Powiat kolski
powiat w Polsce Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powiat kolski – powiat w Polsce, we wschodniej części województwa wielkopolskiego, z siedzibą w Kole. Powstał w 1867 r. w wyniku wydzielenia ze wschodniej części powiatu konińskiego w guberni kaliskiej Królestwa Polskiego[2]. Przywrócony w wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1999 r.
| powiat | |||||||||
 | |||||||||
| |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||
| TERC |
3009 | ||||||||
| Siedziba | |||||||||
| Starosta |
Robert Kropidłowski | ||||||||
| Powierzchnia |
1011,03 km² | ||||||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności |
| ||||||||
| • gęstość |
85,8 os./km² | ||||||||
| Urbanizacja |
37,67% | ||||||||
| Tablice rejestracyjne |
PKL | ||||||||
Adres urzędu: ul. Sienkiewicza 21/2362-600 Koło | |||||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie województwa | |||||||||
| Strona internetowa | |||||||||
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[3] powiat zamieszkiwało 86 727 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 86 473 osoby[4].
W skład powiatu wchodzą:
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2014):
| Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| osób | % | osób | % | osób | % | |
| Ogółem | 88 924 | 100 | 45 261 | 50,90 | 43 663 | 49,10 |
| Miasto | 33 498 | 37,67 | 17 613 | 19,81 | 15 885 | 17,86 |
| Wieś | 55 426 | 62,33 | 27 648 | 31,09 | 27 778 | 31,24 |
Powiat kolski zamieszkuje 88 926 osób osiedlonych w 4 miastach i 278 miejscowościach wiejskich. Na 1 km² przypada przeciętnie 87 mieszkańców. Największa gęstość zaludnienia charakteryzuje gminę miejską Koło (1658 osób/km²), natomiast najmniej zaludniona jest gmina miejsko-wiejska Dąbie (49 osób/km²). Ogółem w powiecie liczebnie przeważają kobiety (średnio 105 na 100 mężczyzn), jedynie w dwóch gminach sytuacja jest odwrotna.
Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 63% ogólnej liczby mieszkańców, a na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 58 osób w wieku nieprodukcyjnym, tj. o 4 osoby więcej niż przeciętnie w województwie wielkopolskim.
- Piramida wieku mieszkańców powiatu kolskiego w 2014 roku[5].
Pod względem ukształtowania powierzchni powiat kolski to obszar nizinny. Na jego terenie znajdują się Kotlina Kolska, Wysoczyzna Kłodawska i Wysoczyzna Turecka (Nizina Południowowielkopolska) oraz Pojezierze Kujawskie. Najważniejszą rzeką regionu jest Warta oraz jej dopływy Ner, Rgilewka i Kiełbaska oraz przepływająca przez północne krańce powiatu Noteć. Na terenie powiatu znajdują się 4 jeziora, z których 3 należą do kompleksu jezior goplańskich. Obszary leśne zajmują około 12% powierzchni.
Powiat kolski zajmuje obszar 1011 km² i administracyjnie obejmuje 11 gmin – w tym 1 gminę miejską, 3 miejsko-wiejskie i 7 wiejskich. Gminy są podzielone na 212 sołectw. Graniczy z powiatami: konińskim, tureckim (województwo wielkopolskie), kutnowskim, łęczyckim, poddębickim (województwo łódzkie), radziejowskim oraz włocławskim (województwo kujawsko-pomorskie).
W okresie kształtowania się podziału administracyjnego państwa polskiego, to jest w czasach panowania Bolesława Chrobrego, większość dzisiejszego powiatu z obecnym miastem Koło należała do kasztelanii lądzkiej i wchodziła w skład Wielkopolski. Lubotyń, Brdów i Przedecz należały do Kujaw, z kolei Dąbie i Kłodawa do kasztelanii łęczyckiej. Po reformie administracji państwowej w XIV wieku ziemia kolska znalazła się w powiecie konińskim, województwie kaliskim. Po drugim rozbiorze została włączona do tzw. Prus Południowych. Na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego z 1815 r. ziemie te stanowiły część zaboru rosyjskiego w ramach Królestwa Polskiego[6]. W wyniku dokonanego podziału administracyjnego Królestwa w 1837 r. ziemia kolska znalazła się w granicach guberni mazowieckiej.
