Remove ads
Olsza czarna (Alnus glutinosa (L.) Gaertn.) – gatunek drzewa należącego do rodziny brzozowatych. Olsza czarna to jedno z ważniejszych drzew wilgotnych zarośli nadbrzeżnych i lasów łęgowych niżu. Rośnie prawie na całym obszarze Europy, a także na niektórych obszarach Azji i w północno-zachodniej Afryce[4]. W Polsce występuje na niżu i niższych położeniach górskich[4]. W górach i na żwirowiskach rzecznych ustępuje miejsca olszy szarej.
Remove ads
- Pokrój
- Drzewo osiągające wysokość 10–30 m, rzadziej do 35[4] lub 40 m[5], z rozłożystą koroną. Dolne konary wzniesione do góry, górne bardziej poziomo odstające od głównego pnia. Ma dużą zdolność do tworzenia odrostów ze ściętych pni.
- Pień
- Kora ciemnoszara, prawie czarna, pękająca[5]. Roczne gałązki nagie z wyraźnymi, jaśniejszymi przetchlinkami.
- Pąki
- Odwrotnie jajowate, lepkie, odstające od gałązki na długich szypułkach[4].
- Liście
- Okrągławe lub odwrotnie jajowate, długości 4–10 cm[4], szerokości 3–7 cm. Blaszka z tępym, lub wyciętym wierzchołkiem, brzeg nierówno podwójnie grubo piłkowany i falisty[5]. Wierzchnia strona błyszcząca, obie strony zielone[5]. Od głównego nerwu odchodzi 5–8 par nerwów bocznych. Po spodniej stronie w kątach nerwów kępki włosków[5]. Młode liście są nieco lepkie. Ulistnienie skrętoległe.
Kora na starym i młodym pniu
Pąk
Liście
- Kwiaty
- Kwiaty zebrane w kotki. Roślina wytwarza je już przed zimą. W zimie kotki mają kolor czerwonawy, podczas kwitnienia stają się zielonkawe. Kotki męskie o długości ok. 3 cm, zwisające, występują po 2–3 razem. W okresie kwitnienia powiększają się do 5–10 cm, wytwarzając duże ilości pyłku. Po przekwitnięciu obumierają. Kotki żeńskie o długości ok. 1,5 cm występują w pęczkach po 3–5. Osadzone na wyraźnych szypułkach[5].
- Owoce
- Po przekwitnięciu kotki żeńskie silnie drewnieją tworząc czarne owocostany o długości do 3 cm, przypominające wyglądem małe szyszki[4]. Owocem jest mały, brunatny orzeszek wąsko oskrzydlony (skrzydlak)[5].
Kwiatostany męskie
Kwiaty męskie
Kwiatostany żeńskie
Kwiaty żeńskie
Owoce
Remove ads
Megafanerofit[5]. Roślina jednopienna z oddzielnymi kwiatostanami męskimi i żeńskimi, rozwijającymi się przed liśćmi, bardzo wczesną wiosną. Kwitnie od marca do kwietnia[4], wiatropylna. Owocować po raz pierwszy zaczynają drzewa 20–30-letnie. Nasiona wysypują się zimą.
Drewno nie zróżnicowane na biel i twardziel.
Liczba chromosomów 2n = 28[5][6].
Wymagania siedliskowe
Olsza czarna występuje w mokrych lasach, porasta brzegi rzek[5], rowów melioracyjnych i stawów oraz bagna. Roślina światłolubna. Rośnie w miejscach wilgotnych. Unika podłoży wapiennych, suchych i gleb piaszczystych. Rosnąca w takich warunkach roślina przyjmuje krzaczastą formę. W Sudetach i Karpatach bardzo rzadka i występuje tylko w reglu dolnym. Tworzy czyste lub mieszane drzewostany (olsy)[4].
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Alnetea glutinosae, SAll. Alnenion glutinoso-incanae[7].
Oddziaływania międzygatunkowe
Do największych szkodników olszy czarnej należą[8]:
- Kloszowiec olchowy (Eriophyes inangulis) – roztocz, przedstawiciel roślinożernych szpecieli, żeruje tylko na olszy czarnej. Objawem żerowania są kloszowate wypukłości w kątach nerwów wzdłuż nerwu głównego.
- Kolbowiec olchowy (Eriophyes laevis) – przedstawiciel szpecieli, żerujący na liściach. Objawem żerowania są brodawkowate wyrośla na wierzchniej stronie blaszki liściowej, o wysokości 2–3 mm. Wyrośla początkowo są jasnozielone, następnie czerwienieją, a w lipcu brązowieją. Liście, na których żerują roztocza wcześniej opadają.
- Pilśniowiec olchowy (Aceria brevitarsus) – roztocz, żerujący na spodniej stronie liści, gdzie w miejscach żerowania tworzy się srebrzysta pilśń. Na wierzchniej stronie liścia widać jaśniejsze wypukłości.
- Hurmak olchowiec (Agelastica alni) – na liściach żerują larwy i postać dorosła chrząszcza. Larwy pojawiają się od czerwca do lipca i żerują przez ok. 3 tygodnie. Zjadają miękisz, a następnie wygryzają blaszkę między nerwami. Dorosłe osobniki żerują krótko.
- Zwijacz brzozowiec (Deporaus betulae) – na liściach żerują larwy i osobniki dorosłe tego chrząszcza.
- Miniarka brzozówka (Agromyza alnibetulae) – larwy tej muchówki żerują także na olszach. Objawem żerowania jest długa i kręta mina widoczna na blaszce liściowej, powstająca od szczytu liścia.
- Zwiotka olszowa (Fenusa dohrnii) – błonkówka, której larwy żerują wewnątrz liści. Objawem żerowania są pęcherzykowate, brązowe miny, zlokalizowane między dwoma nerwami bocznymi. W wyniku żerowania blaszka liściowa ulega zniekształceniu i często liść opada.
- Zżernica olszowa (Heterarthrus vagans) – na olszy występuje rzadziej niż zwiotka olszowa. Larwy żerując wewnątrz liści także tworzą miny.
- Zdobniczka podlistnoolchowa (Pterocallis alni) – mszyca żerująca pojedynczo lub w małych grupach na spodniej stronie liści. Na blaszce liściowej widoczne są żółte plamy.
- Miodówka olszowa (Psylla alni) – larwy i osobniki dorosłe tego pluskwiaka żerują na pędach okryte kłaczkowatą wełną. Wysysają soki, ograniczając wzrost pędów i zmniejszając ich turgor.
- Pienik olchowiec, pienik olszowiec (Aphrophora alni) – pluskwiak, którego larwy od kwietnia-maja żerują na szyjkach korzeniowych. Dorosłe osobniki żerują od czerwca lub lipca do jesieni. Nakłuwają tkankę na pędach i wysysają z łyka sok. W miejscach żerowania powstają pierścieniowate zgrubienia, pędy są osłabione i łamliwe.
Remove ads
Tworzy mieszańce z olszą szarą (Alnus × pubescens Tausch.)[5]. Gatunek zróżnicowany na cztery podgatunki[9]:
- Alnus glutinosa subsp. antitaurica Yalt. – występuje w Turcji i Iranie,
- Alnus glutinosa subsp. barbata (C.A.Mey.) Yalt. – rośnie w Turcji i Iranie,
- Alnus glutinosa subsp. betuloides Ansin – występuje w Turcji,
- Alnus glutinosa subsp. glutinosa – rośnie w całym zasięgu gatunku.
Polska nazwa drzewa pochodzi od barwy kory, wykorzystywanej niegdyś do farbowania na czarno.
- Drewno: Lekkie, miękkie, łupliwe, odporne na długie przebywanie w wodzie[4]. Podczas wysychania paczy się. Zaraz po przecięciu jest żółtawobiałe, ale w zetknięciu z powietrzem wkrótce zmienia kolor na pomarańczowo-czerwony. Wykorzystuje się je w meblarstwie do produkcji sklejki, a także w budownictwie (np. na płoty). Szczególnie dobrze nadaje się na przedmioty narażone na stałe przebywanie w wodzie[4]. Wykonuje się z niego różne elementy budowli regulacyjnych stosowanych w hydrotechnice, zwłaszcza kołki opasek brzegowych. Drobniejsze pędy i gałęzie wykorzystywane są do przygotowania faszyny. Stanowi także materiał opałowy, wędzarniczy i służy do produkcji węgla drzewnego.
- Kora używana jest do produkcji garbników[4] (zawiera ich do 16%).
- Czasami uprawiana jako roślina ozdobna. Jest też używana do zadrzewień krajobrazowych.
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads