Sądy wojskowe (Polska)

Sąd wojskowy – organy wymiaru sprawiedliwości Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Sądownictwo Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej

Osobny artykuł: Służba sprawiedliwości (II RP).

Sądownictwo wojskowe po roku 1989

W Polsce sądownictwo wojskowe zostało powołane do sprawowania wymiaru sprawiedliwości w Siłach Zbrojnych RP. Ustrój sądownictwa wojskowego reguluje ustawa z 21 sierpnia 1997 roku – Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1754) natomiast postępowanie przed sądami wojskowymi, w tym to, jakie sprawy (o które przestępstwa) rozpoznawane są przez sądy wojskowe, uregulowane jest w dziale XV Kodeksu postępowania karnego. Dział ten zawiera przepisy proceduralne stosowane wyłącznie przed sądami wojskowymi, ale jednocześnie w szerokim zakresie nakazuje stosowanie przed tymi sądami przepisów pozostałych działów kodeksu postępowania karnego. Postępowania przed sądami wojskowymi toczą się więc w znacznej części na podstawie tych samych przepisów, które regulują postępowanie przed sądami powszechnymi (zob. art. 646 k.p.k.). W części wojskowej Kodeksu karnego (od art. 317 k.k.) opisano z kolei reguły prawa karnego materialnego odnoszące się do żołnierzy, w tym opisano zbiór czynów zabronionych jako przestępstwa, których sprawcą może być wyłącznie żołnierz (a inne osoby – np. pracownicy wojska – tylko wyjątkowo, gdy wynika to z przepisów szczególnych).

Podobnie, jak w innych krajach, polskie sądownictwo wojskowe jest sądownictwem szczególnym, właściwym tylko dla określonego rodzaju sprawców – przede wszystkim żołnierzy, a tylko marginalnie dla osób cywilnych.

Organami sądownictwa wojskowego są sądy wojskowe. Sędzią sądu wojskowego może być oficer pełniący zawodową służbę stałą^[1]. Są oni powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa^[2].

Obecnie – inaczej niż to było w poprzednim systemie – Żandarmeria Wojskowa nie pełni roli służebnej wobec sądownictwa wojskowego.

Właściwość sądów wojskowych

Zgodnie z art. 647 Kodeksu postępowania karnego orzecznictwu sądów wojskowych podlegają sprawy:

1. żołnierzy służby czynnej o:
   1. przestępstwa przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojskowej, zasadom dyscypliny wojskowej, zasadom postępowania z podwładnymi, zasadom obchodzenia się z uzbrojeniem i uzbrojonym sprzętem wojskowym, zasadom pełnienia służby, mieniu wojskowemu,
   2. przestępstwa popełnione przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi,
   3. przestępstwa popełnione podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, w obrębie obiektu wojskowego lub wyznaczonego miejsca przebywania, ze szkodą dla wojska lub z naruszeniem obowiązku wynikającego ze służby wojskowej – z wyjątkiem przestępstw popełnionych na szkodę osoby nie będącej żołnierzem,
2. pracowników cywilnych wojska o przestępstwa przeciwko zasadom pełnienia służby i przeciwko mieniu wojskowemu,
3. żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium RP, oraz członków ich personelu cywilnego (pracownicy cywilni wojska), o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

Z mocy art. 648 Kodeksu postępowania karnego sądy wojskowe rozpoznają także sprawy o:

1. współdziałanie w popełnieniu przestępstw określonych wyżej w punkcie 1.1,
2. przestępstwa poplecznictwa i paserstwa – jeżeli czyn pozostaje w związku z przestępstwem wskazanym wyżej w punkcie 1.1,
3. inne przestępstwa, jeśli ustawy tak stanowią.

Z mocy przepisu przejściowego (art. 12 ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego) do dnia wejścia w życie art. 647 Kodeksu postępowania karnego, czyli do 1 stycznia 2008, sądy wojskowe rozpoznawały sprawy żołnierzy w czynnej służbie wojskowej o wszelkie przestępstwa popełnione w czasie pełnienia tej służby.

Z mocy art. 10 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia wojskowe sądy garnizonowe rozpoznają w pierwszej instancji sprawy o wykroczenia popełnione przez:

1. żołnierzy w czynnej służbie wojskowej,
2. żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz członków ich personelu cywilnego, jeżeli pozostają w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, o ile ustawa lub umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, nie stanowi inaczej.

Zgodnie z wymogiem Konstytucji sądownictwo wojskowe jest co najmniej dwuinstancyjne (zasada instancyjności).

• Wojskowy sąd garnizonowy „odpowiada” sądowi rejonowemu. Wojskowy sąd garnizonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu. Sądy te rozpoznają także środki odwoławcze (zażalenia) od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora do spraw wojskowych lub upoważnione organy wojskowe (np. żołnierza Żandarmerii Wojskowej).

• Wojskowy sąd okręgowy „odpowiada” sądowi okręgowemu, a zatem rozpoznaje apelacje i zażalenia na orzeczenia lub zarządzenia wydane w wojskowym sądzie garnizonowym. Wojskowy sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o przestępstwa:

1. popełnione przez żołnierzy posiadających stopień wojskowy majora i wyższy (tj. wszystkich oficerów starszych, generałów i admirałów oraz Marszałka Polski),
2. podlegające w postępowaniu przed sądami powszechnymi właściwości sądu okręgowego oraz w szczególnym przypadku dezercji a także czynnej napaści na przełożonego z użyciem broni,
3. popełnione przez żołnierzy sił zbrojnych państw obcych oraz ich personelu cywilnego,
4. inne na podstawie przepisów szczególnych.

Wojskowy sąd okręgowy orzeka także jednoosobowo w przedmiocie tymczasowego aresztowania w stosunku do żołnierzy posiadających stopień wojskowy majora i wyższy (w stosunku do pozostałych orzeka o tym wojskowy sąd garnizonowy).

• Sąd Najwyższy – Izba Karna rozpoznaje (do 2018 r. rozpoznawała Izba Wojskowa, która została zniesiona)

1. apelacje i zażalenia na orzeczenia lub zarządzenia wydane w wojskowym sądzie okręgowym,
2. kasacje,
3. sprawy przewidziane dla sądów apelacyjnych (tj. apelacje i zażalenia od orzeczeń i zarządzeń wydanych w wojskowym sądzie okręgowym jako sądzie pierwszej instancji),
4. inne sprawy przekazane przez ustawę Sądowi Najwyższemu.

Struktura sądownictwa wojskowego w Polsce

Stan na 9 maja 2014 roku^[3]

Wojskowy Sąd Okręgowy w Poznaniu

• Wojskowy Sąd Garnizonowy w Gdyni
• Wojskowy Sąd Garnizonowy w Poznaniu

• Wojskowy Sąd Garnizonowy w Szczecinie
• Wojskowy Sąd Garnizonowy we Wrocławiu

Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie

• Wojskowy Sąd Garnizonowy w Lublinie
• Wojskowy Sąd Garnizonowy w Olsztynie
• Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie

Nadzór nad sądami wojskowymi

Nadzór w zakresie organizacji i działalności administracyjnej nad sądami wojskowymi sprawuje Minister Sprawiedliwości. Nadzór w zakresie czynnej służby wojskowej sędziów, asesorów i aplikantów sądów wojskowych sprawuje Minister Obrony Narodowej.

Organy sądów wojskowych

Organami sądów wojskowych są:

• w wojskowych sądach okręgowych:
  • prezes sądu
  • kolegium wojskowego sądu okręgowego
• w wojskowych sądach garnizonowych:
  • prezes sądu.

Zobacz też

• sądownictwo wojskowe

Przypisy

1. Art. 22 § 1 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2250).
2. Art. 23 § 1 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych.
3. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 9 maja 2014 r. w sprawie określenia siedzib i obszarów właściwości sądów wojskowych (Dz.U. z 2014 r. poz. 662).

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.