Topola
rodzaj roślin Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Topola (Populus L.) – rodzaj drzew z rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Wyróżnia się w jego obrębie zwykle ok. 30–40 gatunków[5][6][7], ale też czasem znacznie więcej[4][8] (problemy taksonomiczne powoduje łatwość krzyżowania się tych roślin i ich duża zmienność[8][7]). Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty półkuli północnej i obszar od Arktyki po południowy Meksyk, północną Afrykę, Bliski Wschód, południowe Chiny[7], Mjanmę i Wietnam[4] oraz oddzielone dysjunkcją góry w Kenii (P. ilicifolia)[7][5]. Duże i słabo poznane zróżnicowanie rodzaju występuje w Chinach[8]. W Ameryce Północnej obecnych jest 8 gatunków[7], a w Europie[5] i Polsce występują trzy rodzime gatunki – topola czarna P. nigra, biała P. alba i osika P. tremula[9]. Liczne gatunki i mieszańce z tego rodzaju obcego pochodzenia występują w Polsce w uprawie i jako dziczejące (czasem rozmnażając się tylko wegetatywnie)[9].
 Morfologia organów topoli osiki | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
topola | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Populus L. Sp.Pl.2:1034. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Topole występują głównie w lasach łęgowych wzdłuż rzek[10], aczkolwiek niektóre rosną też na glebach suchych np. osika[6].
Topole w licznych odmianach i mieszańcach uprawiane są jako drzewa ozdobne, glebochronne i dla drewna.
Nazwa naukowa rodzaju jest starorzymską nazwą topoli[6], udokumentowaną m.in. przez Horacego[5]. Drzewa te tak nazywano ze względu na ich sadzenie na placach miejskich, w miejscach zgromadzeń publicznych[5].
Morfologia
- Pokrój
- Wysokie drzewa osiągające do 50 m wysokości, rzadziej krzewy[10]. Rozgałęziają się monopodialnie[7], pień główny zwykle wyraźny i prosto wzniesiony[8]. Często tworzą odrosty korzeniowe[10]. Pędy zróżnicowane są na krótko- i długopędy, obłe lub nieco kanciaste[6], wewnątrz z 5-kanciastym rdzeniem na przekroju[8]. Korowina w różnym stopniu spękana, często szara[8].
- Pąki
- Ostro zakończone, często długie[11], walcowate lub kanciaste, okryte kilkoma łuskami i często lepkie[8][6].
- Liście
- Zrzucane przed zimą[7]. Pojedyncze i długoogonkowe[6], z ogonkiem obłym lub spłaszczonym na przekroju, wspartym u nasady odpadającymi przylistkami[8], zwykle drobnymi, większymi czasem tylko na odrostach[7]. Na ogonku zwykle brak gruczołków[7]. Blaszka liści zwykle jajowata lub trójkątnie jajowata[8], szeroka[6]. Kształt liści różny na liściach wczesnych rozwijających się na krótkopędach i późniejszych, powstających na długopędach[6]. Liście wczesne z reguły mają większe gruczołki na końcach blaszki połączone z wiązkami przewodzącymi, różnią się kształtem blaszki i ząbkowaniem na brzegu. Największe różnice między liśćmi wczesnymi i późnymi występują u topoli białej, u której liście wczesne są jajowato kanciaste, a późne 3- i 5-klapowe (przypominają nieco liście klonów)[7].
- Kwiaty
- Rozdzielnopłciowe, zebrane w zwisające kwiatostany zwane kotkami. Rośliny są dwupienne (na osobnych drzewach rozwijają się tylko kwiatostany męskie lub żeńskie)[10]. Poszczególne kwiaty wsparte są mniej lub bardziej powcinanymi przysadkami[6], odpadającymi po przekwitnieniu[7]. Okwiat zredukowany jest do pozbawionego miodników, wgłębionego dysku. Kwiat męski zawiera zwykle od 6 do 60 pręcików na długich nitkach. W kwiatach żeńskich zalążnia powstaje z 2–4 owocolistków[7], zawiera jedną komorę[8], zwieńczona jest okazałą szyjką słupka ze znamionami w liczbie odpowiadającej liczbie owocolistków. W komorze rozwija się zwykle od 2 do 25 zalążków[7].
- Owoce
- Drobne torebki zwężone na jednym końcu[10], poza tym kulistawe lub jajowate, otwierające się 2–4 klapami[7]. Zawierają bardzo drobne nasiona pokryte cienkimi i długimi włoskami w formie puchu[10].
