Grand Prix na żużlu

Grand Prix na żużlu – coroczny cykl turniejów, organizowany przez Międzynarodową Federację Motocyklową (FIM) od 1995 r., wyłaniający indywidualnego mistrza świata. Zastąpił on rozgrywane w latach 1936–1994 finały jednodniowe^[a][b].

Grand Prix na żużlu

FIM Speedway Grand Prix

2025
Państwo	Zawody międzynarodowe
Oficjalny skrót	pol. GP ang. SGP
Dyscyplina	Żużel
Organizator rozgrywek	FIM
Data założenia	1995
Partner TV	Warner Bros. Discovery/Eurosport
Sponsor tytularny	Monster Energy
Rozgrywki
Liczba drużyn	15 stałych uczestników + 1 zawodnik z dziką kartą
Zwycięzca	Indywidualny mistrz świata
Zwycięzcy
Pierwszy zwycięzca	Hans Nielsen (1995)
Obecny zwycięzca	Bartosz Zmarzlik (2024)
Najwięcej zwycięstw	Tony Rickardsson Bartosz Zmarzlik (5)
Strona internetowa

Historia

Osobny artykuł: Historia Grand Prix na żużlu.

Zasady

Zasady turniejów cyklu Grand Prix zmieniają się na przestrzeni lat. W latach 1995–1997 rozgrywano tradycyjny turniej dwudziestobiegowy, w którym każdy z szesnastu zawodników spotykał się z każdym, następnie według klasyfikacji przejściowej zawodnicy przydzielani byli do czterech biegów finałowych – od tzw. finału D (o miejsca 13-16) odpowiednio do finału A (o miejsca 1-4). Za każde miejsce zajęte w finałowych biegach przyznawano odpowiednią liczbę punktów do klasyfikacji generalnej cyklu według odgórnie ustalonego klucza.

W 1998 r. wprowadzono formułę wzorowaną na systemie pucharowym, w której po dwóch słabych biegach (3. lub 4. miejsce) zawodnik kończył rywalizację. Turniej składał się z 24 biegów, w tym dziesięciobiegowego turnieju eliminacyjnego, dziesięciobiegowego turnieju głównego, dwóch biegów półfinałowych oraz dwóch finałowych, a brało w nim udział 24 zawodników. W turnieju głównym rozstawiano ośmiu najlepszych żużlowców z poprzednich zawodów (w przypadku pierwszej rundy w danym roku była to czołowa ósemka ubiegłorocznej końcowej klasyfikacji Grand Prix), pozostała czternastka rywalizowała o awans do tej fazy zawodów w biegach eliminacyjnych^[1]. Końcową kolejność ustalano w biegach finałowych: tzw. finale pocieszenia (o miejsca 5-8, dla zawodników, którzy odpadli w półfinale) oraz wielkim finale (o miejsca 1-4). System ten poddano drobnej modyfikacji w 2002 r., rezygnując m.in. z finału pocieszenia i wprowadzając dwa tzw. biegi zapoznawcze z udziałem rozstawionej ósemki w fazie eliminacyjnej – tabela biegowa składała się z 25 wyścigów.

Od sezonu 2005 powrócono do tradycyjnej formuły – turnieju dwudziestobiegowego, dla 16 zawodników, znanego z lat 1995-1997. Zamiast finałów A-D organizowało się dwa półfinały dla zawodników zajmujących w klasyfikacji przejściowej miejsca 1-8, z których po dwóch najlepszych zawodników awansowało do wielkiego finału. System punktacji poddano zmianie: czołowa czwórka była premiowana z góry ustaloną liczbą punktów (25, 20, 18 i 16), pozostali zawodnicy otrzymywali tyle punktów ile zdobyli podczas pierwszych pięciu swoich startów (biegi 1-20; bez biegów półfinałowych).

Choć w sezonie 2007 całkowicie zmieniono system punktowania, same zasady przeprowadzania turnieju pozostały niezmienione. Zrezygnowano z premiowania czołowej czwórki punktami za samo miejsce w końcowej klasyfikacji poszczególnego turnieju. Odtąd do klasyfikacji generalnej były zaliczane punkty ze wszystkich biegów, w których zawodnik wziął udział, również z biegów półfinałowych i wielkiego finału. W latach 2007–2012 punkty zdobyte przez zawodników biorących udział w biegu finałowym były mnożone dwukrotnie (6, 4, 2 i 0 punktów). Od sezonu 2014 wprowadzono na wzór Formuły 1 stałe numery startowe dla uczestników cyklu (wcześniej numery były przyznawane zawodnikom odgórnie w zależności od miejsca zajętego w poprzednim sezonie), jednak aktualny mistrz świata może używać numeru 1.

W sezonie 2020 po raz kolejny zmieniono system punktacji, lecz sposób rozgrywania turnieju pozostał taki sam jak dotychczas. Powrócono do zasad opartych na systemie znanym z lat 1995–2004 – do klasyfikacji łącznej nie jest zaliczana suma punktów zdobytych w poszczególnych wyścigach, lecz odgórnie określona ich liczba, uzależniona od końcowej pozycji w danym turnieju. Miało to w założeniu zapobiec sytuacjom, w których zawodnik z drugiego lub trzeciego miejsca miał w swoim dorobku więcej punktów niż zwycięzca całej rundy^[2].

Niezależnie od systemu, w którym rozgrywano turnieje Grand Prix, punkty zdobyte w turnieju przekłada się na punkty do klasyfikacji ogólnej cyklu. Suma punktów w klasyfikacji generalnej ze wszystkich turniejów Grand Prix, których liczba co roku waha się od 6 do 12, decyduje o medalach i tytule indywidualnego mistrza świata.

Zawodnicy

Osobny artykuł: Uczestnicy Grand Prix na żużlu.

Stawka zawodników, którzy uczestniczą w turniejach cyklu w danym roku jest stała, choć zmieniała się na przestrzenie lat.

W latach 1995–1997 ścigano się według dwudziestobiegówki: stałych uczestników cyklu było 17, w tym 15 pełnoprawnych i 2 rezerwowych. Obowiązywał system rotacyjny: dwóch ostatnich zawodników w klasyfikacji generalnej po danym turnieju zajmowało pozycje rezerwowych w następnym, a na ich miejsce wchodzili dotychczasowi rezerwowi. Stawkę uzupełniał jeden zawodnik z dziką kartą (zwykle był nim zawodnik z kraju organizatora, choć w turniejach, gdzie ów kraj miał już swojego reprezentanta w gronie pełnoprawnych uczestników zawodów nie zawsze przestrzegano tej zasady)^[1].

W 1998 r. program zawodów był nowatorski, oparty na zasadzie „przegrywający odpada”. Ten system pozwalał na uczestniczenie w turnieju aż 24 zawodników (21 stałych uczestników i trzy dzikie karty). Już w następnym roku jednak zwiększono liczbę stałych uczestników do 22, jednocześnie zmniejszając liczbę dzikich kart do 2. Mimo modyfikacji programu zawodów w 2002 (dodatkowe biegi eliminacyjne) liczba uczestników nie zmieniała się.

W 2005 r. ponownie powrócono do sprawdzonej dwudziestobiegówki (modyfikując jednak w porównaniu do lat 1995–1997 biegi finałowe). Liczba stałych uczestników wynosiła 15, stawkę uzupełniali jeden zawodnik z dziką kartą oraz dwóch rezerwowych (rezerwy toru; także z kraju organizatora). System ten funkcjonuje do dziś.