Historycznym wydarzeniem w dziejach ziemi kolskiej, w szczególności w sprawach administracyjnych, było utworzenie powiatu kolskiego. Stało się to na mocy Najwyższego Ukazu carskiego z grudnia 1866 r. o nowym podziale administracyjnym Królestwa Polskiego. Powstał on z części dotychczasowych powiatów: konińskiego (miasta Koło i Brudzew oraz 7 gmin wiejskich), łęczyckiego (miasta Dąbie, Grzegorzew i Kłodawa oraz 5 gmin wiejskich) i włocławskiego (miasta Babiak, Brdów, Izbica Kujawska i Sompolno oraz 2 gminy wiejskie)[7]. W skład powiatu nie weszły Przedecz (powiat włocławski) oraz Dzierzbice i Chodów (powiat kutnowski). Ogółem powiat kolski obejmował 9 miast, 14 gmin wiejskich i 470 wsi, liczył 1250 km² obszaru i zamieszkiwany był przez 79 813 (1869). W roku 1870, mocą kolejnego ukazu carskiego, kilka miast zdegradowano do rangi wsi i przyłączono je do gmin wiejskich. Od 1870 roku podział administracyjny powiatu był następujący[7]:
- miasta (Koło i Dąbie)
- gminy (Brudzew, Budzisław, Chełmno nad Nerem, Czołowo, Drzewce, Izbica Kujawska, Karszew, Kłodawa, Koźmin, Kościelec, Krzykosy, Lubotyń, Lubstów i Piotrkowice)
W czasie I wojny światowej ziemie te były pod okupacją cesarskich Niemiec i powiat kolski został włączony do gubernatorstwa we Włocławku[8]. W okresie okupacji funkcję naczelnika powiatu pełnił von Hoffman, którego w listopadzie 1918 roku zastąpił Wacław Kurnatowski[8]. Ustawą sejmową z 2 sierpnia 1919 r. utworzono województwo łódzkie, w skład którego wszedł powiat kolski. W 1921 r. powiat ogółem zamieszkiwało 112 280 osób, z czego Polacy stanowili 86,5%, Żydzi 7,71% i Niemcy 5,75%[9]. Stan taki utrzymywał się do 1 kwietnia 1938 r., kiedy powiat kolski – pomniejszony o gminy Koźmin i Brudzew – włączono do województwa poznańskiego[9]. W okresie okupacji hitlerowskiej powiat kolski jako Kreis Warthbrücken znalazł się w Kraju Warty[10].
Po wyzwoleniu spod panowania niemieckiego przywrócono stan sprzed 1 września 1939 roku. W okresie Ii wojny światowej i w pierwszych latach po wyzwoleniu nastąpiły ogromne zmiany demograficzne, tak pod względem liczby mieszkańców, jak i składu narodowo-wyznaniowego. Ludność żydowska w znacznej większości zginęła w niemieckim obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Według spisu z lutego 1945 r. powiat zamieszkiwało ogółem 89 220 osób, w tym 90% Polaków i 9,5% Niemców. Z liczącej przed wojną ponad 10 tysięcy osób społeczności żydowskiej zarejestrowano wtedy jedynie 47 osób[10]. Powierzchnia wynosiła 1097 km²[10]. Powiat kolski w niezmienionym kształcie (od 1938 r.) funkcjonował do 28 maja 1975 r., kiedy to wprowadzono nowy podział administracyjny, likwidując powiaty i tworząc nowe 49 województw. Wówczas większa część obszaru dawnego powiatu kolskiego znalazła się w województwie konińskim, jedynie okolice Izbicy Kujawskiej weszły w skład województwa włocławskiego[11].
Powiat kolski ponownie utworzono 1 stycznia 1999 roku. Obecnie administracyjnie jest częścią województwa wielkopolskiego. Zamieszkuje go ponad 88 tys. mieszkańców. Obejmuje powierzchnię 1011 km². W skład powiatu wchodzi 11 gmin (7 wiejskich: Babiak, Chodów, Grzegorzew, Koło, Kościelec, Olszówka i Osiek Mały; 3 miejsko-wiejskie: Dąbie, Kłodawa i Przedecz; 1 miejska: miasto Koło)[12].
Starostowie
W okresie zaborów funkcję naczelnika powiatu pełnili: Konstanty Jakowlew, Iwan Fridriks, Aleksander Kowalewski, Dymitr Boborykin, Mikołaj Łnow, Mikołaj Dimitriew i Mikołaj Rostowski[13]. Podczas I wojny światowej funkcję tę piastował von Hoffman, który w nocy z 10 na 11 listopada 1918 roku przekazał urząd Wacławowi Kurnatowskiemu[8]. W marcu 1919 roku starostą został Feliks Wilski. Do chwili wybuchu II wojny światowej urząd starosty pełnili jeszcze: Michał Słomiński, Stanisław Szera, Edward Wilczyński oraz Wincenty Makowski[10].
Po ponownym utworzeniu powiatu w 1999 pierwszym starostą został Wieńczysław Oblizajek, który pełnił tę funkcję do 2018 roku. Od 2018 roku starostą jest Robert Kropidłowski[14].
| Ludność i powierzchnia powiatu kolskiego | ||
|---|---|---|
| Rok | Ludność | Powierzchnia [km²] |
| 1870 | 79 813 | 1250 |
| 1875 | 84 510 | 1250 |
| 1909 | 118 385 | 1250 |
| 1914 | 144 711 | 1250 |
| 1921 | 112 280 | 1270 |
| 1931 | 119 400 | 1220 |
| 1945 | 89 220 | 1097 |
| 1962 | 94 400 | 1081 |
| 1971 | 94 200 | 1084 |
| 2006 | 88 759 | 1011 |
| 2013 | 88 926 | 1011 |
| Herb | Gmina | Rodzaj gminy | Powierzchnia | Ludność | Gęstość zaludnienia | Siedziba gminy |
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
gmina Babiak | wiejska | 133,77 | 7728 | 57 | Babiak |
 |
gmina Chodów | wiejska | 77,79 | 2946 | 37 | Chodów |
 |
gmina Dąbie | miejsko-wiejska | 130,35 | 6163 | 47 | Dąbie |
 |
gmina Grzegorzew | wiejska | 73,33 | 5609 | 76 | Grzegorzew |
 |
gmina Kłodawa | miejsko-wiejska | 128,93 | 12544 | 97 | Kłodawa |
 |
miasto Koło | miejska | 13,85 | 23064 | 1665 | Koło |
 |
gmina Koło | wiejska | 102,58 | 7904 | 77 | Koło |
 |
gmina Kościelec | wiejska | 104,64 | 6901 | 65 | Kościelec |
 |
gmina Olszówka | wiejska | 81,70 | 4436 | 54 | Olszówka |
 |
gmina Osiek Mały | wiejska | 87,32 | 6191 | 71 | Osiek Mały |
 |
gmina Przedecz | miejsko-wiejska | 76,45 | 4045 | 53 | Przedecz |
- Największe miejscowości (dane z 2021 r.)[5]
|
|
|
Główną gałęzią gospodarki w powiecie kolskim jest rolnictwo. Na terenie powiatu dominują gospodarstwa małe do 15 ha, które stanowią 90,1% ogółu, są to w większości gospodarstwa rodzinne. Rolnictwo jest dość różnorodne ze zdolnością do elastycznych zmian kierunków produkcji z uwzględnieniem rolnictwa ekologicznego. Duża powierzchnia użytków zielonych przyczynia się do hodowli bydła mlecznego i mięsnego. Rolnicy powiatu zajmują się też produkcją roślinną, głównie rzepaku, pszenicy i kukurydzy[16].
Główną gałęzią przemysłu jest przemysł wydobywczy związany z eksploatacją soli kamiennej w rejonie Kłodawy (Kopalnia Soli Kłodawa) i węgla brunatnego na terenie gminy Osiek Mały (Kopalnia Węgla Brunatnego Konin). W rejestrze REGON w końcu 2009 r. ujęte były 6493 podmioty gospodarki narodowej (bez gospodarstw indywidualnych w rolnictwie) zlokalizowane w powiecie kolskim. Przeważały wśród nich jednostki handlowe i budowlane.
Do największych podmiotów gospodarczych zlokalizowanych na terenie powiatu kolskiego należy zaliczyć: Geberit Koło, Zakłady Mięsne „Sokołów”, Wood Mizer oraz Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Kole – działające na terenie miasta Koła, Kopalnię Soli Kłodawa, Glaspo w Grzegorzewie i Bovinas w Chodowie. W powiecie funkcjonuje Kolska Izba Gospodarcza zrzeszająca większość przedsiębiorców z terenu powiatu kolskiego. Reprezentuje miejscowe firmy i dba o ich interesy, czynnie promuje swoje wyroby poprzez uczestnictwo w targach, wystawach.
Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Kole, według stanu na koniec września 2019 r. wynosiła 1,2 tys. osób, a stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 3,8% i była wyższa od średniej wojewódzkiej[17].
Istnieje możliwość wykorzystania źródeł wód geotermalnych, których pokłady znajdują się na terenie miasta Koła oraz gminy Dąbie.
_WK13.jpg)
Drogi
Główną trasą drogową powiatu kolskiego jest droga krajowa nr 92 łącząca Poznań i Warszawę, przebiegająca z zachodu na wschód powiatu, przez dwa główne miasta Koło i Kłodawę. Przez południowe krańce przebiega 25 km odcinek autostrady A2, na której znajdują się dwa zjazdy na teren powiatu w Daniszewie i Domaninie.
Kolej
Głównymi stacjami kolejowymi powiatu są Koło i Kłodawa, które powstały w 1922 r. Położone są przy linii kolejowej nr 3: Frankfurt nad Odrą-Warszawa. Na tej linii znajdują się także stacje i przystanki kolejowe: Budki Nowe, Barłogi i Turzynów.
W kierunku południkowym przez obszar powiatu przebiega linia kolejowa nr 131 tzw. magistrala węglowa z Chorzowa do Gdyni. Na tej trasie położone są stacje: Babiak, Lipie Góry, Ponętów i Dąbie nad Nerem.
- linie kolejowe czynne
- 3 Warszawa Zachodnia – Koło – Poznań Główny – Kunowice
- 131 Chorzów Batory – Ponętów – Tczew
Ponadto przez powiat przebiegała linia kolejowa wąskotorowa Sompolno – Dąbie nad Nerem, którą etapami likwidowano w 1964 r. i ostatecznie wyłączono z eksploatacji w 2001 r.
Najważniejszym ośrodkiem turystycznym regionu jest stolica – Koło, ośrodek zagłady w Chełmnie, kopalnia soli w Kłodawie oraz miejscowości położone nad brzegiem jezior: Brdów (Jezioro Brdowskie), Przedecz (Jezioro Przedeckie), Lubotyń (Jezioro Lubotyńskie). Obecnie trwają prace przygotowawcze nad utworzeniem w kłodawskiej kopalni uzdrowiska.
Do ciekawych przyrodniczo obszarów leśnych należą: rezerwat Kawęczyńskie Brzęki, gdzie rosną unikalne naturalne drzewostany jarzębu brekini, rezerwat Rogóźno na terenie gminy Przedecz, kompleks przyrodniczy Bielce – w okolicach Kościelca. Atrakcję przyrodniczą stanowi również użytek ekologiczny kompleksu łąkowo-depresyjnego Dąbskie Błota – miejsce lęgowe około 200 gatunków ptaków.
Na terenie powiatu zlokalizowano 67 pomników przyrody.
- muzea
.jpg)
- gmina Babiak
- Babiak
- dawny kościół ewangelicki z 1823 r.
- Brdów:
- barokowy kościół św. Wojciecha (prezbiterium – XIV w., korpus – XVIII w.)
- klasztor oo. paulinów z XVII–XVIII wieku
- cmentarz rzymskokatolicki z 1790 r.
- Dębno Poproboszczowskie
- drewniany kościół św. Michała Archanioła z 1766 r.
- Lubotyń
- renesansowy kościół św. Wawrzyńca z lat 1612–1620
- gmina Chodów
- Chodów
- drewniany kościół Podwyższenia Świętego Krzyża z przełomu XVI i XVII wieku
- Rdutów
- klasycystyczny kościół św. Jana Chrzciciela z 1800 r.
- gmina Dąbie
- Chełmno
- neogotycki kościół Narodzenia NMP z 1875 r.
- teren byłego niemieckiego obozu zagłady Kulmhof
- Dąbie
- kościół św. Mikołaja Biskupa z lat 1807–1809
- klasycystyczny ratusz z 1814 r.
- klasycystyczna zabudowa miasta
- gmina Grzegorzew
- Borysławice Kościelne
- drewniany kościół Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku
- Borysławice Zamkowe
- ruiny zamku rycerskiego z 1425 r.
- Grzegorzew
- drewniany kościół św. Mikołaja z 1776 r.
- gmina Kłodawa
- Kłodawa
- drewniany kościół św. Fabiana i Sebastiana na cmentarzu z 1557 r.
- późnobarokowy kościół Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku
- dawny klasztor karmelitów trzewiczkowych z XVIII wieku
- późnoklasycystyczny ratusz z 1820 r.
- najstarsza część kopalni soli z lat 50. XX wieku
- miasto Koło
- gotycki kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z przełomu XIV i XV wieku
- klasycystyczny ratusz miejski z gotycką wieżą z XVI wieku
- kompleks kościoła Nawiedzenia NMP i klasztoru oo. bernardynów z XVIII wieku
- drewniany spichlerz zbożowy z XVIII wieku
- neogotycki kościół Opatrzności Bożej (ewangelicki) z 1882 r.
- budynek dworca kolejowego oraz wieża ciśnień
- gmina Koło
- Wrząca Wielka
- niewielkie ruiny późnośredniowiecznego rycerskiego dworu obronnego z XV wieku
- klasycystyczny pałac wybudowany na przełomie XVIII i XIX wieku
- neoromański kościół św. Jakuba Apostoła wybudowany w 1888 r.
- gmina Kościelec
- Dobrów:
- barokowy kościół Trójcy Świętej z 1764 r.
- drewniana kaplica bł. Bogumiła z 1788 r.
- Gozdów
- ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku, wybudowanego za czasów Kazimierza Wielkiego
- Kościelec:
- romański kościół św. Andrzeja Apostoła z pierwszej połowy XII wieku
- eklektyczny pałac z XIX wieku
- gmina Olszówka
- Tomaszew
- wiatrak koźlak z przełomu XVIII i XIX wieku
- Umień
- drewniany kościół św. Michała Archanioła z XVII wieku
- gmina Osiek Mały
- Dęby Szlacheckie
- drewniany kościół Wniebowzięcia NMP z 1756 r.
- gmina Przedecz
- Przedecz
- gotycka baszta z XIV wieku
- średniowieczna zabudowa miasta
- klasycystyczny ratusz z 1826 r.
- neogotycki kościół Świętej Rodziny z lat 1905–1909
- szkoła wyższa
- Koło
- Społeczna Akademia Nauk w Łodzi, zamiejscowy ośrodek dydaktyczny
- szkoły ponadpodstawowe
- Kłodawa
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Marii Dąbrowskiej
- Koło
- Kościelec
- Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych
- Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Stanisława Staszica
- Powiercie
- Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego – szkoła resortowa Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi[18]
- metropolia gnieźnieńska, diecezja włocławska
- dekanat izbicki
- dekanat kłodawski
- parafia św. Rocha w Barłogach
- parafia św. Dominika w Bierzwiennie Długiej
- parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Borysławicach Kościelnych
- parafia św. Mikołaja w Dąbiu
- parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kłodawie
- parafia Świętej Rodziny w Przedczu
- parafia św. Michała Archanioła w Umieniu
- dekanat kolski
- parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie nad Nerem
- parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grzegorzewie
- parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Kole
- parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole
- parafia św. Bogumiła w Kole
- parafia Wniebowstąpienia Pańskiego w Ochlach
- parafia św. Bartłomieja w Osieku Wielkim
- parafia Błogosławionych 108 Męczenników w Powierciu
- parafia św. Jakuba we Wrzącej Wielkiej
- dekanat kościelecki
- dekanat sompoleński
- metropolia łódzka, diecezja łowicka
- zbór Kłodawa
- zbór Koło-Wschód
- zbór Koło-Zachód
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
