
• gminy wiejskie: Dębe Wielkie, Jakubów, Mińsk Mazowiecki, Stanisławów
• miasta: Cegłów, Dobre, Halinów, Kałuszyn, Latowicz, Mińsk Mazowiecki, Mrozy, Siennica, Sulejówek

Gminy powiatu według liczby mieszkańców (dane z 2016 roku)

Nazwa jednostki administracyjnej	Herb	Typ jednostki administracyjnej	Ludność	Powierzchnia [km²]	Gęstość zaludnienia [na 1 km²]
Mińsk Mazowiecki		gmina miejska	40383	13	3060
Sulejówek		gmina miejska	19489	19	1009
Halinów		gmina miejsko-wiejska	15527	63	246
Mińsk Mazowiecki		gmina wiejska	14856	112	132
Dębe Wielkie		gmina wiejska	9823	78	126
Mrozy		gmina miejsko-wiejska	8743	145	60
Siennica		gmina miejsko-wiejska	7409	111	67
Stanisławów		gmina wiejska	6677	107	63
Cegłów		gmina miejsko-wiejska	6194	96	65
Dobre		gmina miejsko-wiejska	6016	125	48
Kałuszyn		gmina miejsko-wiejska	5933	94	63
Latowicz		gmina miejsko-wiejska	5443	114	48
Jakubów		gmina wiejska	5067	87	58

Miasta powiatu według liczby mieszkańców (dane z 2016 roku)

Mapa powiatu

Nazwa miasta	Rok nadania praw miejskich	Herb	Ludność	Powierzchnia [km²]	Gęstość zaludnienia [na 1 km²]
Mińsk Mazowiecki	1421		40383	13	3060
Sulejówek	1962		19489	19	1009
Halinów	2001		3688	4	1299
Mrozy	2014		3546	8	459
Kałuszyn	1662		2924	12	238
Cegłów	2022 (1621)		2846[a]	8	356
Latowicz	2023 (1420)		1380[a]	25,7	54
Siennica	2024 (1526)		2600[a]	12	221
Dobre	2024 (1530)		1627[a]	9	189

Inne ważniejsze miejscowości powiatu według liczby mieszkańców (dane z lipca 2015 roku)

Nazwa	Status	Ludność
Dębe Wielkie	wieś gminna	3239
Stanisławów	wieś gminna	2200
Okuniew	wieś	2013

Historia

Historia powiatu mińskiego jest ściśle związana z historią miasta Mińsk Mazowiecki, które uzyskało prawa miejskie w 1421 roku. W okresie I Rzeczypospolitej miasto wraz z okolicznymi ziemiami znajdowało się w województwie mazowieckim, a obszar przyszłego powiatu mińskiego obejmował wschodnie rubieże Ziemi Warszawskiej (m.in. Stanisławów, Dębe Wielkie, Jakubów i Okuniew), wschodnie rubieże Ziemi Czerskiej (m.in. Latowicz, Mińsk Mazowiecki, Kuflew) i zachodnie rubieże Ziemi Liwskiej (m.in. Kałuszyn i Dobre).

Obwód stanisławowski w roku 1816, Karte von dem Koenigreich Pohlen.

W okresie rozbiorów, w 1795 roku, na krótko znalazł się w zaborze austriackim, od 1809 w Księstwie Warszawskim, a po jego upadku 1815 w zaborze rosyjskim w utworzonym Królestwie Polskim. Wprowadzono wówczas nowy podział administracyjny tworząc województwa i obwody. Obwody składały się natomiast z powiatów będących okręgami wyborczymi i sądowniczymi. Utworzono obwód stanisławowski, w którego skład wchodziły dwa powiaty: siennicki i stanisławowski. Pierwotnie jego siedzibą miał się stać Okuniew, ostatecznie 16 stycznia 1816, kiedy to nowy podział administracyjny został zatwierdzony przez gen. Józefa Zajączka powstał obwód stanisławowski z siedzibą w Mińsku.

Powiat nowomiński, Altas geograficzny ilustrowany, 1907.

Według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego powiat miński obejmował:

• miasta: Mińsk Mazowiecki i Kałuszyn
• osady miejskie: Cegłów, Kołbiel, Siennica, Latowicz, Stanisławów
• gminy wiejskie: Cegłów, Chruścice, Dębe Wielkie, Glinianka, Iwowe, Jakubów, Kołbiel, Kuflew, Latowicz, Ładzyń, Łukowiec, Mińsk Mazowiecki, Otwock, Siennica, Stanisławów i Wiązowna^[5].

  

  Powiat miński ok. 1920, Mapa województwa warszawskiego, opr. J.M. Bazewicz.

W 1866 na mocy ukazu zlikwidowano powiat stanisławowski, a jego tereny zajęły dwa nowo utworzone powiaty: miński i radzymiński. W 1868 nazwę powiatu mińskiego zmieniono na nowomiński, ze względu na zmianę nazwy głównego miasta na Nowo-Mińsk.

W okresie I wojny światowej powiat miński znalazł się w części Królestwa Polskiego będącej pod okupacją niemiecką. 22 marca 1916 roku połączono powiaty miński i radzymiński w jeden powiat miński. Po zakończeniu I wojny światowej, 2 sierpnia 1919 w obrębie woj. warszawskiego, utworzono powiat miński obejmujący dwa miasta niewydzielone: Mińsk Mazowiecki i Kałuszyn, pięć osad miejskich: Cegłów, Kołbiel, Latowicz, Siennica, Stanisławów oraz 14 gmin wiejskich: Cegłów, Chrościce, Dębe Wielkie, Glinianka, Iwowe, Jakubów, Kołbiel, Kuflew, Latowicz, Ładzyń, Łukówiec, Mińsk, Siennica i Stanisławów. W zbliżonej formie powiat miński przetrwał do wybuchu II wojny światowej.

Powierzchnia powiatu mińsko-mazowieckiego w II Rzeczypospolitej

Rok	1919	1920–1927	1928–1934	1935–1939
Powierzchnia [km²]	1366	1272	1304	1228

Po wojnie powrócono do przedwojennego podziału administracyjnego i Mińsk Mazowiecki i powiat miński ponownie znalazły się w województwie warszawskim.

W 1954 w wyniku kolejnej reformy administracyjnej zlikwidowano podział na gminy i wprowadzono podział na mniejsze gromady. W 1968 powiat mińsko-mazowiecki obejmował następujące gromady: Cegłów, Dębe Wielkie, Dobre, Grodzisk, Groszki Nowe, Iwowe, Jakubów, Jeruzal, Kałuszyn, Kuflew, Latowicz, Ładzyń, Mińsk Mazowiecki, Mrozy, Pustelnik, Rudzienko k. Dobrego, Rudzienko k. Kołbieli, Siennica, Sołki, Stanisławów, Stojadła, Wielgolas i Wiśniew.

W 1973 przywrócono podział na gminy^[6]. Obszar powiatu mińskiego podzielono na 2 miasta i 11 gmin^[7]. Gmina Kołbiel znalazła się w powiecie otwockim. Natomiast z powiatu otwockiego do powiatu mińskiego przełączono obszary 17 sołectw^[8] (oraz z miasta Sulejówka – Długą Szlachecką), które ustanowiły główną część odtworzonej gminy Halinów w powiecie mińskim (osiemnaste sołectwo Teresław przyłączono do gminy Dębe Wielkie), pozostałe sołectwa gminy Halinów^[9] zostały przyłączone z powiatu wołomińskiego. Równocześnie z powiatu mińskiego wyłączono sołectwa Dobrzyniec, Oleksin, Rudno i Rudzienko koło Kołbieli, które włączono do gminy Kołbiel w powiecie otwockim, a także sołectwa Iwowe, Laliny i Łopacianka^[10], które włączono do gminy Borowie w powiecie garwolińskim^[11].

