Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Pomnik przyrody
forma ochrony przyrody Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Pomnik przyrody – prawnie chroniony twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych[1][2].
Remove ads
Klasyfikacja
Światowa Komisja IUCN klasyfikuje pomniki przyrody (ang. natural monument) w kategorii III[3].
Historia
Termin został wprowadzony przez Aleksandra von Humboldta na przełomie XVIII i XIX wieku, co dało początek kierunkowi konserwatorskiemu w ochronie przyrody[4].
Znaczącym propagatorem objęcia ochroną starych drzew był Hugo Conwentz. Pod postacią pomnika przyrody proponował objąć także rzadkie gatunki roślin i zwierząt[4]
Polska
W końcu I wojny światowej, jesienią 1918 roku ukazał się dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury[5] zaś w rok później rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o ochronie niektórych zabytków przyrody z 15 września 1919 roku[6]. Później wydano rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o opiece nad zabytkami z 6 marca 1928 roku, gdzie po raz pierwszy padły słowa o ochronie alei przydrożnych[7].
Następnymi aktami prawnymi regulującymi ochronę pojedynczych wartości przyrodniczych były ustawy o ochronie przyrody z 1934[8], 1949[9], 1991[10] i 2004[11] roku.
Remove ads
Pomniki przyrody w Polsce
Podsumowanie
Perspektywa
Definicja
W aktualnym brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
Statystyki
Według danych z 2015 roku liczba pomników przyrody w Polsce wynosiła 36 510[12]. Najwięcej pomników przyrody występowało w województwie mazowieckim (4274), a najmniej w województwie opolskim (683). Tą formą ochrony objęte są głównie ożywione twory przyrody, w tym przede wszystkim pojedyncze drzewa i ich grupy, które stanowiły w 2015 r. 92% wszystkich pomników przyrody. Znacznie rzadziej pomnikami przyrody zostają krzewy i aleje drzew, oraz twory przyrody nieożywionej: źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie[potrzebny przypis]
Należy uświadomić sobie, że statystyki te są obarczone błędami. Gminy, które prawnie zobowiązane są do opieki nad pomnikami przyrody, ustanawianiem i znoszeniem - zawsze w formie uchwały oraz do aktualizacji danych w Centralnym Rejestrze Form Ochrony Przyrody - szczególnie na terenach wiejskich - nie zawsze wypełniają swój obowiązek. Żadne przepisy nie przewidują kary za brak ww. czynności oraz żadne przepisy nie regulują sprawy kto ma to kontrolować. Najwyższa Izba Kontroli w 2018 w swoim raporcie[13] na temat Słabej Ochrony Cennych Przyrodniczo Obiektów wskazała również, że dane z Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody prowadzonego przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska oraz dane z GUS różnią się.
Uznanie za pomnik przyrody
Kryteria
W latach 1996–2017 kryteria uznania za pomnik przyrody nie były regulowane prawnie[14]. Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r. zawierała fakultatywną delegację dla ministra do spraw środowiska określenia w drodze rozporządzenia kryteriów uznania tworów przyrody ożywionej lub nieożywionej za pomniki przyrody, co jednak nie nastąpiło przez 13 lat od uchwalenia tej ustawy. W tym czasie, jak również przed 2004 r., funkcjonowało wiele nieoficjalnych wytycznych dotyczących minimalnej pierśnicy drzew pomnikowych poszczególnych gatunków[15][16].
Dnia 17 grudnia 2017 r. w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska określone zostały kryteria uznania za pomnik przyrody[17]. Mają one charakter ilościowy i jakościowy, przy czym wzajemnie się one nie wykluczają i nie muszą występować łącznie. Drzewa spełniające kryteria ilościowe (wielkość pierśnicy) nie podlegają automatycznie ochronie jako pomniki przyrody, jednak ww. gminy mogą zgłosić sprzeciw wobec zamierzonej wycinki drzewa przekraczającego te wymiary[14][18].
Tryb
Od 2009 r. pomnik przyrody ustanawia rada gminy[19][11] (wcześniej robił to również wojewoda, a w okresie PRL – wojewódzka rada narodowa[20]). Wymaga to uzgodnienia z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska[11].
Zniesienie pomnika przyrody
Zniesienie ochrony pomnikowej następuje w drodze uchwały rady gminy[11]. Ustawa stanowi, że jest to możliwe „w razie utraty wartości przyrodniczych i krajobrazowych, ze względu na które ustanowiono formę ochrony przyrody, lub w razie konieczności realizacji inwestycji celu publicznego w przypadku braku rozwiązań alternatywnych lub zapewnienie bezpieczeństwa powszechnego”[11]. Wymaga to uzgodnienia z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska[11].
Oznakowanie
Pomnik przyrody, będący pojedynczym tworem przyrody, oznacza się tabliczką koloru zielonego. Z kolei pomnik przyrody, będący skupiskiem tworów przyrody, oznacza się tablicą czerwonego koloru. Wzory obu oznaczeń określa rozporządzenie Ministra Środowiska[21].
Poza tym na wniosek właściwego terytorialnie Konserwatora Przyrody zarządca drogi publicznej może umieścić przy niej znak E-11 „drogowskaz do zabytku przyrody”. Znak może zawierać symbol drzewa dla pomników ożywionych i groty lub skały dla pomników nieożywionych oraz informuje o odległości i kierunku w jakim znajduje się pomnik przyrody[22].
Remove ads
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads