Perkusja

Perkusja (instrumenty perkusyjne^[1][2][3][4], łac. percussio = uderzenie^[5]) – w klasyfikacji praktycznej grupa instrumentów, w których dźwięk powstaje przez uderzanie, potrząsanie i pocieranie^[5] membrany lub twardego przedmiotu w kształcie płyty, płytki, pręta lub sztabki^[6]. Perkusja grupuje w jeden zbiór membranofony i idiofony uderzane (czyli wg systematyki naukowej również potrząsane i skrobane^[7])^{[8][9][10][6]}. Komplet instrumentów perkusyjnych obsługiwany przez jednego perkusistę^[11][12] i potocznie nazywany perkusją^[13][14] nazywa się zestawem perkusyjnym^[11][12][15].

Wybrane instrumenty perkusyjne: kocioł, talerze wiszące, tam-tamy, ksylofon, pudełeczka(inne języki) (bloki chińskie), werbel, tom-tomy, marimba i zestaw krotali

Terminem „perkusja” określa się również sekcję orkiestry zajmowaną przez instrumenty perkusyjne^[16][6].

Budowa i zasada działania

Pudełeczka(inne języki) (bloki chińskie)

Osobny artykuł: Budowa i zasada działania membranofonów.

Osobny artykuł: Budowa i zasada działania idiofonów.

Podział

Przykładowe ludowe instrumenty perkusyjne ze zbiorów Muzeum Niemieckiego

Perkusję dzieli się według wysokości dźwięku na instrumenty o określonej wysokości dźwięku (m.in. kotły, ksylofon, dzwonki, dzwony rurowe, czelesta) oraz instrumenty o nieokreślonej wysokości dźwięku (m.in. bęben, talerze, trójkąt, tam-tam, kastaniety, tamburyn)^[17][10]. Na instrumentach perkusyjnych o określonej wysokości dźwięku można grać melodie^[5]. Instrumenty z drugiej grupy wydają dźwięki o charakterystyce wielotonów nieharmonicznych zbliżonych do szumów^[18]. Szumy te mieszczą się w pewnym zakresie częstotliwości i mogą sprawiać wrażenie brzmienia wyższego lub niższego^[5].

Zobacz też: Podział membranofonów.

Zobacz też: Podział idiofonów.

Historia

Kocioł, talerz perkusyjny i zestaw krotali orkiestrowych

Instrumenty perkusyjne są najstarszymi instrumentami muzycznymi^[19]. Przez ludy pierwotne używane były jako narzędzia sygnałowe; później zaczęły służyć do wyznaczania rytmu podczas tańca i pracy^[20].

Perkusję w początkach istnienia orkiestry wykorzystywano sporadycznie^[21]. W okresie baroku i klasycyzmu były to kotły oraz instrumenty zapożyczone z muzyki janczarskiej(inne języki): wielki i mały bęben, talerze oraz trójkąt^[22]. W okresie romantyzmu w skład orkiestry symfonicznej włączono ksylofon, dzwonki, czelestę, tam-tam, dzwony, a także instrumenty narodowe różnych krajów (np. kastaniety i tamburyn)^[22].

W XX wieku sekcja perkusji rozrosła się do kilkudziesięciu instrumentów^[21], wymagając niekiedy udziału kilkunastu perkusistów. Do instrumentarium włączono wibrafon, marimbę^[23] oraz rozmaite instrumenty ludowe i regionalne pochodzenia południowoamerykańskiego, kubańskiego, afrykańskiego, chińskiego, koreańskiego i indonezyjskiego^[21], m.in. tom-tom, bongosy, tumbę(inne języki), kongi, krowi dzwonek, klawesy, guiro, marakasy oraz cabase^[23]. W składzie orkiestry tanecznej(inne języki) ustandaryzował się zestaw perkusyjny – komplet instrumentów perkusyjnych obsługiwany przez jednego instrumentalistę^[11].

Prekursorami wykorzystania szerokiej gamy instrumentów perkusyjnych w orkiestrze symfonicznej byli Claude Debussy (Morze) i Richard Strauss (Don Kichot(inne języki) oraz Symfonia alpejska)^[6]. Niektórzy kompozytorzy tworzyli utwory muzyczne przeznaczone wyłącznie na instrumenty perkusyjne (m.in. Edgar Varèse, Iannis Xenakis, Kazimierz Serocki, Marta Ptaszyńska). Inni, w sposób perkusyjny wykorzystywali fortepian (m.in. Igor Strawinski w Weselu(inne języki), Béla Bartók oraz Siergiej Prokofjew) i instrumenty smyczkowe (m.in. Igor Strawinski w Święcie wiosny i Krzysztof Penderecki w I kwartecie)^[21]. Erik Satie w muzyce do baletu Parade(inne języki) wykorzystał dźwięki syreny, pistoletów startowych, butelkofonu(inne języki) oraz maszyny do pisania^[6].