Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Przedecz
miasto w województwie wielkopolskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Przedecz (niem. Moosburg) – miasto w województwie wielkopolskim, powiecie kolskim, na Pojezierzu Kujawskim, nad Jeziorem Przedeckim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Przedecz. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego.
Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[3], położony w II połowie XVI wieku w powiecie przedeckim województwa brzeskokujawskiego, należał do starostwa przedeckiego[4].
Według danych z 30 czerwca 2016 miasto liczyło 1726 mieszkańców[5].
Remove ads
Położenie
Miejscowość geograficznie położona jest 26 km na północny wschód od Koła na skrzyżowaniu drogi lokalnej z Kłodawy do Rybna i dalej do Włocławka i Izbicy Kujawskiej z lokalnymi do Brdowa i Bierzwienny Długiej. W okolicy miasta znajduje się źródło Noteci.
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Początki Przedcza wiążą się z istniejącym od XI wieku opactwem benedyktyńskim Marii Panny przy grodzie w Łęczycy, którego własnością było m.in. tereny wokół Jeziora Przedeckiego. Opactwo upadło przed rokiem 1136, a jego uposażenie zasiliło majątek arcybiskupstwa gnieźnieńskiego[6].
Pierwszym zapiskiem historycznym wzmiankującym nazwę Przedecz jest bulla papieża Innocentego II z 1136 r. identyfikująca miejscowość jako własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Istniejący w Przedczu gród drewniano-ziemny został zdobyty wiosną 1329 r. przez komtura krzyżackiego Ottona von Lauterberga, przy użyciu machin oblężniczych[6]. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat. Król Kazimierz Wielki odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy traktatu pokojowego w Kaliszu. W 1347 roku tereny wokół Przedcza przejął Kazimierz Wielki, nabywając je poprzez zamianę dóbr z arcybiskupem Jarosławem z Bogorii i Skotnik[6].
Około 1350 roku król polecił zbudować w Przedczu murowany zamek. Nie zachował się królewski dokument lokacyjny, na mocy którego powołano do życia miasto, ale wzmiankowano je po raz pierwszy w styczniu 1363 roku, kiedy było już wytyczone, zaludnione i zagospodarowane[6], przypuszczalnie więc lokowano je latach pięćdziesiątych XIV wieku. Oprócz miasta ustanowiono w Przedczu komorę celną, w jakiej pobierano opłaty za przejazd szlakiem z Torunia do Łęczycy i dalej do Krakowa[6]. Odtąd Przedecz stanowił siedzibę starostwa dóbr królewskich. W 1383 roku Przedecz w czasie wojny domowej po śmierci króla Ludwika Węgierskiego opanował bez walki książę mazowiecki Siemowit IV i nadał go swojemu stronnikowi Bartoszowi z Wezenburga[6]. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król Władysław Jagiełło[6]. Potwierdzenie lokacji (na prawie magdeburskim) dokonane zostało przez Władysława Jagiełłę w 1420 r. Z tego samego okresu pochodzi przywilej organizowania cotygodniowych targów oraz dwóch jarmarków rocznie. W Przedeczu od XV w. do rozbiorów odbywały się sesje sądów szlacheckich: ziemskich i grodzkich[7].
Od 1454 r. starostwo przedeckie stanowiło element uposażenia żon królewskich (Elżbiety Rakuszanki, Barbary Zapolya i Bony Sforzy).
W 1564 roku w mieście pracowało 28 piwowarów[8]. Miasto zostało spalone w okresie potopu szwedzkiego[9]. Od 1794 r., po drugim rozbiorze Przedecz przeszedł pod władanie Prus jako część Prus Południowych. W latach 1807–1815 miasto leżało w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. Królestwa Polskiego. Do wybuchu powstania listopadowego silny ośrodek sukiennictwa i włókiennictwa, później położenie z dala od szlaków komunikacyjnych przyczyniło się do stagnacji i upadku znaczenia Przedcza. W 1826 roku wybudowano ratusz[10].
Podczas powstania styczniowego, 9 lutego 1863 roku powstańcy z oddziału Kazimierza Mielęckiego zajęli Przedecz i rozbroili znajdujących się w mieście rosyjskich żołnierzy[11]. Prawa miejskie odebrano Przedeczowi w 1867 roku, a przywrócono w 1919 roku. W 1904 roku w mieście założono Ochotniczą Straż Pożarną[10]. W 1918 roku Jan Kublik zorganizował w Przedczu szkołę[10].
Od 1930 roku wikariuszem przedeckiej parafii był Stefan Wyszyński[10]. Według spisu z 1939 r. Przedecz liczył ponad 3500 mieszkańców[10]. Podczas II wojny światowej miasto znalazło się pod okupacją niemiecką, niedługo po rozpoczęciu okupacji Niemcy spalili synagogę, oskarżając o podłożenie ognia przedeckich Żydów[12]. Większość członków społeczności żydowskiej w Przedczu została 24 kwietnia 1942 roku zamordowana w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem[13]. 20 stycznia 1945 roku Przedecz został zajęty przez Armię Czerwoną[8].
W okresie PRL-u w mieście powstał zakład produkcyjny Spółdzielni Pracy „Włoskór” z Włocławka (wytwarzający obuwie męskie), Towarzystwo Miłośników i Przyjaciół Miasta Przedcza, amfiteatr oraz baza maszynowa Spółdzielni Kółek Rolniczych[8].
W 1994 roku urząd burmistrza objął Witold Siwiński[14], którego w 2024 roku zastąpił Jarosław Sobański[15]
Remove ads
Zabytki
Podsumowanie
Perspektywa
Zamek
Średniowieczny zamek wzniesiony został za czasów panowania Kazimierza Wielkiego, prawdopodobnie przed rokiem 1360. Zamek otaczały ceglane mury obronne na planie prostokąta z okrągłą wieżą w narożu. Była to wieża obronna (stołp), w której w razie zdobycia zamku załoga mogła schronić się i kontynuować obronę. Wejście na zamek było możliwe przez prostokątną wieżę bramną i most zwodzony. Warownia otoczona była fosą, która połączona była z jeziorem. W połowie XVI wieku zamek przebudowano ozdabiając wieżę attyką. Od XVIII wieku zamek nie był remontowany i popadł w ruinę. W XIX wieku pozostałości zamku przebudowano na kościół ewangelicki w stylu neogotyckim, a wieżę przerobiono na dzwonnicę. W 1977 roku na zamku rozpoczął działalność Miejski Dom Kultury i Muzeum Okręgowe.
Kościół ewangelicki
W pobliżu rynku, na niewielkim wzniesieniu, znajduje się neogotycki budynek dawnej świątyni ewangelickiej. Były kościół wybudowany został przez niemieckich kolonistów w latach 1824–1828 na ruinach średniowiecznego zamku. W latach 1827–1945 istniała w Przedczu parafia Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Po II wojnie światowej opuszczony kościół służył jako magazyn zbożowy, a od 1960 r. przeznaczony został na cele kulturalno-oświatowe. Obecnie mieści się tu, a także w przyległej wieży zamkowej, Miejski Dom Kultury.
Kościół Świętej Rodziny
Neogotycki kościół Świętej Rodziny zbudowany został w latach 1905–1909 na miejscu spalonego przez uderzenie pioruna kościoła św. Mikołaja z 1572 r. Projekt kościoła wykonał architekt Józef Pius Dziekoński, wzorując się na kościele św. Anny w Wilnie. Ołtarz główny, ołtarze boczne i ambona wykonane z drewna, bogato rzeźbione.
Obok świątyni stoi zabytkowa murowana dzwonnica z 1834 r.
Ratusz
Do roku 1820 władze miasta Przedecz urzędowały w drewnianym gmachu. Ze względu na duże zniszczenie i wyeksploatowanie, podjęto decyzję o budowie nowego, murowanego budynku. Klasycystyczny ratusz wybudowano w 1826 r. Obiekt do dziś jest siedzibą władz miasta i gminy. W pobliżu znajduje się, wzniesiona w latach 1904–1909, remiza. Będąca odpowiednikiem ratusza, również prezentuje styl klasycystyczny.
Jatki miejskie
Pobudowane zostały w tym samym czasie jak ratusz. Jest to budowla o jednym południowym murze i dziewięciu kolumnach w stylu doryckim, podtrzymujące dach. W dawniejszych czasach służyły handlarzom do wystawiania towarów.
Remove ads
Pomniki
Plac Wolności
Na środku placu umiejscowiony jest pomnik ku czci poległych w walkach o wolną ojczyznę. Umieszczony został tutaj w 1985 r. W dniach świąt państwowych przy pomniku odbywają się główne miejskie uroczystości.
Cmentarz parafialny
Znajduje się tutaj symboliczny grób Leona Kuleszy – nauczyciela, który zginął w Katyniu w 1940 r. W 2000 r. – w 60. rocznicę zbrodni – odbył się przy pomniku uroczysty apel z udziałem bpa Romana Andrzejewskiego i wojewody wielkopolskiego Stanisława Tamma. Mogiła znajduje się w pobliżu głównego krzyża.
Na końcu nekropolii znajduje się tablica nagrobna poświęcona ofiarom hitleryzmu i stalinizmu. Na cmentarzu pochowany jest także nieznany ksiądz katolicki, rozstrzelany w 1944 r.
Remove ads
Demografia
W spisie powszechnym w 2021 ustalono, że w Przedczu mieszkało 1783 osoby. Kolejny spis podaje dla miasta liczbę 1566 osób (spadek o 12,3%)[16].
Sport
W miejscowości działa klub piłkarski „Baszta” Przedecz. Zespół seniorów tej drużyny w sezonie 2023/24 występuje na boiskach konińskiej A-klasy. Klub posiada przy ulicy Zamkowej 5 własny stadion z trybunami na 200 miejsc siedzących.
Wyniki klubu w ostatnich latach:
Aktualne na dzień 3 stycznia 2024 r.
źródło: 90minut.pl
Remove ads
Ludzie związani z Przedczem
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads