Ulica Dworcowa w Bydgoszczy

Ulica Dworcowa – jedna z głównych ulic miejskich położonych na terenie Śródmieścia w Bydgoszczy.

ulica Dworcowa

Śródmieście
Widok od ulicy Jana Matejki
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Długość	1,24 km
Plan
Przebieg
ul. Zygmunta Augusta ul. Unii Lubelskiej ul. Jana III Sobieskiego ← ul. Królowej Jadwigi, ul. Aleksandra Fredry → ul. Jana i Jędrzeja Śniadeckich ul. Jana Matejki ← ul. Karola Marcinkowskiego, ul. Henryka Sienkiewicza → ul. Emila Warmińskiego ul. Gdańska
Położenie na mapie Bydgoszczy ulica Dworcowa
Położenie na mapie Polski ulica Dworcowa
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego ulica Dworcowa
53°07′47,6″N 17°59′47,2″E

Ulica Dworcowa w Bydgoszczy

Początek ulicy

Widok w kierunku ul. Gdańskiej

Kamienice nr 2-14

Widok w stronę ul. Gdańskiej od nr 14

Nowa zabudowa – nr 13

Rejon skrzyżowania z ul. Warmińskiego

Dalszy bieg ulicy od nr 27-30

Skrzyżowanie z ul. Marcinkowskiego/Sienkiewicza

Dworcowa 39

Narożnik ul. Sienkiewicza

Narożnik ul. Marcinkowskiego

Kamienice secesyjne nr 45-49

Dworcowa 47

Dworcowa 54

Dalszy ciąg ulicy od nr 47-56

Nr 55-61

Budynek Dyrekcji Kolei

Archiwum Państwowe

Skrzyżowanie z ul. Królowej Jadwigi

Hotel Brda w przebudowie na apartamentowiec

Kamienice modernistyczne nr 73-75

Nr 75-77

Nr 79 Dom Asystenta

W kierunku dworca PKP

Nr 98-100

Widok na dworzec Bydgoszcz Główna

Ulica Dworcowa nocą

Środkowa część ulicy

Widok na ul. Gdańską

Nr 13

W kierunku ul. Warmińskiego

Skrzyżowanie z ul. Sienkiewicza

Dworcowa 39

Za ul. Sienkiewicza

Dworcowa 47

W kierunku dworca PKP

Ulica Dworcowa – detale architektoniczne

Fasada Dyrekcji Kolei

Naświetle (nr 5)

Tympanon (nr 8)

Gzymsy (nr 33)

Narożnik (nr 39)

Wykusz (nr 41)

Pilastry (nr 41)

Motywy secesyjne (nr 45)

Secesyjne motywy roślinne (nr 47)

Twarz ludzka (nr 49)

Maszkaron (nr 49)

Zwieńczenie ryzalitu (nr 63)

Sterczyna (nr 63)

Wieża (nr 63)

Balkon (nr 67)

Płaskorzeźba (nr 67)

Hełm i tympanon (nr 77)

Lew (nr 84)

Fronton (nr 88)

Hełm (nr 98)

Położenie

Ulica znajduje się w zachodniej części Śródmieścia Bydgoszczy. Rozciąga się od skrzyżowania z ulicą Gdańską do skrzyżowania z ul. Zygmunta Augusta, gdzie mieści się dworzec Bydgoszcz Główna.

Historia

Ulica Dworcowa w 1914 roku

Skrzyżowanie z ulicą Królowej Jadwigi w 1915 roku

Do 1851 była to polna droga prowadząca z Bydgoszczy do Koronowa. Rozwój ulicy nastąpił z chwilą wybudowania w 1851 dworca kolejowego oraz włączenia w obręb miasta gminy Bocianowo (niem. Brenkenhoff)^[1]. Na planie miasta z 1861 zabudowa ul. Dworcowej jest rozproszona, tworząc zwarte pierzeje w kilku miejscach, natomiast w pełni zwarta zabudowa ulicy powstała na początku XX w. Postępowała zwłaszcza zabudowa kwartałów przyległych do ul. Gdańskiej i dworca kolejowego, gdzie rozwijało się budownictwo hotelowe^[2].

Pod koniec XIX w. ulica miała charakter przemysłowo-handlowy. W jej otoczeniu kwitł handel, rozwijały się warsztaty rzemieślnicze oraz gastronomia. Zabudowania i składy przemysłowe zajęły obszar między ulicą a rzeką Brdą, natomiast w kamienicach położonych wzdłuż ulicy znajdowały się mieszkania i sklepy. Do największych przedsiębiorstw w otoczeniu ul. Dworcowej należały^[3]:

• Fabryka Sygnałów Kolejowych,
• cegielnia Neumanna,
• drukarnia Emila i Hermanna Dittmannów^[4].

W latach 1890–1914 kamienice wzdłuż ulicy przebudowywano na trzy- i czteropiętrowe budynki o bogato zdobionych fasadach^[5], w związku z czym ulica stała się jedną z najbardziej reprezentacyjnych w mieście^[6]. Na końcowym odcinku ulicy przylegającym do dworca kolejowego istniało pięć hoteli, urządzonych w kamienicach^[2].

Od 1888 po ulicy zaczęły kursować tramwaje, początkowo konne, a od 1896 elektryczne. Od dworca kolejowego do ul. Gdańskiej, przez całą długość ulicy przebiegała linia „A” zwana czerwoną, której oznaczenie od 1948 zamieniono na cyfrowe. W 1990 ruch tramwajów zawieszono ze względów technicznych. Od tego czasu ranga ulicy podupadła, czemu władze miasta usiłowały zaradzić poprzez rewitalizację ulicy oraz częściowe przywrócenie ruchu tramwajowego^[7].

Nazwy

Ulica w przekroju historycznym posiadała następujące nazwy^[8]:

• 1852–1920 – Bahnhofstraße
• 1920–1939 – Dworcowa
• 1939–1945 – Albert-Forster-Straße
• od 1945 – Dworcowa

Sławni mieszkańcy

Przy ulicy Dworcowej mieszkali m.in.^[3]:

• Marian Rejewski – kryptolog, który złamał szyfr Enigmy podczas II wojny światowej;
• Andrzej Szwalbe – animator życia muzycznego Bydgoszczy, budowniczy filharmonii, opery, galerii sztuki, inicjator powstania dzielnicy muzycznej w Bydgoszczy;
• Heinrich Böll – pisarz noblista, mieszkał przy ul. Dworcowej w 1940;
• por. Alojzy Błażyński – pilot i instruktor lotniczy, który wsławił się brawurową ucieczką z armii niemieckiej w 1919.

Charakterystyka

Ulica Dworcowa w Bydgoszczy ma długość 1242 m^[3] i niemal w całości jest zabudowana stylowymi kamienicami. Uznawana jest za jedną z ważniejszych pod względem historycznym i funkcjonalnym ulicę Śródmieścia Bydgoszczy.

Pierzeje ulicy Dworcowej stanowią w większości kamienice czynszowe wzniesione w latach 1860-1914 w stylach: eklektyzmu, neorenesansu, klasycyzującego baroku, secesji i modernizmu klasycyzującego^[9].

Krajobraz architektoniczny ulicy jest dość zróżnicowany. Sąsiadują tutaj ze sobą domy mieszkalne o różnej skali i stylistyce. Najstarsze budynki wzniesiono w stylu klasycznym – zazwyczaj o prostych, symetrycznych fasadach i skromnej dekoracji. W ostatniej ćwierci XIX w. zaczęto stawiać domy w tonacjach neorenesansowych, manierystycznych i neobarokowych^[9]. Najokazalsze kamienice powstały w pierwszym piętnastoleciu XX w. Wznoszono je w stylach zrywających z historyzmem – secesji i wczesnego modernizmu^[9]. W latach 1886–1889 wzniesiono budynek Dyrekcji Kolei Wschodniej, który był najokazalszym obiektem użyteczności publicznej nie tylko przy ulicy Dworcowej, ale również w całym mieście.

Przy ulicy swoje dzieła zostawiło wielu bydgoskich i berlińskich architektów. Jednak w odróżnieniu do ulicy Gdańskiej, gdzie aż 29 realizacji jest autorstwa dwóch architektów (Święcickiego i Weidnera), przy Dworcowej zostawili oni zaledwie cztery swoje dzieła.

Najokazalsze kamienice czynszowe w typie wielkomiejskim znajdują się w południowej pierzei ulicy, w środkowej i tylnej jej części. W rejestrze zabytków znajdują się dwa obiekty położone przy ulicy Dworcowej^[10].

Do ważniejszych budynków użyteczności publicznej położonych przy ul. Dworcowej należą:

• Budynek Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy,
• Archiwum Państwowe,
• Izba Skarbowa,
• hotele^[11]:
  • „Asystenta” (ul. Dworcowa 79, powstały w 1889 dawny „Schliep’s Hotel”, „Metropol” w kamienicy z 1870),
  • „Centralny” (ul. Dworcowa 85, powstały w 1901, dawny Hotel „Viktoria” w kamienicy z 1876),
  • „Brda” (powstały w latach 1968–1972).

Rewitalizacja

Ulica Dworcowa stanowi jedną z najważniejszych ulic Śródmieścia Bydgoszczy, którą w większym stopniu, niż inne arterie dotknęły problemy restrukturyzacyjne. Niekorzystnie dla wizerunku ulicy przyczyniły się zwłaszcza: likwidacja linii tramwajowej, spadek znaczenia kolei oraz przeprowadzka ekskluzywnych sklepów do centrów handlowych.

