24 stycznia Roman Borowski, oficer ludowego Wojska Polskiego, razem z gronem obywateli organizuje Tymczasowy Komitet Obywatelski[1]; faktyczna władza należy jednak do wojskowej administracji radzieckiej i NKWD[2]
od stycznia do kwietnia NKWD prowadzi deportacje osób uznanych, często niesłusznie za kolaborantów: z Bydgoszczy (1635 osób)[7], Fordonu (102 osoby) i całego Pomorza do ZSRR; Polacy umieszczani są w łagrach na Uralu i na Ukrainie; większość jesienią powraca do kraju, kilkaset umiera[8]; NKWD wspólnie z MBP prowadzi również aresztowania polskich działaczy konspiracyjnych AK, korzystając m.in. z przejętej agentury gestapo[7]
3 lutego przybywa do Bydgoszczy grupa operacyjna „Pomorze” KC PPR, wyznaczona przez Ministerstwo Przemysłu i Biuro Ekonomiczne przy Radzie Ministrów w celu organizacji administracji, służb siłowych (milicja, urząd bezpieczeństwa), zabezpieczenia majątku, uruchamiania przedsiębiorstw, prac przy reformie rolnej[9]
21 lutego powstaje 40-osobowa Tymczasowa Rada Narodowa miasta Bydgoszczy na czele z Witoldem Szuksztą[12] (17 marca przekształcona w stałą Miejską Radę Narodową[6]) oraz Tymczasowy Komitet Wojewódzki z I sekretarzem Antonim Alsterem, który pozostaje na tym stanowisku do 1947[1]; w prasie pojawiają się informacje o planowanym ulokowaniu władz wojewódzkich w Bydgoszczy, co forsują u wicepremiera Władysława Gomułki przedstawiciele Rządu Tymczasowego oddelegowani na teren Pomorza[13]
24 lutego prezydentem miasta zostaje Witold Szukszta (do 31 sierpnia 1945 r.)[14]
27 lutego aresztowanie przez funkcjonariuszy MBP i NKWD ppor. Leszka Białego, szefa łączności Okręgu Pomorze AK, który zostaje zamordowany w gmachu Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Poniatowskiego 5[15], w mieście pozostaje ok. 3 tys. Niemców (38 tys. wyjechało przed radziecką ofensywą); Niemcy są skoszarowani w więzieniu przy Nowym Rynku, obozach tymczasowych oraz dużych obozach internowania w Zimnych Wodach i Łęgnowie (po ok. 1 tys. osób), jesienią przeniesieni do Centralnego Obozu Pracy w Potulicach; dzieci niemieckie lokowane są w domach dziecka; razem z Niemcami więziona jest pewna liczba Polaków, którzy należąc do III grupy Volksliste zostali zadenuncjowani jako kolaboranci; z powodu złych warunków, braku pożywienia i okrucieństwa strażników wysoka jest śmiertelność[16]
2 marca decyzja na szczeblu rządowym o przeniesieniu Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego z Torunia (będącego w organizacji od 5 lutego) i dalszej jego organizacji w Bydgoszczy[1]; oficjalne stanowisko przekazuje 17 marca pełnomocnik Rządu Tymczasowego na województwo pomorskie Henryk Świątkowski wskazując, że Bydgoszcz wyznaczono ośrodkiem administracji publicznej z racji pełnienia funkcji centrum przemysłowego i komunikacyjnego regionu, podczas gdy Toruń ma zostać ośrodkiem kulturalno-oświatowym Pomorza; argumenty polityczne to korzystniejsze warunki w Bydgoszczy dla rozwoju struktur nowej władzy opartej na PPR, niż w Toruniu opanowanym przez działaczy PPS[17]
w marcu powstaje w Bydgoszczy Okręgowa Dyrekcja Przedsiębiorstwa „Film Polski” obejmująca region bydgoski, toruński, włocławski, pilski, gdański i olsztyński[23]
29 marca pierwsze posiedzenie Wojewódzkiej Rady Narodowej; 14 kwietnia WRN podejmuje uchwałę w sprawie założenia uniwersytetu w Toruniu i politechniki w Bydgoszczy[24]
15 maja atak NKWD na oddział partyzancki AK por. Alojzego Bruskiego w Puszczy Bydgoskiej[27]; w maju aresztowanie działaczy bydgoskiego obwodu Okręgowej Delegatury Rządu Londyńskiego, działaczy AK[28]; w grudniu por. Zbigniew Smoleński i por. Alojzy Bruski zostają skazani na śmierć i straceni (Bruskiemu Bolesław Bierut osobiście zamienia karę dożywocia na karę śmierci)[27]
31 maja w uroczystej procesji Bożego Ciała w farze uczestniczą władze państwowe – wiceprezydent Władysław Jagniewski, pułk Wojska Polskiego, przedstawiciel Armii Radzieckiej, orkiestra MO (oficjalny udział władz w uroczystościach religijnych ma miejsce do roku 1948 włącznie)[30]
12 czerwca w mieście działa 20 szkół powszechnych, 3 szkoły średnie ogólnokształcące, 1 gimnazjum krawieckie, 1 liceum administracyjno-handlowe, 1 gimnazjum kupieckie, 1 publiczna szkoła dokształcająca zawodowa, 1 szkoła gospodarstwa wiejskiego i 2 publiczne szkoły powszechne dla dorosłych[1]
22 czerwca powstaje bydgoski oddział Związku Polskich Artystów Plastyków; w jego skład wchodzi też oddział olsztyński; 2 grudnia odbywa się w Bydgoszczy walny zjazd ZPAP[32]
16 lipca ukazuje się pierwszy numer tygodnika „Kuriera Sportowego” wydawanego w Bydgoszczy z ekspozyturami w Inowrocławiu, Toruniu, Poznaniu i Krakowie; do 1947 największego i najlepiej kolportowanego pisma sportowego w kraju[34]
12 sierpnia pierwsze Ogólnopolskie Regaty Wioślarskie na torze w Brdyujściu z udziałem 226 zawodników z 16 klubów[35]
30 sierpnia powołanie na wniosek Witolda Bełzy Komitetu Obchodów 600-lecia miasta Bydgoszczy powiązanych z Pomorską Wystawą Przemysłu, Rzemiosła i Handlu[38]; ustalenie planu odbudowy i rozbiórek wypalonych budynków (w tym Teatru Miejskiego) oraz rozwoju placówek kulturalnych[6]
1 września funkcję prezydenta miasta obejmuje (i piastuje do 6 września 1949 r.[14])Józef Twardzicki[1]; 3 września odbywa się msza św. i apel poległych na Starym Rynku ku uczczeniu „krwawej niedzieli” z udziałem władz, wojska, harcerzy, uczniów, rzemieślników[39]
11 września zatwierdzenie przez Ministerstwo Kultury i Sztuki powołania Szkoły Sztuk Plastycznych w Bydgoszczy z dyrektorem Marianem Turwidem[40] (od 31 sierpnia 1946 Państwowa Szkoła Sztuk Plastycznych, od 1961 Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych)[41]
26 listopada rozpoczyna się ekshumacja ofiar zbrodni hitlerowskich w miejscach masowych egzekucji z udziałem komisji sądowo-lekarskich (trwają do 3 czerwca 1948, wydobyto 1795 zwłok)[48]; 1 grudnia odbywa się manifestacyjny pogrzeb 400 ekshumowanych polskich ofiar na Starym Rynku w asyście 20 księży[29]
w listopadzie wychodzi czasopismo kulturalne „Arkona”, którego pomysłodawcą i redaktorem jest Marian Turwid (oddziały w Warszawie i Poznaniu)[26]
jesienią utworzenie w obiektach DAG Fabrik Bromberg Państwowej Wytwórni Prochu w Łęgnowie, zaś w 1948 wytwórni chemicznych nr 9 i 11, które w latach 50. przekształcone są w Zakłady Chemiczne Zachem[49]; dyrektor inż. E. Smoliński w 1947 zostaje aresztowany przez MBP i stracony w 1949[15]
od tego roku z wierzy kościoła Wniebowzięcia NMP grany jest oparty na motywach kaszubskiego wiwatu hejnał bydgoski skomponowany przez Konrada Pałubickiego[51]
do stycznia osiedla się w Bydgoszczy 250 rodzin, a w Fordonie 3 rodziny repatriantów z Kresów Wschodnich, którzy w zamian za pozostawione w ZSRR posiadłości otrzymują nieruchomości miejskie; nie sprzyja temu jednak miejscowa ludność i urzędnicy[53]
3 maja prowokacja funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa podczas Święta 3 Maja zakończona przerwaniem manifestacji bydgoskich hufców ZHP, aresztowaniem harcmistrzów oraz rozpędzeniem manifestacji młodzieży[57]; następuje wzmożenie inwigilacji środowisk młodzieżowych[10]
14 lipca–15 września z okazji 600-lecia lokacji miasta Bydgoszczy, w parku Kazimierza Wielkiego i na terenie trzech szkół przy ul. Konarskiego odbywa się Pomorska Wystawa Przemysłu, Rzemiosła i Handlu; 2 sierpnia zwiedza ją premier Edward Osóbka-Morawski, równolegle odbywają się: Ogólnopolski Kongres Rzemiosła (7 tys. delegatów, organizator Kujawsko-Pomorska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości)[61], Dni Rolnicze Wielkiego Pomorza, Zjazd Powstańców Wielkopolskich, Lekarzy, Farmaceutów, Przyrodników, Gazowników, Wodociągowców i Techników oraz Festiwal Muzyki Polskiej; w wystawie bierze udział 1087 wystawców, a w ciągu pierwszych trzech tygodni zwiedza ją 340 tys. osób z kraju i zagranicy, w tym m.in. minister przemysłu Hilary Minc[60]
Bydgoszcz liczy 135 tys. mieszkańców[68]; w mieście funkcjonuje 309 zakładów przemysłowych, w tym 74 dużych państwowych przedsiębiorstw, 1856 zakładów rzemieślniczych zrzeszonych w 27 cechach, 66 prywatnych hurtowni, 2153 sklepów prywatnych i 145 spółdzielczych[2], funkcjonuje Giełda Zbożowo-Towarowa[6]
15 czerwca wizyta w Bydgoszczy prymasa kard. Augusta Hlonda i prymasa Anglii[29]
w lipcu powstanie samodzielnej Izby Przemysłowo-Handlowej w Bydgoszczy, której podlegają prywatne przedsiębiorstwa przemysłowe i handlowe[6]; w mieście istnieje 2056 zakładów rzemieślniczych[1]
7 września ukazuje się pierwszy numer „Gazety Zachodniej” (następca „Trybuny Pomorskiej”)[6]
28 października powstaje Społeczny Komitet Budowy Teatru[1]; 12 grudnia minister kultury i sztuki wmurowuje akt erekcyjny nowego budynku Teatru Miejskiego[1]; przedsięwzięcie finansowane jest z funduszy miejskich i subwencji z Ministerstwa Kultury i Sztuki, wspartych powszechną zbiórką pieniędzy[55]
w Bydgoszczy znajduje się 12 parafii, 14 kościołów, 4 kaplice publiczne i 7 półpublicznych, 3 domy zakonne, 34 księży diecezjalnych i 5 zakonnych[29]
1948
25 lutego powołanie paramilitarnej organizacji Służba Polsce, w której służy młodzież, pracując na wielkich „budowach socjalizmu” (rozwiązana w 1956, w 1958 niektóre jej zadania przejęły Ochotnicze Hufce Pracy)[71]
w kwietniu Wydział V Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego dysponuje siatką 60 agentów i 1,3 tys. informatorów wśród społeczeństwa; ich liczba spada od połowy 1948 po zakończeniu aktywnej walki z opozycją[10]; funkcjonują podziemne grupy młodzieżowe (do 1956 ok. 29 grup w Bydgoszczy, a 1000 w całym kraju), stawiające za cel obronę wiary katolickiej, nawiązujące do podziemia patriotycznego, harcerstwa, podejmujące działalność propagandową i dywersyjną, są likwidowane przez UB dzięki powszechnej inwigilacji[72]
w grudniu po cofnięciu dotacji następuje upadek czasopisma kulturalnego „Arkona”[6]; poważne ograniczenia dla szkół prowadzonych przez stowarzyszenia religijne, upaństwowienie szkół prywatnych, wprowadzenie szkół ogólnokształcących[6]
liczba członków PPR w Bydgoszczy sięga 15 tys., a PPS – 10,5 tys., po zjednoczeniu liczba członków PZPR w Bydgoszczy sięga 21 tys. i utrzymuje się na tym poziomie do końca lat 50.[9]
11–19 maja pilnie śledzona przez Urząd Bezpieczeństwa wizyta prymasa Stefana Wyszyńskiego w Bydgoszczy; władze organizują dla młodzieży zajęcia, które mają ją odciągnąć od uczestnictwa w spotkaniach religijnych[10]; 5 sierpnia na mocy nowej ustawy rozwiązane są stowarzyszenia religijne[29];
likwidacja istniejących w Bydgoszczy organizacji żydowskich, w mieście przebywa kilkaset Żydów, w części przyznających się do narodowości polskiej[86].
przekroczenie przedwojennego poziomu globalnej wartości produkcji przemysłowej w Bydgoszczy[6]
20 lipca przemianowanie Sądu Apelacyjnego w Bydgoszczy na Sąd wojewódzki, zgodnie z nową ustawą o dostosowaniu systemu sądowego do podziału administracyjnego kraju; Sądowi i Prokuraturze Wojewódzkiej podlega 18 jednostek powiatowych; w Bydgoszczy funkcjonują także Sąd i Prokuratura Pomorskiego Okręgu Wojskowego[80]
23 października aresztowanie przez Służbę Bezpieczeństwa ks. Jana Konopczyńskiego, dziekana bydgoskiego (zwolniony 9 stycznia 1951); aktywna walka z kościołem; upaństwowienie szpitali prowadzonych przez organizacje religijne, usunięcie ze służby zdrowia sióstr zakonnych; likwidacja nauki religii w szkołach podstawowych; utrudnianie młodzieży udziału w praktykach religijnych, inwigilacja księży[29]
faktyczna likwidacja przemysłu i handlu prywatnego; mniejsze zakłady włączone do rzemiosła lub spółdzielni, a większe do przedsiębiorstw przemysłu terenowego; do końca PRL w Bydgoszczy pozostaje tylko kilkaset osób zatrudnionych w prywatnym dziale rzemiosła i drobnej wytwórczości[6]
w Bydgoszczy funkcjonuje 5 średnich liceów ogólnokształcących (pl. Wolności, Grodzka, Staszica, Nowodworska, Nowogrodzka); reorganizacja szkolnictwa zawodowego i podporządkowanie go resortom gospodarczym, oddanie do użytku Zespołu Szkół Budowlanych przy ul. Fordońskiej 432[6]
w lipcu powstają Zakłady Przemysłu Cukierniczego „Jutrzenka” z połączenia małych zakładów przemysłu spożywczego o rodowodzie przedwojennym z ul. Warmińskiego, Poznańskiej, Garbary, Kościuszki; w latach 60. i 70. jest 4. największym przedsiębiorstwem cukierniczym w kraju[92]
1 października powstaje Zakład Doskonalenia Lekarzy (od 1970 Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego); rozwiązanie izb lekarskich i aptekarskich, w tym okręgowej izby w Bydgoszczy[25]; 15 października otwarcie pierwszej w województwie bydgoskim Państwowej Szkoły Felczerskiej[1]
21 grudnia Miejska Rada Narodowa podejmuje uchwałę o podziale miasta na 4 dzielnice: Śródmieście (810 ha, 63 tys. osób, 152 przedsiębiorstw), Szwederowo (1600 ha, 49 tys. osób, 60 przedsiębiorstw), Zachód (1740 ha, 49 tys. osób, 41 przedsiębiorstw) i Wschód (2500 ha, 13 tys. osób, 17 przedsiębiorstw)[93]
niedobory podstawowych artykułów na rynku m.in. cukru, pieczywa, ryb, ziemniaków, odzieży, obuwia; 1 września powołanie Komisji do Walki ze Spekulacją i Nadużyciami w Handlu, która jest kolejnym organem represji wobec społeczeństwa[54]
powstaje pierwszy powojenny projekt urbanistyczny Bydgoszczy; zakładający rozwój przemysłu na wschodzie miasta oraz budowę nowego centrum administracyjnego w okolicy parku Ludowego i ul. Jagiellońskiej[55]
oddanie do użytku gmachu Międzywojewódzkiej Szkoły Partyjnej przy ul. Jagiellońskiej[97]
1952
1 stycznia na bazie kilku małych przedsiębiorstw przemysłu metalowego powstają Bydgoskie Zakłady Sprzętu Okrętowego[uwaga 1][98]; rozpoczyna działalność Fabryka Pasów i Artykułów Sportowych „Polsport”
25 lutego powstaje Teatr Młodego Widza, który 8 marca ma pierwsze przedstawienie; w 1953 staje się teatrem objazdowym (jednym z 4 w kraju), a w lutym 1955 zostaje przeniesiony do Grudziądza, gdzie daje początek tamtejszemu Teatrowi Ziemi Pomorskiej[99]
27 marca zajęcie przez władze przedszkoli katolickich ss. Elżbietanek na Szwederowie i ss. Szarytek przy ul. Fordońskiej 5; we wrześniu podział dekanatu bydgoskiego na 2 jednostki; w Bydgoszczy działa 9 zgromadzeń zakonnych (w tym 4 żeńskie)[29]
apogeum stalinizmu; w reżyserowanym przez władze pochodzie pierwszomajowym (na wzór defilady wojskowej) uczestniczy rekordowa liczba 120 tys. osób, w tym 37 tys. sportowców, 24 tys. młodzieży, 20 tys. chłopów (podobne pochody odbywają się w latach 1950, 1951 i 1953, w kolejnych latach liczba uczestników spada)[100]
latem otwarcie kąpieliska przy ul. Nakielskiej składającego się z 2 basenów z trybuną na 1500 widzów, szatniami, biurami, natryskami i barem[55]
1 września powstaje Technikum Kolejowe Ministerstwa Komunikacji w budynku Copernicanum
28 września inauguracja Bydgoskiego Antykwariatu Naukowego, jednego z najstarszych antykwariatów księgarskich w Polsce (od 1969 organizator Bydgoskich Aukcji Antykwarycznych)
18 listopada eksplozja w Zakładach Chemicznych Zachem na linii technologicznej produkcji materiałów wybuchowych, która wstrząsa Kapuściskami; ginie 14 osób, a 43 jest ciężko rannych, zniszczonych jest kilka budynków produkcyjnych; przyczyną jest realizacja planów produkcyjnych za wszelką cenę, bez zachowania zasad bezpieczeństwa[102]
oddanie do użytku Zespołu Szkół Chemicznych na Kapuściskach[6]
1 maja uruchomienie produkcji w Bydgoskiej Fabryce Urządzeń Chłodniczych „Byfuch”, która do 1957 boryka się z brakiem pełnego oprzyrządowania, niewykończonymi halami produkcyjnymi, brakiem systemu finansowania produkcji[105]
ukończenie budowy parku Ludowego w miejscu zlikwidowanego cmentarza ewangelickiego przy ul. Jagiellońskiej[110]
apogeum walki państwa z kościołem; usunięcie religii ze szkół ponadpodstawowych, uwięzienie prymasa Stefana Wyszyńskiego[29]
rozpoczęcie budowy osiedla Leśnego[95], na zapleczu osiedla willowego z lat międzywojnia; część wschodnia powstaje według projektu Miastoprojektu poznańskiego, a część zachodnia – Miastoprojektu bydgoskiego[55]
początki zanieczyszczenia wód Brdy; przy rzece ustawione są tablice z zakazem kąpieli; tracą na atrakcyjności kąpieliska podmiejskie: Opławiec i Brdyujście[112]
18 listopada demonstracja antykomunistyczna społeczeństwa Bydgoszczy połączona ze zburzeniem masztu zagłuszarkiRadia Wolna Europa w parku Henryka Dąbrowskiego; uczestnicy akcji zostają poddani represjom (13 skazano na kary więzienia), lecz radiostacja nie zostaje odbudowana[128]
powstają Bydgoskie Zakłady Maszyn Gastronomicznych Ma-Ga[132]
apogeum rozwoju spółdzielczości – funkcjonuje ok. 100 spółdzielczych zakładów produkcyjnych zatrudniających 8 tys. osób, depresja rzemiosła po latach ograniczeń – funkcjonuje 1,4 tys. samodzielnych rzemieślników zrzeszonych w rzemieślniczych spółdzielniach pracy[6]
liczba dojeżdżających do pracy w Bydgoszczy wynosi 6 tys. i wykazuje tendencję wzrostową[6]
1957
7 stycznia przywrócenie nauki religii w szkołach[29]; rozpoczyna się kilkuletni okres „odwilży gomułkowskiej”, po czym okres „małej stabilizacji” trwający do 1967
19–21 marca strajk w ZNTK na tle ekonomicznym i politycznym, zakończony po wynegocjowaniu podwyżki płac o 15%[126]
3 maja pierwszy Bydgoski Sejmik Kultury, który definiuje nową formułę kultury niezależnej, nie sterowanej centralnie; obradom towarzyszą uchwały m.in. w sprawie utworzenia Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, drugiej sceny teatralnej, czy też przebudowy Pomorskiego Domu Sztuki dla potrzeb teatru muzycznego[133]
22–29 czerwca pierwszy powojenny Międzynarodowy Spływ Kajakowy Rzeką Brdą im. Marii Okołów-Podhorskiej, który odbywa się corocznie z Borów Tucholskich do Bydgoszczy (tradycje z 1937); bierze w nich udział kilkaset osób z kilkunastu krajów[136]
w czerwcu powstaje Towarzystwo Przyjaciół Sztuki w Bydgoszczy, na bazie przedwojennego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (1921–1923) i Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych (1931–1939), których działalność została zawieszona w okresie stalinowskim[137]; w 1959 towarzystwo zakłada Mały Salon Sztuki[6]
w Zakładach Chemicznych w Łęgnowie produkowanych jest 17 wyrobów chemicznych na rzecz wojska i 21 dla celów cywilnych[102]; przy bydgoskich fabrykach działa 26 przychodni i 48 poradni przyzakładowych[141]
zainicjowanie współpracy partnerskiej z miastem Czerkasy w ZSRR przez władze wojewódzkie PZPR; odbywa się wizyta delegacji ukraińskiej w Bydgoszczy[151]
w kwietniu rusza budowa pierwszego bloku na osiedlu Błonie, dzielnicy mieszkaniowej na 19 tys. osób[1]
5 maja – Bydgoszcz znalazła się na trasie czwartego etapu XIV Wyścigu Pokoju (rano – jazda drużynowa na czas ze Świecia na Stadion Zawisza (43km), po południu start ze stadionu przez ul. Szubińską w 182-kilometrową trasę do Poznania)[159]
we wrześniu uchwalenie przez KW PZPR planu represji w stosunku do kościoła katolickiego; księża organizują punkty nauczania religii przy parafiach; w grudniu rekwizycje kas parafialnych i skarbon w kościołach[29]
4 listopada uchwała Miejskiej Rady Narodowej o wyznaczeniu 2500 działek, głównie w zachodnich dzielnicach Bydgoszczy (Miedzyń, Jary, Czyżkówko, Osowa Góra, Jachcice, Glinki) pod budownictwo jednorodzinne[95]; ukończenie budowy osiedla „Łuczniczka” przy ul. Spokojnej[95]
rozwój muzyki big-beatowej wśród młodzieży, której reprezentantem jest m.in. zespół The Beatles, a w Bydgoszczy „Kosmonauci”; w nowofalowej muzyce rozrywkowej władze upatrują zagrożenia dla tzw. socjalistycznego stylu życia[161]
18 czerwca powstaje Fordońska Spółdzielnia Mieszkaniowa, która do 1979 buduje mieszkania w Starym Fordonie; a w latach kolejnych osiedla mieszkaniowe w Nowym Fordonie[169]
oddanie do użytku 3 szkół podstawowych (na Szwederowie, Chwytowie i w Fordonie), Technikum Budowlanego przy ul. Pestalozziego i Szkoły Zawodowej Przedsiębiorstwa Budownictwa Rolniczego przy ul. Filmowej[6]
12 września przekształcenie Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej w Wyższą Szkołę Inżynierską, która rozpoczyna rekrutację na dzienne studia stacjonarne na kierunkach: elektrycznym i mechanicznym[91]
27 września, inauguracja duszpasterstwa akademickiego w Bydgoszczy; ogółem w parafiach pracuje 73 księży; istnieją 3 zgromadzenia zakonne męskie (28 księży i 4 braci zakonnych) i 3 żeńskie (67 sióstr zakonnych); w 24 punktach zorganizowana jest katechizacja dzieci i młodzieży[29]
oddanie do użytku 2 szkół podstawowych (na Bielawach i Kapuściskach), budowa Zespołu Szkół Ekonomicznych przy ul. Gajowej[6]; istnieje 6 liceów ogólnokształcących[6]
otwarcie w Muzeum Ziemi Bydgoskiej Galerii Współczesnego Malarstwa Polskiego, a rok później Galerii Współczesnej Grafiki Polskiej[178]
10 września pierwszy Międzynarodowy Festiwal Musica Antiqua Europae Orientalis, wraz z kongresem muzykologicznym; odbywa się co 3 lata; gości naukowców i muzyków z całego świata[186]
we wrześniu na Wyższej Szkole Inżynierskiej powstaje Wydział Technologii Chemicznej, a rok później Wydział Budownictwa Lądowego[144]