1 czerwca 1975 wprowadzono dwustopniowy podział administracyjny. Utworzono województwo siedleckie, w skład którego ze zniesionego powiatu mińskiego weszły miasta Mińsk Mazowiecki i Kałuszyn oraz gminy Cegłów, Dębe Wielkie, Dobre, Jakubów, Kałuszyn, Latowicz, Mińsk Mazowiecki, Mrozy, Siennica i Stanisławów. Jedynie gmina Halinów znalazła się w nowym województwie stołecznym warszawskim^[12].

W 1990, kiedy powrócono do idei samorządu terytorialnego, utworzono Urząd Rejonowy w Mińsku Mazowieckim obejmujący miasto Mińsk Mazowiecki oraz gminy: Cegłów, Dębe Wielkie, Dobre, Jakubów, Kałuszyn – miasto i gminę, Kołbiel, Latowicz, Mińsk Mazowiecki, Mrozy, Poświętne, Siennica, Stanisławów oraz Strachówka.

Dawne miasta obecnego powiatu

Lista przedstawia dawne ośrodki miejskie i ważniejsze osady powiatu mińskiego z podziałem według dawnych i obecnych funkcji:

• Starogród – osada z końca okresu halsztackiego i początku okresu lateńskiego (500–200 r. p.n.e.), siedziba władz plemiennych, obecnie (w pobliżu) wieś
• Grodzisk – gród wczesnośredniowieczny (XI w.), obecnie wieś
• Latowicz – miasto 1420–1869 r., starostwo niegrodowe 1536–1795 r., od 2023 r. ponownie miasto
• Stanisławów – miasto 1523–1869 r., starostwo niegrodowe 1536–1795 r., miasto obwodowe i powiatowe 1812–1866 r., obecnie wieś gminna
• Siennica d. Janowo – miasto 1526–1869 r., miasto powiatowe 1815–1842 r., od 2024 ponownie miasto
• Dobre – miasto 1530–1852 r., od 2024 ponownie miasto
• Okuniew – miasto 1538–1869 r., miasto powiatowe 1815–1831 r., obecnie wieś
• Kuflew – miasto 1526 – ok. 1800 r., obecnie wieś
• Jeruzal d. Żeliszew – miasto 1533 – ok. 1820 r., obecnie wieś
• Sendomierz – miasto 1549–1695 r., obecnie część Mińska Mazowieckiego
• Cegłów d. Cebrowo – miasto 1621–1869 r., od 2022 r. ponownie miasto

W okresie I Rzeczypospolitej ośrodki te wchodziły pierwotnie w skład własności:

• królewsko-książęcej: Latowicz, Stanisławów (także Starogród, podówczas już jako wieś)
• szlacheckiej: Siennica, Okuniew, Dobre, Kuflew, Jeruzal, Sendomierz (także obecne miasta Mińsk Mazowiecki, Kałuszyn oraz już jako wieś – Grodzisk)
• kościelnej: Cegłów

Obecny powiat miński

Siedziba starostwa powiatowego

1 stycznia 1999 roku wprowadzono zasadniczą reformę administracyjną, w wyniku której utworzono 16 nowych województw składających się z powiatów. Powstał powiat miński, który znalazł się w województwie mazowieckim. Powiat miński objął swoim obszarem 11 gmin z obszaru byłego województwa siedleckiego: miasto Mińsk Mazowiecki, gminę miejsko-wiejską Kałuszyn oraz gminy wiejskie: Cegłów (miasto od 1 stycznia 2022 r.; gmina miejsko-wiejska), Dębe Wielkie, Dobre, Jakubów, Latowicz, Mińsk Mazowiecki, Mrozy (miasto od 1 stycznia 2014 r.; gmina miejsko-wiejska), Siennica i Stanisławów oraz trzy gminy z byłego województwa warszawskiego: miasta Wesoła i Sulejówek oraz Halinów (miasto od 1 stycznia 2001 roku; gmina miejsko-wiejska).

1 stycznia 2002 roku z powiatu wyłączono gminy miejskie Sulejówek (przejściowo) i Wesołą i przyłączono je do powiatu warszawskiego^[13], po czym wraz z jego zlikwidowaniem 27 października 2002 roku, Wesoła stała się dzielnicą Warszawy, a Sulejówek powrócił do powiatu mińskiego^[14].

W 2001 roku nadano prawa miejskie wsi Halinów, a w roku 2014 wsi Mrozy. Są to najmłodsze miasta w powiecie mińskim, a także jedne z najmłodszych w kraju. W 2022 r. prawa miejskie odzyskał Cegłów (utracone w 1869 r.), w 2023 r. Latowicz (utracone też w 1869 r.). W 2024 r. prawa miejskie odzyskały dwa miasta: Siennica (utracone w 1869 r.) i Dobre (utracone w 1852 r.)

Warunki naturalne

Zdjęcie lotnicze rezerwatu Bagno Pogorzel

Powiat miński położony jest na granicy Niziny Południowopodlaskiej oraz Środkowomazowieckiej. Obejmuje on znaczną część Wysoczyzny Kałuszyńskiej, a ponadto fragmenty Obniżenia Węgrowskiego, Równiny Garwolińskiej oraz Równiny Wołomińskiej. Charakterystyczną cechą tego obszaru jest powolne wznoszenie się terenu w kierunku wschodnim – od ok. 100 m n.p.m. we wschodniej części Równiny Wołomińskiej i Garwolińskiej ku najwyższym partiom Wysoczyzny Kałuszyńskiej (190–223 m n.p.m.), a następnie gwałtowniejsze obniżenie się terenu w kierunku dna Doliny Kostrzynia i Liwca (ok. 120–140 m n.p.m.), płynących przez Obniżenie Węgrowskie.

Najcenniejsze przyrodniczo fragmenty powiatu mińskiego chronione są w obrębie 11 rezerwatów przyrody (Jedlina, Rudka Sanatoryjna, Wólczańska Góra, Świder, Florianów, Bagno Pogorzel, Przełom Witówki, Rogoźnica, Torfowisko Jeziorek, Torfowisko Zawały, Barania Ruda), 4 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (Rogoźnica, Dolina Środkowego Świdra, Torfowisko Czernik oraz Gołe Łąki), Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Kostrzynia, Mińskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz jednego użytku ekologicznego (Sosny Olszewickie). Ponadto na terenie powiatu mińskiego zlokalizowane są fragmenty Warszawskiego oraz Nadwiślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Osobny artykuł: Pomniki przyrody w powiecie mińskim.

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	139 961	100	71 434	51,04	68 527	48,96
Miasto	61 776	44,14	32 391	23,14	29 385	21,00
Wieś	78 185	55,86	39 043	27,90	39 142	27,97

▶Wieś vs ▶miasto

Ogółem (▶k, ▶m)

Miasto (▶k, ▶m)

Wieś (▶k, ▶m)

Zmiana liczby ludności na przestrzeni lat (stan na 31 XII)^[15]:

Rok	Ogółem	w tym miasto	w tym wieś	kobiety	mężczyźni
2007	142 433	63 138	79 295	72 895	69 538
2006	141 306	62 882	78 424	72 181	69 125
2005	14 0547	62 249	78 298	71 777	68 770
2004	139 636	61 541	78 095	71 247	68 389
2003	139 201	61 238	77 963	70 936	68 265
2002	138 639	60 760	77 879	70 639	68 000
2001	138 040	60 316	77 724	70 295	67 745
2000	137 658	59 806	77 852	70 035	67 623

• Piramida wieku mieszkańców powiatu mińskiego w 2014 roku^[16].

Infrastruktura

Węzeł drogowy DK50 i DK2

Powiat miński położony jest wzdłuż drogi krajowej nr 2. Przez powiat przebiega także droga krajowa nr 50. Obydwie drogi krzyżują się w miejscowości Stojadła dwupoziomowym węzłem. Łączna długość dróg w powiecie wynosi 1658 km, z czego na drogi krajowe przypada: 77,5 km; drogi wojewódzkie: 76,3 km, powiatowe: 512,1 oraz gminne: 991,9 km^[17].

Przez powiat przebiegają także linia kolejowa nr 2 wchodząca w skład magistrali kolejowej Paryż – Berlin – Warszawa – Moskwa oraz linia kolejowa nr 13 łącząca Krusze i Pilawę

Na terenie powiatu, znajduje się także lotnisko, jednak pomimo prób przekształcenia go w lotnisko obsługujące loty cywilne, ciągle pozostaje lotniskiem wojskowym.

Oprócz dróg powiat ma także infrastrukturę komunalną rozwiniętą zależnie od regionu (sieci wodociągowe, oczyszczalnie ścieków, sieci gazowe, elektroenergetyczne i telefoniczne).

Struktura gruntów

Ogólna powierzchnia powiatu wynosi 116 435 ha^[18], w tym:

• użytki rolne 80 109 ha – 68,8%
  • grunty orne – 57 335 ha
  • sady – 1280 ha
  • łąki – 15 207 ha
  • pastwiska – 6287 ha
• lasy i grunty leśne – 24 837 ha – 21,3%
• pozostałe grunty – 11 489 ha – 9,9%

Administracja i samorząd

Starostowie powiatu mińskiego:

• Julian Grobelny (do 1944)
• Czesław Mroczek (1998–2005) (AWS, PO)
• Antoni Jan Tarczyński (2005-2024) (PSL)
• Remigiusz Lesław Górniak (od 2024) (MWS)

Przewodniczący Rady powiatu mińskiego:

• Sylwester Zbrzezny (1998–2010)
• Mirosław Krusiewicz (2010–2014)
• Daniel Milewski (2014–2015)
• Anna Czyżewska (2015–2018)
• Mirosław Krusiewicz (2018–2024)
• Piotr Pustoła (od 2024)

Uwagi

1. W 2015 r.; jeszcze jako wieś.

Przypisy

1. Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2022-12-31].
2. Osobna seria tablic dotyczy Sulejówka.
3. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019. Brak numerów stron w książce
4. GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020. Brak numerów stron w książce
5. Mińsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 451.
6. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312.
7. Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974.
8. Brzeziny, Chobot, Cisie, Desno, Długa Kościelna, Grabina, Halinów, Hipolitów, Józefin, Kazimierów, Krzewina, Mrowiska, Nowy Konik, Stary Konik, Wielgolas Brzeziński, Wielgolas Duchnowski i Żwirówka.
9. Budziska, Kamionek, Michałów, Okuniew i Zagórze.
10. Oraz część obszaru sołectwa Gołe Łąki, stanowiącą Kolonię Górki.
11. Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 324.
12. Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.
13. Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 631.
14. Dz.U. z 2002 r. nr 41, poz. 361 oraz Dz.U. z 2002 r. nr 127, poz. 1087.
15. Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
16. Powiat miński w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
17. Wykaz dróg powiatowych. powiatminski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-19)]..
18. Dane za Stroną Starostwa Powiatowego. powiatminski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-06)]..

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Powiatu Mińskiego
• Mapa Powiatu Mińskiego. powiatminski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-22)].
• Mapa ewidencyjna Powiatu Mińskiego
• Zumi.pl. zumi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-10)]. – serwis zawiera dokładne zdjęcia satelitarne całego powiatu (w tym Dębe Wielkie i Mrozy)
• Gazeta Urzędowa Powiatu Nowo-Mińskiego = Kreisblatt für den Kreis Nowo-Minsk z roku 1916 wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej
• Gazeta Urzędowa na Powiat Miński Mazowiecki z lat 1919–1923 wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej
• Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego Sejmiku Mińsko-Mazowieckiego z lat 1924–1925 wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej
• Gazeta Mińsko-Mazowiecka: wydanie Sejmiku Powiatowego z roku 1926 wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej

Kontrola autorytatywna (powiat):

• VIAF: 124300890
• LCCN: n00112693
• GND: 5269704-6
• PLWABN: 9810613713005606
• J9U: 987007482583805171