Hrubieszów

Hrubieszów (do 1802 niekiedy Rubieszów^[3], ukr. Грубешів, Hrubesziw, hebr. ‏הרוביישוב‎) – miasto w południowo-wschodniej Polsce, w województwie lubelskim, siedziba powiatu hrubieszowskiego oraz gminy wiejskiej Hrubieszów.

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Hrubieszów

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Hrubieszów (ujednoznacznienie).

Hrubieszów

miasto i gmina
Główne skrzyżowanie w centrum Hrubieszowa
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	hrubieszowski
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	29 września 1400
Burmistrz	Marta Majewska
Powierzchnia	33,03[1] km²
Wysokość	178–224 m n.p.m.
Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość	15 935[2] 482,6 os./km²
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	22-500
Tablice rejestracyjne	LHR
Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego Hrubieszów
Położenie na mapie Polski Hrubieszów
Położenie na mapie województwa lubelskiego Hrubieszów
50°48′09″N 23°53′31″E
TERC (TERYT)	0604011
SIMC	0987800
Hasło promocyjne: Hrubieszów – miasto z klimatem
Urząd miejski ul. mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala” 1; 22-500 Hrubieszów
Strona internetowa
BIP

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Hrubieszów liczył 17 528 mieszkańców^[4].

W okolicach miasta znajdują się liczne wczesnośredniowieczne cmentarzyska, kurhany i inne odkrycia archeologiczne (m.in. w Gródku, Masłomęczu i Kryłowie).

Położenie

Miasto jest położone w ramionach rzeki Huczwy, dopływu Bugu i znajduje się zaledwie 18 km od przejścia granicznego z Ukrainą w Zosinie (5 km w linii prostej przez Bug). Hrubieszów jest najdalej na wschód wysuniętym miastem Polski, leżącym w środku Kotliny Hrubieszowskiej (Wyżyna Wołyńska). Region głównie rolniczy w rejonie najżyźniejszych gleb Polski – czarnoziemu.

Okolice Hrubieszowa leżą w obrębie dawnych Grodów Czerwieńskich. Hrubieszów leży na historycznej Rusi Czerwonej, pierwotnie stanowił część ziemi bełskiej, w XIV wieku został przyłączony do ziemi chełmskiej^[5]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa zamojskiego.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 33,03 km²^[6]. Miasto stanowi 2,6% powierzchni powiatu.

Według danych z roku 2008 71,0% powierzchni Hrubieszowa stanowiły użytki rolne, a użytki leśne 2,5%^[7]

Zarówno powiat, jak i miasto leżą na terenie Nadbużańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Historia

Cmentarz wojskowy

Hrubieszów (aż do 1802 r. Rubieszów) to najdalej wysunięte na wschód miasto Polski. Położone jest nad Huczwą, dopływem Bugu, w odległości 5 km od granicy z Ukrainą. Przypuszcza się, że istniał tu, na wyspie oblanej wodami Huczwy, gród obronny należący do Grodów Czerwieńskich. Pierwsza wzmianka o Hrubieszowie pochodzi z 1254, jako osadzie wśród lasów, posiadającej dwór myśliwski. Rolę stanicy myśliwskiej będzie pełnił jeszcze w czasach jagiellońskich, co zostało uwiecznione w jego herbie wyobrażającym jelenią głowę, między rogami której umieszczone są dwa krzyże z napisem wokoło, nadanym przez króla Zygmunta Augusta (w poł. XVI w.).

W 1366 wraz z całą Rusią Czerwoną został ponownie przyłączony do Polski. W 1388 Władysław Jagiełło nadał Hrubieszów księciu mazowieckiemu Ziemowitowi IV^[5]. Około 1393 gród został włączony do ziemi chełmskiej^[5]. Prawa miejskie magdeburskie Hrubieszów uzyskał w roku 1400 z rąk Władysława Jagiełły. Prawdopodobnie w końcu XIV w. wzniesiono drewniany zamek, będący siedzibą starosty. W latach 1411, 1413, 1430 gościł w nim fundator miasta – król Władysław Jagiełło. Duże znaczenie dla miasta miał przywilej wydany przez Kazimierza Jagiellończyka nakazujący zmierzającym z Rusi na Mazowsze, Śląsk i Wielkopolskę wybieranie drogi przez Hrubieszów.

Pomyślny rozwój przerwały najazdy Tatarów, którzy w latach 1498–1626 wielokrotnie grabili i niszczyli miasto. W 1661 r. zniszczony został hrubieszowski zamek. Hrubieszów wchodził w skład starostwa hrubieszowskiego, położony był w XVIII wieku w ziemi chełmskiej^[8].

W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. Hrubieszów znalazł się w zaborze austriackim, w którym pozostał do roku 1809. Należał do gubernium lwowskiego, początkowo (do 1782 r.) do cyrkułu Bełz z siedzibą w Zamościu, gdzie w latach 1773-1775 był siedzibą okręgu, a następnie do cyrkułu zamojskiego. W wydanym po raz pierwszy w 1786 r. dziełku pt. „Geografia (...) Galicyi i Lodomeryi” jego autor, hrabia Ewaryst Andrzej Kuropatnicki, nie poświęcił miastu wiele miejsca, pisząc o nim tylko: Miasto nad rzeką Huczwą, nic niema do zaszczytu prócz kościoła, w którym są groby Kuropatnickich i Kurdwanowskich, którzy się do fundacyi tego kościoła znakomicie przykładali, jako i klasztoru dominikańskiego. Do tego to kościoła XX. Dominikanów fara teraz przeniesiona^[9].

W latach 1809–1815 Hrubieszów należał do Księstwa Warszawskiego. Ostatecznie w 1815 r. został przyłączony do Królestwo Polskiego (Kongresowego) pod panowaniem Imperium Rosyjskiego (zabór rosyjski). W 1800 r. wsie dawnego starostwa kupił Stanisław Staszic, który w 1816 r. na swoich dobrach założył fundację „Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie”. Była to pierwsza w Europie organizacja przedspółdzielcza, działająca do 1945 r.

20 sierpnia 1847 w mieście urodził się pisarz Bolesław Prus.

W połowie XIX w. Hrubieszów był drugim co do wielkości (po Lublinie) miastem guberni lubelskiej. Miasto rozwijało się szybko, w 1909 r. liczyło 15 tys. mieszkańców. Od początku swego istnienia było miastem wielokulturowym, obok Rusinów i Polaków, już od XV w., osiedlili się tutaj Żydzi. W 1939 r., przed wybuchem wojny, większość mieszkańców Hrubieszowa stanowili Żydzi i Polacy, z niewielką domieszką Ukraińców i przedstawicieli innych narodowości. Po wymordowaniu Żydów podczas II wojny światowej i wysiedleniu mniejszości ukraińskiej po 1945 r. Hrubieszów stał się jednolitym etnicznie miastem, zamieszkałym niemalże tylko i wyłącznie przez Polaków.

W latach 1903–1906 na polecenie cara Mikołaja II Romanowa zbudowano w Hrubieszowie koszary dla 7. Pułku Ułanów Oliwiopolskich^[10].

W 1915 r. w czasie I wojny światowej w głąb Rosji przymusowo ewakuowano ludność prawosławną. Tego samego roku Rosjanie w końcu opuścili Hrubieszów, a do miasta wkroczyły wojska austro-węgierskie, okupując je w ramach Genaralnego Gubernatorstwa.

W 1918 roku okupację austriacka Hrubieszowa przerwały oddziały wojska polskiego. Miasto stało się wówczas częścią odrodzonej Polski.

Po odzyskaniu niepodległości, w 1919 r. dochodziło wokół miasta do szeregu starć robotników rolnych atakujących dwory z chroniącymi je policją i żandarmerią wojskową. W rezultacie starć śmierć poniosło 70 fornali^[11].

W sierpniu 1920 roku toczyły się tu walki wojny polsko-bolszewickiej. W październiku 1920 do garnizonu w Hrubieszowie został przydzielony 2 pułk strzelców konnych, w którym służbę pełnił m.in. mjr Henryk Dobrzański – późniejszy „Hubal”.

Osobny artykuł: Bitwa pod Hrubieszowem.

Pod koniec sierpnia 1939 r. w Hrubieszowie powstał Ośrodek Zapasowy Wołyńskiej Brygady Kawalerii. Sformowano z niego improwizowane Zgrupowanie Kawalerii ppłk. Kazimierza Halickiego, które w kampanii wrześniowej walczyło w składzie Grupy „Włodzimierz”, a następnie Grupy „Dubno”^[12].

14 września 1939 r. miasto została zajęte przez wojska niemieckie, a po 17 września przez Armię Czerwoną. W październiku tegoż roku do Hrubieszowa ponownie wkroczyli Niemcy. W 1940 r. okupanci niemieccy wywieźli inteligencję hrubieszowską do obozów koncentracyjnych oraz dokonali kilku masowych egzekucji, w tym 16 kwietnia 1942 r. (16 osób) i 6 stycznia 1944 r. (50 osób)^[13]. W latach 1943–1944 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA dokonali na terenie powiatów hrubieszowskiego licznych zbrodni na ludności polskiej^[14].

W drugiej połowie lipca 1944 r. wojska sowieckie zajęły Lubelszczyznę. 26 sierpnia rozbiły pod Hrubieszowem oddziały Armii Krajowej, idące na pomoc Powstaniu Warszawskiemu^[15]. Pod koniec II wojny światowej na terenie miasta funkcjonował obóz specjalny NKWD dla AK i opozycji^[16].

W nocy z 27 na 28 maja 1946 placówki MO i MBP w Hrubieszowie stały się celem wspólnej akcji WiN i UPA. W wyniku akcji uwolniono z aresztu UB 20 osób, w tym 5 Ukraińców. Zniszczono budynki PPR i starostwa. Wykonano wyrok śmierci na dwóch działaczach PPR. Stacjonujący w mieście 5 Pułk Piechoty WP zachował się biernie^[17].

Osobne artykuły: Strażnica WOP Hrubieszów i Graniczna Placówka Kontrolna Hrubieszów.

Żydzi w Hrubieszowie

Cmentarz żydowski

Pierwsze wzmianki o Żydach pochodzą z 1444, natomiast dokument z roku 1456 wymienia dwóch kupców żydowskich, którym nadano prawo zaopatrywania dworu. W drugiej połowie XVI wieku Żydzi uzyskali prawo do zamieszkania w wydzielonej części miasta i do wybudowania synagogi, a wymieniony imiennie Abraham otrzymał prawo destylowania wódki. W 1736 roku wybuchł pożar, który zniszczył większą część miasta, w tym 27 żydowskich domów i synagogę. Żydzi zajmowali się głównie rzemiosłem i handlem produktami rolnymi, a gmina żydowska szybko się rozrastała – w roku 1765 zamieszkiwało Hrubieszów 709 Żydów, w 1897 – 5352, a w 1939 – już ok. 11 750.

Niemcy zniszczyli obie żydowskie synagogi, cmentarz i prywatne domy modlitwy. Po wybuchu wojny, część Żydów próbowała ratować się ucieczką na teren ZSRR. Reszta trafiła do utworzonego przez Niemców getta. W maju liczyło ono 5690 osób^[18]. W czerwcu 1942 roku Niemcy koncentrowali w hrubieszowskim getcie Żydów z całego powiatu, w wyniku czego liczba jego mieszkańców wzrosła do ok. 10 tys.^[18] W dniach 2–10 czerwca 1942 większość mieszkańców getta wywieziono do obozu zagłady w Sobiborze, a 500 osób rozstrzelano na cmentarzu żydowskim^[19]. Kolejny transport do Sobiboru (ponad 2 tys. osób) skierowano w październiku 1942^[19]. Ostatnich 200 Żydów, pozostawionych do uporządkowania terenu getta, w lipcu lub wrześniu 1943 wywieziono do obozu pracy w Budzyniu^[19].

Demografia

Dane z 31 grudnia 2023^[7]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	15 935	100	8367	52,57	7568	47,49
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	482,6		278,6		252

Według danych z 31 grudnia 2023 r. miasto miało 15 935 mieszkańców.

Według Raportu o Stanie Miasta za rok 2023^[20] średni dochód na mieszkańca wynosił 6354 zł.

• Liczba ludności miasta Hrubieszów w ciągu sześciu ostatnich stuleci

• Piramida wieku mieszkańców Hrubieszowa w 2020 roku^[21].

Podział administracyjny

Miasto jest podzielone na następujące jednostki pomocnicze^[22]:

• Pobereżany
• Polna
• Podgórze^[23]
• Śródmieście
• Sołectwo Sławęcin
• Żeromskiego
• Jagiellońskie
• Kolejarz
• Piłsudskiego
• Zielone
• Garnizon

Zabytki

Sanktuarium Matki Bożej Sokalskiej

Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny

• kościoły i cerkwie w Hrubieszowie:
  • kościół rzymskokatolicki św. Stanisława Kostki (Sanktuarium Matki Bożej Sokalskiej), dawna cerkiew murowana zbudowana w latach 1795–1828. Do 1875 roku była cerkwią unicką pod wezwaniem świętego Mikołaja Cudotwórcy. Po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875 świątynię przemianowano na cerkiew prawosławną. W 1918 roku obiekt został rewindykowany na rzecz katolików i rekoncyliowany na kościół świętego Stanisława Kostki, w 2002 otrzymał tytuł sanktuarium Matki Boskiej Sokalskiej. W skład zespołu zabytkowego wchodzi także:
    • dzwonnica murowana 1868 r. Dzwonnica murowana została ufundowana przez unitę Antoniego Hapońskiego, starostę cerkiewnego w 1868 roku, w 1869 roku ufundował on także budowę cerkiewnego przedsionka, a całość ogrodził. Koszt prac zawarł się w kwocie 3875 rubli i 93 kopiejek,
    • plebania drewniana, pocz. XX w.;
  • parafialna cerkiew prawosławna Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy,
  • kościół rzymskokatolicki Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, zbudowany jako wojskowa cerkiew prawosławna w latach 1903–1905,
  • kościół rzymskokatolicki św. Mikołaja, podominikański, bazylikowy, powstał w latach 1736–1766,
• zespół dworski Du Chateau (ul. 3 maja 11):
  • dwór (obecnie Muzeum im. St. Staszica) murowany w 1791 r., skrzydło zach. przed 1860 r., wsch. 1941 r. Dworek Du Chateau wywodzi swoją nazwę od hrubieszowskiej rodziny, której protoplastą był żołnierz napoleoński i do której należał od 1850 r. Centralna część dworu została wzniesiona na miejscu dawnego hrubieszowskiego zamku w roku 1791. Jest to budowla parterowa, nakryta mansardowym dachem. Z piętrową częścią centralną ozdobioną czterokolumnowym portykiem wgłębnym. Do pierwotnego dworu przylegają zbudowane później (prawe około 1860 r. a lewe w 1941 r.) prostokątne skrzydła. Po wojnie mieściła się tutaj placówka NKWD. Ostatnią właścicielką dworku była Maria Julia z Mazarakich du Chateau, wdowa po Juliuszu du Chateau (obydwoje spoczywają na hrubieszowskim cmentarzu). Obecnie budynek mieści siedziby Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego oraz Muzeum Regionalnego im. Stanisława Staszica. W tym ostatnim znajdują się ekspozycje poświęcone archeologii, etnografii oraz Towarzystwu Rolniczemu Hrubieszowskiemu. Nieopodal dworku stoi budynek z 1920 r., obecnie siedziba Fundacji Kultury i Przyjaźni Polsko-Francuskiej, założonej dzięki staraniom Stefana du Chateau,
  • ogród, pierwsza połowa XIX w.;
• stary i nowy cmentarz żydowski w Hrubieszowie:
  • stary cmentarz żydowski w Hrubieszowie został założony w XVI wieku. Ostatni znany pochówek odbył się w połowie lat 50. XX wieku^[24],
  • nowy cmentarz żydowski w Hrubieszowie został założony pod koniec XIX wieku. Pojawił się na mapie Hrubieszowa z 1876, lecz brak danych na temat jego istnienia^[25];
• synagogi w Hrubieszowie:
  • Synagoga w Hrubieszowie
  • Nowa Synagoga w Hrubieszowie
  • Stara Synagoga w Hrubieszowie

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Gospodarka

Liczący blisko 16 tys. mieszkańców Hrubieszów jest jednym z ośrodków terenów nadgranicznych województwa lubelskiego. Stolica powiatu składającego się z 8 gmin spełnia funkcje lokalne i regionalne, w tym administracyjno-usługowe, gospodarcze, kulturalno-edukacyjne i ośrodka współpracy transgranicznej.

Pod Hrubieszowem znajdują się bogate, choć niezagospodarowane złoża węgla kamiennego. Najbliżej położonym od Hrubieszowa miastem jest górniczy Nowowołyńsk.