przebudowa układu komunikacji tramwajowej przed dworcem Bydgoszcz Główna; budowa przejścia podziemnego pod ul. Zygmunta Augusta; budowa nowego terminala dworca kolejowego[85]; oddanie do użytku zajezdni autobusowej przy ul. Szajnochy, tabor składa się z autobusów Jelcz 043[187]
pierwsza edycja Gitariady, przeglądu młodzieżowych zespołów bigbitowych[161]
oddanie do użytku szkoły podstawowej na Górzyskowie, Szkoły Zawodowej Zakładów Chemicznych (rozebrana w 2010)[6]; koniec dzieła budowy szkół tysiąclecia, których 11 powstało w Bydgoszczy[189]
ukończenie budowy drogowej obwodnicy południowej miasta, co ma związek z realizacją wojskowych szlaków tranzytowych Układu Warszawskiego[6]
w Bydgoszczy odbywają się Międzynarodowe Spotkania Turystyczne Młodzieży Esperanckiej; powstaje klub Esperanto, gdzie mieści się Krajowe Biuro Turystyki Esperanckiej „Esperantotour”[194]
oddanie do użytku 2 szkół podstawowych (na Błoniu i os. Leśnym), budowa Zespołu Szkół Drzewnych przy ul. Toruńskiej[6];
19 stycznia decyzja o budowie nowego centrum administracyjnego u zbiegu ulic 3 Maja i Jagiellońskiej; w miejscu tym kończy się budowa wieżowca Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego „Pomorze” według proj. Henryka Mikuły (ob. Bank Pocztowy)[195]
3 lutego rozpoczęcie budowy osiedli: Kapuściska II (20 tys. osób)[197] w technologii wielkiej płyty[198] oraz Bartodzieje według projektu Miejskiej Pracowni Urbanistycznej[199]; Miejska Rada Narodowa zatwierdza plan zagospodarowania osiedla Wyżyny (50 tys. osób)[195]
12–27 marca Marzec 1968 – trwa akcja ulotkowa w mieście; 16 marca próba zorganizowania wiecu solidarnościowego przy hali Astorii jest zablokowana przez milicję; 4 osoby są aresztowane[200]
inauguracja Domu Kultury Dzieci i Młodzieży przy ul. Leszczyńskiego na Szwederowie (od 1974 MDK nr 2)[6]
oddanie do użytku szkoły podstawowej na Bartodziejach (ul. Gajowa) oraz Zespołu Szkół Elektronicznych przy ul. Karłowicza zbudowanego przez żołnierzy POW[6]
podpisanie umowy o współpracy władz miejskich Bydgoszczy i CzerkasUkraina; w Bydgoszczy powstaje ul. Czerkaska, a po stronie ukraińskiej ul. Bydgoska[151]
z miasta emigruje do Izraela kilkadziesiąt Żydów, koniec istnienia zorganizowanego skupiska żydowskiego w mieście[86]
1969
28 stycznia budowa wieżowców mieszkalnych przy ul. Grunwaldzkiej-Jackowskiego przez Bydgoską Spółdzielnię Mieszkaniową[203]
20 maja pobyt w Bydgoszczy generała zakonu jezuitów o. Pedro Arrupe; wizyta jest pilnie śledzona przez funkcjonariuszy UB, którzy zakładają podsłuch w siedzibie jezuitów przy pl. Kościeleckich[76]
w lipcu uruchomienie codziennych lotów do Warszawy, a następnie sezonowych połączeń do Gdańska, które obsługują samoloty An-24 (do 1981)[79]; do 1974 oddział Polskich Linii Lotniczych LOT w Bydgoszczy przewiezie 100 tys. pasażerów, 2200 ton frachtu oraz ponad 74 tys. ton poczty[204]
22 września ostatni tramwaj przejeżdża ulicą Długą, Poznańską i Świętej Trójcy (tymczasowo także od 7 do 17 czerwca 1974)[85]; przedłużenie linii tramwajowej w ciągu ul. Fordońskiej do pętli przy ul. Wyścigowej[85]
ukończenie budowy osiedla Błonie (61 ha, 20 tys. mieszkańców); budynki o wysokości 5 i 11 kondygnacji są montowane z prefabrykatów Prefabet Białe Błota[95]; oddanie do użytku osiedli domów jednorodzinnych przy ul. Nakielskiej-Plażowej oraz przy ul. Kaplicznej[95]
ukończenie budowy dzielnicy przemysłowo-składowej Zimne Wody (398 ha), przeznaczonej pod bazy sprzętowo-transportowe budownictwa i gospodarki komunalnej, z bocznicą kolejową wzdłuż Brdy[95]
po reformie bankowości I oddziałowi NBP w Bydgoszczy przypada rola kontroli i finansowania (w skali krajowej) drobnego handlu, przemysłu, gospodarki komunalnej i mieszkaniowej[206]
oddanie do użytku szkoły podstawowej na Błoniu (ul. Stawowa); powstaje Społeczny Komitet Budowy Młodzieżowego Domu Kultury, Techniki i Sportu[6]; czynnych jest 56 szkół podstawowych, 4 szkoły dla pracujących, 8 liceów ogólnokształcących, 7 zasadniczych szkół zawodowych, 4 szkoły specjalne i 46 przedszkoli[203]
16 maja otwarcie nowej siedziby Biura Wystaw Artystycznych w parku Kazimierza Wielkiego według projektu Bydgoskiego Biura Projektow Budownictwa Ogólnego[26]
1 grudnia otwarcie mostu Pomorskiego (prefabrykaty sprężone) nad Brdą wraz z asymetrycznym torowiskiem tramwajowym[116]
9 grudnia oddanie do użytku przebudowanej ul. Szubińskiej z wiaduktem nad linią kolejową[6], a 17 grudnia dwujezdniowej ul. Fordońskiej (od ul. Bałtyckiej do Wyszyńskiego); trwają prace przy budowie węzła Grunwaldzkiego[207]
19 grudnia Grudzień 1970 w Bydgoszczy: na ul. Mostowej i Gdańskiej odbywa się wiec młodzieży wznoszącej antyrządowe hasła, rozpędzony przez oddziały ZOMO, 8 osób jest aresztowanych[209]
ukończenie budowy dzielnicy przemysłowo-składowej Osowa Góra (110 ha); przenoszą się tu m.in. Centrostal i Zakłady Mleczarskie[95]
ukończenie budowy osiedla mieszkaniowego Błonie dla 20 tys. mieszkańców. Budowa osiedla Bartodzieje dla 11 tys. mieszkańców[211]
oddanie do użytku szkoły podstawowej na Kapuściskach (ul. Bohaterów Westerplatte), budowa Zespołu Szkół Mechanicznych na Miedzyniu (ul. Słoneczna) i Zespołu Szkół Spożywczych i Rolniczych przy ul. Toruńskiej[6]
w Bydgoszczy studiuje 4,6 tys. osób, w tym 3,7 tys. na ATR i 0,8 tys. na WSN[183]
czynnych zawodowo jest 150 tys. mieszkańców, w tym 65 tys. kobiet[6]; liczba dojeżdżających do pracy spoza miasta wynosi 14 tys., tj. 20% ogółu zatrudnionych w przemyśle Bydgoszczy[141]
połowa centralnie planowanych dla Bydgoszczy nakładów inwestycyjnych dotyczy przemysłu, 22% gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, 11% transportu, tylko 3% oświaty, kultury i nauki, a 2% ochrony zdrowia[6]
3 maja rozpoczęcie budowy osiedla Wyżyny w dwóch pierwszych sektorach B1 i B2; wykonawcą jest Bydgoski Kombinat Budowy Domów (B1) i Bydgoskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Miejskiego (B2)[213]; w listopadzie zostaje oddany do użytku pierwszy blok mieszkalny[214]
12 maja I sekretarz KC PZPREdward Gierek w towarzystwie I sekretarza KW PZPR Józefa Majchrzaka zwiedza Pomorskie Zakłady Budowy Maszyn Makrum[213]
9 lipca września nowym przewodniczącym Prezydium Miejskiej Rady Narodowej (po Kazimierzu Maludzińskim) zostaje Franciszek Lech (do 1973)[6]
23 lipca podpisanie umowy o współpracy partnerskiej Bydgoszczy z miastem KragujevacSerbia[164]; efektem współpracy jest m.in. ul. Bohaterów Kragujewca na Wyżynach i ul. Bydgoska w Jugosławii[151]
w lecie akcja kulturalna „Bydgoszcz 71”, polegająca na występach i koncertach amatorskich zespołów w muszli koncerowejparku Ludowego; frekwencja wynosi 190 tys. widzów, a liczba zespołów: 91[215]
15 lutego konferencja zatwierdzająca budowę Parku Kultury i Wypoczynku na terenie dawnego folwarku Myślęcinek[181]; obszar 500 ha podzielony jest na sektory: parkowo-leśny, sportowo-rekreacyjny, wystawowo-dydaktyczny, usług centralnych oraz park rozrywki[221]
3 września na stadionie Zawiszy odbywają się Centralne Dożynki z udziałem około 45 tys. gości z całego kraju; na trybunie honorowej zasiadają: I sekretarz KC PZPREdward Gierek, przewodniczący Rady PaństwaHenryk Jabłoński, prezes Rady Ministrów Piotr Jaroszewicz, pierwsi sekretarze komitetów wojewódzkich PZPR z całego kraju oraz delegacje zagraniczne m.in. z Czerkas; południu w Myślęcinku odbywa się wystawa rolnicza (pawilony służą wystawom do lat 90. XX w.), a na kilku osiedlach – festyny dla mieszkańców[220]
26 października radni fordońscy stosunkiem głosów 15-2-1 przyjmują projekt przyłączenia Fordonu do Bydgoszczy[169] miasteczko liczy 8,7 tys. osób, a jedna piąta mieszkańców dojeżdża do pracy do Bydgoszczy[169]
Jan Wróblewski z Bydgoszczy zdobywa tyuł mistrza świata w szybownictwie (klasa standard) na zawodach w USA; Bydgoszcz staje się na kilka lat najsilniejszym ośrodkiem gimnastyki w kraju; Zawisza zdobywa drużynowo i indywidualnie (Andrzej Szajna) mistrzostwa Polski; Elżbieta Kowalewska z Zawiszy zostaje mistrzem Europy w strzelectwie[142]
oddanie do użytku szkoły podstawowej na Skrzetusku (ul. Karłowicza), otwarcie VII Liceum Ogólnokształcącego na os. Leśnym (pierwsze w mieście o profilu sportowym)[6]
dwa przedsiębiorstwa w Bydgoszczy przekraczają zatrudnienie 5 tys. osób: Romet – 8,2 tys. i Zachem – 5,7 tys. (w województwie ponadto Elana w Toruniu i Stomil w Grudziądzu)[141]
1973
1 stycznia przyłączenie do Bydgoszczy Fordonu (tarasu dolnego – obszar 830 ha)[6]
4 stycznia ukazuje się pierwszy numer tygodnika społeczno-kulturalnego „Fakty” (następca „Pomorza” 1955–1972, red. Jan Górec-Rosiński)[6]
30 stycznia zgoda władz na budowę kościoła dla Wyżyn i Kapuścisk[29]; Służba Bezpieczeństwa ocenia, że na 91 bydgoskich duchownych, 12 jest negatywnie ustosunkowanych do PRL i poddaje ich obserwacji[212]
1 września oddanie do użytku pierwszej szkoły podstawowej na Wyżynach (kolejne dwie powstają w 1974 i 1979), otwarcie VIII Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Kcyńskiej, przeniesienie IV LO do nowego budynku przy ul. Gdańskiej[6]
ukończenie budowy osiedla Bartodzieje I i II wraz z osiedlem przy ul. Żmudzkiej (10 tys. osób) złożonego z budynków 11-kondygnacyjnych[230]
rozpoczęcie budowy alei Wojska Polskiego z Kapuścisk do Błonia[6]; budowa drugiego toru linii tramwajowej wzdłuż ul. Szpitalnej oraz pętli końcowej przy ul. Glinki[85]
25 lutego obraduje I Bydgoski Sejmik Kultury, który postuluje m.in. integrację instytucji kulturalnych[133]; 1 maja ukazuje się po raz pierwszy Bydgoski Informator Kulturalny[232]
8 kwietnia Spółdzielcze Zrzeszenie Budowy Domków Jednorodzinnych rozpoczyna budowę 140 domków dla pracowników resortu budownictwa na osiedlu Glinki[204]
18 lipca wmurowanie kamienia węgielnego pod szpital im. dr. Biziela; decyzja o budowie Szpitala Wojskowego; rozbudowa Szpitala Wojewódzkiego im dr. A. Jurasza dla potrzeb tworzącej się Akademii Medycznej; w ramach reformy służby zdrowia powstaje Wojewódzki Szpital Zespolony, w którego skład wchodzą szpitale: im dr A. Jurasza, Obserwacyjno-Zakaźny, Dziecięcy oraz Gruźlicy i Chorób Płuc[25]; powstaje Ośrodek Intensywnego Nadzoru Kardiologicznego, jeden z pierwszych w Polsce[75]
