Budowla regulacyjna

Budowla regulacyjna – rodzaj budowli hydrotechnicznej^{[uwaga 1]} stosowanej w hydrotechnice^[1] w szczególności przy regulacjach rzek i innych cieków wodnych. Do budowli regulacyjnych zalicza się: tamy (tamy podłużne i tamy poprzeczne – ostrogi), opaski brzegowe, poprzeczki, przetamowania, umocnienia brzegowe, skrzydełka, żłoby oraz progi. Podstawowymi celami, dla których stosuje tego typu budowle to: utrwalenie brzegów, wytworzenie nowych brzegów oraz ich zabezpieczenie przed niszczącym działaniem wody^{[uwaga 2]}, sterowanie strumieniem przepływającej wody i przyspieszenie zalądowienia określonych akwenów. Jednym z najczęściej pożądanych skutków budowy tego typu budowli jest zawężenie koryta cieku i skoncentrowanie przepływu w tym węższym jego przekroju. Skutkiem takiego działania jest zwiększenie prędkości przepływu, a co za tym idzie również zwiększenie unoszenia rumowiska. Może to powodować obniżeniem poziomu dna w wyniku jego wymywania, co należy uwzględnić przy projektowaniu tego typu regulacji rzeki. Korona budowli regulacyjnych zazwyczaj wznosi się do poziomu średniej wody rocznej, lub niższego i z tego względu bywa zalewana podczas wezbrań, co powinno być uwzględnione podczas ich wykonywania.

Budowle regulacyjne

Wrocław, ujście Kanału Powodziowego do Starej Odry – język rozdzielczy umocniony brukiem

Wrocław, Odra, Bulwar Xawerego Dunikowskiego – skarpa umocniona brukiem kamiennym; po przeciwnej stronie Ostrów Tumski – ceglany mur oporowy

Wrocław, Odra w rejonie osiedli Dąbie–Siedlec – ostrogi widoczne tylko częściowo podczas niewielkiego wezbrania

Specyficznym rodzajem budowli regulacyjnych są budowle przepuszczalne. Przeznaczeniem tych budowli jest kierowanie nurtem rzeki i powodowanie spłycenia lub pogłębienia dna. Często są to budowle istniejące przez pewien okres, aż do uzyskania pożądanego efektu, po czym ich eksploatacja zostaje zakończona i budowle te są albo przebudowywane, albo rozbierane. Wśród szeregu tego typu budowli stosuje się między innymi ostrogi przepuszczalne, zasłony wiszące Wolfa, tamy szkieletowe, tarcze kierujące itp.

Budowle regulacyjne

budowla	podstawowy cel stosowania
ubezpieczenia brzegowe	utrwalenie brzegów
opaski brzegowe
tamy podłużne	wytworzenie i utrwalenie nowego brzegu
tamy poprzeczne
przetamowania
tarcze kierujące	sterowanie strumieniem wody i rumowiska
trawesy
zamulniki	przyspieszenie zalądowienia

Zobacz też

• budowla hydrotechniczna
• regulacja rzeki

Uwagi

1. § 3 punkt 1 rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie zawiera podstawową definicję pojęcia budowli hydrotechnicznej dla potrzeb tego rozporządzenia, w której na końcu wymienia listę budowli hydrotechnicznych, uwzględniającą między innymi budowle regulacyjne.
2. Niszczące działanie wodny wynika między innymi z przepływu wody, zmian poziomu wody, naporu kry lodowej i innych zjawisk lodowych, falowania będącego wynikiem np. wiatru, ruchu jednostek pływających itd., spływu wody po skarpie.

Przypisy

1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz.U. z 2007 r. nr 86, poz. 579).

Bibliografia

• Wiesław Depczyński, Andrzej Szamowski: Budowle i zbiorniki wodne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 1997, seria: Inżynieria Środowiska. ISBN 83-87012-66-1. (pol.). Brak numerów stron w książce
• Zbigniew Szling, Jan Winter: Drogi wodne śródlądowe. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1988, seria: skrypt Budownictwo. (pol.). Brak numerów stron w książce
• Jan Kulczyk, Jan Winter: Śródlądowy transport wodny. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 2003. (pol.). Brak numerów stron w książce
• Zespół autorski: dr inż. kpt. ż.ś. Jacek Trojanowski - kierownik pracy, dr kpt. ż.ś. Krzysztof Woś, dr inż. Anna Galor, dr inż. Bogusz Wiśnicki, mgr inż. Marcin Breitsprecher: Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007-2013. Akademia Morska w Szczecinie, Instytut Inżynierii Transportu, 2006. s. 56. [dostęp 2010-05-31]. (pol.).
• Julian Wołoszyn, Włodzimierz Czamara, Ryszard Eliasiewicz, Jerzy Krężel: Regulacja rzek i potoków. Wyd. II zmienione. Wrocław: Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, 1994. ISBN 83-85582-45-2. (pol.). Brak numerów stron w książce
• Konstrukcje Budowli Regulacyjnych. [w:] Wykłady [on-line]. Akademia Rolnicza w Poznaniu, Wydział Melioracji i Inżynierii Środowiska, Katedra Budownictwa Wodnego. s. 21. [dostęp 2010-10-06]. (pol.).
• Wykład 9. [w:] Wykłady [on-line]. SGGW, Zakład Inżynierii Wodnej, Katedra Inżynierii Wodnej i Rekultywacji. s. 3. [dostęp 2010-10-06]. (pol.).