W 2009 w Lokalnym Planie Rewitalizacji Miasta Bydgoszczy zapisano projekt pod nazwą „Rewitalizacja ulicy Dworcowej”. Jego koszt opiewa na 6,4 mln zł. Uzyskał on dofinansowanie unijne w wysokości 4,2 mln zł w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007–2013^[12]. Projekt obejmował modernizację ul. Dworcowej na ciąg pieszo-jezdny oraz wprowadzenie zieleni i małej architektury na odcinku od ul. Gdańskiej do ul. Matejki. Dodatkowo na odcinku od ul. Matejki do dworca kolejowego, w ramach oddzielnego projektu odtworzona została komunikacja tramwajowa, zaś przy ul. Marcinkowskiego, w bezpośrednim otoczeniu ul. Dworcowej przebudowano siedzibę Miejskiego Ośrodka Kultury, w zabytkowym budynku autorstwa Fritza Weidnera^[12].

W II dekadzie XXI wieku prezydent Bydgoszczy wydał nakaz wykonania remontów budynków, oznaczonych numerami 10, 12, 17, 33, 49, 60 i 89^[13]. W 2018 przeprowadzono na tej podstawie remont budynków nr 39, 41 i 48^[14] (z końca XIX w.)^[15].

W 2019 pracami remontowymi objęto kamienice nr 23^[16] (z końca XIX w.), 57^[17], 62 i 96^[18].

Komunikacja

Od 2012 na ul. Dworcowej kursują tramwaje na odcinku od ul. Matejki do ul. Zygmunta Augusta, skręcające następnie do nowej pętli przy ul. Rycerskiej. Aktualnie kursują tutaj linie nr 5, 8 i 9. Ponadto na odcinku między Dworcem Głównym a ul. Królowej Jadwigi kursują linie autobusowe (54, 57, 67, 71, 77, 79, 80, 31N, 33N).