Medaliści

Rok	Miejsce	Złoto	Srebro	Brąz	Źr.
1995	6 rund Wrocław Wiener Neustadt Abensberg Linköping Vojens Londyn	Hans Nielsen	Tony Rickardsson	Sam Ermolenko	[3]
1996	6 rund Wrocław Lonigo Pocking Linköping Londyn Vojens	Billy Hamill	Hans Nielsen	Greg Hancock	[4]
1997	6 rund Praga Linköping Landshut Bradford Wrocław Vojens	Greg Hancock	Billy Hamill	Tomasz Gollob	[5]
1998	6 rund Praga Pocking Vojens Coventry Linköping Bydgoszcz	Tony Rickardsson	Jimmy Nilsen	Tomasz Gollob	[6]
1999	6 rund Praga Linköping Wrocław Coventry Bydgoszcz Vojens	Tony Rickardsson	Tomasz Gollob	Hans Nielsen	[7]
2000	6 rund Praga Linköping Wrocław Coventry Vojens Bydgoszcz	Mark Loram	Billy Hamill	Tony Rickardsson	[8]
2001	6 rund Berlin Cardiff Vojens Praga Bydgoszcz Sztokholm	Tony Rickardsson	Jason Crump	Tomasz Gollob	[9]
2002	10 rund Hamar Bydgoszcz Cardiff Krško Sztokholm Praga Göteborg Chorzów Vojens Sydney	Tony Rickardsson	Jason Crump	Ryan Sullivan	[10]
2003	9 rund Chorzów Avesta Cardiff Kopenhaga Krško Göteborg Praga Bydgoszcz Hamar	Nicki Pedersen	Jason Crump	Tony Rickardsson	[11]
2004	9 rund Sztokholm Praga Wrocław Cardiff Kopenhaga Göteborg Krško Bydgoszcz Hamar	Jason Crump	Tony Rickardsson	Greg Hancock	[12]
2005	9 rund Wrocław Eskilstuna Krško Cardiff Kopenhaga Praga Målilla Bydgoszcz Lonigo	Tony Rickardsson	Jason Crump	Leigh Adams	[13]
2006	10 rund Krško Wrocław Eskilstuna Cardiff Kopenhaga Lonigo Målilla Praga Dyneburg Bydgoszcz	Jason Crump	Greg Hancock	Nicki Pedersen	[14]
2007	11 rund Lonigo Wrocław Eskilstuna Kopenhaga Cardiff Praga Målilla Dyneburg Bydgoszcz Krško Gelsenkirchen	Nicki Pedersen	Leigh Adams	Jason Crump	[15]
2008	11 rund Krško Leszno Göteborg Kopenhaga Cardiff Praga Målilla Dyneburg Bydgoszcz Lonigo Bydgoszcz	Nicki Pedersen	Jason Crump	Tomasz Gollob	[16]
2009	11 rund Praga Leszno Göteborg Kopenhaga Cardiff Dyneburg Målilla Vojens Krško Terenzano Bydgoszcz	Jason Crump	Tomasz Gollob	Emil Sajfutdinow	[17]
2010	11 rund Leszno Göteborg Praga Kopenhaga Toruń Cardiff Målilla Goričan Vojens Terenzano Bydgoszcz	Tomasz Gollob	Jarosław Hampel	Jason Crump	[18]
2011	11 rund Leszno Göteborg Praga Kopenhaga Cardiff Terenzano Målilla Toruń Vojens Goričan Gorzów Wlkp.	Greg Hancock	Andreas Jonsson	Jarosław Hampel	[19]
2012	12 rund Auckland Leszno Praga Göteborg Kopenhaga Gorzów Wlkp. Goričan Terenzano Cardiff Målilla Vojens Toruń	Chris Holder	Nicki Pedersen	Greg Hancock	[20]
2013	12 rund Auckland Bydgoszcz Göteborg Praga Cardiff Gorzów Wlkp. Kopenhaga Terenzano Dyneburg Krško Sztokholm Toruń	Tai Woffinden	Jarosław Hampel	Niels-Kristian Iversen	[21]
2014	12 rund Auckland Bydgoszcz Tampere Praga Målilla Kopenhaga Cardiff Dyneburg Gorzów Wlkp. Vojens Sztokholm Toruń	Greg Hancock	Krzysztof Kasprzak	Nicki Pedersen	[22]
2015	12 rund Warszawa Tampere Praga Cardiff Dyneburg Målilla Horsens Gorzów Wlkp. Krško Sztokholm Toruń Melbourne	Tai Woffinden	Greg Hancock	Nicki Pedersen	[23]
2016	11 rund Krško Warszawa Horsens Praga Cardiff Målilla Gorzów Wlkp. Teterow Sztokholm Toruń Melbourne	Greg Hancock	Tai Woffinden	Bartosz Zmarzlik	[24]
2017	12 rund Krško Warszawa Dyneburg Praga Horsens Cardiff Målilla Gorzów Wlkp. Teterow Sztokholm Toruń Melbourne	Jason Doyle	Patryk Dudek	Tai Woffinden	[25]
2018	10 rund Warszawa Praga Horsens Hallstavik Cardiff Målilla Gorzów Wlkp. Krško Teterow Toruń	Tai Woffinden	Bartosz Zmarzlik	Fredrik Lindgren	[26]
2019	10 rund Warszawa Krško Praga Hallstavik Wrocław Målilla Teterow Vojens Cardiff Toruń	Bartosz Zmarzlik	Leon Madsen	Emil Sajfutdinow	[27]
2020	8 rund Wrocław Wrocław Gorzów Wlkp. Gorzów Wlkp. Praga Praga Toruń Toruń	Bartosz Zmarzlik	Tai Woffinden	Fredrik Lindgren	[28]
2021	11 rund Praga Praga Wrocław Wrocław Lublin Lublin Målilla Togliatti Vojens Toruń Toruń	Artiom Łaguta[c]	Bartosz Zmarzlik	Emil Sajfutdinow[c]	[29]
2022	10 rund Goričan Warszawa Praga Teterow Gorzów Wlkp. Cardiff Wrocław Vojens Målilla Toruń	Bartosz Zmarzlik	Leon Madsen	Maciej Janowski	[30]
2023	10 rund Goričan Warszawa Praga Teterow Gorzów Wlkp. Målilla Ryga Cardiff Vojens Toruń	Bartosz Zmarzlik	Fredrik Lindgren	Martin Vaculík	[31]
2024	11 rund Goričan Warszawa[d] Landshut Praga Målilla Gorzów Wlkp. Cardiff[d] Wrocław Ryga Vojens Toruń	Bartosz Zmarzlik	Robert Lambert	Fredrik Lindgren
2025	10 rund Landshut[d] Warszawa[d] Praga Manchester[d] Manchester Gorzów Wlkp.[d] Målilla Ryga Wrocław[d] Vojens