20 lipca otwarcie Młodzieżowego Domu Kultury nr 1 przy ul. Baczyńskiego na Kapuściskach[6]
22 lipca otwarcie Pałacu Młodzieży (Młodzieżowy Dom Kultury, Techniki i Sportu), najważniejszej placówki nauczania i wychowania pozaszkolnego w Bydgoszczy i województwie[6]; już przed oficjalnym otwarciem pracuje tu 119 zespołów zrzeszających 2,5 tys. młodzieży w wieku od 5 lat do klasy maturalnej
20 sierpnia powołanie Wyższej Szkoły Pedagogicznej[235]
23 września uchwała WRN o rewaloryzacji zespołu staromiejskiego w Bydgoszczy, która obejmuje m.in. uporządkowanie sieci handlowej, remonty fasad budynków; rewaloryzację Wyspy Młyńskiej; do 1980 remonty prowadzone są na ul.: Jezuickiej, Przyrzecze, Długiej, Mostowej, Starym Rynku; w parterach kamienic lokowane są m.in. „Moda Polska”, „Pollena”, „Cepelia”, kwiaciarnie WPHS, cukiernie „Jutrzenka”, kawiarnie itp.[204]; następuje likwidacja trakcji tramwajowej z obszaru Starego Miasta i wyprowadzenie jej na obrzeża (ul. Focha, Jagiellońska, Bernardyńska); likwidacja ruchu kołowego na ul. Długiej i Starym Rynku, przekształcenie w deptaki ul. Mostowej i Magdzińskiego[236]
powstanie Wyższej Szkoły Pedagogicznej z przekształcenia Wyższej Szkoły Nauczycielskiej[238]
w Bydgoszczy powstaje pierwsza sekcja lotniarska w Polsce[94]
oddanie do użytku Wojewódzkiej Komendy Milicji Obywatelskiej przy ul. Powstańców Wlkp. według proj. arch. Tadeusza Czerniawskiego(otrzymał tytuł Mister Budownictwa)[238]
rozpoczęcie budowy osiedla Bartodzieje III złożonego z budynków 5-kondygnacyjnych produkcji Bydgoskiego Kombinatu Budowlanego „Wschód”[230]
modernizacja ul. Chodkiewicza; powstaje dwutorowa linia tramwajowa zakończona pętlą przy ul. Wybickiego[85]
zainicjowanie współpracy partnerskiej między Bydgoszczą, a miastem Pitești w Rumunii; kontakty odbywają się tylko na szczeblu władz partyjnych[151]
w kartotekach milicyjnych odnotowanych jest 1109 „pasożytów społecznych”, tzn. ludzi unikających nauki i pracy, alkoholików, recydywistów lub opozycjonistów kontestujących PRL[239]
bydgoska redakcja telewizyjna wykazuje dużą aktywność; w ogólnopolskich programach w 1974 ukazuje się 1100 bydgoskich materiałów filmowych[163]
pierwsze symptomy kryzysu gospodarczego, po kilku latach nadmiernych inwestycji występują opóźnienia na 25% placach budów, załamywanie równowagi pieniężnej powodujące braki na rynku (kolejki, braki mięsa i innych artykułów spożywczych)[240]; władze podwyższają ceny wyrobów alkoholowych o 25–40%[239]
1975
19 stycznie przekazanie do użytku Pałacu Młodzieży[241]
11 lutego konferencja I sekretarza KW PZPR Józef Majchrzaka, w której nakreśla problemy województwa bydgoskiego: zaległości w wykonaniu planów produkcyjnych cukru (bydgoskie słynie z produkcji tego wyrobu), stały brak równowagi rynkowej, brak materiałów, narzędzi, mocy przerobowych, opóźnienia w oddawaniu obiektów, niedoinwestowanie transportu; zaległości w budownictwie przemysłowym[240]
13 lutego obraduje II Bydgoski Sejmik Kultury, który postuluje m.in. utworzenie filii teatru lalkowego i klasy baletowej w średniej szkole muzycznej[133]
pierwsza edycja „Bydgoskich Teatraliów” (od 1977 Przegląd Amatorskich Teatrów Małych Form)[6]
29 marca oddanie do użytku nowego dworca autobusowego PKS przy ul. Jagiellońskiej według projektu Biura Projektów Zaplecza Samochodowego we Wrocławiu[242]
władze centralne PZPR nakazują Bydgoszczy przekazanie na rzecz Piły prawa do kontaktów partnerskich partyjno-państwowych z miastem Schwerin w NRD; pozostają jedynie kontakty sportowe i kulturalne[151]
18 czerwca oddanie do użytku strzelnicy sportowej przy ul. Toruńskiej 30[242]
w Bydgoszczy studiuje 11,1 tys. osób, w tym 6,3 tys. na ATR, 4,7 tys. na WSP[183]; liczba absolwentów uczelni bydgoskich (1479) jest wyższa, niż absolwentów UMK w Toruniu (985); trend umacnia się w kolejnych latach[141]
7 września na Kanale Bydgoskim odbywają się XXII Wędkarskie Mistrzostwa Świata z udziałem 80 zawodników z 16 krajów[245]
25 listopada rozpoczyna działalność „Dom Sztuki Ludowej” prowadzony przez Cepelię, trzeci po Szczecinie i Gdyni, oddany do użytku w ramach rewaloryzacji bydgoskiej starówki[242]
ukończenie drogowego Węzła Grunwaldzkiego; w miejsce zlikwidowanego węzła torowego przy ul. Świętej Trójcy powstaje dwutorowa linia tramwajowa wzdłuż ul. Focha; kilka lat później z węzłem połączona jest ul. Królowej Jadwigi[85]
ukończenie budowy wschodniej części osiedla Leśnego złożonej z budynków 5- i 11-kondygnacyjnych[96]
następuje ukończenie budowy nowego budynku Komitetu Miejskiego PZPR przy ul. Jagiellońskiej[246]
Zakłady Rowerowe Predom-Romet zatrudniają 8026 osób będąc największym przedsiębiorstwem w województwie bydgoskim; rowery i motorowery z zakładu znane są w całej Polsce i w krajach socjalistycznych, eksport prowadzony jest także do niektórych krajów zachodnich[105]
narastają problemy gospodarki socjalistycznej wynikające z braku konkurencji na rynku pracy: brakoróbstwa, marnotrawstwa, małej wydajności pracy, absencji pracowników, kradzieży, biurokracji[105]; problemem jest niska jakość wyrobów, gdyż szwankuje nadzór, występuje duża fluktuacja kadr, stosowane są wadliwe lub zastępcze materiały; wobec braku przymusu ekonomicznego załogi nie są zainteresowane zwiększaniem wydajności pracy, ani wysoką jakością wyrobów[240]
1976
4 marca obraduje III Bydgoski Sejmik Kultury, który postuluje m.in. utworzenie impresariatu w dziedzinie imprez artystycznych[133]; ma miejsce pierwsza Bydgoska Wiosna Poetycka[94]; latem w hali Astorii występuje brytyjski zespół muzyki pop i country rockSmokie[217]
w marcu powołanie Społecznego Komitetu Budowy Toru Kartingowego; praca odbywa się przez 3 lata w czynie społecznym przedsiębiorstw, szkół i mieszkańców[234]
23 czerwca wystąpienie w telewizji premiera Piotra Jaroszewicza, który zapowiada podwyżki cen; wobec akcji protestacyjnych w 97 zakładach w kraju, a zwłaszcza strajków w Ursusie, Płocku i Radomiu, rząd 25 czerwca wycofuje podwyżki; w Bydgoszczy następuje masowy wykup towarów w sklepach, przerwy w pracy w dwu zakładach (Stomil i Ema-Apator), wzmożenie inwigilacji społeczeństwa przez SB i MO, represje wobec 85 osób w Stomilu[240]
26 czerwca na Starym Rynku odbywa się reżyserowany przez funkcjonariuszy PZPR wiec poparcia dla Edwarda Gierka; według danych partii bierze w nim udział 20 tys. osób; 28 czerwca wiece mają miejsce w niektórych zakładach bydgoskich[240]
6 lipca zatwierdzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennegodzielnicy Fordon; docelowe zasiedlenie ma wynieść 160 tys. mieszkańców, w tym 87 tys. na dolnym tarasie w 5 osiedlach i 73 tys. na tarasie górnym w 4 osiedlach[216]; na 8% powierzchni dzielnicy planowana jest budowa wieżowców 24-kondygnacyjnych[249]
13 lipca otwarcie zakładu mleczarskiego na Osowej Górze[247]; oddanie do użytku oczyszczalni ścieków dla potrzeb dzielnicy składowo-przemysłowej Osowa Góra
21 lipca oddanie do użytku Szpitala XXX-lecia PRL przy ul. K. Ujejskiego[250]
4 sierpnia powstaje Międzynarodowy Hotel Studencki w akademiku WSP przy ul. Łużyckiej 24[247]
ukończenie budowy osiedla Kapuściska III (5 tys. osób) na południe od al. Wojska Polskiego[197]
latem i jesienią perturbacje w gospodarce miasta: brak cukru i mięsa, natychmiastowy wykup towarów, które pojawiają się w sklepach; wprowadzenie kartek na cukier; rozpoczyna się kryzys w przemyśle, inwestycjach, budownictwie[240]
w Bydgoszczy funkcjonują 34 biblioteki (z filiami), a liczba wypożyczeń sięga 1,3 mln rocznie; działają 4 teatry i instytucje muzyczne (2 tys. przedstawień, 719 tys. widzów); w 16 kinach seanse ogląda 1,6 mln osób rocznie[183]
następuje ukończenie budowy 9-kondygnacyjnego budynku dyrekcji Bydgoskich Fabryk Mebli przy ul. Jagiellońskiej[252]
duże przedsiębiorstwa (np. Zachem, Makrum, Romet, ZNTK) posiadają bogatą infrastrukturę pozaprodukcyjną, co nie byłoby możliwe w gospodarce rynkowej np. własne gospodarstwa rolne, zakłady żywienia zbiorowego, ośrodki wypoczynkowe, zakładowe osiedla mieszkaniowe, hotele robotnicze, transport osobowy, szkoły przyzakładowe, sklepy, przychodnie, żłobki, przedszkola, ogrody działkowe[141]
brakoróbstwo w niektórych zakładach; odbiorca z RFN wycofuje do Polski 9 wagonów towaru z Bydgoskich Fabryk Mebli wskutek wad i niekompletności wyrobow (brak drzwi, szuflad); straty 12 ton wadliwie wykonanych barwników w Zachemie; zepsucie dużych partii nietrwałej żywności wskutek wyłączeń prądu itp.[240]; zapewniony zbyt wyrobów niezależnie od ich jakości zniechęca do unowocześniania produkcji[105]
narasta kryzys mięsny, województwo bydgoskie jest zaliczane do II strefy zaopatrzenia, poszkodowane wobec np. Warszawy; mięso jest towarem deficytowym, co wynika z braku równowagi rynkowej, zbiurokratyzowanego centralnego rozdzielnictwa, ograniczeń indywidualnego rolnictwa na rzecz PGR-ów, brakami pasz oraz powierzchni chłodniczych; wędliny najbardziej poszukiwane (szynki, balerony) w znikomej ilości są kierowane na rynek bydgoski i przeznaczone głównie dla nomenklatury (partia, służby siłowe, wojsko)[240]
w Bydgoszczy w 1976 oddanych jest 4,5 tys. nowych mieszkań, co jest maksymalną liczbą w okresie powojennym; w kolejnych latach plany budownictwa nie są już dotrzymywane[6]
1977
19 stycznia rozpoczęcie prac przy budowie mostów Solidarności (pasmo tramwajowe oraz jezdnia północna) przez Płockie Przedsiębiorstwo Robót Mostowych[253]
ukończenie budowy osiedla Kapuściska IV (1,3 tys. osób)[197]; rozpoczyna się budowa osiedli: Szwederowo Południe, Wzgórze Wolności oraz Kapuściska V (2 tys. osób), gdzie bloki buduje Spółdzielnia Mieszkaniowa „Jedność”; powstaje koncepcja osiedla Szwederowo Północ[256]; na Wyżynach mieszka 33 tys. ludzi; problemem są braki ciepłej wody i niedogrzewanie mieszkań[253]
miasto uchwala „Program Rozwoju Urządzeń Komunalnych w mieście Bydgoszczy do 1990”, w którym zakłada się przejście trakcji tramwajowej z toru wąskiego (1000mm) na normalny (1435mm) m.in. na górnym tarasie miasta od Zachemu do Błonia[85]; komunikacja z Bydgoszczy do Fordonu ma odbywać się poprzez Szybką Kolej Miejską rozdzieloną na dwie linie: wzdłuż linii kolejowej oraz od ul. Toruńskiej poprzez Brdę i ul. Witebską[85]
oddanie do użytku ronda Wielkopolskiego (projekt Janusz Budkiewicz)[257].
