Gubernia lubelska

Gubernia lubelska (ros. Люблинская губерния) – jednostka administracyjna Królestwa Polskiego, a następnie Generał-gubernatorstwa Warszawskiego (po upadku powstania styczniowego i faktycznej likwidacji Królestwa Polskiego oraz włączeniu jego ziem do Cesarstwa Rosyjskiego). Powstała w 1837, w wyniku przekształcenia województwa lubelskiego. Obszar guberni, której stolicą był Lublin, był identyczny z obszarem dawnego województwa.

Gubernia lubelska

Люблинская губерния

gubernia
1837–1915
Gmach Rządu Gubernialnego w Lublinie
Herb
Państwo	Królestwo Polskie
Siedziba	Lublin
Powierzchnia	16 831,7 km²
Populacja (1910) • liczba ludności	1 511 700[1]
• gęstość	93 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba powiatów	10
Położenie na mapie Królestwa Polskiego

Podobny był także podział na jednostki administracyjne niższego szczebla, z tym, że dotychczasowe obwody przemianowano na powiaty. W skład guberni lubelskiej wchodziło ich początkowo 10: biłgorajski (od 1867 r.), chełmski, hrubieszowski, janowski, kaźmierski (do 1842 r.), krasnostawski, lubartowski, lubelski, puławski (od 1842: nowoaleksandryjski), tarnogrodzki (do 1842 r.), tomaszowski i zamojski.

Reforma administracyjna z 1844 połączyła gubernię lubelską z podlaską, co trwało do kolejnej reformy z roku 1867, która te zmiany anulowała. W 1912 obszar guberni okrojono, przyłączając wydzielone obszary do utworzonej wówczas guberni chełmskiej. Rozporządzeniem z 18 września 1915, w poszczególnych obwodach dawnych rosyjskich guberni lubelskiej i chełmskiej utrzymano granice, które istniały przed utworzeniem guberni chełmskiej w 1912 roku. Oznaczało, że nowy podział obwodów tych guberni, którego i tak w praktyce dotychczas w życie nie wprowadzono, austriacki Zarząd Wojskowy odtąd nie uwzględniał^[2]. W myśl rozporządzenia z 12 sierpnia 1916, okupant niemiecki gubernię chełmską uznał za część Królestwa Polskiego^[3].

W czasie powstania styczniowego Rząd Narodowy dnia 28 marca 1863 r. ogłosił Regulamin władz administracyjnych w byłym Królestwie Kongresowym. Według regulaminu zniesiono podział administracyjny na gubernie, a zamiast tego byłe Królestwo Kongresowe podzielono na osiem województw w granicach z 1816 r. Na terenach obejmujących gubernię lubelską przywrócono województwo lubelskie oraz województwo podlaskie^[4].

W guberni przeważała ludność etnicznie polska, a wyznaniowo – katolicka. Oficjalnie, nieco poniżej 200 tysięcy osób zaliczano do Małorusów (Ukraińców), 155 tysięcy do Żydów, a 26 tysięcy – do Niemców. Na terenie guberni działała jedna uczelnia wyższa (w Nowej Aleksandrii).

Gubernatorzy

• 1838–1848 Marek Albertow^[5]
• 1851–1861 Stanisław Mackiewicz (1796–1879), w latach 1851–56 p.o. gubernatora
• 1861–1863 Antoni Boduszyński (ok. 1805–?)
• 1863–1875 Michaił Andriejewicz Buckowski (1812–1876)
• 1875–1880 Konstanty Andriejowicz Liszyn (1832–?)
• 1880–1886 Leonid Siergiejewicz Stamierow (1835–?), w 1886 przeniesiony na mniej eksponowane stanowisko gubernatora suwalskiego
• 1886–1905 Władimir Filipowicz Tchorżewski (ok. 1840–1905)
• 1905 Jewgienij Wasiliewicz Mienkin (1861–?)
• 1914 – Ilia Iwanowicz Stierligow

Galeria

Herb guberni w latach 1837–1844

Herb guberni w latach 1845–1866

Udział ludności ukraińskojęzycznej w powiatach guberni lubelskiej według spisu powszechnego z 1897 r.

Miejscowości według narodowości we wschodniej części guberni, z zaznaczoną granicą projektowanej guberni chełmskiej

Linki zewnętrzne

• Gubernia lubelska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 433.

Przypisy

1. Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN, 2005, s. 18. ISBN 83-87954-66-7.
2. Rozporządzenie c. i k. Naczelnej Komendy Armii (Naczelnej Komendy Etapowej) z 18 września 1915 r. M. No. 83974 (Dziennik rozporządzeń c i k. Jenerealnego Gubernatorstwa wojskowego dla austryacko-węgierskiego obszaru okupowanego w Polsce, Lublin, No. 1 z 9 października 1915 r.)
3. Dziennik Rozporządzeń dla Jenerał Gubernatorstwa Warszawskiego z 3 listopada 1916, nr 51 poz. 175, cz. A
4. Dorota Lewandowska: Organizacja Narodowa Powstania Styczniowego z lat 1861-1864. Archiwum Główne Akt Dawnych. [dostęp 2016-10-29].
5. Urzędnicy Królestwa Polskiego [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2019-10-31].

Encyklopedie internetowe (gubernia):

• БРЭ: 2161682