Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ukraina (łac. Ucraina), in. Ukraina Naddnieprzańska, Naddnieprze, rzadziej Ukraina Kijowska – kraina historyczna w środkowej i południowo-wschodniej Ukrainie, położona na wschód od Podola i Wołynia, między Bohem a Worsklą, w dorzeczu Dniepru; do II rozbioru Polski (1793) położona była w południowo-wschodniej części Rzeczypospolitej, na terytorium Korony Królestwa Polskiego.
Określenie Ukraina jako nazwa pospolita pojawiło się w średniowieczu i oznaczało pierwotnie nazwę granicznych regionów geograficznych[1]. Do końca XVI wieku termin "ukraina" nie miał charakteru oficjalnego i oznaczał jedynie "ugranicze" ("pogranicze", "krańce państwowe") poszczególnych terenów, będących pod kontrolą różnych państw[2][3][4][5][6].
Termin Ukraina pojawił się po raz pierwszy w Latopisie kijowskim, opisującym wydarzenia XII w., którego najstarszy egzemplarz pochodzi z XV w. Opisując śmierć Włodzimierza, księcia perejasławskiego, autor tekstu stwierdził, iż po jego zgonie Ukraina wielce rozpaczała, a relacjonując wypadki 1189 r., nazwał Ukrainą tereny leżące między Bohem a Dniestrem[7].
Jako nazwa własna Ukraina została użyta po raz pierwszy za czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów w roku 1590 w tytule konstytucji sejmowej według projektu Jana Zamoyskiego: Porządek ze strony Niżowców i Ukrainy[8]. Określała wówczas tereny województw: kijowskiego i bracławskiego.
Na przełomie XVI i XVII nazwą Ukraina zaczęto określać krainę leżącą nad środkowym i dolnym Dnieprem (Naddnieprze). W okresie pomiędzy pokojem polanowskim (1634) a traktatem Grzymułtowskiego w skład terytorium określanego nazwą Ukrainy wchodziło również województwo czernihowskie. Na mapie Magni Ducatus Lithuaniae caeterumque regionum illi adiaciencium exacta descriptio Tomasza Makowskiego, wydanej w Amsterdamie (wyd. II, 1613), obszar prawego brzegu Dniepru określono jako Wołyń Dolny, który nazywają Ukrainą lub Niżem[7].
W 1648 kartograf francuski w służbie Zygmunta III i Władysława IV Wilhelm Beauplan wykonał mapę Delineatio Generalis Camporum Desertorum vulgo Ukraina..., traktując wymiennie nazwy „Dzikie Pola" i „Ukraina". W wydanym w 1651 dziele Opisanie Ukrainy, którą tworzą liczne prowincje Królestwa Polskiego leżące pomiędzy granicami Moskowii i Transylwanii...[9] umiejscowił Ukrainę pomiędzy granicami Carstwa Rosyjskiego a Siedmiogrodem, z wyłączeniem Rusi Czerwonej[10]. W czasie sejmu 1659 roku wymieniono „Woiewodztwa Ukrainne” i były to „woiewodztwa, Kiiowskie, Bracławskie, Czerniechowskie”[11].
We wczesnym średniowieczu był to obszar w większości zamieszkany przez wschodniosłowiańskie plemiona Drewlan w dorzeczu Słuczy z głównymi grodami w Owruczu i Korosteniu, wschodnich Polan, którzy zajmowali oba brzegi środkowego Dniepru, i Uliczów między Dniestrem a Prutem.
Do 1240 roku obszar Ukrainy naddnieprzańskiej należał do Rusi Kijowskiej, a następnie (po rozbiciu dzielnicowym Rusi) do sukcesyjnych księstw ruskich. Najazdy mongolskie w XIII wieku i ekspansja Wielkiego Księstwa Litewskiego na ziemie ruskie położyły kres suwerenności tych dzielnic. Głównymi ośrodkami administracyjnymi Naddnieprza w wiekach XV-XVII były m.in. Kijów, Czehryń, Biała Cerkiew.