Ważniejsze obiekty

Nr	Obiekt	Adres	Lata budowy	Budowniczy	Styl architektoniczny	Wpisany do rejestru zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Dom Towarowy „Jedynak”	ul. Gdańska 15 – róg Dworcowej	1910–1911	Otto Walter	modernizm		jeden z najstarszych domów towarowych w Polsce
2.	Kamienica	ul. Dworcowa 2 – róg Pomorskiej	1884[19]		eklektyzm		kamienica narożna z arkadami
3.	Kamienica	ul. Dworcowa 3	1893–1894	Carl Stampehl	neomanieryzm		od 1941 do 26 marca 2016 w kamienicy nieprzerwanie działał zakład fryzjerski o powierzchni niemal 300 m kw., założony w czasie wojny przez dwóch braci – Niemców. Na parterze obsługiwano mężczyzn, a na piętrze kobiety. W okresie PRL był to jeden z dwóch działających w mieście zakład luksusowy klasy S (drugim był Kosmyk przy ul. Gdańskiej). Zakład zlikwidowano z powodu braku personelu. W 2022 otwarte tu zostanie Bydgoskie Centrum Seniora[20][21][22]
4.	Kamienica	ul. Dworcowa 4	1887[19]	Józef Święcicki	eklektyzm		na parterze oddział Banku Millenium
5.	Kamienica	ul. Dworcowa 5	poł. XIX w.[19]		eklektyzm		piętrowa; 4 listopada 2016 odsłonięto tablicę pamiątkowa ku czci adwokata Bronisława Potockiego[23]
6.	Kamienica	ul. Dworcowa 6	3 ćw. XIX w.[19]		eklektyzm
7.	Kamienica	ul. Dworcowa 7	3 ćw. XIX w.[19]		eklektyzm		dwupiętrowa
8.	Kamienica	ul. Dworcowa 8	1893-1906[19]		neorenesans		na szczycie kamienicy, tralkowa balustrada oraz trójkątny fronton z tympanonem, w którym umieszczono rzeźby alegoryczne
9.	Kamienica Otto Pffeferkorna	ul. Dworcowa 12	1909	Fritz Weidner	styl Landhaus		pierwszy właściciel kamienicy był założycielem Bydgoskiej Fabryki Mebli
10.	Kamienica Apro	ul. Dworcowa 13	2011		Funkcjonalizm		kamienica z apartamentami i lokalami użytkowymi
11.	Kamienica	ul. Dworcowa 14	1899[19]		neorenesans
12.	Kamienica	ul. Dworcowa 15	1877 lub 1902	Emil Pohl			trzypiętrowa; w 2018 firma Ekobud z Grudziądza zrealizowała odnowienie frontu, docieplenie ścian i wymianę stolarki okiennej. Czterokondygnacyjna kamienica została zbudowana dla kupca Otto Kramera i znajduje się w gminnej ewidencji zabytków. Pierwotnie dobudowane były do niej oficyny parterowe i dwupiętrowe, które nie przetrwały do dziś. Na elewacji zachowały się sztukaterie[24].
13.	Kamienica	ul. Dworcowa 16	1875[19]		neorenesans		dwupiętrowa
14.	Kamienica narożna	ul. Dworcowa 19 – róg Warmińskiego	1880[19]	Albert Rose	eklektyzm		Budynek składa się z trzech kondygnacji i powstał na planie litery L. Elewację zdobi boniowany parter, naczółki, gzymsy, pilastry i inne detale[25]. W 1887 nieruchomość kupił Otto Pfefferkorn, a w 1910 następny właściciel budynku Carl Muller urządził w nim hotel Reichshof, od 1921 po ogłoszonym konkursie na najlepszą nazwę funkcjonujący jako Hotel Goplana, od 1922 jako Hotel Boston, w latach 1932-1939 Hotel Gastronomia z restauracją i winiarnią, w latach 1939–1945 Jensen, a po 1945 Hotel Śródmiejski[26]. Obecnie jest to kamienica mieszkalna[2] mieszcząca m.in. konsulat honorowy RFN. W l. 2018–2019 przeprowadzono remont konserwatorski elewacji frontowych obiektu (koszt 469 tys. zł)[27][28]. 19 września 2020 otwarto sklep z żywnością ze wschodniej Europy[29].
15.	Kamienica	ul. Warmińskiego 18 – róg Dworcowej	1905[19]	Carl Rose	eklektyzm		w okresie międzywojennym siedziba Banku Gospodarstwa Krajowego, obecnie siedziba Izby Skarbowej w Bydgoszczy
16.	Kamienica	ul. Dworcowa 22	4 ćw. XIX w.[19]		eklektyzm		od 1990 funkcjonuje tu jedna z pierwszych pizzerii w Bydgoszczy (Pizzeria AMBAR)
17.	Kamienica	ul. Dworcowa 25	1894[19]		neorenesans		okna rozmieszczone symetrycznie, ujęte pilastrami i zwieńczone trójkątnymi naczółkami