Biologia
Topole należą do najszybciej rosnących drzew w klimacie umiarkowanym[6], przy czym szybkim wzrostem cechują się zwłaszcza mieszańce międzygatunkowe[5]. Rosną najczęściej w lasach nadrzecznych, na glebach wilgotnych, przy czym jednak nie tolerują stagnowania wody na powierzchni gruntu[10]. Preferują gleby żyzne[11]. Kwitnienie następuje wiosną, przed rozwojem liści[7]. Kwiaty są wiatropylne, a okryte puchem nasiona są wiatrosiewne. Nasiona kiełkują tylko na nagim, wilgotnym podłożu, przy czym szybko tracą zdolność do kiełkowania (po 2–3 dniach)[10][11]. Są to drzewa stosunkowo krótko żyjące[6].
Systematyka
Podsumowanie
Perspektywa
- Pozycja systematyczna
Rodzaj siostrzany dla wierzby (Salix) w obrębie plemienia Saliceae w rodzinie wierzbowatych (Salicaceae). Ślady kopalne liści topoli znane są sprzed 59 milionów lat, a liści i owoców sprzed 48 milionów. Znaleziska te są o tyle „kłopotliwe”, że analizy molekularne wskazują na rozejście się rodzajów Populus i Salix około 34 miliony lat temu[2].
- Populus × acuminata Rydb. – topola ostrolistna
- Populus adenopoda Maxim.
- Populus alaschanica Kom.
- Populus alba L. – topola biała, białodrzew
- Populus angustifolia E.James – topola wąskolistna
- Populus balsamifera L. – topola balsamiczna
- Populus × berolinensis K.Koch – topola berlińska
- Populus brandegeei C.K.Schneid.
- Populus × brayshawii B.Boivin
- Populus × canadensis Moench – topola kanadyjska
- Populus × canescens (Aiton) Sm. – topola szara
- Populus cathayana Rehder
- Populus ciliata Wall. ex Royle
- Populus deltoides W.Bartram ex Marshall – topola deltoidalna, amerykańska
- Populus euphratica Olivier – topola eufracka
- Populus fremontii S.Watson – topola Frémonta
- Populus × generosa A.Henry
- Populus girinensis Skvortsov
- Populus glauca Haines – topola sina
- Populus grandidentata Michx.– topola wielkozębna, osika wielkozębna
- Populus guzmanantlensis A.Vázquez & R.Cuevas
- Populus haoana W.C.Cheng & Z.Wang
- Populus × hastata Dode
- Populus × heimburgeri B.Boivin
- Populus heterophylla L. – topola błotna
- Populus × hinckleyana Correll
- Populus × hopeiensis Hu & H.F.Chow
- Populus hsinganica Z.Wang & Skvortzov
- Populus ilicifolia (Engl.) Rouleau – topola ostrolistna
- Populus × inopina Eckenw.
- Populus intramongolica T.Y.Sun & E.W.Ma
- Populus × jackii Sarg. – topola włochata
- Populus kangdingensis Z.Wang & S.L.Tung
- Populus × kashmirica A.K.Skvortsov
- Populus keerqinensis T.Y.Sun
- Populus lancifolia N.Chao
- Populus lasiocarpa Oliv. – topola wielkolistna
- Populus laurifolia Ledeb. – topola laurolistna
- Populus liaotungensis Z.Wang & Skvortzov
- Populus luziarum A.Vázquez, Muñiz-Castro & Padilla-Lepe
- Populus macrocarpa (Schrenk) Pavlov & Lipsch.
- Populus mainlingensis Z.Wang & S.L.Tung
- Populus mandschurica Nakai
- Populus mexicana Wesm. – topola meksykańska
- Populus minhoensis S.F.Yang & H.F.Wu
- Populus nakaii Skvortsov
- Populus nigra L. – topola czarna, sokora
- Populus ningshanica Z.Wang & S.L.Tung
- Populus × parryi Sarg.
- Populus primaveralepensis A.Vázquez, Muñiz-Castro & Zuno
- Populus pruinosa Schrenk
- Populus pseudoglauca Z.Wang & P.Y.Fu
- Populus pseudomaximowiczii Z.Wang & S.L.Tung
- Populus pseudosimonii Kitag.
- Populus × pseudotomentosa Z.Wang & S.L.Tung
- Populus qamdoensis Z.Wang & S.L.Tung
- Populus qiongdaoensis T.Hong & P.Luo
- Populus × rasumowskyana (R.I.Schröd. ex Regel) Dippel
- Populus rockii (Rehder) H.L.Yang
- Populus × rollandii Rouleau
- Populus × rouleauana B.Boivin
- Populus schneideri (Rehder) N.Chao
- Populus shanxiensis Z.Wang & S.L.Tung
- Populus simaroa Rzed.