Klasyfikacja medalowa

Według zawodników

Stan po sezonie 2024

Lp.	Zawodnik	Państwo	Lata[e]	Złoto	Srebro	Brąz	Razem
1.	Rickardsson, TonyTony Rickardsson	Szwecja	1995–2005	5	2	2	9
2.	Zmarzlik, BartoszBartosz Zmarzlik *	Polska	2016–2024	5	2	1	8
3.	Hancock, GregGreg Hancock	Stany Zjednoczone	1996–2016	4	2	3	9
4.	Crump, JasonJason Crump	Australia	2001–2010	3	5	2	10
5.	Woffinden, TaiTai Woffinden	Wielka Brytania	2013–2020	3	2	1	6
6.	Pedersen, NickiNicki Pedersen	Dania	2003–2015	3	1	3	7
7.	Gollob, TomaszTomasz Gollob	Polska	1997–2010	1	2	4	7
8.	Hamill, BillyBilly Hamill	Stany Zjednoczone	1996–2000	1	2	–	3
9.	Nielsen, HansHans Nielsen	Dania	1995–1999	1	1	1	3
10.	Loram, MarkMark Loram	Wielka Brytania	2000	1	–	–	1
	Holder, ChrisChris Holder	Australia	2012	1	–	–	1
	Doyle, JasonJason Doyle *	Australia	2017	1	–	–	1
	Łaguta, ArtiomArtiom Łaguta	Rosja[c]	2021	1	–	–	1
14.	Hampel, JarosławJarosław Hampel	Polska	2010–2013	–	2	1	3
15.	Madsen, LeonLeon Madsen	Dania	2019–2022	–	2	–	2
16.	Lindgren, FredrikFredrik Lindgren *	Szwecja	2018–2024	–	1	3	4
17.	Adams, LeighLeigh Adams	Australia	2005–2007	–	1	1	2
18.	Nilsen, JimmyJimmy Nilsen	Szwecja	1998	–	1	–	1
	Jonsson, AndreasAndreas Jonsson	Szwecja	2011	–	1	–	1
	Kasprzak, KrzysztofKrzysztof Kasprzak	Polska	2014	–	1	–	1
	Dudek, PatrykPatryk Dudek	Polska	2017	–	1	–	1
	Lambert, RobertRobert Lambert *	Wielka Brytania	2024	–	1	–	1
23.	Sajfutdinow, EmilEmil Sajfutdinow	Rosja[c]	2009–2021	–	–	3	3
24.	Ermolenko, SamSam Ermolenko	Stany Zjednoczone	1995	–	–	1	1
	Sullivan, RyanRyan Sullivan	Australia	2002	–	–	1	1
	Iversen, Niels-KristianNiels-Kristian Iversen	Dania	2013	–	–	1	1
	Janowski, MaciejMaciej Janowski	Polska	2022	–	–	1	1
	Vaculík, MartinMartin Vaculík *	Słowacja	2023	–	–	1	1