18.	Kamienica	ul. Dworcowa 27	3 ćw. XIX w.[19]		eklektyzm		dwupiętrowa
19.	Kamienica	ul. Dworcowa 31	1881[19]	H. Jenisch i Scheithauer	neorenesans francuski i północnoeuropejski		połączenie form renesansu północnego z francuską formą dachu mansardowego
20.	Kamienica	ul. Dworcowa 33	1891[19]		neorenesans		mieści m.in. filię Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy
21.	Kamienica Aleksandra Theila	ul. Dworcowa 39 – róg Marcinkowskiego	1890[19]	Józef Święcicki	neorenesans		wyróżnia ją ornamentalne malowidło między oknami pierwszego piętra, od strony ul. Dworcowej[30]. Wcześniejszy budynek mieścił część nadawczą poczty kolejowej[31]
22.	Kamienica	ul. Dworcowa 40	1890	Karl Stampehl[32]			Od początku istnienia na parterze znajdowały się sklepy, a na wyższych kondygnacjach mieszkania. Budynek posiada symetryczną elewację frontową. Zdobią je między innymi boniowany parter, gzymsy, pilastry, nadokienniki oraz wiele detali, jak motywy roślinne czy głowa Hermesa nad wejściem[33]. W 2017 poddana zabiegom renowacyjnym, m.in. elewacji[34].
23.	Kamienica narożna	ul. Dworcowa 41 – róg Marcinkowskiego	1904[19]	Erich Lindenburger	eklektyzm		fasada budynku posiada elementy neobaroku i wczesnego modernizmu; kamienica została spalona w styczniu 1945, tracąc wówczas narożnikową wieżę
24.	Kamienica	ul. Dworcowa 45	1906[19]	Erich Lindenburger	secesja		kompozycje elewacji są ujęte rzędami loggii i ryzalitów podkreślonych lizenami z falistymi zwieńczeniami, otwory okienne i portale o falujących, owalnych wykrojach, podobieństwo do secesyjnych kamienic w Monachium[35]
25.	Kamienica	ul. Dworcowa 47	1906[36]	Erich Lindenburger	eklektyzm z elementami secesji (np. stolarka i wewnętrzne witraże).		secesja monachijska[35]
26.	Kamienica	ul. Dworcowa 49	1908[19]		secesja		budynek posiada nieregularną, falistą linię fasady. Początkowo jeden z ryzalitów zwieńczony był kopułą. W 2017 poddany remontowi. Liczne elementy zdobnicze, na których znajduje się m.in. data powstania domu[13].
27.	Kamienica narożna	ul. Dworcowa 50, róg Sienkiewicza	1895[19]		neorenesans		wystrój nawiązujący do renesansu północnego, charakterystycznego dla architektury Niderlandów i północnych Niemiec: mansardowy dach z facjatami w typie północnym, imitacje kamiennych ciosów w tynku, licowanie cegłą, sterczyny, rollwerk, kaboszony.
28.	Kamienica Ludwiga Schultza	ul. Dworcowa 54	1893–1894[19]	Józef Święcicki	manieryzm północnoeuropejski		wyjątkowa kamienica o bardzo wąskim korpusie, ze skrzydłem bocznym i wejściem w elewacji bocznej[37]
29.	Kamienica	ul. Dworcowa 55	pocz. XX wieku		historyzm malowniczy		trzykondygnacyjny budynek, z dwoma symetrycznymi wykuszami oraz balkonami na wysokości pierwszego i drugiego piętra. Nad wejściem zachowały się płaskorzeźby. W 2019 przeprowadzono remont fasady[38]
30.	Kamienica	ul. Dworcowa 56	1903-1904[19]		eklektyzm
31.	Kamienica	ul. Dworcowa 57	1902-1903[19]	Heinrich Gelzer	historyzm malowniczy		4-kondygnacyjna kamienica, zbudowana na planie prostokąta, od strony frontowej posiada stromy dach pokryty dachówką ceramiczną (karpiówką). Do budynku frontowego dobudowana jest również 4-kondygnacyjna oficyna oraz parterowy budynek gospodarczy. Elewacja jest utrzymana w stylu historyzmu malowniczego. Od północnej strony w elewację wkomponowano trapezowy wykusz. Zachowały się na niej również sztukaterie stanowiące w większości obramienia okien oraz gzymsy. W centralnej części fasady znajdują się balkony z ozdobnymi balustradami.