wprowadzenie budowy Opery w Bydgoszczy do budżetu centralnego; wkrótce potem premier Piotr Jaroszewicz wstrzymuje inwestycję ze względów oszczędnościowych, jednak decyzji tej nie podporządkowuje się I sekretarz KW PZPR Józef Majchrzak, który nakazuje kontynuowanie budowy, narażając się zwierzchnikom z Warszawy[227]
zakłady przemysłowe emitują codziennie do Brdy 125 tys. m³ ścieków, których stężenie na miejskim odcinku rzeki wynosi 1:15; Zachem emituje do Wisły 90 tys. m³ ścieków oczyszczonych tylko mechanicznie, a na 60 ha zakładu znajduje się obszar klęski ekologicznej[102]
codziennie ze środków masowej komunikacji w Bydgoszczy korzysta pół miliona pasażerów na 10 liniach tramwajowych i 18 autobusowych[253]
21 grudnia otwarcie Domu Kultury „Bartosz” Spółdzielni Mieszkaniowej Zjednoczeni na Bartodziejach[261]
inauguracja Sceny Studyjnej przy Teatrze Polskim; założenie Wojewódzkiego Klubu „Melpomena” (od 1979 Bydgoskie Towarzystwo Teatralne); odbywają się I Bydgoskie Spotkania Teatralne[94] oraz pierwsze ogólnopolskie Bydgoskie Dni Literatury[6]
w styczniu i lutym trwa zima stulecia w Polsce; Lotnicze Pogotowie Ratunkowe w Bydgoszczy transportuje chorych z zasypanych śniegiem wsi do szpitali, dowozi żywność, ratuje osoby uwięzione w zaspach[262]
22 lipca oddanie do użytku wantowej kładki dla pieszych nad Brdą przy ul. Krakowskiej – dar dla miasta od Pomorskiego Zjednoczenia Budownictwa Przemysłowego[116]
16 czerwca powstaje Galeria Autorska Jana Kai i Jacka Solińskiego – jedna z pierwszych prywatnych galerii sztuki w Polsce[266]
oddanie do użytku szkoły podstawowej nr 3 przy ul. Nałkowskiej (Szwederowo)[271] oraz Domu Zdrowia Budowlanych przy ul. Karłowicza (ob. Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy)[25]
problemem w Bydgoszczy i w Polsce jest powszechne spożywanie alkoholu w zakładach pracy, ok. 10% społeczeństwa cierpi na chorobę alkoholową[uwaga 4], wydatki na alkohol w latach 1970–1980 wzrastają czterokrotnie, alkoholizm jest głównym czynnikiem kryminogennym[239]
Bydgoszcz jest najakatywniejszym ośrodkiem esperanto w Polsce, oddział Polskiego Związku Esperantystów obejmuje 4 województwa; działa tu 6 kół (1,1 tys. członków), lektorat przy ATR, esperancki zespół wokalno-muzyczny przy WSP, klub „Esperanto” przy ul. Curie-Skłodowskiej, ogólnopolskie Biuro Międzynarodowej Turystyki Esperanckiej „Esperantotour”; w kwietniu corocznie organizowane są Esperanckie Dni Bydgoszczy[125]
20–21 sierpnia strajki w zakładach: Polon-Alfa i Modus; pracownicy domagają się poprawy zaopatrzenia rynku oraz usamodzielnienia związków zawodowych[274]
25 sierpnia prewencyjne aresztowanie Jana Rulewskiego – przewodniczącego Związku Zawodowego Metalowców w Zakładach Rowerowych Romet[274]
31 sierpnia spotkanie prezydenta miasta Wincentego Domisza z przedstawicielami Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, który jest reprezentantem 40 zakładów pracy[275]; na wieść o podpisaniu Porozumień Sierpniowych wszystkie zakłady rozpoczynają pracę[274]
3 września na czele Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych staje Jan Rulewski, a zastępcą z końcem września jest Antoni Tokarczuk[275]
10 września powstają komitety założycielskie Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych „Solidarność”[275]; w zebraniach MKZ uczestniczy Stanisław Wałęsa, brat Lecha, mechanik zatrudniony w Zremb-Makrum w Bydgoszczy; w połowie września Międzyzakładowy Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” skupia 135 zakładów w Bydgoszczy[276]
23 września decyzją wojewody bydgoskiego Teatr Muzyczny otrzymuje nazwę Państwowa Opera w Bydgoszczy[273]; trwa budowa siedziby opery w zakolu Brdy
5 października Służba Bezpieczeństwa wprowadza swego informatora w otoczenie przywódców bydgoskiego MKZ, który do końca 1981 roku przekazuje służbom PRL cenne informacje, korzystając z bliskich relacji m.in. z Janem Rulewskim i Wałęsą (kolejni informatorzy zwerbowani są wiosną 1981)[274]
w Bydgoszczy na 4 uczelniach studiuje 11 tys. studentów, w tym ponad połowa na ATR[281]; liczba absolwentów uczelni bydgoskich (2289) jest wyższa, niż absolwentów UMK w Toruniu (1803)[141]
przemysł podlegający planowaniu centralnemu wytwarza 97% wartości produkcji przemysłu w Bydgoszczy (od 1955 jego udział rośnie z 86% do 97%)[6]; natomiast eksport z bydgoskich zakładów wynosi 13% całości produkcji; największymi producentami są zakłady: Zachem, Eltra, Telkom-Telfa, Modus, Kobra[6]; do Bydgoszczy dojeżdża do pracy 24 tys. osób, co stanowi 14% zatrudnionych[6]; w przemyśle elektromaszynowym zatrudnionych jest 50% (35 tys.) osób, w branży chemicznej 16% (11 tys., w tym ok. 6 tys. w Zachemie), spożywczej – 8%, włókienniczej – 7%, drzewnej – 5%[102]
Bydgoszcz posiada 550km ulic, z czego 52% ma nawierzchnię ulepszoną[6]; miasto dysponuje 8 hotelami z 960 miejscami[6]
22 stycznia zakłady bydgoskie uczestniczą w strajku ostrzegawczym, który ma wywrzeć nacisk na rząd w negocjacjach prowadzonych przez NSZZ „Solidarność” w sprawie wolnych sobót[274]
29 stycznia zjazd w Bydgoszczy Krajowej Rady Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność Chłopska” z udziałem delegacji z 19 województw, przedstawicieli „Solidarności Wiejskiej” z Poznania i Kalisza oraz Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność”[274]
13 lutego w Bydgoszczy odbywa się zjazd Tymczasowego Komitetu Porozumiewawczego Związku Zawodowego Rolników, który podejmuje uchwałę o utworzeniu jednego, ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność”; siedziba związku mieści się w Bydgoszczy; pomocy z ramienia NSZZ Solidarności robotniczej udzielają Jan Rulewski, Krzysztof Gotowski, oddelegowanym koordynatorem do spraw rolników jest Mariusz Łabentowicz[274]
8 marca odbywa się Wojewódzki Zjazd Kółek Rolniczych, konkurencyjny do odbytego 23 lutego zjazdu Kółek i Organizacji Rolniczych kontrolowanych przez władze, rodzi się ostry konflikt między oboma organizacjami, z których każde uznaje się za faktycznego reprezentanta rolników[278]
16 marca zajęcie przez kilkuset rolników zrzeszonych w NSZZ „Solidarność” siedziby wojewódzkiej ZSL w Bydgoszczy (Dworcowa 87), zawiązuje się Ogólnopolski Komitet Strajkowy rolników pod kierownictwem Romana Bartoszcze, który domaga się m.in. uznania przez władze NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych oraz uniezależnienia od władz partyjnych Związku Kółek i Organizacji Rolniczych; władze ściągają oddziały specjalne MO, MSW i ZOMO; operacja „Noteć” polegająca na siłowym wyprowadzeniu rolników jest wstrzymana ze względu na sprzeciw działaczy ZSL; strajkujących odwiedza m.in. biskup Jan Michalski, Anna Walentynowicz, Jan Kułaj[274]
19 marca w Urzędzie Wojewódzkim odbywa się sesja Wojewódzkiej Rady Narodowej poświęcona gospodarce żywnościowej z udziałem m.in.: wicepremiera Stanisława Macha, sekretarza ZSLJerzego Grzybczaka, specjalnego wysłannika prymasa Polski prof. Romualda Kukołowicza oraz po raz pierwszy – delegacji MK NSZZ „Solidarność”[282]; przewodniczący Edward Berger przedwcześnie kończy sesję, nie dopuszczając do głosu przedstawicieli Solidarności robotniczej i chłopskiej (co im obiecano), a po ich protestach następuje (zaplanowane w operacji „Sesja” WUSW)[274] ciężkie pobicie przez przebranych po cywilnemu funkcjonariuszy ZOMO: Jana Rulewskiego, Mariusza Łabentowicza i 68-letniego Michała Bartoszcze (obaj w stanie ciężkim, Bartoszcze w stanie krytycznym); przed gmachem kilkutysięczny tłum ludzi rozpraszają oddziały ZOMO[274]; prowokacja bydgoska ma oddźwięk ogólnopolski; ZSRR grozi wprowadzeniem do Polski wojsk Układu Warszawskiego, ćwiczących od 18 marca w manewrach „Sojuz 81”[274][283]
20 marca biskup Jan Michalski odwiedza w szpitalu pobitych działaczy „Solidarności”, Lech Wałęsa przybywa do Bydgoszczy i zapowiada ogólnopolski strajk protestacyjny; strajkuje już większość bydgoskich zakładów przemysłowych[274];
30 marca porozumienie warszawskie NSZZ „Solidarność” z władzami, z udziałem przedstawicieli episkopatu kończące kryzys bydgoski[274]
17 kwietnia porozumienie strajkującego od miesiąca Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych z delegacją rządową; przybyły do BydgoszczyStanisław Ciosek godzi się na rejestrację związku (co ma miejsce 12 maja), który jest pierwszym w ustroju socjalistycznym oddolnie zorganizowanym związkiem zawodowym rolników, na podobieństwo robotniczego NSZZ „Solidarność”[274]
w połowie czerwca Region Bydgoski NSZZ „Solidarność” zrzesza 275 tys. członków, w tym 169 tys. w Bydgoszczy oraz 746 komisji zakładowych, w tym 369 w Bydgoszczy[284]
5–7 września bunt w Areszcie Śledczym w Bydgoszczy, więźniowe opanowują 4 oddziały aresztu; jako mediator przybywa biskup Jan Michalski[286]
11 września oddanie do użytku Ośrodka Rehabilitacji i Szkolenia Zawodowego Niewidomych przy ul. Powstańców Wlkp.[282]
25 września powołanie Komisji do Walki ze Spekulacją i Nadużyciami w Handlu, która ma kontrolować placówki handlowe i karać „spekulantów”; jest to remedium władz na permanentne niedobory na rynku, wynikające z wad gospodarki socjalistycznej[54]
w grudniu bydgoska wojewódzka organizacja PZPR liczy 94 tys. członków, o 12 tys. mniej niż przed Sierpniem 1980; o 40% zmniejsza się liczba członków ZSMP i ZHP[287]
oddanie do użytku w Al. Powstańców Wielkopolskich 8 gmachu Oddziału Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Oddziału Weterynarii i Wojewódzkiego Zakładu Weterynarii (otrzymał tytuł Mister Budownictwa za lata 1980–1981)[238].
miejska organizacja PTTK liczy 7 tys. członków; działają kluby: turystów pieszych „Piętaszki”, turystów górskich, narciarski, kolarski „Turkole”, motorowy, kajakowy, motorowodny, żeglarski „Hals”; w ponad 2 tys. imprez turystycznych bierze udział 49 tys. osób[104]
Zakłady Rowerowe Romet są największym przedsiębiorstwem w Bydgoszczy i województwie; posiadają 8 tys. pracowników, 16 wydziałów produkcyjnych, ośrodek badawczo-rozwojowy w Bydgoszczy, zakłady pomocnicze m.in. w Poznaniu, Jastrowiu, Wałczu, Kowalewie; produkują ok. 1 mln rowerów, 150 tys. motorowerów, 20 tys. motorynek rocznie; 20–30% produkcji przeznaczanej jest na eksport[173]
Noteć, Kanał Bydgoski, Brda i Wisła na odcinku miejskim prowadzą wody pozaklasowe; przekroczone są normy emisji pyłów i gazów, hałasu, zanieczyszczenia ołowiem ze spalin; brak funduszy, rozwiązań technicznych i wykonawstwa ogranicza możliwości budowy oczyszczalni ścieków i urządzeń odpylających[290]
17 kwietnia oddanie do użytku mostów Solidarności – części północnej (prefabrykaty zespolone)[116]
3 maja nielegalna demonstracja podziemnych struktur „Solidarności”; przed pomnikiem na Starym Rynku rozłożona jest flaga z napisem „Solidarność”, a następnie formuje się pochód z udziałem ok. 1 tys. osób do kościoła św. Wincentego à Paulo, gdzie odbywa się msza św.[287]
we wrześniu internowanie 10 opozycjonistów z Bydgoszczy związanych ze zdelegalizowaną „Solidarnością”, którzy nie zostali aresztowani w grudniu 1981[288]
we wrześniu liczba członków bydgoskiej wojewódzkiej organizacji PZPR zmniejsza się do 85 tys. osób, o 8 tys. mniej niż przed grudniem 1981, skreślanie z listy członków PZPR dotyczy głównie osób z Bydgoszczy[287]
16 listopada dekret prymasa Polski kard. Józefa Glempa o powołaniu biskupa pomocniczego Jana Nowaka na Wikariusza Biskupiego miasta Bydgoszczy rezydującego przy farze[293]
oddanie do użytku budynku Instytutu Nauczania Początkowego i Wychowania Przedszkolnego[295].
oddanie do użytku nowego budynku SP nr 21 przy ul. Karpackiej (Wzgórze Wolności)[271]
opracowanie projektu siedlisk roślinnych Ogrodu Botanicznego w Myślęcinku przez prof. Edwarda Bartmana z SGGW w Warszawie; trwają prace przy urządzeniu stawów kaskadowych na Strudze Myślęcińskiej[56]; w dawnych zabudowaniach folwarkuMyślęcinek powstaje Ośrodek Rekreacji Konnej[280]
1 maja oprócz legalnego pochodu pierwszomajowego z udziałem ok. 80 tys. osób, formuje się nielegalny kilkutysięczny pochód, zorganizowany przez podziemne struktury „Solidarności”, zatrzymany przez funkcjonariuszy ZOMO[287]
3 maja msza św. za Ojczyznę w kościele Jezuitów z udziałem sympatyków „Solidarności”; kilkaset osób wznosi okrzyki, kilkadziesiąt osób jest aresztowanych przez SB i MO[287]
oddanie do użytku „Karczmy Słupskiej” projektu Stanisława Lejkowskiego (u zbiegu Alej 1 Maja i ul. J. Krasińskiego)[297].
oddanie do użytku SP nr 17 przy ul. Berlinga (Nowy Fordon)[271]; w dzielnicy mieszka już 3 tys. osób[298]
założenie Teatru Grzymały – sceny impresaryjnej Bydgoskiego Towarzystwa Teatralnego (do 1995 160 spektakli)[299]; powstaje również alternatywny „Trzeci Teatr w Drodze”, organizator w latach 1991–2001 plenerowych „Off Prezentacji Teatralnych”[300]
w lipcu pracownicy Zarządu II WSW w Bydgoszczy wpadają na ślad kilku grup podziemnej „Solidarności”, zajmujących się m.in. rozprowadzaniem nielegalnej prasy[287]
12 października odsłonięcie tablicy pamiątkowej upamiętniającej śmierć harcerzy Henryka Józefowicza oraz Rajmunda Pałubickiego zastrzelonych podczas manifestacji 1 maja 1945 roku[238].
ukończenie budowy linii tramwajowej z Wyżyn na Wzgórze Wolności (4,1km); tory przekuwane są z prześwitu normalnego na wąski (1000mm); rozebrane zostaje torowisko (szerokotorowe) na ul. Szubińskiej i na ul. Grunwaldzkiej[85]
1 września uruchomienie nowego miejskiego wysypiska śmieci w wyrobisku pożwirowym w Żółwinie-Wypaleniskach[172]; zamknięte jest składowisko odpadów w wyrobisku gliny przy ul. Inwalidów (12 ha)[306]
założenie Miejskiego Ośrodka Kultury – koordynatora i inicjatora imprez kulturalnych odbywających się w Bydgoszczy
zakończenie realizacji osiedli: Szybowników (2100 mieszkań) i Przylesie (2398 mieszkań) w Nowym Fordonie wznoszonych od 1985[169]; powstaje nowa SP nr 44 przy ul. Berlinga (Nowy Fordon)[271]
w oddziale wojewódzkim Polskiego Związku Esperantystów w Bydgoszczy jest zarejestrowana jedna trzecia wszystkich lektorów esperanta w Polsce (ok. 300) i ponad połowa pilotów wycieczek esperanckich; w Bydgoszczy wychodzi jedyny w kraju miesięcznik „Pola Esperantisto”, w 1989 powstaje hotel Esperanto (ob. hotel Pegaz); Bydgoszcz jest największym ośrodkiem turystyki esperanckiej na świecie; wyjazdy 18 tys. osób rocznie obsługuje 900 pilotów i przewodników[194]
6 marca po raz pierwszy od 7 lat odbywa się konferencja prasowa zwołana z inicjatywy działaczy „Solidarności”; sytuację przedstawia Antoni Tokarczuk, uczestnik obrad Okrągłego Stołu[321]
18 kwietnia powstaje Tymczasowy Zarząd Regionu NSZZ „Solidarność” z 65 komisjami zakładowymi i 30 tys. członków oraz Regionalny Komitet Obywatelski Lecha Wałęsy[276]
do Brdy odprowadzane są w większości bez oczyszczenia ścieki komunalne i przemysłowe; w trakcie budowy jest oczyszczalnia ścieków na Piaskach; ścieki z Fordonu trafiają nie oczyszczone do Wisły poprzez osadnik w starorzeczu; deficyt potrzeb cieplnych miasta wynosi 30%; nie może dojść do skutku budowa elektrociepłowni EC-IV w Fordonie[323]
Zachem należy do 50 zakładów w Polsce najbardziej zanieczyszczających środowisko; przekroczenia dopuszczalnych norm emisji do atmosfery notowanych jest dla 16 związków chemicznych m.in. nitrobenzenu, chlorowodoru, fenolu, toluenu, freonu[324]
Bydgoszcz wyprzedza Katowice i staje się 8 miastem w Polsce pod względem liczby mieszkańców[6]
27 maja pierwsze wolne wybory władz samorządowych; zwycięstwo odnosi Komitet Obywatelski i Społeczna Lista Solidarności[327]; 12 czerwca rada miejska wybiera Krzysztofa Chmarę na nowego prezydenta miasta o 4-letniej kadencji[325]
budowa al. 35-lecia PRL (ul. Solskiego) na Szwederowie, ronda Kujawskiego z przejściem podziemnym (prace przerwano) oraz dróg w Fordonie (ul. Andersa od 1983, ul. Twardzickiego i Pelplińska od 1988, ul. Piastowa od 1987)[328]
światowa organizacja turystyki esperanckiej Monda Turismo przenosi swą siedzibę do Bydgoszczy, gdzie od 1991 prowadzi Międzynarodowe Studium Turystyki i Kultury dla słuchaczy z całego świata[125]
18 października założenie Regionalnego Oddziału PTTK „Szlak Brdy” w Bydgoszczy, które jest sukcesorem rozwiązanego w 1990 oddziału wojewódzkiego; zajmuje się utrzymaniem szlaków wodnych, pieszych i rowerowych w dorzeczuBrdy i Wdy, organizacją imprez turystyczno-krajoznawczych w Borach Tucholskich, Pojezierzu Pomorskim i Kociewiu, prowadzeniem stanic wodnych wzdłuż Brdy; dysponuje Regionalną Pracownią Krajoznawczą z biblioteką[332]
w listopadzie Ministerstwo Przemysłu i Handlu wydaje decyzję w sprawie podziału bydgoskich Zakładów Chemicznych na Zachem (produkcja cywilna, 3400 pracowników) oraz Nitrochem (produkcja zbrojeniowa i specjalna, 600 pracowników)[329]
1 kwietnia wprowadzenie w Śródmieściu systemu płatnego parkowania samochodów[334]
27 kwietnia bankrutują Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra” (zał. 1876)[336]; zwolnienie większości pracowników Bydgoskiego Kombinatu Budowlanego „Wschód”[334]
w maju na stadionie Zawiszy odbywają się pierwsze w Polsce Międzynarodowe Targi Artykułów i Urządzeń dla Gastronomii, Handlu i Przetwórstwa Spożywczego „Polgastro”[334] oraz I Międzynarodowe Targi Urządzeń dla Wodociągów i Kanalizacji Wod-Kan[335], których organizatorem jest Izba Gospodarcza „Wodociągi Polskie” z siedzibą w Bydgoszczy, zrzeszająca kilkaset przedsiębiorstw w kraju[337]
29 sierpnia–1 września I Światowy Zlot Polonii Ziemi Bydgoskiej, w czasie którego powołany zostaje Światowy Związek Bydgoszczan (prezes Tadeusz Nowakowski)[335]
28 lutego powstaje Społeczny Komitet Powołania Uniwersytetu Bydgoskiego im. Kazimierza Wielkiego; w Wyższej Szkole Pedagogicznej pracuje ponad 100 profesorów, 148 doktorów i 251 magistrów; studiuje 6,5 tysiąca osób na 10 kierunkach i 14 specjalnościach[350]
4 września rozpoczęcie budowy kościoła Matki Bożej Częstochowskiej na Bartodziejach; a 6 grudnia kościoła bł. Michała Kozala na Prądach, gdzie erygowano nową parafię[29]; rewaloryzacja Cmentarza Starofarnego[350]
9 lutego wmurowanie aktu erekcyjnego pod Bydgoski Port Lotniczy, z udziałem ministra transportu[355]; od 10 lipca 1996 ruszają regularne połączenia pasażerskie do Warszawy[356]
19 kwietnia uroczystości 650-lecia Bydgoszczy, w których bierze udział ok. 200 gości z kraju i zagranicy, w tym prezydent RP Aleksander Kwaśniewski, ostatni prezydent na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski; przedstawiciele miast zaprzyjaźnionych oraz bydgoscy Niemcy z Wilhelmshaven[360]; odbywa się ok. 100 imprez, koncertów, wystaw, targów i turniejów; 6 września otwarcie Jubileuszowej Wystawy Gospodarczej[363]
17–19 maja na kartodromie odbywają się Kartingowe Mistrzostwa Europy[59]
ukończenie rewitalizacji Plant nad Kanałem Bydgoskim, która obejmuje odbudowę zieleni, alei spacerowych, przywrócenie oryginalnego wyglądu śluz IV i V (1994) i VI (1995); powstaje Stowarzyszenie Miłośników Kanału Bydgoskiego[365]
16–20 listopada w Bydgoszczy odbywa się spotkanie dyrektorów generalnych kolei z 25 państw świata[371]
15 grudnia otwarcie pierwszego w regionie lokalu Kentucky Fried Chicken (KFC)[372]; duński koncern Lexel A/S kupuje 41% akcji Zakładów Radiowych Eltra[371]
w Bydgoszczy zostaje założone Polskie Towarzystwo Udaru Mózgu[75]
7 stycznia na potrzeby Urzędu Miasta Bydgoszczy zaadaptowany zostaje dawny biurowiec „Telfy” przy ulicy Grudziądzkiej[382]
13 marca podpisanie umowy o współpracy partnerskiej Bydgoszczy z miastem CzerkasyUkraina[164]
23 marca szklane spichrze w Bydgoszczy uznane są za najbardziej udaną architektonicznie budowlę lat 90. XX w. w Polsce (ogólnopolski konkurs „Życie w architekturze”)[382]
6 lipca stadion Zawiszy otrzymuje sztuczne oświetlenie; 8 lipca odbywa się na nim Lekkoatletyczny Puchar Europy z udziałem 400 zawodników z 10 państw[384]
18 września powstają nowe centra handlowe: Castorama, Tesco (hala sprzedaży ok. 10 tys. m²)[389], a 2 listopada Auchan (18 tys. m², w tym hipermarket 12 tys. m² + galeria handlowa – 46 butików)[390]; towarzyszą temu budowy m.in. drugiej jezdni ul. Toruńskiej, Rejewskiego, Akademickiej, Jasinieckiej, bezkolizyjnego węzła drogowego na ul. Fordońskiej, przebudowa ronda Toruńskiego i placu Poznańskiego[386]; Castorama funduje budowę parku Dolina Pięciu Stawów w Bydgoszczy[328], a Auchan kładkę nad ul. Fordońską przy cmentarzu komunalnym[391]
w Bydgoszczy na 15 uczelniach studiuje 41 tys. osób, w tym 20 tys. na Akademii Bydgoskiej, 10 tys. na ATR, 3 tys. na Akademii Medycznej, ok. 7 tys. na uczelniach niepublicznych[392]
w lipcu modernizacja ul. Gdańskiej od ul. Śniadeckich do al. Mickiewicza, nad Młynówką powstaje bulwarWenecji Bydgoskiej; budowa kolejnego etapu trasy W-Z do ul. Zaświat; 25 października otwarcie nowej ul. Lewińskiego (2km) – alternatywnego połączenia Fordonu z centrum miasta[328]; projekt przebudowy mostu Pomorskiego otrzymuje dofinansowanie z programu Phare
9 stycznia przestaje ukazywać się Ilustrowany Kurier Polski, najstarszy dziennik regionu; 31 marca likwidacja kina „Polonia” (zał. 1926), 29 czerwca także kina „Pomorzanin” (zał. 1914) oraz kawiarni „Baśka” na Błoniu[398]
9 kwietnia otwarcie Galerii Pomorskiej (76 tys. m², w tym 8 tys. m² hala sprzedaży Carrefour; 150 butików, kręgielnia, później multipleks Helios)[400]; dzięki grantowi finansowemu powstaje druga jezdnia ul. Kamiennej[328]
19 stycznia Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w ramach unijnego Funduszu Spójności otrzymują 100 mln euro na modernizację sieci wodociągowej i kanalizacyjnej[406]; projekty „Bydgoski System Wodny i Kanalizacyjny I i II” realizowane do 2014 pozwalają całkowicie skanalizować miasto, odciąć dopływy zanieczyszczeń do Brdy i Wisły, rozbudować ujęcie wody na Czyżkówku i oczyszczalnie ścieków, oczyścić z osadów Brdę i Kanał Bydgoski
2 kwietnia śmierć Jana Pawła II; kościoły bydgoskie są pełne wiernych; miasto ogłasza żałobę; 3 kwietnia na Starym Rynku tłumy oddają hołd papieżowi; tysiące zniczy ustawione są wzdłuż alei Jana Pawła II[408]
25 listopada Bydgoszcz otrzymuje 42,5 mln zł na.budowę trasy W-Z oraz 3,7 mln na rewitalizację Wyspy Młyńskiej w ramach Programu Rozwoju Regionalnego UE na lata 2004–2008[406]
inauguracja turystycznych kursów zabytkowego taboru na liniach komunikacji miejskiej, m.in. tramwaju Herbrand (oferta poszerza się w kolejnych latach)[412]
16 grudnia powstaje Centrum Handlowe Glinki (hipermarket Carrefour oraz galeria 20 butików)[414]; dzięki grantowi finansowemu powstaje tunel pod al. Jana Pawła II i rondo Inowrocławskie
11–12 maja pierwsza Międzynarodowa Wystawa Lotnicza Air Fair na terenie Wojskowych Zakładów Lotniczych połączona z Targami Samolotów Lekkich i Ultralekkich (odbywa się corocznie)[413]
w Bydgoszczy zostaje sformowany Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych, któremu podlegają okręgi wojskowe, związki taktyczne i oddziały logistyczne w całym kraju
23 kwietnia otwarcie Centrum Handlowego Focus Mall (90 tys. m², dwupoziomowa galeria z 150 butikami, Cinema City, dwupoziomowy parking)[424]; oraz Galerii Fordon (7 tys. m²)[425]
w lipcu i sierpniu odbywa się pierwsze Bydgoskie Artystyczne Lato, cykl plenerowych imprez (koncertów, pokazów, performance, spektakli teatralnych i kinowych, kabaretów itd.)[427]
w lipcu pierwszy Bydgoszcz Buskers Festiwal – Międzynarodowe Spotkania Artystów Ulicznych na ulicach Bydgoszczy; na ul. Długiej ustawiony jest zabytkowy tramwaj służący jako punkt informacji turystycznej[85]; przy ul. Grodzkiej powstaje amfiteatr[423]
29 listopada oddanie do użytku zmodernizowanych wiaduktów Warszawskich oraz nowego odcinka trasy W-Z na od ul. Artyleryjskiej do Żeglarskiej z wiaduktem im. Witolda Pileckiego[413]
4 grudnia budowa pierwszego bydgoskiego loftu przy ul. Żupy[423]
przy 5 bydgoskich szkołach powstają pierwsze boiska Orlik 2012[413]
w lipcu pracownie architektoniczne z całego kraju opracowują koncepcję nowoczesnej zabudowy zachodniej pierzei i zagospodarowania płyty Starego Rynku[413]
27 listopada–4 grudnia w Operze Nova oraz bydgoskim Centrum Kongresowym odbywa się przeniesiony z Łodzi Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Plus Camerimage z udziałem 1000 postaci światowej kinematografii, studentów 100 szkół filmowych z całego świata, 300 akredytowanych dziennikarzy[434]
Wyspa Młyńska otrzymuje nominację w konkursie „Polska Pięknieje – 7 Cudów Funduszy Europejskich”[413]
rozwój sektora IT i Business Process Outsourcing w Bydgoszczy: Alcatel-Lucent organizuje Globalne Centrum Zarządzania Sieciami (100 zatrudnionych); Sunrise System (partner Google) inwestuje 70 mln zł i tworzy 150 nowych miejsc pracy[413]
park rozrywki w Myślęcinku wzbogaca się o Zaginiony Świat – park z modelami dinozaurów i muzeum paleontologicznym; trwa również przebudowa promenady parkowej[413]
7–22 kwietnia pierwszy Europejski Festiwal Rozrywki na Rybim Rynku i placu Solnym; atrakcją jest m.in. 50-metrowy diabelski młyn, skąd można podziwiać panoramę miasta[413]
27 października odbywa się spotkanie ok. 100 konsulów honorowych z całej Polski, reprezentujących 50 państw z ministrem spraw zagranicznych Radosławem Sikorskim[413]; Konsulat Honorowy Niemiec w Bydgoszczy otwiera Małą Bibliotekę Prawa Niemieckiego[413]
Bydgoszcz obok szkockiego Edynburga i kanadyjskiego Richmond jest laureatem konkursu Światowej Organizacji ds. Wypoczynku[413]
ukończenie rozbudowy infrastruktury Bydgoskiego Parku Przemysłowo-Technologicznego w nowe sieci i drogi na powierzchni 73 ha (44 mln zł, z czego 15,6 mln z UE); w BPPT inwestuje 15 firm (1000 miejsc pracy) z nakładem 300 mln zł; w październiku Rada Miasta zwalnia inwestorów z podatku od nieruchomości[uwaga 11][413]
rusza wieloletni Program Inicjatyw Lokalnych 25/75, w którym mieszkańcy mogą współfinansować zadania publiczne gminy, przyspieszając ich realizację[413]
w lutym inauguracja Uniwersyteckiego Centrum Kultury i Mediów przy UKW[413]; w grudniu otwarcie Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej przy Wyższej Szkole Gospodarki; na uczelni studiuje ok. 400 studentów ukraińskich[413]
21 maja otwarcie Parku Aktywnej Rehabilitacji i Sportu (PARiS) przy Centrum Onkologii[447]; 7 listopada szpital zajmuje 1 miejsce w kraju w kategorii jakości opieki medycznej w rankingu Rzeczpospolitej i Centrum Monitorowania Jakości Ochrony Zdrowia[447]
w listopadzie rozbudowa bydgoskiej fabryki Unilever z 10 nowymi liniami produkcyjnymi[447]; powstaje Bydgoski Klaster Informatyczny, skupiający podmioty z branży IT; drugi raz z rzędu w gronie najlepszych pracodawców znajduje się Atos IT Services w Bydgoszczy[413]
w grudniu działalność gospodarczą lub inwestycję na terenie Bydgoskiego Parku Przemysłowo-Technologicznego (280 ha) prowadzi 57 podmiotów (1,5 tys. zatrudnionych); inwestują m.in. MMP Neupack, Airon Investment, GreKa, Mac-Graf, Metalbark i Metalcynk (łącznie 50 tys. m², nakłady 250 mln zł); BPPT wygrywa w kategorii „Park Technologiczny Roku” w konkursie FDI Poland Investors Awards[413]
Bydgoszcz wśród 10 najlepszych celów podróży w Polsce w 2013 według największej na świecie witryny turystycznej Tripadvisor[448]
8 kwietnia Bydgoszcz staje się siedzibą i liderem Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych dla Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Funkcjonalnego; środki na inwestycje to 154 mln euro; ZIT obejmuje 25 podmiotów, w tym miasta Bydgoszcz i Toruń oraz 11 gmin z bydgoskiego obszaru funkcjonalnego i 9 gmin z obszaru toruńskiego[413]
15 maja Zjazd Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej, połączony z jubileuszem 20-lecia Centrum Onkologii z udziałem 1000 lekarzy i marszałek Sejmu Ewy Kopacz[449], a 6 października Zjazd Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów, Chirurgów Głowy i Szyi, z udziałem 1300 specjalistów z Polski, Europy i USA[413]
15 maja według badania ruchu turystycznego z 2013 Bydgoszcz jest coraz lepiej postrzeganym miastem turystycznym, które zwiedza rocznie 280–480 tys. osób[413]
30 maja na ekrany wchodzi komedia Dżej Dżej kręcona w Toruniu i Bydgoszczy, wykorzystująca w fabule toruńsko-bydgoskie antagonizmy[449]
20 czerwca odsłonięcie pierwszego muralu w stylu retro na ścianie kamienicy przy ul. Królowej Jadwigi 9 (strony ogłoszeniowe z przedwojennych bydgoskich gazet)[449]
26 czerwca odsłonięcie w pełni zrekonstruowanej fontanny Potop[449]; 3 sierpnia odbywa się pierwszy koncert przy fontannie w ramach nowego, letniego festiwalu „Fontanna Muzyki”[449]
23–26 sierpnia na stadionie Zawiszy odbywają się X Ogólnopolskie Letnie Igrzyska Olimpiad Specjalnych z udziałem 1000 sportowców, 340 trenerów i opiekunów, 500 wolontariuszy i 130 sędziów[449]
29–30 października w Operze Nova obraduje III Kongres Transportu Publicznego, z udziałem 400 osób; jednym z tematów jest projekt szybkiej kolei BiT City[449]
24 listopada Skanska otwiera w Bydgoszczy oddział budownictwa inżynieryjnego, zatrudniający 200 pracowników[449]
w listopadzie w Bydgoszczy przebywa prezydent RP Bronisław Komorowski uczestnicząc w forum „Duża rodzina – dobre praktyki w samorządzie”, a premier Ewa Kopacz zwiedza Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz, które budują nową halę w miejscu przeniesionej zabytkowej tendrowni[413]
w Bydgoskim Parku Przemysłowo-Technologicznym zostają otwarte 2 zakłady: Cimat i Bims Plus (8 tys. m²); trwa budowa 7 przedsiębiorstw, m.in. Modus, Doka, Berthold Sichert, Airon Investment i innych[413]
w Bydgoszczy co roku oddawanych jest około 1000 nowych mieszkań; powstają budynki wysokie oraz kameralne osiedla w różnych lokalizacjach m.in. na Bartodziejach (240 mieszkań), osiedle Paryskie na Skrzetusku (500 mieszkań), na osiedlu Zawisza, w Fordonie (Eskulapa, Zofin, Niepodległości), na Czyżkówku, Wyżynach, Osowej Górze[413]; na terenie po Makrum (przeniesionym do BPPT) budowany jest „Platanowy Park”[449], zaś nad Brdą planowana jest budowa 60-metrowego wieżowca River Tower[413]
w lutym Bydgoszcz wyznaczona na siedzibę grupy integracyjnej NATO (Force Integration Units), wspierającej działania nowo tworzonych sił szybkiego reagowania, tzw. szpicy NATO[413]
5 marca otwarcie basenu i SPA „Czwórka” na Błoniu przy IV LO; w fazie projektu są następne 4 baseny: na Kapuściskach przy V LO, w Fordonie (ul. Kromera), Miedzyniu (ul. Pijarów) i os. Leśnym (ul. Czerkaska)[452]
w maju uruchomienie systemu ITS (Intelligent Transportation Systems), jednego z pierwszych w kraju systemów usprawniających ruch drogowy w centralnej części miasta i ul. Fordońskiej (90 kamer, 180 tablic informacji przystankowej, 26 tablic zmiennej treści, koszt 54 mln, z czego 46 mln z UE)[413]
w maju otwarcie zadaszonej ul. Jatki bocznej do Starego Rynku[413]
w czerwcu Bydgoszcz zajmuje pierwsze miejsce wśród miast polskich w rankingu „Doing Business in Poland 2015” stworzonym przez Bank Światowy[413], a w grudniu zwycięża w kategorii „Miasto przyjazne Inwestorom” w konkursie magazynu Eurobuild[413]
w czerwcu w klasyfikacji generalnej gmin Systemu Sportu Młodzieżowego Bydgoszcz zajmuje 5. miejsce, a klub Zawisza Bydgoszcz – 1 miejsce[413]
w lipcu Bydgoszcz awansuje do pierwszej 10 najszybciej rozwijających się miast (ranking samorządów Rzeczpospolitej) oraz na 7 miejsce wśród miast, które najwięcej inwestują; realizowane projekty komunalne w mieście kosztują ponad miliard zł[413]
10 października oddanie do użytku przebudowanego dworca kolejowego Bydgoszcz Główna, z odrestaurowanym dworcem wyspowym z 1861 roku oraz nowym terminalem zewnętrznym (197 mln zł)[413]
12 października podpisanie umowy na zaprojektowanie i budowę drogi ekspresowej S5 na całym kujawsko-pomorskim odcinku, w tym północno-zachodniej obwodnicy Bydgoszczy (koszt 2,5 mld zł)[413]
15 października otwarcie z udziałem prezydenta RP Andrzeja Dudy rozbudowanej części Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 (Klinika Psychiatrii, Geriatrii, Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii oraz Zakład Medycyny Paliatywnej)[413]
w październiku powstaje koncepcja zagospodarowania Młynów Rothera na Centrum Innowacyjnej Edukacji, w tym „Ogrody wody”[413]
w październiku otwarcie Bydgoskiego Centrum Targowo-Wystawienniczego w Myślęcinku (17 tys. m², 52 mln zł)[413]
w listopadzie otwarcie największego w regionie Centrum Handlowego Zielone Arkady (115 tys. m², 3-poziomowa galeria handlowo-rozrywkowa z 200 butikami, 6-kondygnacyjny parking)[454]
w Bydgoskim Parku Przemysłowo-Technologicznym działa 61 firm, które zajmują 105 ha terenu i zatrudniają 2,2 tys. osób; nowymi inwestycjami są m.in.: centrum dystrybucyjne Lidl (hala 46 tys. m², 130 śluz przeładunkowych, 200 osób obsługi), Airon Investment (6 tys. m²), Doka (2 tys. m²), Baumat (8,7 tys. m²)[413]
w bydgoskich centrach usług wspólnych pracuje 5 tys. osób; działają 24 podmioty nowoczesnych usług dla biznesu, z czego 14 to firmy z kapitałem polskim; 55% pracowników tych usług pracuje w centrach IT[413]
w styczniu starania w celu powołania w Bydgoskiego Uniwersytetu Medycznego im. Ludwika Rydygiera na bazie Collegium Medicum UMK; pod obywatelskim projektem podpisuje się 160 tys. osób[25]
5 lutego na corocznej gali sektora nowoczesnych usług dla biznesu BPO/SSC, Bydgoszcz otrzymuje nagrodę dla najlepszego miasta w Polsce w kategorii nowych lokalizacji dla centrów usług wspólnych[413]
26 lutego 19 gmin wyraża chęć do współtworzenia z Bydgoszczą związku metropolitalnego (620 tys. mieszkańców); we wrześniu powstaje Stowarzyszenie Metropolia Bydgoszcz[413]
9 lutego powstaje marka promocyjna „Aktywna Bydgoszcz” www, która przyznawana jest imprezom masowym o największej popularności, m.in. Bydgoszcz Triatlon, Terenowa Masakra, Triathlon Polska, Półmaraton Bydgoski, biegi przełajowe i charytatywne[413]
w lutym rozpoczęcie wieloletniego programu przebudowy ulic gruntowych w oparciu o cykliczną analizę sześciu kryteriów wyboru[413]
Bydgoszcz w ramach konsorcjum projektowego EMMA (20 instytucji z Niemiec, Szwecji, Polski, Litwy i Finlandii) opracowuje studium lokalizacji portu multimodalnego na Wiśle i koncepcję utworzenia Europejskiego Centrum Rewitalizacji Śródlądowych Dróg Wodnych[413]
11 marca agencja Fitch Ratings podnosi rating kredytowy Bydgoszczy z BBB do BBB+ oraz krajowy rating długoterminowy z A(pol) do A+(pol)[413]; od 2014 dochody własne Bydgoszczy na mieszkańca wzrastają o 14%, co daje 6 miejsce w kraju wśród miast o największej dynamice wzrostu[413]
31 marca otwarcie linii produkcyjnej biosurfaktantów Boruta-Zachem (innowacyjnej w skali światowej)[413]
1–3 kwietnia w hali Łuczniczka odbywają się Mistrzostwa Świata w Karate Shotokan z udziałem 1852 zawodników ze 117 klubów i 37 państw oraz 450 zawodników polskich z 45 klubów[458]
12 kwietnia Szlak Wody, Przemysłu i Rzemiosła TeH2O w Bydgoszczy otrzymuje nominację World Travel Awards w kategorii Europejski Wiodący Projekt Rozwoju Turystyki[459]; Bydgoszcz po raz kolejny znajduje się w dziesiątce najlepszych celów podróży w Polsce wg światowego portalu TripAdvisor opartego na rekomendacjach turystów[413]
20 kwietnia otwarcie w kompleksie przy ul. Szubińskiej Jednostki Integracji Sił Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO Force Integration Unit, NFIU) jako elementu tzw. szpicy NATO[413]
w kwietniu rozpoczęcie rozbiórki dawnego lodowiska „Torbyd”[460]; przy hali Łuczniczka powstaje nowe kryte lodowisko[413]
28 kwietnia otwarcie Centrum Innowacyjnych Wdrożeń na terenie Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego[461]; uczelnia wznosi również Bydgoski Akcelerator Interdyscyplinarnych Rozwiązań Inżynierskich
w lipcu udostępnienie toru regatowego dla rekreacji; w przystani Klubu Sportów Wodnych Bydgoszcz Brdyujście przy ul. Witebskiej 2 można wypożyczać rowery wodne[413]
w sierpniu oddanie do użytku najwyższego w Bydgoszczy budynku mieszkalno-biurowego Nordic Haven (55 m); rozpoczęcie budowy 20-kondygnacyjnego apartamentowca River Tower(65 m); w fazie projektowej Nordic Astrum (55 m) – wszystkie budynki wznoszone na brzegach Brdy[413]
Etap I – Rewitalizacja na cele rozwoju przedsiębiorczości 2005–2006, etap II – Renowacja obiektów dziedzictwa kulturowego 2006–2008, etap III – Budowa infrastruktury rekreacyjnej 2008–2011, etap IV – Rewitalizacja zdegradowanych terenów sportowych 2010–2012.
Do końca sezonu 28 tys. zarejestrowanych użytkowników Bydgoskiego Roweru Aglomeracyjnego wypożycza rowery 567 tys. razy, co daje 3. miejsce w Polsce w liczbach bezwzględnych i 3. miejsce w Europie pod względem częstotliwości wypożyczeń pojedynczego roweru – 8 razy dziennie.
Rybarczyk Piotr: Działania Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Bydgoszczy wobec uczniów i nauczycieli bydgoskich szkół średnich w latach 1945–1956, [w:] Kronika Bydgoska XXVIII.
Sudziński Ryszard: Przemiany terytorialno-administracyjne na obszarze województwa pomorskiego (bydgoskiego) w latach 1945–1975 i rola Bydgoszczy jako ośrodka administracyjnego w Polsce północnej, [w:] Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego. T. 16 Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Bydgoszcz 1998.
Golon Mirosław: Bydgoszcz w polityce radzieckich władz wojskowych i policyjnych w 1945 r. [w:] Bydgoszcz 650 lat praw miejskich – zbiór artykułów pod red. Maksymiliana Grzegorza i Zdzisława Biegańskiego. Bydgoszcz 1966. ISBN83-7096-175-4.
Sudziński Ryszard: Uwarunkowanie i czynniki rozwoju Bydgoszczy w okresie industrializacji miasta (od połowy XIX do końca XX wieku), [w:] Bydgoszcz 650 lat praw miejskich – zbiór artykułów pod red. Maksymiliana Grzegorza i Zdzisława Biegańskiego. Bydgoszcz 1966. ISBN83-7096-175-4.
Sudziński Ryszard: Organizacja władzy ludowej na terenie województwa pomorskiego (bydgoskiego) w 1945 r. [w:] Bydgoszcz w latach 1920–1970. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Popularnonaukowe nr 6. Bydgoszcz 1972.
Sucharska Anna: Kultura w Bydgoszczy w latach 1945–1980. [w:] Bydgoszcz wczoraj i dziś 1945–1980. Praca zbiorowa pod red. Stanisława Michalskiego. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa-Poznań 1988.
Paczoska-Hauke Alicja: Działania represyjne aparatu bezpieczeństwa wobec pracowników Wydziału Bezpieczeństwa Okręgowej Delagatury Rządu na Pomorzu, [w:] Kronika Bydgoska XXVII.
Rulka Janusz: Szkolnictwo wyższe w Bydgoszczy, [w:] Bydgoszcz w latach 1920–1970. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Popularnonaukowe nr 6. Bydgoszcz 1972.
Lemański Alojzy: Bydgoski Oddział Związku Polskich Artystów Plastyków, [w:] Kultura Bydgoska 1945–1984 pod red. Krystyny Kwaśniewskiej. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe Bydgoszcz 1984.
MichałM.PszczółkowskiMichałM., Betonowa tajemnica. Fabryki materiałów wybuchowych DAG, Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, 2010, ISBN978-83-86580-83-5, OCLC751351403. Brak numerów stron w książce
Pawlak Mirosław: Komisja do Walki ze Spekulacją i Nadużyciami w Handlu przy Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Bydgoszczy (1951–1964), [w:] Kronika Bydgoska XXXII.
KrystynaK.KałużnaKrystynaK., Ogrody botaniczne Bydgoszczy, Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 2003, ISBN83-901329-9-0, OCLC749225948. Brak numerów stron w książce
Początki Wojskowego Klubu Sportowego Zawisza. [w:] Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego. T. XXI. Wojsko, a społeczeństwo na Kujawach i Pomorzu. Zbiór Studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego.
Romaniuk Marek: Wieża Bismarcka w Bydgoszczy. [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 6. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2001.
Henryk Kurzyński, Stefan Pietkiewicz, Janusz Rozum, Tadeusz Wołejko: Historia Finałów Lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1920–2007. Konkurencje męskie. Szczecin – Warszawa: Komisja Statystyczna PZLA, 2008. ISBN978-83-61233-20-6 oraz Henryk Kurzyński, Leszek Luftman, Janusz Rozum, Maciej Rychwalski, Andrzej Socha: Historia finałów lekkoatletycznych mistrzostw Polski 1922–2011. Konkurencje kobiece. Bydgoszcz: Komisja Statystyczna PZLA, 2011.
Prusak Feliks: Wymiar sprawiedliwości w okresie Polski Ludowej w województwie bydgoskim, [w:] Bydgoszcz w latach 1920–1970. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Popularnonaukowe nr 6. Bydgoszcz 1972.
Sudziński Ryszard: Kształtowanie się granic i podziału administracyjnego województwa pomorskiego (bydgoskiego) w latach 1945–1950, [w:] Zapiski historyczne TNT XXXVIII Rok 1973 z.2.
Historia szkolnictwa wyższego w Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Zygmunta Mackiewicza. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Bydgoszcz 2004. ISBN83-917322-7-4.
Laudański Maciej Kajetan: Budowa i funkcjonowanie bydgoskich osiedli mieszkaniowych Kapuściska i Łęgnowo w latach 1945–1956. [w:] Kronika Bydgoska XXXIV.
Kamosiński Sławomir: Jakość produkcji w Polsce w okresie PRL (lata 1950–1980) na przykładzie wybranych przedsiębiorstw województwa bydgoskiego, [w:] Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego. T. XVIII Demokracja i samorządność na Kujawach i Pomorzu w dobie nowożytnej. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Bydgoszcz 2004.
Kwaśniewska Krystyna, Rak Mieczysław: Pozauczelnianie jednostki naukowo-badawcze w Bydgoszczy. [w:] Naukowcy Bydgoszczy. Słownik biograficzny 1997. Instytut Wydawniczy „Świadectwo”. Bydgoszcz 1997. ISBN83-85860-48-7, s. 373–377.
Monografia mostów województwa kujawsko-pomorskiego. Brda i Kanał Bydgoski. Tom II z serii: Mosty z biegiem rzek pod red. Krzysztofa Dudka. Bydgoszcz – Grudziądz 2012. Wydawca: Związek Mostowców Rzeczypospolitej Polskiej Oddział Pomorsko-Kujawski. ISBN978-83-934160-2-8.
Bartoszyńska-Potemska Albina: Dzieje i architektura kościoła i klasztoru Klarysek w Bydgoszczy, [w:] Prace komisji sztuki t. I: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria D: 1965.
Bednarski Henryk. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe (1959–1979). Studium historyczno-socjologiczne. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria F, nr 12. Bydgoszcz 1979. ISBN83-917322-7-4.
Bydgoszcz w stronę Okola. Zespół Pracowni Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2004. ISBN83-921725-0-7.
Historia szkolnictwa wyższego w Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Zygmunta Mackiewicza. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Bydgoszcz 2004. ISBN83-917322-7-4. s. 15–23.
PiotrP.WinterPiotrP., JerzyJ.DerendaJerzyJ., Bydgoska Łuczniczka i jej kopie, Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy, 1996, ISBN83-903231-4-1, OCLC750654560. Brak numerów stron w książce
Sienkiewicz-Bloch Eleonora: Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków oddział w Bydgoszczy, [w:] Muzyka w instytucjach i stowarzyszeniach na Kujawach i Pomorzu. Wydawnictwo Uczelniane Akademii Muzycznej w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2004.
MariuszM.GuzekMariuszM., Filmowa Bydgoszcz 1896–1939, Toruń: Dom Wydawniczy „Duet”, 2004, ISBN83-89706-27-X, OCLC830660364. Brak numerów stron w książce
Derenda Jerzy. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006.
Jarkiewicz Zenon: Wstęp do historii parafii Matki Bożej Fatimskiej na bydgoskich Wyżynach. [w:] Kronika Bydgoska Tom Specjalny wydany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II w Bydgoszczy. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy Bydgoszcz 1999.
Umiński Janusz: Bydgoskie i Bydgoszcz w latach 1975–1996. Przemiany terytorialne i administracyjne oraz przesłanki rozwoju społeczno-gospodarczego regionu kujawsko-pomorskiego. [w:] Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków, zbiór studiów. Praca pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Bydgoszcz 1998.
Węgierska Grażyna: Budowa szkół podstawowych w Bydgoszczy w latach 1920–1991, [w:] Bydgoska oświata 1920–1995 zbiór studiów Bydgoszcz 1996 ISBN83-904617-1-4.
Ptak Waldemar: Powstanie i działalność Niezależnego Zrzeszenia Studentów na Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy (1980–1981), [w:] Kronika Bydgoska XXIX.
Encyklopedia Bydgoszczy. t. 1. praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Jastrzębskiego. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. ISBN978-83-926423-3-6, s. 360.
Kanarek-Lizik Dorota, Stankowski Witold: Areszt Śledczy w Bydgoszczy wobec wydarzeń poprzedzających stan wojenny w Polsce 13 grudnia 1981 r. Jeden z największych buntów więźniów w Polsce w świetle materiałów źródłowych, [w:] Kronika Bydgoska XXVIII.
Osiński Krzysztof, Rybarczyk Piotr: Rola Wydziału Śledczego KW MO w Bydgoszczy w internowaniu działaczy opozycji podczas stanu wojennego, [w:] Kronika Bydgoska XXXV.
Lejman Hanna: Wiara poszukująca zrozumienia – 25 lat istnienia prymasowskiego instytutu kultury chrześcijańskiej w Bydgoszczy. [w:] Studia Bydgoskie 1 (2007).
Kutta Janusz. Wikariusz biskupi prymasa Polski w Bydgoszczy. [w:] Kronika Bydgoska – tom specjalny wydany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II w Bydgoszczy. Bydgoszcz 1999.
Romuald Biniak: Sanktuarium Nowych Męczenników, Świątynia Modlitwy i Pamięci. Rok 2010. Bydgoszcz: Wydawnictwo Pejzaż, 2010, s. 9. ISBN978-83-61641-56-8.
WoźniakW.ZbigniewWoźniakW., Bydgoskie cmentarze., [w:] Bydgoska Gospodarka Komunalna, StefanS.Pastuszewski, Bydgoszcz: Instytut Wydawniczy „Świadectwo”, 1996, ISBN83-85860-37-1. Brak numerów stron w książce
Program Ochrony Środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2013–2016 z perspektywą do 2020 roku. Uchwała nr XXXV/721/12 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 28 listopada 2012 r. Bydgoszcz. czerwiec 2012.
Gorączko Marcin: Wybrane problemy funkcjonowania małych zbiorników wodnych na obszarach zurbanizowanych. [w:] Nauka Przyroda Technologie 2007, tom 1, zeszyt 2, #20. ISSN 1897-7820 http://www.npt.up-poznan.net/tom1/zeszyt2/art_20.pdf.
Raczyńska-Mąkowska Ewa. Najlepszy polski obiekt użyteczności publicznej stoi w Bydgoszczy, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 5. Bydgoszcz 2000.
Bydgoskie wydarzenia 1999.„Kalendarz Bydgoski”.34,s.29-41,2001.Bydgoszcz:Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy.ISSN0209-3081.[dostęp 2024-01-06].(pol.).
Encyklopedia Bydgoszczy. t. 1. praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Jastrzębskiego. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. ISBN978-83-926423-3-6, s. 311.
Port lotniczy Bydgoszcz, [w:] Encyklopedia Bydgoszczy. t. 1. praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Jastrzębskiego. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. ISBN978-83-926423-3-6, s. 317.
Pszczółkowski Michał, Czechowski Maciej: Eksploseum DAG Fabrik Bromberg wybuchowa historia Bydgoszczy – informator. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy 2011.
Lubaczewska Anna: Bydgoskie wydarzenia 2014 roku. Wybór subiektywny na podstawie informacji w prasie lokalnej i własnych, [w:] Kalendarz Bydgoski 2016.