Pogrubioną czcionką – zostali zaznaczeni zawodnicy, którzy kontynuują karierę żużlową. Dodatkowo przy stałych uczestnikach cyklu Grand Prix w sezonie 2025 postawiono gwiazdkę (*).

Według państw

Stan po sezonie 2024

Lp.	Państwo	Złoto	Srebro	Brąz	Razem
1.	Polska	6	8	7	21
2.	Australia	5	6	4	15
3.	Szwecja	5	5	5	15
4.	Stany Zjednoczone	5	4	4	13
5.	Dania	4	4	5	13
6.	Wielka Brytania	4	3	1	8
7.	Rosja[c]	1	–	3	4
8.	Słowacja	–	–	1	1

Turnieje

Turnieje Grand Prix na żużlu organizowane są głównie w Europie, w państwach, gdzie sport żużlowy jest popularny. Dotychczas rozegrano 7 turniejów poza Europą – 4 w Australii i 3 w Nowej Zelandii.

Lp.	Grand Prix	95	96	97	98	99	00	01	02	03	04	05	06	07	08	09	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25
1.	Polski					[f]											[f]	[f]	[f]	[f]	[f]	[g]	[g]	[g]	[g]	[g]	[h]	[i]	[j]	[g]	[j]	[g]
2.	Austrii
3.	Niemiec														[k]												[h]	[i]
4.	Szwecji																										[h]	[i]
5.	Danii																										[h]	[i]
6.	Wielkiej Brytanii																										[h]	[i]				[f]
7.	Włoch																											[i]
8.	Czech																										[h]	[i]
9.	Europy
10.	Norwegii
11.	Słowenii
12.	Skandynawii																										[h]
13.	Australii																								[l]	[m]
14.	Łotwy
15.	Finał														[k]
16.	Nordyckie
17.	Chorwacji
18.	Nowej Zelandii
19.	Finlandii
20.	Sztokholmu
21.	Togliatti																											[i]
–	Rosji																										[h]	[i]
–	MFR																												[n]
–	Oceanii																												[o]
Lp.	Grand Prix	95	96	97	98	99	00	01	02	03	04	05	06	07	08	09	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25

Pogrubioną czcionką – zostały zaznaczone turnieje, które odbędą się w 2025 roku.

Miejsca rozgrywania

Lp.	Miejscowość	95	96	97	98	99	00	01	02	03	04	05	06	07	08	09	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25
1.	Wrocław																										[h]	[i]
2.	Wiener Neustadt
3.	Abensberg
4.	Linköping
5.	Vojens																										[h]	[i]
6.	Londyn
7.	Lonigo
8.	Pocking
9.	Praga																										[h]	[i]
10.	Landshut
11.	Bradford
12.	Brandon (Coventry)
13.	Bydgoszcz														[k]
14.	Berlin
15.	Cardiff																										[h]	[i]				[p]
16.	Sztokholm									[q]
17.	Hamar
18.	Krško
19.	Göteborg
20.	Chorzów
21.	Sydney
22.	Avesta									[q]
23.	Kopenhaga
24.	Eskilstuna
25.	Målilla																										[h]	[i]
26.	Dyneburg																				[r]
27.	Gelsenkirchen														[k]
28.	Leszno
29.	Terenzano																											[i]
30.	Toruń																										[h]	[i]
31.	Donji Kraljevec (Goričan)
32.	Gorzów Wielkopolski																										[h]
33.	Auckland
34.	Solna (Sztokholm)
35.	Tampere
36.	Warszawa																										[h]	[i]
37.	Horsens
38.	Melbourne																								[l]
39.	Teterow																										[h]	[i]
40.	Hallstavik																										[h]
41.	Lublin																											[i]
42.	Togliatti																										[h]	[i]	[n]
43.	Ryga																				[r]
44.	Manchester																															[p]
Lp.	Miejscowość	95	96	97	98	99	00	01	02	03	04	05	06	07	08	09	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25

Pogrubioną czcionką – zostały zaznaczone miejscowości, w których odbędą się zawody w 2025 r.

Prawa transmisyjne

Prawa do transmisji Grand Prix posiada Eurosport. Zawody można oglądać na platformie Max, natomiast Grand Prix Polski dodatkowo na kanale TTV^[32].

Uwagi

1. W latach 1936–1938 o końcowej klasyfikacji indywidualnych mistrzostw świata decydowała łączna liczba punktów zgromadzona w eliminacjach i turnieju finałowym.
2. W 1987 r. rozegrano finał dwudniowy, a punkty zawodników sumowano.
3. W związku z decyzją Sportowego Sądu Arbitrażowego, wykluczającą Rosję z imprez sportowych o randze mistrzostw świata w latach 2021–2022, zawodnicy rosyjscy startowali jako reprezentanci Rosyjskiej Federacji Motocyklowej (MFR).
4. Turniej poprzedzony punktowanym sprintem w ramach kwalifikacji.
5. Lata, w których dany zawodnik zdobywał medale indywidualnych mistrzostw świata.
6. Dwa turnieje.
7. Trzy turnieje.
8. W 2020 roku pierwotnie zaplanowane było 10 rund: GP Polski w Warszawie, GP Niemiec w Teterow, GP Czech w Pradze, GP Wielkiej Brytanii w Cardiff, GP Szwecji w Hallstavik, GP Polski we Wrocławiu, GP Skandynawii w Målilli, GP Rosji w Togliatti, GP Danii w Vojens oraz GP Polski w Toruniu, jednak z powodu pandemii COVID-19 niektóre rundy były przekładane na późniejsze terminy, odwoływane lub przenoszone na kolejny sezon. Finalnie odbyło się 8 rund: dwa GP Polski we Wrocławiu, dwa GP Polski w Gorzowie Wielkopolskim (nowa lokalizacja), dwa GP Czech w Pradze oraz dwa GP Polski w Toruniu.
9. W 2021 roku pierwotnie zaplanowane było 11 rund: GP Włoch w Terenzano (lokalizacja podana w późniejszym terminie), GP Polski w Warszawie, GP Niemiec w Teterow, GP Czech w Pradze, runda GP bez podanej ostatecznie lokalizacji, GP Wielkiej Brytanii w Cardiff, GP Polski we Wrocławiu, GP Szwecji w Målilli, GP Rosji w Togliatti, GP Danii w Vojens oraz GP Polski w Toruniu, jednak z powodu pandemii COVID-19 niektóre rundy były przekładane na późniejsze terminy lub odwoływane. W międzyczasie potwierdzono jednak dodatkowe rundy, w tym GP Polski w Lublinie (nowa lokalizacja). Finalnie odbyło się 11 rund: dwa GP Czech w Pradze, dwa GP Polski we Wrocławiu, dwa GP Polski w Lublinie, GP Szwecji w Målilli, GP Togliatti (pierwotnie jako GP Rosji w Togliatti), GP Danii w Vojens oraz dwa GP Polski w Toruniu.
10. Cztery turnieje.
11. W 2008 roku, w związku z odwołaniem GP Niemiec w Gelsenkirchen, rozegrano w Polsce GP Finał w Bydgoszczy (był to drugi turniej w tej lokalizacji).
12. W 2018 roku GP Australii w Melbourne finalnie nie odbyło się.
13. W 2019 roku GP Australii (bez podanej ostatecznie lokalizacji) finalnie nie odbyło się.
14. W 2022 roku GP MFR w Togliatti odwołano z powodu inwazji Rosji na Ukrainę.
15. W 2022 roku GP Oceanii w Australii (bez podanej ostatecznie dokładnej lokalizacji) finalnie nie odbyło się.
16. W 2025 roku zamiast turnieju w Cardiff odbędzie się drugi turniej w Manchesterze.
17. W 2003 roku GP Szwecji awaryjnie przeniesiono ze Sztokholmu do Avesty.
18. W 2014 roku GP Łotwy, w związku z odwołaniem zawodów w Rydze, rozegrano w Dyneburgu.