Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Kołomyja

miasto na Ukrainie w obwodzie iwanofrankowskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Kołomyjamap
Remove ads

Kołomyja (ukr. Коломия) – miasto na zachodniej Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim, nad Prutem, siedziba rejonu kołomyjskiego. W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, odzieżowy, obuwniczy, metalowy, spożywczy, drzewny oraz papierniczy[2]. Miasto jest centrum huculskiej sztuki ludowej, znajduje się tu m.in. muzeum etnograficzne i muzeum pisanek[3].

Ten artykuł dotyczy miasta na Ukrainie. Zobacz też: Kołomyja.
Szybkie fakty Państwo, Obwód ...
Remove ads

Miasto królewskie lokowane pomiędzy 1366 i 1370 rokiem położone było w XVI wieku w województwie ruskim[4]. Kołomyja uzyskała prawo składu w 1456 roku[5]. Jako powiat był jednostką administracyjną w okresie I Rzeczypospolitej, ziemia halicka, województwo ruskie od 1569 do 1772. Od 1772 do 1914 w zaborze austriackim, pod nazwą Kolomea. W latach 1919–1939 miasto powiatowe, największe (1921) w woj. stanisławowskim, do agresji ZSRR na Polskę.

Remove ads

Historia

Podsumowanie
Perspektywa

XIII – XVIII wiek

Nazwa Kołomyi ma związek z założycielem miasta królem halickim Kolomanem. Miejscowość była wzmiankowana w 1240 roku i należała do księstwa halicko-wołyńskiego. W połowie XIV wieku została włączona do Polski.

Miasto królewskie zostało założone przez Kazimierza III Wielkiego na prawie magdeburskim pomiędzy 1366 a 1370 rokiem[6]. W XV w. była miejscem sądu grodzkiego[7], a w okresie od XV w. do 1567 także sądu ziemskiego, który następnie przeniesiono do Halicza[8].

W 1413 r. król Władysław II Jagiełło ufundował w Kołomyi dominikański klasztor Najświętszej Maryi Panny. Była to dla zakonników placówka „etapowa” na drodze stałych wędrówek misyjnych przez Mołdawię na wybrzeża czarnomorskie i dalej na Bliski Wschód[9].

W 1459 hospodar mołdawski Stefan III Wielki złożył tutaj hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi. Doszło wtedy do upokorzenia hospodara: w momencie składania przez niego hołdu lennego rozwarły się ściany namiotu i wojsko polskie oraz wojsko mołdawskie zobaczyło Stefana klęczącego przed królem. 15 września 1485 Stefan złożył w Kołomyi ponownie hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi. W XVI i XVII wieku Kołomyja była ośrodkiem wydobycia cennej wtedy soli. W pierwszej połowie XVII wieku z powodu zalewania miasta przez rzekę Prut przeniesiono miasto na nowe miejsce. W XVIII wieku w mieście wśród miejscowych Żydów bardzo rozwinął się chasydyzm.

Przez cały okres swojej historii miasto było nieustannie niszczone przez Tatarów, Kozaków oraz wojska mołdawskie.

W zaborze austriackim

Thumb
Pierwsza wystawa etnograficzna (1880)
Thumb
Miejscowość przed 1892

Od 1772 Kołomyja znajdowała się w zaborze austriackim.

W 1876 r. powstała w Kołomyi Szkoły Przemysłu Ceramicznego nazywanej też Krajową Szkołą Garncarstwa. Cieszyła się ona powodzeniem, co spowodowało, że wokół niej skupiła się znaczna grupa artystów ceramików (m.in. rodziny Nappów, Sławińskich i Sowickich)[10].

W 1879 w pobliżu miasta inżynier Stanisław Szczepanowski rozpoczął wydobycie ropy naftowej. W 1880 staraniem oddziału Towarzystwa Tatrzańskiego w Kołomyi odbyła się pierwsza wystawa etnograficzna, prezentująca dorobek kulturowy Pokucia, a wystawę odwiedził cesarz Franciszek Józef I. Współorganizatorem wystawy był Oskar Kolberg – etnograf, folklorysta i kompozytor. Wydarzenie to rozsławiło Karpaty Wschodnie w całej Europie. Za miastem znajdował się również pomnik upamiętniający hołd, jaki złożył hospodar mołdawski Stefan III Wielki Kazimierzowi Jagiellończykowi. W latach 1886–1945 w Kołomyi funkcjonowały tramwaje parowe. W 1913 liczyło 45 000 mieszkańców, w tym 15 000 Polaków, 20 000 Żydów, 9000 Rusinów, 1000 Niemców i innych. Sporych zniszczeń miasto doznało też w czasie I wojny światowej. W 1915 w Kołomyi została powołana słynna II Brygada Legionów, nazywana też Żelazną lub Karpacką.