32.	Kamienica	ul. Dworcowa 61	1876[19]	Gustaw Weihe	neorenesans		ozdobiona gzymsami fasada powstała pod wpływem wzorców włoskiego cinquecenta, okna ujęte pilastrami i zwieńczone trójkątnymi naczółkami. Na parterze od kilku dziesięcioleci działa warsztat i sklep kaletniczy. W 2018 przeprowadzono remont obiektu[39].
33.	Gmach Dyrekcji Kolei	ul. Dworcowa 63	1886-1889[19]	Martin Gropius, Heino Schmieden	manieryzm niderlandzki		w latach 1889-1895 siedziba Dyrekcji Pruskiej Kolei Wschodniej, w 1895-1920 okręgowej dyrekcji kolei, w latach 1922–1939 mieściła agendy pomorskiej dyrekcji kolei oraz Centralne Biuro Rozrachunków Zagranicznych PKP, a w latach 1937–1939 dyrekcję Francusko-Polskiego Towarzystwa Kolejowego S.A., które wybudowało (wspólnie z PKP) i zarządzało magistralą węglową Śląsk-Gdynia.
34.	Budynek Archiwum Państwowego	ul. Dworcowa 65	1871[19]	Gustaw Weihe	eklektyzm		wzniesiony jako budynek administracyjno-mieszkalny fabryki Theodora i Adolfa Wulffów, a po jej likwidacji został przejęty na potrzeby działającej w mieście Komisji Generalnej przeprowadzającej reformę rolną na terenie Prus Wschodnich, Zachodnich i Poznańskiego[8], od 1906 użytkowany jako archiwum akt, od 1924 włączony do sieci państwowych archiwów historycznych[40]; na fasadzie znajduje się tablica pamiątkowa ku czci archiwisty bydgoskiego Zygmunta Malewskiego (1875-1937)
35.	Kamienica	ul. Dworcowa 66	1886[19]	A. Hardt	neorenesans odmiana włoska
36.	Kamienica	ul. Dworcowa 67	1912-1913[19]	Otto Walther	modernizm klasycyzujący		pięciokondygnacyjna kamienica powstała według projektu architekta z Berlina na zamówienie tamtejszego księgarza Ericka Hechta; prace murarskie prowadził Carl Rose[41]. Przed licem fasady zastosowano ryzalit tworzący wrażenie spiętrzenia brył[35]. Nad sienią wjazdową płaskorzeźba indiańskiego jeźdźca na koniu[42]. W dekoracji kamienicy znajdują się również: ryba (symbolizująca właściciela; niem Hecht = szczupak), dziewczyna z XIX w., dziewczyna z rogami, główka dziecka, mężczyzna z królewskimi atrybutami oraz motywy roślinne. Jedna z postaci ma symbolizować lady Godivę[43]. Kamienica, w której znajduje się 11 mieszkań i sześć lokali użytkowych, jest objęta ochroną konserwatorską i w 2016 została wystawiona przez miasto na sprzedaż[44]. Nabywca przeprowadził gruntowny remont wnętrz łącznie z wymianą stropów[45].
37.	Kamienica Fritza Heroldta	ul. Dworcowa 71	1896[19]	Fritz Weidner	funkcjonalizm		kamienica spalona w 1945 i odbudowana w 1956 bez zachowania pierwotnego neobarokowego stylu
38.	Kamienica	ul. Dworcowa 73	1911–1912[19]	Otto Müller	neobarok		kamienica typu wielkomiejskiego, fasada zorganizowana przez lizeny i kilkukondygnacyjne wykusze
39.	Kamienica narożna	ul. Dworcowa 74, róg Matejki	1895[19]		eklektyzm		w latach 1908-1925 Hotel Darheim, obecnie kamienica mieszkalna. Podczas okupacji lokal konspiracyjny „Katakumby” okręgowego szefa wywiadu AK – Franciszka Bendiga[46]
40.	Kamienica	ul. Dworcowa 75	1911–1912[19]	Otto Müller	neobarok		kamienica typu wielkomiejskiego, wystrój zachowuje klasycyzującą formę, lecz jednocześnie zrywa z historyzmem poprzez plastyczność i płynność linii elewacji
41.	Kamienica	ul. Dworcowa 76	1860[19]		eklektyzm		w wystroju fasady kanelowane kolumny
42.	Kamienica	ul. Dworcowa 77	1876[19]		eklektyzm		Budynek został wzniesiony na planie prostokąta, liczy 3 kondygnacje i poddasze. Dolne pomieszczenia mają charakter suteren, z oknami poniżej poziomu terenu. W północnej części budynku na wysokości piętra umiejscowiono balkon z kutymi balustradami, nad którym znajduje się niewielki wykusz zwieńczony hełmem, podtrzymywany przez dwa atlanty. Kamienica posiada szereg rozbudowanych zdobień w formie naczółków, gzymsów, płaskorzeźb, maszkaronów, pilastrów i konsoli[47]. W 2020 budynek poddano renowacji[48].
43.	Hotel Asystenta	ul. Dworcowa 79	1870, 1971[19]		eklektyzm		od 1889 Schliep’s Hotel, od 1920 Hotel International, od 1932 Hotel Metropol, obecnie Hotel Asystenta[2]. Kamienicę wzniesiono na planie zbliżonym do litery „L”. Eklektyczny styl wyróżniają motywy zamkowe, występujące zwłaszcza w wyższych partiach budynku. Strzeliste szczyty od strony ul. Dworcowej otaczają z każdej strony zdobienia przypominające niewielkie baszty. Attyka nawiązuje do muru z otworami strzelniczymi. Po 1945 część zdobień usunięto[49]. Na sąsiedniej nieruchomości nr 81 (dzisiejszy wieżowiec byłej „Eltry”) w 1907 mieścił się zakład rozrywkowy „Gambrinus Variete” z ogrodem.
44.	Wieżowiec dawnej Eltry	ul. Dworcowa 81	1963		modernizm		Dawna siedziba zakładów Radiowych Eltra, po upadku przedsiębiorstwa siedziba biur i firm, w 2018 rozpoczęto remont budynku (45 m wysokości, 11 kondygnacji)[50][51], nadając jego elewacji biało-szary kolor[52].
45.	Kamienica	ul. Dworcowa 80	1891-1892[19]		eklektyzm		mieści Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Bydgoszczy, na fasadzie tablica ku pamięci inż. Ernesta Malinowskiego (1818-1899)
46.	Kamienica	ul. Dworcowa 84	1899[19]		eklektyzm		Portal ozdobiony kolumnami, fasada rzeźbami
47.	Hotel Centralny	ul. Dworcowa 85	1875-1876[19]	Gustaw Weihe	eklektyzm		od 1901 Hotel Viktoria (Victoria), od 1920 Hotel Wiktorja, obecnie Hotel Centralny[2]. Skrzydło od ul. Unii Lubelskiej powstało w 1908[53][54].
48.	Kamienica	ul. Dworcowa 86	1904[19]	Rudolf Kern	secesja		kamienica typu wielkomiejskiego, powstała w tym samym czasie i według projektów tego samego autora, co kamienice przy al. Mickiewicza
49.	Kamienica	ul. Dworcowa 87	1870[19]		eklektyzm		od 1876 Heise,s Hotel, od 1884 Hoffman,s Hotel, w latach 1887-1939 Hotel Gelhorn, obecnie kamienica mieszkalna[2]. 16 marca 1981 r. o 7.30 chłopscy działacze „Solidarności” rozpoczęli okupację budynku Wojewódzkiego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, domagając się rejestracji NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych[55]. Strajk chłopski trwał do 17 kwietnia 1981.
50.	Kamienica	ul. Dworcowa 88	1899[19]		neorenesans		kamienica pięciokondygnacyjna
51.	Kamienica	ul. Dworcowa 89	1870[19]		eklektyzm		od 1873 hotel du Nord, od 1875 Riller,s Hotel, od 1898 Hotel Gelhorn, obecnie kamienica mieszkalna[2]. W okresie PRL na szczytowej ścianie od dworca widniał neon promujący atrakcje woj. bydgoskiego. W 2016 powstała tu z kolei trzecia w mieście stylizowana grafika reklamowa, tzw. retrościana[56].
52.	Hotel Brda	ul. Dworcowa 94	1854, 1972		eklektyzm		od 1889 Heise’s Hotel, od 1891 Hotel zur Neue Stadt, w latach 1920-1922 Hotel Nowe Miasto, w 1972 zbudowano gmach hotelu „Brda”[2]
53.	Kamienica	ul. Dworcowa 96					Trzykondygnacyjna kamienica wzniesiona na planie litery C, pełniąca funkcję mieszkalno-usługową. Frontowa część przykryta jest dwuspadowym dachem. Symetryczną elewację zdobią płaskorzeźby, konsole i gzymsy[57][18]
54.	Kamienica	ul. Dworcowa 98	1894[19]		neorenesans		od 1894 do 1937 w kamienicy wynajmował pomieszczenia Kolejowy Urząd Pocztowy[58]; posiada liczne zdobienia, m.in. maszkarony
55.	Kamienica	ul. Dworcowa 100	1870[19]		eklektyzm		w latach 1877–1886 hotel St. Petersburg, obecnie kamienica mieszkalna[2]
56.	Dworzec Bydgoszcz Główna	ul. Zygmunta Augusta	1851, 1968, 2015		funkcjonalizm		najstarszy i największy miejski dworzec kolejowy

Ulica Dworcowa w Bydgoszczy w rejonie budynku dawnej Dyrekcji Kolei Wschodniej (z lewej) i Archiwum Państwowego (z prawej)

Zobacz galerię związaną z tematem: Galeria ulicy Dworcowej w Bydgoszczy

Zobacz też

• Śródmieście (Bydgoszcz)
• Dyrekcja Kolei w Bydgoszczy
• Ulica Gdańska w Bydgoszczy

Przypisy

1. Derenda Jerzy red.: Piękna stara Bydgoszcz. Tom I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-916178-0-7, 978-83-916178-0-9, 83-916178-5-8, 978-83-916178-5-4, 83-916178-1-5, 978-83-916178-1-6, str. 281
2. Bręczewska-Kulesza Daria: Rozwój budownictwa hotelowego w Bydgoszczy w 2 połowie XIX i na początku XX wieku, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 7. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy Bydgoszcz 2002
3. https://web.archive.org/web/20160304055528/http://express.bydgoski.pl/167053,1242-metry-historia-odmierzane.html dostęp 2-04-2010
4. wydawano w niej „Deutsche Rundschau”, a po II wojnie światowej wszystkie lokalne gazety
5. np. fasadę kamienicy przy ul. Dworcowej 55 zdobi głowa Hermesa
6. Jastrzębska-Puzowska, Iwona: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850-1920, Wydawnictwo MADO Toruń 2005, ISBN 83-89886-38-3, 978-83-89886-38-5
7. http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20091026/BYDGOSZCZ01/856987686 dostęp 27-01-2010
8. Czachorowski Antoni red.: Atlas historyczny miast polskich, Tom II Kujawy. Zeszyt I Bydgoszcz, Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 1997
9. >Bręczewska-Kulesza, Daria: Przegląd stylów występujących w bydgoskiej architekturze drugiej połowy XIX i początku XX stulecia
10. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 16 [dostęp 2015-09-15].
11. Bręczewska-Kulesza Daria: Rozwój budownictwa hotelowego w Bydgoszczy w 2. połowie XIX i na początku XX wieku, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 7, Bydgoszcz 2002
12. Lokalny Program Rewitalizacji dla miasta Bydgoszczy na lata 2007-2015, załącznik 4, strona 19-20
13. Kolejna kamienica przy Dworcowej odzyskała blask
14. Kolejna kamienica w Śródmieściu wypięknieje. Stoi już rusztowanie przy Dworcowej
15. Narożna kamienica wypiękniała. Pokazujemy jej detale
16. Dworcowa – następna kamienica w remoncie
17. Kamienica w dobrym sąsiedztwie
18. Dworcowa z kolejną elegancką elewacją
19. Gminna Ewidencja Zabytków Miasta Bydgoszczy. [w:] Program Opieki nad Zabytkami miasta Bydgoszczy na lata 2013–2016
20. Małgorzata Czajkowska Kultowy salon fryzjerski znika. Działał od 1941 r.
21. Kultowe miejsce w mieście odżyje. Nowe życie dla Dworcowej 3
22. Był salon fryzjerski, będzie Bydgoskie Centrum Seniora. Przetarg rozstrzygnięty
23. Adwokaci pamiętają. Tablica Bronisława Potockiego odsłonięta
24. Wypiękniała kamienica Otto Kramera przy ul. Dworcowej
25. Dworcowa 19. Tutaj był kiedyś hotel. Kamienica w remoncie
26. Tak pięknie będzie wyglądał były hotel przy Dworcowej
27. Miasto ratuje bydgoskie zabytki. Idą na to miliony
28. Kamienica przy ul. Dworcowej w całej krasie. Piękna!
29. Nowy sklep w Bydgoszczy. Ukrainoczka kusi przysmakami ze Wschodu
30. https://web.archive.org/web/20140408022814/http://www.swiecicki.bydgoszcz.pl/pages/kamienica.php?kamienica=dworcowa39&first=_1 dostęp 12-04-2010
31. Świat Kolei nr 8/2016
32. Jedna okazała, druga bardzo skromna. Wypięknieją obie
33. Wartościowa kamienica ozdobą Dworcowej
34. Odnowili liczącą ponad 100 lat kamienicę przy ul. Dworcowej
35. Bręczewska-Kulesza Daria: Wielkomiejska kamienica czynszowa w Bydgoszczy na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu, zeszyt 12, Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy Bydgoszcz 2007
36. Artykuł „Świetlisty dom przy Dworcowej” w „Expressie Bydgoskim” z 28 stycznia 2011 podaje datę 1905.
37. https://web.archive.org/web/20140408022819/http://www.swiecicki.bydgoszcz.pl/pages/kamienica.php?kamienica=dworcowa54&first=_1 dostęp 12-04-2010
38. Kolejna kamienica przy ul. Dworcowej zostanie odnowiona
39. Kolejna kamienica przy ul. Dworcowej w remoncie
40. https://web.archive.org/web/20080827160501/http://www.bydgoszcz.ap.gov.pl/historia-archiwum,13,0.html dostęp 12-04-2010
41. Dworcowa 67
42. Małgorzata Czajkowska, Aleksandra Lewińska Imponująca kamienica w centrum miasta pójdzie pod młotek
43. Aleksandra Lewińska „Ile zawdzięczamy niemieckim architektom” [dostęp 10.04.2013]
44. Małgorzata Czajkowska Dwa zabytki idą pod młotek. Jest kupiec na stuletnią kamienicę
45. Dworcowa 67. Prace w pięknej kamienicy Ottona Walthera już za półmetkiem
46. Irena Monsiorska, Bydgoskie komórki konspiracyjne, Wrocławski Tygodnik Katolików, nr 50/1981, s.7, ID 38156
47. Dworcowa jest coraz ładniejsza. Ale niestety ciągle tak samo pusta
48. Dworcowa 77: Perełka architektoniczna znów zachwyca elegancją i zdobieniami
49. Dawny hotel przy ul. Dworcowej wypięknieje
50. Marta Leszczyńska Biurowiec Eltry przestanie straszyć na ul. Dworcowej
51. Grażyna Marks Eltra przestanie straszyć. Wieżowiec przechodzi metamorfozę
52. Trwa remont biurowca dawnej Eltry. Jak wygląda nowa elewacja
53. 20 mln zł za popularny budynek przy dworcu Bydgoszcz Główna
54. Hotel Centralny w Bydgoszczy, dawniej Victoria i... Wiktorja
55. Dworcowa 87
56. Nowa wizytówka Bydgoszczy. Retrościana wita podróżnych
57. Dworcowa wypięknieje. Kolejne elewacje w remoncie
58. Winter Piotr: Dawne bydgoskie budynki pocztowe i z pocztą związane, [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i regionu, zeszyt 2, Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy 1997

Bibliografia

• Derenda Jerzy (red.): Piękna stara Bydgoszcz, Tom I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach, Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy Bydgoszcz 2006, ISBN 83-916178-0-7, 978-83-916178-0-9, 83-916178-5-8, 978-83-916178-5-4, 83-916178-1-5, 978-83-916178-1-6
• Bręczewska-Kulesza, Daria: Przegląd stylów występujących w bydgoskiej architekturze drugiej połowy XIX i początku XX stulecia
• Jastrzębska-Puzowska, Iwona: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850-1920. Wydawnictwo MADO. Toruń 2005. ISBN 83-89886-38-3, 978-83-89886-38-5
• Umiński, Janusz: Bydgoszcz. Przewodnik, Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy” Bydgoszcz 1996

Linki zewnętrzne

• Portal ulicy Dworcowej w Bydgoszczy. dworcowa.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-29)].
• Galeria zdjęć współczesnych

Pierzeja kamienic nr 71-77 na ulicy Dworcowej w Bydgoszczy