Słownik geograficzny Królestwa Polskiego

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego – geograficzny słownik encyklopedyczny wydany w latach 1880–1902 w Warszawie przez Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego; rejestrował toponimy z obszaru Rzeczypospolitej Obojga Narodów^[1] oraz niektórych terenów ościennych (m.in. części Śląska czy Prus Książęcych); wielokrotnie wznawiany, stanowi cenne źródło wiadomości geograficznych, historycznych, gospodarczych, demograficznych i biograficznych.

Karta tytułowa I tomu „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” z 1880.

Zdjęcie Twierdzy w Kamieńcu Podolskim z XV tomu słownika wydanego w 1900.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, grzbiety pierwszego wydania
Autor	Filip Sulimierski Bronisław Chlebowski Władysław Walewski i in.
Typ utworu	leksykon
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Warszawa
Język	polski
Data wydania	1880–1902
Wydawca	Kasa im. Józefa Mianowskiego

Prekursorzy dzieła

Inicjatorem i głównym redaktorem słownika był Filip Sulimierski – redaktor „Wędrowca”, magister nauk fizyczno-matematycznych b. Szkoły Głównej Warszawskiej^[2]. Razem z nim współredagowali dzieło Bronisław Chlebowski – magister nauk filologiczno-historycznych b. Szkoły Głównej Warszawskiej oraz Władysław Walewski – ziemianin, kandydat nauk dyplomatycznych Uniwersytetu Dorpackiego. Praca została opublikowana w dużym stopniu dzięki funduszom Witolda Zglenickiego uzyskanym za pośrednictwem Kasy Mianowskiego. Poszczególne tomy ukazywały się w latach 1880–1902 i były dostępne w prenumeracie pod postacią szczupłych zeszytów, których kilkanaście składało się na każdy tom.

Zawartość

Dzieło to, wydane pod tytułem pozwalającym uniknąć ingerencji cenzury carskiej, stanowi opis prawie wszystkich miejscowości z terenów, które obejmowała pierwsza Rzeczpospolita w swych największych historycznych granicach. W ten sposób hasła obejmują zarówno regiony, miasta, wsie i osady, jak i rzeki, jeziora i szczyty górskie. Zakres geograficzny Słownika obejmuje Królestwo Polskie (Kongresówka), rosyjskie gubernie nadbałtyckie, zachodnie i część południowych, terytorium Prus Zachodnich i Wschodnich, ziemie Wielkiego Księstwa Poznańskiego oraz Śląska pruskiego i austriackiego, Pomorze Zachodnie, Galicję, Morawy, części ziem słowackich przynależne do Węgier, a także obszar Bukowiny. Hasła zawierają położenie geograficzne i administracyjne, dane statystyczno-demograficzne (w tym często wyznaniowe) oraz wiele informacji o szkołach, przemyśle i handlu, transporcie, rolnictwie. Często wiedza ta jest wzbogacona o krótki rys historyczny, nazwiska kolejnych właścicieli i urzędników (państwowych, samorządowych i wyznaniowych) lub znanych mieszkańców. Całość jest wzbogacona o cenną bibliografię.

Niektóre opisy zawierają także współrzędne geograficzne z dokładnością do stopni i minut, ale uwaga – długość geograficzna jest liczona od południka przechodzącego przez wyspę El Hierro (łacińska nazwa Ferro) położoną 17°39′46″ na zachód od południka Greenwich. W związku z tym od podanej w Słowniku wartości długości geograficznej należy odjąć ok. 17°40′, aby otrzymać położenie w notacji obecnie stosowanej. ^{[potrzebny przypis]}

Praca redakcyjna

Redaktorzy postawili przed sobą zadanie połączenia w całość danych pochodzących z trzech zaborów. Wykorzystywali do tego dane urzędowe, a także nadsyłane od amatorów lokalnej historii angażujących się dobrowolnie lub odpłatnie. Ich wkład w tworzenie dzieła jest znaczny i to redaktorzy Słownika bardzo mocno podkreślają we wstępie do Słownika. Materiały, które przysyłali do redakcji z wielu miejscowości, odznaczają się niejednolitą wartością merytoryczną.

Sporym utrudnieniem dla redaktorów Słownika były podziały administracyjne i różnice w metodach statystyki urzędowej spotykane na byłych obszarach Rzeczypospolitej. Uniemożliwiły one jednolite opisanie haseł^[3].

Wpływ

Już z chwilą wydania dzieło to stanowiło wyjątkowo cenny – na skalę światową – przykład pracy encyklopedycznej. Z czasem coraz bardziej doceniano ogrom pracy redaktorskiej i wydawniczej. W latach 1975–1977 nakładem Wydawnictw Artystycznych i Filmowych wydano, wykonany techniką fotooffsetową, reprint w limitowanej, numerowanej serii 800 egzemplarzy. Współcześnie Słownik jest jednym z głównych źródeł do prac nad XIX wiekiem dla wielu nauk, takich jak geografia historyczna, genealogia, kulturoznawstwo, etnologia. Wiele wydawnictw kartograficznych po 1989 roku ustaliło na podstawie Słownika nazwy kresowe mniejszych miejscowości. W 1995 roku wydano indeks nazwisk do Słownika. Następnie pojawiły się wydania na CD-ROM oraz w Internecie.

Lista współpracowników

Lista bezinteresownych stałych i okresowych współpracowników redakcji Słownika została sporządzona na podstawie informacji zamieszczonych w przedmowie do pierwszej części dzieła^[3], napisanej przez Filipa Sulimierskiego 20 listopada 1879, oraz w sporządzonym w czerwcu 1897 zakończeniu tomu 14, w którym redaktorzy Słownika dodali, że ogólnie w pracy nad Słownikiem uczestniczyło przeszło 150 osób^[4]. Lista współpracowników sporządzona przez Zygmunta Paruckiego uzupełnia listę Słownika o kilkanaście osób, a także hierarchizuje autorów artykułów^[5]. Zygmunt Parucki wymienia tylko 38 nazwisk, a Słownik geograficzny 80. Nazwiska oznaczone gwiazdką „*” podaje również Słownik.

Lista Paruckiego

• 1. Wacław Nałkowski – zamieścił w Słowniku artykuł „Obszar geograficzny Polski historycznej” oraz artykuły o Dnieprze i Dźwinie,
• 2. Eugeniusz Romer* ze Lwowa – pracował w końcowym okresie wydawania Słownika. Dostarczył wiele notatek o niektórych dolinach, szczytach i potokach w Karpatach (Waksmundzka Dolina, Walecka Dolina, Walecki Potok, Wapienna Góra i in.),
• 3. Ludwik Krzywicki – artykuł Czerwony Bór oraz wiele miejscowości na Kurpiach (np. Dobry Las, Gontarze, Grabownica, Gruszka, Grudzic, Gzowo, Gawrychy, Gibałka)
• 4. Aleksander Jabłonowski – artykuły: Ukraina, Wołyń, Wołoszczyzna, Zadnieprze i Zaporoże

Królestwo Polskie

• 5. Bronisław Chlebowski – artykuły dotyczące Królestwa Polskiego
• 6. Józef Franciszek Bliziński* – znany autor dramatyczny, przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika. Dostarczył opisy poszczególnych rzek, strumieni i potoków, zwłaszcza na obszarze Kielecczyzny.
• 7. Jan Chorąży* – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika. Sporządzał opisy miejscowości w powiecie konińskim i tureckim.
• 8. Michał Witanowski* – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika. Autor monografii Łęczycy, Kłodawy i Piotrkowa. Opracował szereg miejscowości w okolicach Łęczycy, Łowicza, Łodzi i Kielecczyzny.
• 9. Romuald Oczykowski* – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika. Opracował niektóre miejscowości w Łowickim, np. Walewice nad Bzurą, Gzinka, pow. łowicki.
• 10. Al. Palmirski* – stały współpracownik redakcji Słownika. Opracował m.in. Chmielnik, Chmielów, Chocimów (pow. opatowski), Chociszewo (pow. kolski), Gozdowo (Sierpc).
• 11. W. Winkler – opracował miejscowości znajdujące się w powiecie wieluńskim
• 12. Stanisław Majerski* (lub St. Majewski) – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika. Opracował m.in. miasta: Woronce (dopływ Bystrzycy), Wiejski Potok.
• 13. Robert Przegaliński* – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika. Opracował miejscowości w powiecie janowskim.
• 14. R. Bruhl – opisał miejscowości podwarszawskie.

Ziemie zaboru austriackiego

• 15. Bronisław Gustawicz* – nauczyciel geografii i historii w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika.
• 16. Maurycy Maciszewski* (1847–1917) – nauczyciel historii i geografii, stały współpracownik redakcji Słownika. Opracował m.in. Kraków, Nowy Sącz, Myślenice, Rzeszów, Krosno, Kolbuszową, Łańcut, Mielce i in.
• 17. Ludwik Dziedzicki* (1844–1903)^[6] – profesor ze Lwowa, stały współpracownik redakcji Słownika. Opracował artykuły o Przemyślu i Rudkach, Wołczkowcach, Wołczuchach, Olesku.

Wielkie Księstwo Poznańskie

• 18. Edmund Callier* – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika. Opracował główny artykuł o Wielkim Księstwie Poznańskim oraz miejscowości w porządku alfabetycznym od M do W.
• 19. Maksymilian Studniarski* (1828–1889) – starszy nauczyciel geografii w Poznaniu. Przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika. Opracował miejscowości w porządku alfabetycznym od A do M.
• 20. Władysław Łebiński* (1840–1907) – działacz polityczny, społecznik, dziennikarz, powstaniec styczniowy, przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika. Opracował artykuły rozpoczynające się od litery W. Pochowany na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan.

Pomorze, Mazury i Warmia

• 21. ks. Jakub Fankidejski* (1844–1883) z Pelplina – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika.
• 22. ks. Romuald Frydrychowicz* – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika.

Górny i Dolny Śląsk

• 23. Anna Nałkowska* (1862–1942)
• 24. Walerian Heck* (lub Hech) – nauczyciel historii i geografii w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, autor historycznej mapy Polski. Przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika.
• 25. Filip Sulimierski – opisał wiele miejscowości w pierwszych tomach Słownika.
• 26. Alfons Parczewski – opisał niektóre miejscowości na Dolnym Śląsku.

Obszary leżące poza obecną RP

• 27. Edward Rulikowski* z guberni kijowskiej – historyk, archeolog, etnograf, członek Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie, a także członek Komisji Archeograficznej w Kijowie. Urodził się w 1825 w Motowidłówce na Ukrainie w zamożnej rodzinie ziemiańskiej. W 1880 Rulikowski podjął stałą współpracę z redakcją Słownika geograficznego. Dla tego wydawnictwa opisał szereg miejscowości na Ukrainie i Białorusi. Zmarł w roku 1900^[7].
• 28. Aleksander Jelski*, obywatel guberni mińskiej, stały współpracownik redakcji Słownika. Dostarczał dane z Polesia i Białorusi.
• 29. Gustaw Manteuffel* (1832–1916) z Rygi – baron, historyk i etnolog polski. Ze znanej inflancko-pomorskiej rodziny Manteufflów. Badacz dziejów Inflant polskich. Przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika. Dostarczał dane z Łotwy i Estonii.
• 30. Józef Krzywicki – dostarczał dane głównie odnośnie do Wołynia.
• 31. Aleksander Dowojna-Sylwestrowicz* (1857–1911) z Łapkaś – opracowywał Litwę.
• 32. Józef Bieliński – opracowywał Litwę.
• 33. Alfons Parczewski – dostarczał informacje z Łużyc.

Pomocnicy redakcji Słownika

• 34. Henryk Sienkiewicz
• 35. Adolf Dygasiński
• 36. Aleksander Świętochowski
• 37. Wojciech Gerson*
• 38. Stefan Szolc-Rogoziński

Lista współpracowników redakcji Słownika

• 39. Jan Banzemer
• 40. Ludwik Bryndza z Woroblina
• 41. Adam Chmara (1829 – 1889)^[8] – obywatel z guberni mińskiej
• 42. Chmurzyński z Radomska
• 43. Aleksander Czołowski ze Lwowa
• 44. Emilia Dobrzańska urodziła się w Rożenku i była wychowywana w dworku należącym do rodziny jej ojca Franciszka Karczewskiego. Uczęszczała na pensję sióstr Emilii i Felicji Krzywickich, działającej od 1856 w gmachu przy ulicy Kaliskiej (obecnie Słowackiego 11) w Piotrkowie. Gdy w 1881 kurator Apuchtin zamknął szkołę dla dziewcząt, jeszcze w tym samym roku zorganizowała na jej miejsce czteroklasową szkołę żeńską. Funkcjonowanie tej placówki od samego początku budziło trwogę władz zaborczych i w konsekwencji doprowadziło do jej zamknięcia po dwóch latach działalności. W 1883 pod pretekstem utworzenia stancji dla dziewcząt Dobrzańska zorganizowała prężnie działający zakład wychowawczy dla dziewcząt, w którym odbywało się ich tajne nauczanie^[9].
• 45. Stanisław Eliasz-Radzikowski (1869–1935) – syn Walerego, lekarz, z zamiłowania badacz historii oraz folkloru Tatr i Podhala
• 46. Władysław Federowicz z Okna
• 47. ks. M. Gapiński z Nawry pod Chełmżą
• 48. Karol Gerlach
• 49. C. Haller
• 50. Karol Hoffmann (lub Hofman) z Suwałk
• 51. Bolesław Kamiński Żyłłok z guberni wołyńskiej
• 52. dr Wojciech Kętrzyński ze Lwowa
• 53. Władysław Korotyński
• 54. Adam Kosmowski z Wilna
• 55. Kajetan Kraszewski
• 56. Kazimierz Król
• 57. Józef Kuczyński
• 58. Kurtzman spod Rawicza
• 59. Michał Kuściński z guberni witebskiej
• 60. Wojciech Leppert
• 61. Józef Łabuński
• 62. Józef Łazowski z Sawina
• 63. Adam Łopaciński przez dłuższy czas stale pracował dla Słownika
• 64. Edward Maliszewski 1875-1928 – dziennikarz; krajoznawca; historyk
• 65. M. Marassé z Krosna
• 66. dr Eugeniusz Maryański z Jarmoliniec – stały współpracownik redakcji Słownika
• 67. hrabia Tadeusz Miączyński z Wielgiego
• 68. Ildefons Mroczkowski z Wyszek
• 69. Henryk Müldner – literat z Krakowa, autor takich pozycji: Kąpiele Schwarzenberg, węgierski Gräfenberg na Spiżu: wspomnienia z podróży odbytéj w lecie 1878 r., Warszawa: Gebethner i Wolff, 1879; Szkice z podróży po Słowacyi: z dodaniem krótkiego przewodnika, Kraków 1877; Bibliografia karpacka, „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego”, tom I, rok 1876
• 70. Adam Napieralski – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika
• 71. J.J. Ossowski z Czerwonej (pod Ełkiem)
• 72. ks. Ostaszewski – stały współpracownik redakcji Słownika
• 73. Ostrołęcki z Lubartowa
• 74. Juliusz Ostrowski
• 75. Kazimierz Plebański z Izdebna
• 76. Klaudyusz Przedrzymirski z guberni kijowskiej
• 77. Klemens Przedrzymirski z Wołynia
• 78. Antoni Rehman ze Lwowa
• 79. Ludwik Rokossowski z guberni wołyńskiej
• 80. Bronisław Rozwadowski z Brzeżan
• 81. Zygmunt Różycki z guberni wołyńskiej
• 82. Ignacy Rychlik z Jarosławia
• 83. Adam Rzążewski (1844–1885) – historyk literatury i publicysta. Urodził się 3 listopada 1844 w Cieleśnicy na Podlasiu. W 1862 ukończył Gimnazjum Lubelskie. Do roku 1869 studiował historię i filozofię w Warszawskiej Szkole Głównej. Osiadł następnie na wsi i zajął się gospodarstwem. Zmuszony do wyjazdu za granicę przebywał w Paryżu i pod pseudonimem Aër prowadził działalność literacką jako krytyk studiów literackich oraz korespondent i współpracownik różnych pism polskich. Autor wielu rozpraw, powieści, nowel i poematów. Zmarł 8 listopada 1885 w Paryżu.
• 84. Jan Sembrzycki – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika
• 85. hrabia Józef Skarbek z Osięcin w pow. nieszawskim
• 86. Stanisław Skrzyński
• 87. Edward Slaski (błędnie Śląski) z Janowa Lubelskiego
• 88. Tytus Sopodźko (lub Sopoćko) (1845–1896) – obywatel z gub. mińskiej
• 89. Gustaw Szpilewski z Białegostoku
• 90. Aleksander Tyszyński (1811–1880) – krytyk literacki; współzałożyciel (1841) i współredaktor „Biblioteki Warszawskiej”; 1866–1869 wykładowca Szkoły Głównej; od 1873 członek Akademii Umiejętności; przedstawiciel krytyki romantycznej (m.in. w zbeletryzowanym traktacie filozoficzno-estetycznym Amerykanka w Polsce), ewoluował ku programowi pozytywistycznemu.
• 91. E. Uściński z Maryampola
• 92. Józef Wejssenhof
• 93. Władysław Wiśniewski z Krakowa
• 94. Konstanty Wójciechowski
• 95. Tytus Żukowski – przez dłuższy czas stale pracował dla redakcji Słownika
• 96. Szymon Gardiasz

Opis bibliograficzny

Zobacz w Wikiźródłach Słownik geograficzny Królestwa Polskiego

wyd. pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, J. Krzywickiego i W. Walewskiego: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 1-15. Warszawa: 1880-1902. Brak numerów stron w książce

• T. I Aa – Dereneczna, 1880, 960 s.
• T. II Derenek – Gżack, 1881, 943 s.
• T. III Haag – Kępy, 1882, 960 s.
• T. IV Kęs – Kutno, 1883, 963 s.
• T. V Kutowa Wola – Malczyce, 1884, 960 s.
• T. VI Malczyce – Netreba, 1885, 960 s.
• T. VII Netrebka – Perepiat, 1886, 960 s.
• T. VIII Perepiatycha – Pożajście, 1887, 960 s.
• T. IX Pożajście – Ruksze, 1888, 960 s.
• T. X Rukszenice – Sochaczew, 1889, 960 s.
• T. XI Sochaczew – Szlubowska Wola, 1890, 960 s.
• T. XII Szlurpkiszki – Warłynka, 1892, 960 s.
• T. XIII Warmbrun – Worowo, 1893, 960 s.
• T. XIV Worowo – Żyżyn, 1895, 930, 8 s.
• T. XV, cz. 1 Abablewo – Januszowo, 1900, 640 s.
• T. XV, cz. 2 Januszpol – Żyżkowo, Aleksin – Wola Justowska, 1902, 741, [2] s.

Nazwy niektórych jednostek administracyjnych

Słownik odwołuje się do nazw powiatów według poniższego spisu. Podział regionalny oraz pisownia według skorowidzu^[10].

Galicya

Osobny artykuł: Galicja (Europa Środkowa).

Powiaty: bialski, bóbrecki, bohorodczański, borszczowski, brodzki, brzeski, brzeżański, brzozowski, buczacki, chrzanowski, cieszanowski, czortkowski, dąbrowski, dobromilski, doliniański, drohobycki, gorlicki, gródecki, grybowski, horodeński, husiatyński, jarosławski, jasielski, jaworowski, kałuski, Kamionka Strumiłowa, kolbuszowski, kołomyjski, kossowski, krakowski, krośnieński, limanowski, Lisko, lwowski, łańcucki, mielecki, Mościska, myślenicki, nadworniański, nisko, nowosądecki, nowotarski, pilzeński, podhajecki, przemyski, przemyślański, Rawa Ruska, rohatyński, ropczycki, Rudki, rzeszowski, samborski, sanocki, skałacki, stanisławowski, staromiejski, stryjski, śniatyński, tarnobrzeski, tarnopolski, tarnowski, tłumacki, trębowelski, turka, wadowicki, wielicki, zaleszczycki, zbaraski, złoczowski, żółkiewski, żydaczowski, żywiecki

Gubernia grodzieńska

Osobny artykuł: Gubernia grodzieńska.

Powiaty:

białostocki, bielski, brzeski, grodzieński, kobryński, prużański, słonimski, sokólski, wołkowyski

Gubernia kaliska

Osobny artykuł: Gubernia kaliska.

Powiaty:

kaliski, kolski, koniński, łęczycki, sieradzki, słupecki, turecki, wieluński

Gubernia kielecka

Osobny artykuł: Gubernia kielecka.

Powiaty:

jędrzejowski, kielecki, miechowski, olkuski, pińczowski, stobnicki (stopnicki), włoszczowski

Gubernia kijowska

Osobny artykuł: Gubernia kijowska.

Powiaty:

berdyczowski, czehryński, czerkaski, humański lub umański, kaniowski, kijowski, lipowiecki, radomyski, skwirski, taraszczański, wasylkowski, zwinogródzki

Gubernia kowieńska

Osobny artykuł: Gubernia kowieńska.

powiaty:

kowieński, nowoaleksandrowski, poniewieski, rossieński, szawelski, telszewski, wiłkomierski

Gubernia kurlandzka

Osobny artykuł: Gubernia kurlandzka.

powiat mitawski

Gubernia lubelska

Osobny artykuł: Gubernia lubelska.

powiaty:

powiat biłgorajski, powiat chełmski, powiat hrubieszowski, powiat janowski, powiat krasnostawski, powiat lubartowski, powiat lubelski, powiat nowoaleksandryjski, powiat tomaszowski

Gubernia łomżyńska

Osobny artykuł: Gubernia łomżyńska.

powiaty:

powiat kolneński, powiat łomżyński, powiat makowski, powiat mazowiecki, powiat ostrołęcki, powiat ostrowski, powiat pułtuski, powiat szczuczyński

Gubernia mińska

Osobny artykuł: Gubernia mińska.

powiaty:

borysowski, ihumeński, mozyrski, miński, nowogródzki, piński, rzeczycki, słucki

Gubernia mohylewska

Osobny artykuł: Gubernia mohylewska.

powiaty:

czausowski, czerykowski, homelski, horecki, horodecki, klimowicki, mohilewski, mścisławski, orszański, rohaczewski, sieński lub sienneński, starobychowski

Gubernia piotrkowska

Osobny artykuł: Gubernia piotrkowska.

powiat będziński, powiat brzeziński, powiat częstochowski, powiat łaski, powiat łódzki, powiat noworadomski, powiat piotrkowski, powiat rawski

Gubernia płocka

Osobny artykuł: Gubernia płocka.

powiat ciechanowski, powiat lipnowski, powiat mławski, powiat płocki, powiat płoński, powiat przasnyski, powiat rypiński, powiat sierpecki

Gubernia podolska

Osobny artykuł: Gubernia podolska.

powiaty:

bałcki, bracławski, hajsyński, jampolski, kamieniecki, latyczowski, lityński, mohylowski, olhopolski, płoskirowski lub proskurowski, uszycki lub nowouszycki, winnicki

Gubernia radomska

Osobny artykuł: Gubernia radomska.

powiat iłżecki, powiat konecki, powiat kozienicki, powiat opatowski, powiat opoczyński, powiat radomski, powiat sandomierski

Gubernia siedlecka

Osobny artykuł: Gubernia siedlecka.

powiat bialski, powiat garwoliński, powiat konstantynowski, powiat łukowski, powiat radzyński, powiat siedlecki, powiat sokołowski, powiat węgrowski, powiat włodawski

Gubernia smoleńska

Osobny artykuł: Gubernia smoleńska.

powiaty:

bialski, krasnowski

Gubernia suwalska

Osobny artykuł: Gubernia suwalska.

powiat augustowski, maryampolski, powiat sejneński, powiat suwalski, władysławowski, wiłkowiski, a właściwie Wyłkowyski

Gubernia warszawska

Osobny artykuł: Gubernia warszawska.

powiat błoński, powiat gostyński, powiat grójecki, powiat kutnowski, powiat nieszawski, powiat nowomiński, powiat radziejowski, powiat radzymiński, powiat skierniewicki, powiat sochaczewski, powiat warszawski, powiat włocławski

Gubernia wileńska

Osobny artykuł: Gubernia wileńska.

dzisieński, lidzki, oszmiański, święciański, trocki, wilejski, wileński

Gubernia witebska

Osobny artykuł: Gubernia witebska.

powiaty:

drysieński, dyneburski, lepelski, lucyński, newelski, połocki, rzeżycki, siebieski, suraski wieliski (Wieliż),

Gubernia wołyńska

Osobny artykuł: Gubernia wołyńska.

powiaty:

dubieński, kowelski, krzemieniecki, łucki, zwiahelski lub nowogradwołyński, ostrogski, owrucki, rówieński, starokonstantynowski, zasławski

Prusy wschodnie

Osobny artykuł: Prusy Wschodnie.

powiat braniewski lub brunsberski (Bransberg), darkiański, powiat ełcki lub łecki (Lyck), fiszhuski, frydlądzki albo frylądzki (fyrlądzki), gąbiński albo głąbiński, gierdawski, powiat gołdapski, powiat pasłęcki, czyli holądzki (Preussich-Holand), powiat iławski (Preussich-Eylau), powiat piski lub jańsborski (Johannisburg), kłajpedzki (Memel), królewiecki, labiewski v. labiawski albo Łabiewski (Labiau), lecki (Loetzen), powiat lidzbarski albo świętogórski (Heiselberg), olecki lub margrabowski (Oletzko), żuławski(inne języki) lub nizinowy (Niederung), powiat olsztyński (Allenstein), powiat ostródzki (Osterode), pilkaleński (Pilkallen), ragnecki (Ragnit), rastemborski, powiat reszelski (Roessel), stołupiański (Stallupoehnen), powiat suski (rosenberg), powiat szczycieński lub szczycki (Ortelsburg), szyłokarczemski (Heydekrug), świętomiejski lub świętosiekierski (Heiligenbeil), tylżycki, węgoborski (Angerburg), wystrucki (Insterburg), ządzborski lub sąsborski (Sensburg)

Prusy zachodnie

Osobny artykuł: Prusy Zachodnie.

powiat brodnicki (Strasburg), powiat chełmiński (Culm), powiat człuchowski (Schlochau), powiat elbląski, powiat gdański, grudziąski, powiat kartuski, powiat kościerski (Berent), powiat kwidzyński (Marienwerder), powiat lubawski (Loebau), powiat malborski, niborski albo nidborski (Neidenburg), starogrodzki (Stargardt), powiat sztumski, powiat świecki (Schwetz), powiat toruński, powiat tucholski, powiat wałecki (Deutschkrone), powiat wejherowski (Neustadt), powiat złotowski (Flatow)

Szląsk austryacki

Osobny artykuł: Śląsk Austriacki.

powiat bielski, bogumiński (Oderberg), powiat cieszyński, frydecki, frysztacki, frywałdzki, skoczowski, strumieński

Szląsk pruski

Osobny artykuł: Śląsk (prowincja).

bolesławski (Bunzlau), bolkowicki (Bolkenhayn), powiat brzeski (Brieg), powiat bystrzycki (Habelschwerdt), powiat bytomski (Beuthen), powiat gliwicki albo toszecki (Tost-Gleiwitz), powiat głogowski, głupczycki (Leobschutz), górski (Guhrau), powiat grotkowski, powiat jaworski (Jauer), powiat jeleniogórski (Hirschberg), kamienogórski (Landshut), powiat kluczborski (Crenzburg), kładzki (Glatz), powiat kozielski (Kosel), powiat kożuchowski (Freistadt), powiat lignicki, powiat lubański (Lauban), powiat lubiński (Lueben), powiat lubliniecki (Lublinitz), lwowski (Loewenberg), mielicki (Militsch), powiat namysłowski (Namslau), niemczyński (Nimptsch), powiat niemodliński (Falkenberg), nissański (Neisse), nowotarski (Neumarkt), olawski (Ohlau), olesiński (Rosenberg), powiat oleśnicki, powiat opolski (Oppeln), powiat prądnicki (Neustadt), powiat pszczyński, powiat raciborski (Ratibor), rozbórski (Rothenburg), powiat rybnicki, rychbachowski (Reichenbach), starohucki (Neurode), powiat strzeliński (Strehlen), strzygłowski (Striegau), stynawski (Steinau), powiat sycowski (Wartenberg), szprotowski (Sprottau), szunowski (Schoenau)(inne języki), powiat świdnicki, walbrzyski (Waldenburg), wojrecki(inne języki) lub wojrowicki (Hoyerswerda), powiat wołowski, powiat wrocławski, powiat ząbkowicki (Frankenstein), powiat zgorzelecki (Goerlitz), ziębicki (Münsterberg), powiat zielonogórski (Grunberg), złotoryjsko-hajnowski (Goldberg-Haynau), żegański

Wielkie Księstwo Poznańskie

Słownik faktycznie opisuje obszar właściwy dla rejencji bydgoskiej i rejencji poznańskiej Prowincji Poznańskiej, gdyż Wielkie Księstwo Poznańskie zostało zniesione w 1848.

Osobne artykuły: Wielkie Księstwo Poznańskie i Prowincja Poznańska.

babimoski, bukowski, powiat bydgoski (Bromberg), powiat chodzieski, powiat czarnkowski, powiat gnieźnieński, powiat inowrocławski, powiat kościański, krobski, powiat krotoszyński, powiat międzychodzki (Birnbaum), powiat międzyrzecki (Meseritz), powiat mogilnicki, powiat obornicki, powiat odolanowski, powiat ostrzeszowski, powiat pleszewski, powiat szamotulski, szremski, powiat szubiński, powiat średzki, powiat wągrowiecki, powiat wrzesiński, powiat wschowski, powiat wyrzyski

Zobacz też

• Album widoków historycznych Polski
• Atlas geograficzny ilustrowany Królestwa Polskiego

Przypisy

1. Stanisław Urbańczyk: Słowniki i encyklopedie. Ich rodzaje i użyteczność. Kraków–Katowice: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego; Wydawnictwo Katowickie przy Fundacji dla Wspierania Śląskiej Humanistyki, 1991, s. 46.
2. Zob. http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/931
3. Zob. http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/5
4. Zob. http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/937 i Z. Parucki, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego jako źródło do badań rozmieszczenia sił wytwórczych kapitalizmu w Polsce, „Dokumentacja Geograficzna” 1955, z. 5, s. 16.
5. Z. Parucki, Słownik geograficzny..., s. 16–18.
6. Życiorys L. Dz w piśmie Rodzina i Szkoła.
7. O Joachimie Śliwie Edwardzie Rulikowskim patrz http://web.archive.org/web/*/http://www3.uj.edu.pl/alma/alma/57/01/10.html, a także por. Z. Parucki, Słownik geograficzny..., s. 18. Ów autor podaje, że Rulikowski dostarczał informacje o Wołyniu i Ukrainie.
8. Spis filistrów dorpackiego Konwentu Polonia, Album Polonorum.
9. Więcej informacji można znaleźć w Biuletynie okolicznościowym wydanym z okazji 150-lecia istnienia II Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Piotrkowie Trybunalskim (1856–2006).
10. ze stron 929 – 935 tomu II słownika. mimuw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-15)]..

Bibliografia

• E. Callier, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Ateneum, Warszawa 1880 (marzec)
• A.W., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Biblioteka Warszawska, Warszawa 1880 (listopad), s. 313
• W. Sabowski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Przewodnik Naukowy i Literacki, Lwów 1881
• E. Callier, Uwagi krytyczne nad słownikiem geograficznym Królestwa Polskiego, Poznań 1882
• B. Korwin, Pomnikowe dzieło, s. 665, „Wędrowiec” 1897, nr 34
• S. Czarnecki, Dawny i nowy słownik geograficzny ziem polskich, Warszawa 1934
• Z. Parucki, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego jako źródło do badań rozmieszczenia sił wytwórczych kapitalizmu w Polsce, „Dokumentacja Geograficzna” 1955, z. 5
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Indeks nazwisk, oprac. Szymon Konarski, słowo wstępne Sławomir Górzyński, Warszawa 1995, ISBN 83-85490-09-4.

Linki zewnętrzne

• Słownik w formacie DjVu – Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie i Katedra Lingwistyki Formalnej UW (pierwsza wersja internetowa słownika – 2005 r., wcześniej pod adresem „https://www.mimuw.edu.pl/polszczyzna/SGKPi/” była uzupełniona o indeksy i dokumentację)
• Słownik w formacie DjVu – Małopolska Biblioteka Cyfrowa (druga wersja internetowa słownika – 2006 r.)
• Słownik w formie plików TIFF z indeksem haseł oraz indeksem pełnotekstowym – ICM UW (trzecia wersja internetowa słownika – 2007 r.)
• Słownik w formacie DjVu z możliwością zaawansowanego przeszukiwania (wyrażenia regularne) – Katedra Lingwistyki Formalnej UW (2010 r., wcześniej pod innymi adresami – „poliqarp.klf.uw.edu.pl”, „korpusy.klf.uw.edu.pl”) ; do tej digitalizacji można stworzyć indeks wzorowany na indeksie do słownika Lindego
• Skany Słownika wraz z geograficznym indeksem miejscowości wraz z mapą topograficzną WIG oraz podziałami administracyjnymi w Internetowym Atlasie Polski Niepodległej.