Pod koniec XIX wieku do Kołomyi włączono kolonię niemiecką Mariahilf (Маріагільф).

Okres międzywojenny

Thumb
Herb miasta za czasów II RP
Osobny artykuł: Obóz internowanych i jeńców polskich w Kosaczowie.

W czasie wojny polsko-ukraińskiej w Kosaczowie stanowiącym dziś część Kołomyi istniał obóz, w którym przetrzymywano kilka tysięcy polskich działaczy niepodległościowych i społecznych. Po wyzwoleniu Kołomyi 24 maja 1919 przez sprzymierzone z Polską wojska rumuńskie stwierdzono, że ponad 1000 więźniów zginęło z powodu chorób, zimna, głodu lub zostało zamordowanych[11]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego miasto znajdowało się na terenie II Rzeczypospolitej i wtedy też otwarto w nim Muzeum Pokuckie z bogatym zbiorem rękodzieła huculskiego, istniejące do dziś jako muzeum etnograficzne. Miasto rozwinęło się też w tym czasie jako kurort. W 1929 roku odsłonięto w Kołomyi pomnik Józefa Piłsudskiego[12].

W Kołomyi stacjonował 49 Huculski Pułk Strzelców z 11 Karpackiej Dywizji Piechoty[13]. Na wiosnę 1939 r. sformowano tu Bataliony ON „Huculski I” i „Huculski II”, wchodzące w skład Karpackiej Półbrygady Obrony Narodowej[14]. W czasie kampanii wrześniowej stacjonowała tu także 16 eskadra towarzysząca[15].

II wojna światowa

W dniach 15-17 września 1939 r. w Kołomyi swoją siedzibę miał Naczelny Wódz marsz. Edward Rydz-Śmigły[16].

Rosjanie miejscowych Polaków w większości[potrzebny przypis] deportowali na wschód w latach 1939–1941.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR ostatnie oddziały Armii Czerwonej opuściły Kołomyję 1 lipca 1941 i władzę w mieście przejęli Ukraińcy[17], w tym ukraińska milicja[18]. 3 lipca miasto znalazło się w strefie okupacji węgierskiej. 4 lipca Ukraińcy zorganizowali pogrom, w czasie którego bito i poniżano Żydów. Musieli oni m.in. rozebrać pomnik Lenina na ulicy Piłsudskiego oraz pomniki Lenina i Stalina w parku. Doszło do próby egzekucji, której w ostatniej chwili zapobiegł ukraiński wiceburmistrz Kołomyi. 16 lipca do Kołomyi przybył ze Stanisławowa oddział niemieckiej Policji Bezpieczeństwa i aresztował 110 Żydów według listy ułożonej przez lokalnego przywódcę OUN Zenona Pryhrodskiego. Żydów wyprowadzono w kierunku wsi Korolówka, gdzie nakazano im wykopać sobie zbiorowy grób. Tym razem egzekucji zapobiegł komendant węgierskiego garnizonu. 1 sierpnia 1941 Kołomyja znalazła się pod niemiecką cywilną administracją (dystrykt Galicja Generalnego Gubernatorstwa) i od tego czasu rozpoczęła się eksterminacja żydowskiej ludności miasta liczącej około 25 tys. osób. Do pierwszej masowej egzekucji doszło w dniach 11-12 października 1941, kiedy Gestapo przy pomocy Ukraińskiej Policji Pomocniczej rozstrzelało 3 tys. Żydów w lesie pod Szeparowcami. Doszło wówczas także do spalenia Wielkiej Synagogi w Kołomyi. Od 23 marca 1942 do lutego 1943 r. funkcjonowało getto żydowskie. W dniach 3-6 kwietnia 1942 odbył się pierwszy transport Żydów z Kołomyi do obozu zagłady w Bełżcu. W sumie w czasie okupacji niemieckiej w mieście odbyło się 17-20 antyżydowskich "akcji", w czasie których mordowano Żydów na miejscu lub wywożono do Bełżca. Ostatnia z nich odbyła się 2 lutego 1943 (2200 osób zabitych w getcie), po której cały powiat został ogłoszony "wolnym od Żydów" (judenrein)[17].

Armia Czerwona zajęła ponownie miasto w marcu 1944[17].

ZSRR

Po wojnie Kołomyja weszła w struktury ZSRR, gdzie przyłączono do niej wieś Diatkowce.