- Populus simonii Carrière – topola chińska, topola Simona
- Populus × smithii B.Boivin
- Populus × steiniana Bornm.
- Populus suaveolens Fisch. ex Poit. & A.Vilm. – topola wonna
- Populus szechuanica C.K.Schneid. – topola syczuańska
- Populus × tomentosa Carrière – topola pekińska, kutnerowata
- Populus tremula L. – topola osika
- Populus tremuloides Michx. – topola osikowa
- Populus trinervis Z.Wang & S.L.Tung
- Populus tristis Fisch. (syn. P. trichocarpa Fisch.) – topola kalifornijska
- Populus usbekistanica Kom. – topola uzbekistańska
- Populus wenxianica Z.C.Feng & J.L.Guo
- Populus wilsonii C.K.Schneid. – topola Wilsona
- Populus wuana Z.Wang & S.L.Tung
- Populus xiangchengensis Z.Wang & S.L.Tung
- Populus × xiaohei T.S.Hwang & Liang
- Populus yatungensis (Z.Wang & P.Y.Fu) Z.Wang & S.L.Tung
- Populus × yuana Z.Wang & S.L.Tung
- Populus yunnanensis Dode – topola junańska
Zastosowanie
Podsumowanie
Perspektywa
Liczne odmiany i mieszańce topól sadzone bywają na terenach wiejskich i miejskich z powodu swego szybkiego wzrostu[6], małych wymagań i przystosowania do trudnych warunków. Tworzą skuteczne bariery wiatrochronne. Bardzo dobrze osuszają tereny podmokłe. Zapewniają szybki przyrost masy zielonej. Są bardzo wydajne w fitoremediacji[15]. Bywają też przy tym czasami uciążliwe i kłopotliwe ze względu na ekspansywne, płytkie systemy korzeniowe, które mogą niszczyć infrastrukturę i budynki[5]. Żeńskie okazy zaśmiecają otoczenie puchem nasiennym[6]. Posiadają liczne formy ozdobne. Popularnym drzewem ozdobnym, ze względu na swój kolumnowy pokrój, sadzonym zwłaszcza wzdłuż dróg jest topola włoska stanowiąca odmianę uprawną topoli czarnej[5]. W zieleni osiedlowej zastosowanie znajdują obie formy topoli chińskiej. Topole dobrze regenerują się po cięciu, jednak zadawanie dużych ran skutkuje szybkim rozwojem zgnilizn, które czynią te drzewa podatnymi na złamania[15].
Topole uprawia się także dla produkcji drewna, w tym do produkcji m.in. zapałek, instrumentów[5]. Sadzone są także jako drzewa glebochronne[6]. Popularność zyskują hybrydy balsamiczne, które uprawia się na specjalistycznych plantacjach[15].
Największe topole w Polsce
- Najstarszą i najgrubszą topolą w Polsce była (złamała się w 2012 roku) topola biała (tzw. Topola Lesznowska) rosnąca w Lesznie k. Warszawy. Obwód pnia tego drzewa mierzony na wysokości 1,3 m wynosił 10,53 m, zaś mierzony przy samej ziemi – aż 14 m (pod tym względem było to najgrubsze drzewo w Polsce). W 2024 roku najgrubszą znaną polską topolą jest pomnikowa topola „Horpyna” z Grudziądza (968 cm obwodu w pierśnicy)[16]. Inne okazałe drzewa z tego rodzaju to: topola biała z Królewa (920 cm), topola czarna „Mariańska” z Ostromecka (908 cm), topola biała "Maryna" z Glinek (878 cm) oraz topola czarna „Kromnowska” (821 cm)[15], do starych i okazałych drzew zalicza się także topole białe z Mińska Mazowieckiego i w Żywca oraz topole czarne z Melsztyna, Kromnowa i Ostromecka[15].
- Najwyższą topolą w Polsce jest topola biała „Pławianka” rosnąca na błoniach w Stalowej Woli. Jej wysokość wynosi 41,5 m (w 2020 r.). Tuż za nią plasuje się topola czarna na warszawskich Bielanach rosnąca na terenie szkoły przy ul. Smoleńskiego 31, która mierzy 40,2 m[15]. Topola ta wg różnych źródeł miała mieć przed redukcją korony aż 45 metrów wysokości[17]. Kolejną ponad 40-metrową topolą był białodrzew z Mińska Mazowieckiego, który przed złamaniem w 2019 r. mierzył 42 metry wysokości[18].
Przypisy
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.