26 maja 1569 roku do Korony z terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego włączono edyktem Zygmunta Augusta województwo wołyńskie, a 6 czerwca województwo kijowskie i województwo bracławskie. Unia lubelska powołała Rzeczpospolitą jako związek państwowy dwóch równoprawnych podmiotów: Korony i Litwy. Inkorporacja Wołynia, ziemi bracławskiej i kijowskiej nastąpiła na żądanie sejmiku województwa wołyńskiego[12]. Po unii lubelskiej tereny te stały się częścią prowincji małopolskiej Korony, a szlachta tych obszarów otrzymała z ramienia sejmu lubelskiego przywileje szlachty polskiej i dużą autonomię, natomiast prawo cywilne oparto (w przeciwieństwie do reszty Korony) na statutach litewskich[13].
W drugiej połowie XVI wieku na pograniczu Naddnieprza, tzw. Dzikich Polach uformowała się społeczność wojskowa Kozaków zaporoskich, chroniąca pogranicze przed Tatarami i uczestnicząca w wojnach pierwszej połowy XVII w. w ramach wojsk Rzeczypospolitej. Kozaczyzna od końca XVI wieku była jednocześnie ośrodkiem powstań kozackich w obronie swego niezależnego statusu, a z czasem i statusu ludności ruskiej w Rzeczypospolitej. W połowie XVII wieku Ukraina była terenem powstania Chmielnickiego (1648), w jego konsekwencji długoletniej wojny polsko-rosyjskiej (1654-1667) a następnie polsko-tureckiej (1672-1676 i 1683-1699). W 1658 na mocy Unii hadziackiej całe terytorium Naddnieprza weszło w skład powołanego przez Unię Księstwa Ruskiego - trzeciego równoprawnego członu Rzeczypospolitej. Postanowienia unii nie weszły ostatecznie w życie. Traktatem Grzymułtowskiego (1686) Rzeczpospolita zrzekła się Ukrainy Lewobrzeżnej i Kijowa wraz z okręgiem na rzecz Carstwa Rosyjskiego. Pomiędzy traktatem w Buczaczu (1672) a pokojem w Karłowicach (1699) część Ukrainy znalazła się pod panowaniem Imperium Osmańskiego. Wojny, rzezie, deportacje ludności w jasyr i na terytorium Carstwa Rosyjskiego i epidemie towarzyszące wojnom doprowadziły do ruiny kraju, wyludniły go i zatrzymały jego rozwój.
W roku 1768 na terytorium Ukrainy doszło do buntu chłopskiego, znanego jako koliszczyzna. Ożywienie gospodarczo-handlowe na Naddnieprzu rozpoczęło się ponownie dopiero od lat '70 XVIII wieku. Polscy właściciele latyfundiów folwarcznych na tych ziemiach poświęcili dużo miejsca na projektowanie ekonomicznego zagospodarowania Ukrainy: tworzono domy i kompanie handlowe dla rozwoju handlu czarnomorskiego, zakładano i rozwijano manufaktury, próbowano uspławnić Dniestr (ówcześnie inicjatywa księcia Nassau-Siegen i Waleriana Dzieduszyckiego), wszelkie zabiegi dotyczące tych terenów były publikowane na łamach „Dziennika Handlowego”, kres tym inicjatywom przyniósł drugi rozbiór Polski[14].
W Imperium Rosyjskim ziemie te zaczęto urzędowo nazywać Małorosją. Administracyjnie wchodziły w skład Kraju Południowo-Zachodniego Imperium Rosyjskiego, guberni czernihowskiej, połtawskiej, katerynosławskiej i chersońskiej. Nazwa Małorosja funkcjonowała w obiegu urzędowym do rewolucji lutowej i obalenia caratu w marcu 1917.
W XVI-XVII wieku obszar terytorialny Ukrainy składał się z ziem wchodzących w skład województwa kijowskiego i województwa bracławskiego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a pomiędzy rokiem 1635 (traktat polanowski) a 1686 (traktat Grzymułtowskiego) obejmował również województwo czernihowskie[15][16]. Ważniejsze miasta: Kijów, Hadziacz, Połtawa, Czehryń, Żytomierz.
 |
 |
 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
