Gubernia wileńska

Gubernia wileńska (ros. Виленская губерния; biał. Віленская губерня; lit. Vilniaus gubernija^[2]) – jedna z guberni Imperium Rosyjskiego, utworzona w 1795 po III rozbiorze Polski. Razem z guberniami kowieńską, grodzieńską, mińską, mohylewską oraz witebską tworzyła Kraj Północno-Zachodni (teren b. Wielkiego Księstwa Litewskiego).

Gubernia wileńska

Виленская губерния

gubernia
1795–1796 i 1801–1915
Herb
Państwo	Imperium Rosyjskie
Siedziba	Wilno
Powierzchnia	41 907,9 km²
Populacja (1904) • liczba ludności	1 591 207[1]
• gęstość	38 os./km²
Plan guberni wileńskiej
Położenie na mapie 1897

Mappa generalna gubernii wileńskiey, Petersburg 1820

Gubernia wileńska na tle ziem zaboru rosyjskiego w 1821

Mapa guberni w latach 1867–1914

Mapa guberni w latach 1795–1797

Historia

Na początku dzieliła się na powiaty (ujezdy): brasławski (później zwany nowoaleksandrowskim), wileński, wiłkomierski, zawilejski, kowieński, oszmiański, rosieński, telszewski, trocki, upicki (poniewieski), szawelski.

W czasie reform administracyjnych Pawła I ukazem z 12 września 1796 (wszedł w życie w 1797) połączono ją z gubernią słonimską w jedną gubernię litewską z siedzibą w Wilnie. Za Aleksandra I gubernia litewska w 1801 podzielona została na wileńską (do 1840 nazywaną litewsko-wileńską) oraz grodzieńską (dawniej gubernia słonimska). Od 1819 roku gubernia wileńska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego^[3].

W 1843 część obszaru przeszła do nowo utworzonej guberni kowieńskiej. W wileńskiej powstały wtedy powiaty: wileński, oszmiański, święciański (powiat zawilejski) i trocki, a także przekazany z guberni grodzieńskiej lidzki oraz z mińskiej – powiat wilejski i dziśnieński.

Ludność

Rok	Razem	Litwini		Polacy		Białorusini		Rosjanie		Żydzi		inni
1862	838 464	418 880	50%	154 386	18%	146 431	17%	14 950	2%	76 802	9%	27 035	3%
1865	891 715	210 273	24%	154 386	17%	418 289	47%	27 845	3%	76 802	9%	4120	0%
1883	1 192 000	417 200	35%	281 312	24%	239 592	20%		–	176 416	15%	77 480	7%
1897	1 561 713	274 414	18%	126 770	8%	880 940	56%	75 803	5%	197 929	13%	5857	0%
1909	1 550 057	231 848	15%	188 931	12%	570 351	37%	408 817	26%	146 066	9%	4094	0%

Podział narodowy ludności guberni wileńskiej (części okupowanej) przeprowadzony przez okupacyjną administrację niemiecką w 1916:

• Cała Ludność - 478 753
• Polacy - 263 149 (55%)
• Litwini - 118 188 (25%)
• Żydzi - 83 127 (20%)
• Inni - 13 489 (5%)

Różnica w spisach rosyjskich i niemieckich dotyczącej liczby Polaków w guberni wileńskiej uwarunkowana była zaniżaniem, przez wszystkie rosyjskie spisy ludności, liczby Polaków mieszkających na ziemiach zabranych^[4].

Podział administracyjny w 1914 (na powiaty)

• dziśnieński
• lidzki
• oszmiański
• święciański
• trocki
• wilejski
• wileński

Generał-gubernatorzy wileńscy

Osobny artykuł: Generał-gubernatorstwo litewskie.

• 1801 Levin August, hrabia von Bennigsen
• 1804–1806 Iwan Rückman
• 1806–1808 Aleksander Rimski-Korsakow
• ...
• 1812–1830 Aleksander Rimski-Korsakow, ponownie
• ...
• 1850–1855 Iwan Bibikow (1794–1857)
• 1855–1863 Włodzimierz Nazimow (1802–1874)
• 1863–1865 hr. Michaił Murawjow Wileński (1796–1866)
• 1865–1866 Konstantin von Kaufman (1818–1882)
• 1866–1868 hr. Edward Baranow (1811–1884)
• 1868–1874 Aleksandr Potapow (1818–1886)
• 1874–1880 Piotr Albiedinski (1826–1883)
• 1880–1884 hr. Eduard Totleben (1818–1884)
• 1884–1893 Iwan Kachanow (1825–1909)
• 1893–1897 Piotr Orżewski (1839–1897)
• 1897–1901 Witalij Nikołajewicz Trocki
• 1901–1902 w czasie przerwy w obsadzie gubernatorów wileńskich funkcję tę pełnił generał-gubernator Prowincji Litewskiej Wiktor Wilhelmowicz von Wahl
• 1902–1904 ks. Piotr Swiatopołk-Mirski (1857–1914)
• 1904–1905 Aleksander Freze
• 1905–1909 Konstanty Krzywicki

1912 – likwidacja urzędu generał-gubernatora wileńskiego

Miasta

Lista miast guberni na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku oraz porównanie przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:

Wilno, 1888

	Miasto	Populacja	Przynależność państwowa
		w 1897 r	1930 r	2016 r
1.	Wilno	154 532
2.	Lida	9 323
3.	Oszmiana	7 214
4.	Dzisna	6 756
5.	Święciany	6 025
6.	Druja	4 742
7.	Wilejka	3 560
8.	Troki	3 240
9.	Radoszkowicze	2 615