Kreatywne Centrum Edukacji i Współpracy Gospodarczej

W 2022 roku utworzona została jednostka budżetowa miasta, której podstawowym celem jest kreowanie warunków rozwoju lokalnego biznesu, opartego na wiedzy, innowacjach i nowych modelach biznesowych, tworzenie możliwości rozwoju kompetencji dzieci i młodzieży w dziedzinie między innymi programowania i robotyki oraz podnoszenie świadomości ekologicznej. Utworzenie KCEiWG wynika z założeń projektu „Rozwój Lokalny Hrubieszowa – od partycypacji do realizacji”, na który Miasto otrzymało ponad 16 mln złotych dofinansowania z programu „Rozwój lokalny”, finansowanego z Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG)^[26].

Transport

Pociąg specjalny w Hrubieszowie (25.05.2013)

Obecnie Hrubieszów jest przystankiem na drodze krajowej nr 74 Piotrków Trybunalski – Kielce – Kraśnik – Zamość – Hrubieszów – Zosin (drogowe przejście graniczne), oraz na Linii Hutniczej Szerokotorowej, przy której pod miastem znajduje się kolejowe przejście graniczne. W mieście znajduje się również stacja kolejowa Hrubieszów Miasto, od której odchodzi linia normalnotorowa nr 72 do Zawady. W przeszłości Hrubieszów leżał również przy Hrubieszowskiej Kolei Dojazdowej.

Do Hrubieszowa dojeżdżają obecnie^[kiedy?] dwie pary pociągów PKP Intercity: IC Hetman z Krakowa przez Tarnów, Mielec, Tarnobrzeg, Stalową Wolę, Biłgoraj i Zamość oraz IC Górski ze Świnoujścia przez Szczecin, Poznań, Konin, Kutno, Warszawę, Lublin i Zamość lub z Lublina przez Świdnik, Krasnystaw i Zamość.

Zobacz też: Hrubieszów LHS i Hrubieszów Wąskotorowy.

Istnieje tu też rozwinięta komunikacja licznych przewoźników prywatnych łączących miasto z Lublinem, Chełmem, Zamościem, Warszawą, Rzeszowem, a także okolicznymi miejscowościami powiatu. W przeszłości istniała rozwinięta komunikacja autobusowa obsługiwana przez PKS Hrubieszów (do 20 lutego 2012 roku będący filią PKS Wschód), od 1 lipca 2018 r. znajdujący się w stanie upadłości. Hrubieszów posiadał bezpośrednie połączenia autobusowe ponadto z Krakowem, Katowicami, Tomaszowem Lubelskim, Kielcami, Wrocławiem, Częstochową, Opolem, a w okresie letnim dodatkowo z Zakopanem, Ustką, Węgorzewem i Helem. Autobusy międzynarodowe docierały do Włodzimierza i Łucka. W latach 1980–1990 i 2011–2017 PKS Hrubieszów obsługiwał dodatkowo komunikację miejską.

Od 21 października 2015 r. czynna jest obwodnica Hrubieszowa.

Oświata

Żłobki i dzienna opieka^[27]:

• Niepubliczny Żłobek „Biedronka” w Hrubieszowie, ul. Polna 10 D
• Niepubliczny Żłobek „Bajkowa Przystań” w Hrubieszowie, ul. Targowa 24
• Hrubieszowska Opieka Dzienna nad dziećmi Przytulankowo, ul. Polna 16
• Tulisiowo Opieka Dzienna nad dziećmi, ul. Polna 16

Przedszkola^[28]:

• Miejskie Przedszkole Nr 1 im. „Małego Księcia”, ul. Piłsudskiego 59
• Miejskie Przedszkole Nr 2, ul. Hubala 11
• Miejskie Przedszkole Nr 3, ul. Grotthusów 1
• Miejskie Przedszkole Nr 5, ul. Listopadowa 4
• Niepubliczne Przedszkole Specjalne „Mamy Siebie”, ul. Zamojska 16 A

Szkoły podstawowe^[29]:

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. B. Prusa, ul. Listopadowa 12
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. WOP, ul. Żeromskiego 29
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. mjr. Henryka Dobrzańskiego Hubala, ul. Zamojska 16

• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, ul. Zamojska 16A

Szkoły ponadpodstawowe^[30]:

• Zespół Szkół nr 1, ul. Zamojska 18A
• Zespół Szkół nr 2 w Hrubieszowie, ul. 3 Maja 1
• Zespół Szkół nr 3 im. Tadeusza Kościuszki w Hrubieszowie, ul. Żeromskiego 11
• Zespół Szkół nr 4, ul Dwernickiego 10
• Zakład Doskonalenia Zawodowego, ul. Partyzantów 9

Szkoły specjalne^[31]:

• Powiatowy Zespół Placówek Szkolno-Wychowawczych, ul. Zamojska 16 A

Straż Graniczna

Osobny artykuł: Placówka Straży Granicznej w Hrubieszowie.

Zamek w Hrubieszowie

Osobny artykuł: Zamek w Hrubieszowie.

Wojsko

2. Hrubieszowski Pułk Rozpoznawczy im. mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala” (Hubal służył w Hrubieszowie w latach 1934–1936), został powołany decyzją szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego z dnia 25 maja 1994 roku. Powstał na bazie 8. Ośrodka Materiałowego w Hrubieszowie. Jednostka obecnie podlega Dowództwu Wojsk Lądowych. Pułk składa się z 5 kompanii bojowych: cztery to kompanie rozpoznawcze, jedna z BWR-ami (8 szt.) i BRDM-ami, dwie z BRDM-ami i wozami dowodzenia R-5, czwarta kompania – kompania specjalna wyposażona jest w samochody osobowo-terenowe. Piąta kompania to pododdział radioelektroniczny, przeznaczony do prowadzenia namierzania i zakłóceń radiowych oraz rozpoznania radioelektronicznego. Oprócz tych pięciu kompanii w skład pułku wchodzi również pluton rozpoznania skażeń, a z pododdziałów logistycznych: kompania remontowa, zaopatrzenia i medyczna. 8 czerwca 1996 r. otrzymał sztandar ufundowany przez społeczeństwo ziemi hrubieszowskiej.

Zakład Karny Hrubieszów

Zakład Karny w Hrubieszowie utworzono 31 lipca 1968 r., ma 630 miejsc i jest to najbardziej wysunięta na wschód jednostka penitencjarna w powojennej Polsce. Po 13 grudnia 1981 r., kiedy wprowadzono stan wojenny, więzienie to było jednym z ośrodków internowania, przyjęło także skazanych za naruszenie dekretu o stanie wojennym. Przez zakład przewinęło się około 150 więźniów tego rodzaju. Jesienią 1989 r. dwukrotnie doszło do buntu osadzonych^[32].

Kultura i sztuka

Biblioteka

Biblioteka w Hrubieszowie działa od 1922. Oprócz działalności statutowej organizuje spotkania autorskie, konkursy czytelnicze, kiermasze książkowe, seanse filmowe oraz wystawy, a także jest współorganizatorem wydarzeń kulturalnych w regionie (Prusowskie – 1997; sejmik i zjazd towarzystw regionalnych – 1999 i 2000; obchody 600-lecia Hrubieszowa^[33]). Od 2011 Biblioteka bierze udział w projekcie Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej. W cyfrowym archiwum udostępniono około 3000 materiałów archiwalnych, w tym kolekcje dotyczące dziejów kolejarzy z Gozdowa, historii 2 Pułku Strzelców Konnych w Hrubieszowie i Szkoły Kadetów im. Józefa Piłsudskiego we Lwowie^[34][35].  

Struktura organizacyjna Biblioteki: Dział Gromadzenia i Opracowania Zbiorów, Dział Udostępniania Zbiorów oraz trzy filie na terenie Hrubieszowa (nr 1 przy ulicy Polnej 16, nr 3 przy ulicy Grotthusów 26 i nr 4 przy ulicy Unii Horodelskiej 19).

W 2000 roku została uhonorowana przez Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie medalionem z okazji 600-lecia Hrubieszowa i 40-lecia Towarzystwa^[33].

Od 17 lutego 2023 r. Biblioteka mieści się w budynku przy ul. 3 Maja 10 w Hrubieszowie, który powstał w 1920 roku^[36]

Instytucja działa obecnie pod nazwą Miejska Biblioteka Publiczna – Hrubieszowskie Centrum Dziedzictwa i ma doskonale wyposażoną wypożyczalnię dla dzieci, młodzieży i dorosłych, czytelnię prasy, świetnie zaopatrzony dział multimediów, pracownię dla twórców, a także wielofunkcyjną salą konferencyjną.

Zespół wokalny „Lechici”

Zespół wokalny „Lechici” działa przy Parafii Garnizonowej Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Hrubieszowie. Powstał w 1983 r. z inicjatywy organisty Leszka Opały. Repertuar zespołu zawiera pieśni i piosenki religijne, patriotyczne, wojskowe, ludowe i rozrywkowe – a cappella i wokalno-instrumentalne^[37].

Zespół brał udział w wielu festiwalach piosenki religijnej (Łódź, Lubaczów, Warszawa, Płock, Osiek), patriotycznej i wojskowej (Arsenał Artystyczny Wojska Polskiego ’94, Kołobrzeg ’95). Zapraszany był również na koncerty do licznych miast Polski, Ukrainy (m.in. Lwów, Równe, Włodzimierz), Litwy (Wilno). Współpracuje z Orkiestrą Symfoniczną im. Karola Namysłowskiego (daw. Polską Orkiestrą Włościańską), Orkiestrą Garnizonu Zamość i Chórem Rezonans (m.in. wspólne występy w ramach Zamojskich Dni Muzyki, w czasie których zespół wykonał: Mszę h-moll J. Haydna (1999), a w Roku Bachowskim 2000 Kantatę nr 61 J.S. Bacha)^[38].

Zespół ma w swoim dorobku nagrania radiowe i telewizyjne, wydał również płyty CD z piosenkami religijnymi i kolędami oraz płyty DVD z teledyskami. Dużo koncertował na terenie całego kraju^[39].

Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Hrubieszowskiej

Zespół Pieśni i Tańca skupia uczniów hrubieszowskich szkół zainteresowanych folklorem i kulturą rodzimą. Założony w 1987 roku początkowo miał być jedynie zespołem dziecięcym, jednak mali tancerze, dorastając, nadal pragnęli kontynuować swoją przygodę z tańcem. Obecnie praca prowadzona jest w sześciu grupach wiekowych (ponad 120 osób w wieku od 6 do 20 lat)^{[potrzebny przypis]}.

Teatr Piosenki Młyn

Teatr Piosenki Młyn jest grupą skupiającą artystów z Hrubieszowa, tworzących piosenkę literacką, poetycką, kabaretową oraz amatorskie spektakle teatralne^{[potrzebny przypis]}.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół św. Mikołaja

Krzyż przydrożny w Hrubieszowie

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Katolicyzm

• Kościół rzymskokatolicki:
  • Parafia św. Mikołaja (erygowana w 1400)^[40]
  • Parafia pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy^[41] (eryg. 27 czerwca 1982)^[42]
  • Parafia pw. Ducha Świętego (eryg. 15 czerwca 2001)^[43]
  • Parafia pw. św. Stanisława Kostki (eryg. 13 czerwca 2001)^[44]

Kościoły ewangeliczne

• Kościół Boży w Chrystusie:
  • Centrum Chrześcijańskie „Rebeka”^[45]
• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej:
  • zbór w Hrubieszowie^[46]
• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan:
  • zbór w Hrubieszowie^[47]

Prawosławie

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
  • Parafia Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy^[48]

Świadkowie Jehowy

• Świadkowie Jehowy – dwa zbory z Salą Królestwa^[49][50][51].

Sport

W Hrubieszowie istnieje kilka klubów, głównie są to zespoły młodzieżowe i amatorskie, jak np.:

• MKS Unia Hrubieszów – piłka nożna (grający obecnie w Klasie A), lekkoatletyka, podnoszenie ciężarów
• UKS Grześ Hrubieszów – unihokej^{[potrzebny przypis]}

Szlaki turystyczne

Nadbużański szlak rowerowy

Hejnał

Notacja muzyczna Hejnału Hrubieszowa

• Hejnał Hrubieszowa został przyjęty przez Radę Miejską podczas sesji 21 grudnia 2021 r.^[52] Prawie 50 sekundowy utwór skomponował Leszek Opała, muzyk, kompozytor, twórca i kierownik zespołu „Lechici”. Przy pracy nad kompozycją autor wykorzystał fragment hymnu Hrubieszowa – Hrubieszowska Ty Ziemico. Hejnał miał swoją premierę 19 września 2021 r. podczas corocznego święta miasta, które odbywa się pod nazwą „Rubienalia”. Od stycznia 2022 r. melodia odtwarzana jest codziennie w południe z gmachu Urzędu Miasta Hrubieszów^[53].

Miasta partnerskie

• Bijelo Polje, Czarnogóra
• Kapuvár, Węgry
• Kamieniec Podolski, Ukraina
• Włodzimierz, Ukraina
• Sokal, Ukraina
• Swisztow, Bułgaria^[54]

Ludzie związani z Hrubieszowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Hrubieszowem.