Ludność polska została ekspatriowana. Wielu przedwojennych mieszkańców miasta zostało przesiedlonych do Kłodzka.[19]

Remove ads

Zabytki

Thumb
Gimnazjum im. Króla Kazimierza Jagiellończyka (2009)
Zabytkowe kościoły i cerkwie
Thumb
Kościół św. Ignacego Loyoli
Thumb
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Thumb
Cerkiew gr.kat. pw. św. Michała Archanioła
Thumb
Cerkiew Zwiastowania Bogurodzicy, najstarsza cerkiew w mieście
  • Kościół Wniebowzięcia NMP z lat 1762–1772, według projektu Bernarda Meretyna, obecnie cerkiew św. Jozafata, przebudowany, wraz z dzwonnicą z XVIII w., ul. Mazepy 2
  • Cerkiew św. Michała Archanioła z 1871, w miejscu katolickiego kościoła dominikanów
  • Kościół św. Ignacego Loyoli z 1896 według projektu inż. Dionizego Krzyczkowskiego[20], ceglany, dawny jezuitów z konwentem, obecnie szpital, ul. Iwana Franki 20
  • Cerkiew cmentarna Zwiastowania NMP, drewniana z 1587 r.
  • Wielka Synagoga z 1848.
  • Ratusz neorenesansowy z 1877; wieża przebudowana po 1948 ul. Gruszewskiego 1
  • Budynek szpitala (1860) dawne Starostwo Kołomyjskie, ul. W. Czornowola 32
  • I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Króla Kazimierza Jagiellończyka z 1875, wybudowane w miejscu zamku, ul. Mickiewicza 1
  • Dworzec kolejowy
  • Dawne gimnazjum ss. urszulanek
  • Muzeum Huculszczyzny i Pokucia, zbudowane w latach 1896–1902 jako Ukraiński Dom Ludowy, ul. Teatralna 25
  • Budynek Banku, z początku XX w., ul. Dragomanowa 1
  • Budynek Domu Kultury, z XIX w., ul. plac Biczowy 7
  • Budynek poczty, z początku XX w., W. Czornowola 47
  • Budynek Rady miejskiej z początku XX w., ul. Szuchewicza 80
  • Budynek dawnego Domu Oficerskiego, z XIX w.
  • Zamek[21]
  • polski cmentarz
Remove ads

Demografia

Edukacja

W Kołomyi działa szereg szkół średniego stopnia, m.in. liceum ekonomiczne, technikum i liceum pedagogiczne oraz Instytut Przyrodniczy w ramach Uniwersytetu KROK.

Kultura

Muzeum Pisanek posiada bogate zbiory pisanek z całego świata. Prezentuje pisanki z wielu krajów, m.in. Chin, Izraela, Egiptu, Cejlonu, z Kenii. Polskie pisanki pochodzą z regionu łowickiego. W ekspozycji zaprezentowano pisanki robione różnymi technikami: malowane, wydrapywane, wyklejane, obszywane, haftowane, oblepiane. Materiałem na pisanki może być wypreparowane jajo kurze, przepiórcze, gęsie, kacze, strusie, orle, a także obrobiony do owalnego kształtu kamień, drewno i szkło. Na terenie muzeum znajduje się kilkunastometrowa pisanka z drewna, w której wnętrzu mieści się część ekspozycji[22].

Muzeum Huculszczyzny i Pokucia mieszczące się w zabytkowej kamienicy z końca XIX w. gromadzi zbiory w działach: artystycznej obróbki drewna (rzeźba, inkrustacja, wypalanie), obróbki metalu i skóry, garncarstwa, tkaniny dekoracyjnej, kilimiarstwa, hafciarstwa i odzieży[23].

Remove ads

Sport

Przed II wojną światową w Kołomyi działał polski klub piłkarski Pokucie Kołomyja. Współcześnie w mieście funkcjonują ukraińskie kluby piłkarskie Pokuttia Kołomyja i Karpaty Kołomyja.

Ludzie związani z miastem

Thumb
Tablica Stanisława Vincenza na Gimnazjum Króla Kazimierza Jagiellończyka (2009)
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Kołomyją.
Honorowi obywatele
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata ratujący Żydów w Kołomyi
Na polskiej liście Sprawiedliwych:
  • Wanda Czabaj[29]
  • Maria Kruszelnicka i jej syn Czesław Kruszelnicki[30]
  • rodzina Strzelbickich (Włodzimierz i Katarzyna oraz ich dzieci Napoleon, Dionizy i Teresa)[31]
  • Helena Śledzińska i jej syn Leopold Śledziński[32]
  • Andrzej Śliwiak – ukrywał 10 Żydów[33]
  • Albin Tyll[34]
  • Teresa Wilczkiewicz (secundo voto Burza)[35]
  • Florian i Maria Wojnerowscy[36]
Na ukraińskiej liście Sprawiedliwych:
  • Wasyl i Kateryna Marczukowie i ich córka Ahafja (po mężu Prokopczuk)[37]
  • Basylian Petrowski[38][39].
  • Dominika Stefaniw oraz jej córki Myrosława i Oksana (po mężu Petrenko)[40]
Remove ads

Urodzeni w Kołomyi

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Kołomyi.
Remove ads

Miasta partnerskie

Zobacz też

Przypisy

Loading content...

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads