Szprotawa

Szprotawa (łac. Sprottavia, niem. Sprottau) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie żagańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szprotawa. Położone nad Bobrem i Szprotawą.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Szprotawa (ujednoznacznienie).

Szprotawa

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Plac ewangelicki
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	żagański
Gmina	Szprotawa
Prawa miejskie	przed 1260[1]
Burmistrz	Mirosław Gąsik
Powierzchnia	10,95 km²
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	10 954[2] 1000 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 68
Kod pocztowy	67-300
Tablice rejestracyjne	FZG
Położenie na mapie gminy Szprotawa Szprotawa
Położenie na mapie Polski Szprotawa
Położenie na mapie województwa lubuskiego Szprotawa
Położenie na mapie powiatu żagańskiego Szprotawa
51°34′00″N 15°32′12″E
TERC (TERYT)	0810074
SIMC	0988603
Urząd miejski ul. Rynek 45 67-300 Szprotawa
Strona internetowa

Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r. Szprotawa liczyła 10 954 mieszkańców^[2].

Miasto jest ośrodkiem przemysłowo-usługowym. Zlokalizowany jest tu m.in. przemysł betoniarski, metalowy i spożywczy.

Położenie

Szprotawa leży w południowej części województwa lubuskiego. Miasto usytuowane jest w odległości 50 km od Zielonej Góry, 26 km od autostrady A4, 60 km od granicy polsko-niemieckiej, 140 km od Wrocławia i 160 km od Poznania.

Pod względem historycznym Szprotawa leży na Dolnym Śląsku^[3].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 10,95 km²^[4].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zielonogórskiego.

Nazwa

Szprotawa wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie^[5]

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Sprotavia^[6][7]. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Sprotavia wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1312 roku wydanym w Głogowie^[8].

W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Sprotta, Sprottavia^[9]. Szwajcarski kartograf i geograf Mateusz Merian w swoim dziele „Topographia” wydanym w roku 1650 podaje zgermanizowaną formę nazwy miejscowości: „Sprottau” z informacją, że „jej nazwa jest polska, a oznacza miejsce, na którym wiele pniaków i krzaków wykarczowano, by mieszkania na nich pobudować”, (niem. „Ihr Nam ist Polnisch und bedeutet einen Ort da man viel Dörner und Gesträuch außgerottet und Wohnungen darauf gebauet hat.”)^[10][11]

W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego miasto wymienione jest pośród innych śląskich miejscowości jako Szprotawa^[5]. Nazwę Sprotawa w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[12]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod koniec wieku XIX podaje polską nazwę miejscowości Szprotawa, zlatynizowaną Sprottavia oraz dwie niemieckie – Sprotaw i Sprottau^[13].

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946^[14].

Historia

Pomnik spotkania Ottona III z Bolesławem Chrobrym w Iławie – Szprotawie

Najwcześniejsze dzieje Szprotawy owiane są tajemnicą. Przekaz kronikarza Thietmara pod datą 1000 wymienia osadę plemienia Dziadoszyców zwaną Ilva bądź Ilua. Niektórzy widzą w nim dzisiejszą Iławę, dzielnicę Szprotawy^{[15][16][17][18][19][20][21]}, inni – Iłowę (niem. Halbau)^[22][23][24]. To w tym miejscu doszło w roku 1000 do spotkania Bolesława Chrobrego z cesarzem Ottonem III, który podążał na zjazd w Gnieźnie. Spotkanie władców upamiętnia pomnik usytuowany na rogatkach miasta. W grudniu 2008 przeprowadzono sondażowe prace archeologiczne na wzgórzu w centrum tamtejszego parku pod kierunkiem Mariusza Łesiuka, jednakże jednoznacznie nie potwierdziły one, by znajdowało się tam średniowieczne grodzisko z X wieku^[25]. Przywilej lokacyjny na prawie średzkim otrzymała Szprotawa ok. 1260 roku z rąk księcia Konrada Głogowskiego, który otoczył również miasto murami miejskimi^[11]. Gród leżał na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych m.in. przy tzw. Niskim Trakcie, szybko otrzymał liczne przywileje m.in. prawo mili i wolny targ solą^[26], co sprzyjało szybkiemu rozwojowi osady. Najprężniej rozwijało się sukiennictwo, miejscowe sukno eksportowano do Frankfurtu, Szczecina i do Polski. Znacznych dochodów przysparzało cło pobierane od bydła pędzonego z Polski do Niemiec oraz handel żelazem wytapianym w miejskich kuźnicach^[26]. W czasach największej świetności Szprotawa była siedzibą Piastów głogowskich, a od 1331 pod zwierzchnictwem Czech, w 1407 zyskała prawo bicia własnej monety. W 1473 spłonęła cała zabudowa miejska razem z zamkiem, od listopada 1488 do stycznia 1489 miasto było oblegane przez wojska węgierskie Macieja Korwina^[26]. W II połowie XV wieku stanowiła lenno węgierskie, zaś na przełomie XV i XVI wieku zarządzali tymi terenami polscy królewicze Jan I Olbracht i Zygmunt. W 1506 miasto ponownie dostało się pod zwierzchnictwo czeskie, od 1526 do 1724 było we władaniu Habsburgów, a następnie Prus. W 1552 w wyniku epidemii zmarło 1400 z 2000 mieszkańców. Wojna trzydziestoletnia doprowadziła miejskie finanse do ruiny. Na początku XVIII w. kondycja kasy miejskiej znacznie się poprawiła, w 1732 rada miasta nabyła nowe majątki rycerskie. Szprotawa posiadała 10 290 ha ziemi, w tym 7500 ha terenów leśnych^[26]. W 1746 miasto znalazło się w rękach królów czeskich pochodzących z dynastii Jagiellonów^[27]. Od początku XVIII nastąpił znaczny rozwój manufaktur, a w kolejnym stuleciu przemysłu m.in. metalurgicznego. W 1846 uruchomiono linię kolejową łączącą Szprotawę z Głogowem i Żaganiem, co przyniosło poniesienie rangi miasta oraz otwarcie drogi zbytu towarów. W 1897 rozpoczęła pracę gazownia miejska, a do 1936 większą część miasta objęto siecią wodociągów i kanalizacji. W 1932 do powiatu szprotawskiego przyłączono znaczną część powiatu żagańskiego, nowy powiat zajmował obszar 1464 km i był największy w rejencji legnickiej, miało to niebagatelny wpływ na wzrost znaczenie miasta^[26].

Podczas II wojny światowej istniały tu dwa obozy robocze dla jeńców radzieckich, podlegały one obozowi w Żaganiu. W 1945 w ramach ofensywa dolnośląskiej wojska Armii Czerwonej dotarły do Szprotawy. Po walkach z oddziałami niemieckimi miasto zdobył 13 lutego 1945 10 Gwardyjski Korpus Pancerny z 4 Gwardyjskiej Armii Pancernej oraz wojska 13 Armii należące do 1 Frontu Ukraińskiego^[28]. Po wojnie w al. Niepodległości wzniesiono Pomnik Braterstwa Broni^[29]. Substancja miejska została zniszczona w 50-55%. Do 1947 wysiedlono za Odrę przedwojennych mieszkańców pochodzenia niemieckiego. Powstały Dolnośląskie Zakłady Odlewnicze, fabryka mebli, zakłady dziewiarskie, garbarskie i wytwórnia świec^[30]. W latach 1946–1975 Szprotawa była stolicą powiatu^[26].

Demografia

Liczba ludności

Źródła^{[31][32][33][34][2]}

Piramida wieku

Źródła^[34]

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[35]:

• miasto
• kościół parafialny pod wezwaniem pw. Wniebowzięcia NMP, XIII/XIV wieku, XV-XVII wieku
• kościół ewangelicki pod wezwaniem Zbawiciela, z 1747 roku, 1825 roku, powstały na fundamentach średniowiecznego zamku książęcego
• klasztor magdalenek, pl. Kościelny 2, z XVII wieku
• cmentarz żydowski, ul. Kraszewskiego, z połowy XIX wieku
• mury obronne, z XIV wieku
  • baszta przy kościele ewangelickim
  • brama Żagańska – miejska, siedziba Muzeum Ziemi Szprotawskiej im. dr. Felixa Matuszkiewicza, ul. Muzealna, z XIV wieku, 1480 roku
• ratusz, z lat 1583-1586, w XVII-XIX wieku
• dom, pl. Ewangelicki 1, z XVI/XVII wieku, w 1840 roku
• szkoła ewangelicka, pl. Ewangelicki 2, z 1773 roku
• dom, pl. Ewangelicki 3
• dom, ul. Konopnickiej 13, z 1899 roku, w 1904 roku
• szkoła katolicka, pl. Kościelny 4, z 1598 roku, XVIII wieku /XIX wieku
• dom, ul. Kościuszki 9, z XVIII wieku
• dom, obecnie Biblioteka Miejska, ul. Niepodległości 16, z końca XIX wieku
• domy, ul. Odrodzenia 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13
• dom, ul. Muzealna 2/3, z XVIII wieku -XIX wieku
• budynki w zespole rzeźni, ul. Sobieskiego
• ubojnia, z lat 1888-89
• chłodnia i aparatownia, z 1909 roku
• budynek administracyjno-mieszkalny, z lat 1888-89

Szprotawa – Iława

• kościół filialny pod wezwaniem św. Andrzeja, z połowy XIII wieku, XVI-XIX wieku
• dzwonnica-brama

Szprotawa – Puszczyków

• kościół parafialny pod wezwaniem Zbawiciela Świata, z połowy XIV wieku, XIX wieku
• cmentarz przykościelny

• 
  kościół Wniebowzięcia NMP
• 
• 
  Ratusz
• 
• 
• 
  Kościół ewangelicki Zbawiciela^[36]
• 
• 
• 
  Brama Żagańska – Muzeum Ziemi Szprotawskiej
• 
  Baszta Zachodnia w murach
• 
  Kościół św. Andrzeja Szprotawa – Puszczyków
• 
  Wieża szachulcowa przy kościele św. Andrzeja
• 
  Budynek poczty
• 
  Pomnik Braterstwa Broni Polsko-Radzieckiego
• 
  Kufer posagowy^[37]
• 
  Moneta z obozu jenieckiego
• 
  Potrójny wiadukt w Szprotawie
• 
  Wieża ciśnień
• 
  Dom wolnomularski przy ul. Młynarskiej
• 
  Pomnik^[38]

Dzielnice i osiedla Szprotawy

Osiedle mieszkaniowe powstałe na terenie szprotawskich koszar (2007 r.)

Terytorium miasta Szprotawa nie jest prawnie podzielone na dzielnice i osiedla (art. 5 ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku). Jednak mimo to w mieście istnieje podział poszczególnych jego części ze względów historycznych i położenia geograficznego. Nazwy dzielnic i osiedli są nazwami zwyczajowymi, które używane są powszechnie przez mieszkańców.

Dzielnice:

• Śródmieście (Centrum)
• Zabobrze (Os. Piastowskie, Puszczyków, Komarów)
• Iława (Sowiny)

Osiedla mieszkaniowe:

• Osiedle Słoneczne (dzielnica Śródmieście)
• Osiedle B. Chrobrego (dzielnica Śródmieście)
• Osiedle T. Kościuszki (dzielnica Śródmieście)
• Osiedle Piastowskie (osiedle domków jednorodzinnych na Zabobrzu)
• Osiedle Koszary (dzielnica Śródmieście)

Rozwój i przyszłość

W przyszłości planuje się przyłączenie pobliskich wsi (m.in. Henryków, Nowa Kopernia, Wiechlice-Lotnisko, Dziećmiarowice) do miasta.

Szprotawa posiada strefę inwestycyjną o powierzchni 200 ha, w tym część należy do Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Invest-Park w ramach podstrefy Szprotawa. Znajduje się ona w większości na terenie dawnego radzieckiego lotniska wojskowego Szprotawa-Wiechlice. Dzięki utworzeniu strefy miasto ma szansę na nowe miejsca pracy i dalszy rozwój.

Przyroda

Parki miejskie i skwery

Park Göpperta

Ogród jordanowski – zabytkowy park w centrum miasta nad rzeką Szprotawa

Skwer Matuszkiewicza

Skwer Czytelników

Cypel miejski u ujścia Szprotawy (po prawej) do Bobru, teren spacerowy i kajakarski.

Paleopark Szprotawa przy ul. Niepodległości

Skrzydłorzech kaukaski w Szprotawie (pomnik przyrody) w 2021

• Dąb Chrobry
• Dąb Śniadaniowy
• Dąb Kotwicza
• Dąb Henryk w Henrykowie
• Rezerwat przyrody Buczyna Szprotawska
• Ostoja przyrody Bunkrowe Wzgórza
• Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Park Słowiański
• Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Potok Sucha (dopływ Szprotawy)
• Bory Szprotawskie
• Bory Dolnośląskie
• Parki miejskie
• Stawy Bobrowickie
• Flins (pomnik przyrody)
• Dąb Blaszak
• Skrzydłorzech kaukaski (pomnik przyrody)

Transport

Drogi krajowe i wojewódzkie przebiegające przez Szprotawę

• Droga krajowa nr 12 przebiegająca m.in. przez Kalisz, Radom czy Lublin,
• Droga wojewódzka nr 297 przebiegająca od Nowej Soli do Pasiecznika m.in. przez Bolesławiec.

Ważniejsze drogi krajowe przebiegające w pobliżu Szprotawy

• Autostrada A4 (węzeł Krzyżowa z A18) – 30 km od Szprotawy,
• Autostrada A18 (węzeł Golnice z DW297) – 26 km od Szprotawy,
• Droga ekspresowa S3 (węzeł Nowe Miasteczko) – 20 km od Szprotawy.

Linia kolejowa

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 14 Łódź Kaliska – Forst (odcinek Żagań – Głogów). Obecnie ze względu na stan techniczny na wymienionym odcinku prowadzony jest wyłącznie sporadyczny ruch towarowy.

Transport publiczny

Od 1 stycznia 2022 roku organizacją transportu publicznego na terenie Powiatu Żagańskiego (w tym również na terytorium Gminy Szprotawa) zajmuje się Związek Powiatowo-Gminny Powiatu Żagańskiego.

Przez Szprotawę przebiegają następujące linie komunikacyjne:

• 1 – ze Szprotawy do Leszna Górnego (autobusy skomunikowane z odjazdami/przyjazdami pociągów z Leszna Górnego do Legnicy i Wrocławia)
• 2 - ze Szprotawy do Rusinowa
• 3 - ze Szprotawy do Długie
• 4 - ze Szprotawy do Cieciszowa przez Nową Kopernię
• 18 - z Żagania do Osiedla Wiechlice przez Szprotawę
• 19 - ze Szprotawy do Małomic
• 20 - ze Szprotawy do Małomic przez Śliwnik
• 52 - ze Szprotawy do Siecieborzyc przez Chichy
• 53 - ze Szprotawy do Długie
• 54 - ze Szprotawy do Cieciszowa przez Szprotawkę
• 55 - ze Szprotawy do Osiedla Wiechlice przez Pasterzowice, Kartowice i Nową Kopernię

Komunikacja na liniach 1 oraz 18 prowadzona jest 7 dni w tygodniu, również w dni świąteczne, z wyjątkiem I dnia świąt Bożego Narodzenia oraz Niedzieli Wielkanocnej. Większość kursów linii 1 skomunikowana jest na stacji w Lesznie Górnym z pociągami Kolei Dolnośląskich do/z Legnicy i Wrocławia. W ramach promocji wypracowanej pomiędzy Organizatorem a Gminą Szprotawa, na podróże w obrębie miasta Szprotawa oraz Osiedla Wiechlice koszt biletu jednorazowego wynosi 2 zł, lub 64 zł w przypadku biletu miesięcznego. Operatorem wszystkich połączeń Związku Powiatowo-Gminnego Powiatu Żagańskiego jest Miejski Zakład Komunikacyjny w Żaganiu.

Od 1 stycznia 2023 roku organizacji dwóch wojewódzkich linii przebiegających przez Szprotawę podjął się Marszałek Województwa Lubuskiego:

• 102 - ze Szprotawy do Nowej Soli przez Siecieborzyce, Kożuchów (autobusy skomunikowane z odjazdami/przyjazdami pociągów do/z Zielonej Góry);
• 103 - ze Szprotawy do Nowej Soli przez Długie, Nowe Miasteczko (autobusy skomunikowane z odjazdami/przyjazdami pociągów do/z Zielonej Góry).

Klimat (1979–2013)

Średnia temperatura i opady dla Szprotawy

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C]	18,0	20,2	25,1	30,3	34,0	36,5	38,0	41,0	35,3	27,2	21,0	16,0	41,0
Średnie temperatury w dzień [°C]	1,9	3,3	8,1	14,1	19,6	22,1	24,2	24,0	19,0	13,6	6,9	3,2	13,3
Średnie dobowe temperatury [°C]	-0,7	0,0	3,9	8,8	13,9	16,7	18,7	18,4	14,4	9,2	4,3	0,7	9,0
Średnie temperatury w nocy [°C]	-3,6	-3,1	0,1	3,7	8,2	11,4	13,4	13,0	9,5	5,3	1,2	-1,9	4,8
Rekordy minimalnej temperatury [°C]	-25,6	-22,9	-15,5	-6,2	-2,2	1,3	6,3	3,8	0,9	-4,4	-13,2	-20,9	−25,6
Opady [mm]	37	31	39	33	48	56	83	65	43	31	39	41	546
Średnia liczba dni z opadami	10	9	10	8	10	11	12	10	9	7	9	11	116
Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979–2013[39]

Sport

Kluby sportowe

• Klub Sportowy „Sprotavia” Szprotawa – klub piłkarski założony w 1946 roku.
• KS Szprotavia Szprotawa – sekcja koszykówki dziewcząt
• Akayama Szprotawa – klub ju-jitsu
• ULKS Uczniak Szprotawa – lekka atletyka, tenis stołowy
• UKS Jedynka Szprotawa – sekcja siatkówki

Obiekty sportowe

• Stadion Miejski w Szprotawie
• Hala sportowa przy Gimnazjum nr 1
• Sala sportowa OSiR

Wspólnoty wyznaniowe

Cerkiew greckokatolicka Przemienienia Pańskiego

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Andrzeja Apostoła^[40]
  • parafia Wniebowzięcia NMP^[41]
• Kościół greckokatolicki:
  • parafialna cerkiew Przemienienia Pańskiego^[42]
• Kościół Polskokatolicki w RP:
  • parafia Zbawiciela Świata^[43]
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • zbór w Szprotawie, ul. Nowa 7, Wiechlice^[44]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Szprotawa (Sala Królestwa ul. Koszarowa 2B)^[45].

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Gevelsberg
• Spremberg^[46]
• Humań^[47]

Ludzie związani ze Szprotawą

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Szprotawą.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Szprotawie‎.

Lokalne produkty tradycyjne

• Ocet jabłkowo-miodowy, produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych w dniu 2016-01-19 w kategorii Inne w woj. lubuskim^[48]
• Miodowa musztarda z dyni, produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych w dniu 2016-11-04 w kategorii Warzywa i owoce w woj. lubuskim^[49]
• Ziołomiód pokrzywowy, produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych w dniu 2015-01-26 w kategorii Inne w woj. lubuskim^[50][51].

Zobacz też

• powiat szprotawski
• Flins
• Obóz jeniecki Szprotawa
• Lotnisko Szprotawa
• kościół Bożego Ciała w Szprotawie
• Szprotawa (stacja kolejowa)
• Gród Chrobry w Szprotawie
• Towarzystwo Bory Dolnośląskie im. Klausa Haenscha z siedzibą w Szprotawie
• Szprotawski Park Kamiennych Drogowskazów
• Most św. Jana Nepomucena w Szprotawie

Przypisy

1. Szprotawa – Historia [online], szprotawa.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
2. Rocznik Demograficzny [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-07].
3. Władysław Jan Grabski, 200 miast wraca do Polski. Informator historyczny, Wydawnictwo Zachodnie, Poznań 1947, s. 334.
4. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-08-10. ISSN 1505-5507. Brak numerów stron w książce
5. Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”
6. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
7. H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T. 14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889
8. „Codex Diplomaticus Maioris Poloniae”, tomus II, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1878, str. 292..
9. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.
10. „Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae”. Merian, Frankfurt am Main 1650, S. 181.
11. Władysław Jan Grabski, „300 miast wróciło do Polski. Informator historyczny”, PAX, Warszawa 1960, hasło Szprotawa, str. 453.
12. Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.11.
13. Szprotawa – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom_XII, str.33.
14. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
15. Hieronim Szczegóła, A jednak Iława szprotawska, Nadodrze 1960, nr 6, s.13
16. Słownik starożytności słowiańskich, t. 2, Wrocław 1964
17. Hieronim Szczegóła: Historyczna Ilua najstarszą częścią Szprotawy wSzprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego, Szprotawa 2000 (ISBN 83-7268-002-7)
18. Andrzej Wałkówski: Stosunki polsko-niemieckie do 1000 roku w Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego, Szprotawa 2000 (ISBN 83-7268-002-7)
19. Hieronim Szczegóła: Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego w 1000 roku w Szprotawa 1000–2000. W kręgu europejskich idei zjednoczeniowych (ISBN 83-7268-003-5), Szprotawa 2000
20. J.G.Worbs: Geschichte des Herzogthums Sagan, Züllichau 1795
21. Felix Matuszkiewicz: Geschichte der Stadt Sprottau, Sprottau 1908
22. Wacław Aleksander Maciejowski, Pierwotne dzieje Polski i Litwy (...), Tom 3 z Historya prawodawstw słowiańskich, s. 380; 1846
23. Joachim Lelewel, Polska wieków średnich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia, t. II, s. 25; 1856
24. Ilwa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 263.
25. Nasz Dziennik Legendarny gród odnaleziony?, nr 49 (3370) z 27 lutego 2009
26. Waldemar Bena opis do mapy „Bory Dolnośląskie, Przemkowski Park Krajobrazowy” Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2004 ISBN 83-88049-83-6
27. Gustaw Antonowicz „Województwo zielonogórskie” Wyd. Krajowa Agencja Wydawnicza 1981 s. 87
28. Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga, Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939–1945. Wybrane miejsca bitew, walk i akcji bojowych. Warszawa 1971, s.615.
29. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 824
30. Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, ElżbietaE. Bajkiewicz-Grabowska (red.), IwonaI. Swenson (red.), ZofiaZ. Aleksandrowicz, Warszawa: PWN, 1998, s. 818, ISBN 83-01-12677-9, OCLC 830195866.
31. Johann Georg Knie: Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien, mit Einschluß des jetzt ganz zur Provinz gehörenden Markgrafthums Ober-Lausitz und der Grafschaft Glatz; nebst beigefügter Nachweisung von der Eintheilung des Landes nach den verschiedenen Zweigen der Civil-Verwaltung. Breslau 1830, S. 1023–1024.
32. Landkreis Sprottau (poln. Szprotawa). verwaltungsgeschichte.de. [dostęp 2018-11-25]. (niem.).
33. Struktura ludności. szprotawa.org.pl. [dostęp 2018-11-25]. (pol.).
34. Szprotawa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
35. Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 121. [dostęp 2013-03-06].
36. Kościół zbudowany na fundamentach zamku książęcego
37. Kufer z XVIII w. w Muzeum Ziemi Szprotawskiej
38. Pomnik 1000 rocznicy powitania Ottona III przez Bolesława Chrobrego w Iławie, na placu przed ratuszem
39. European Climate Assessment & Dataset. [dostęp 2014-08-27].
40. Szprotawa, pw. św. Andrzeja Apostoła [online], diecezjazg.pl [dostęp 2023-06-12].
41. Szprotawa, pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny [online], diecezjazg.pl [dostęp 2023-06-12].
42. Dekanat zielonogórski [online], cerkiew.net.pl [dostęp 2023-06-12].
43. Diecezja wrocławska [online], polskokatolicki.pl [dostęp 2023-06-12].
44. Znajdź Kościół [online] [dostęp 2023-06-12].
45. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
46. Szprotawa – Miasta partnerskie
47. Szprotawa – Umań [online], www.szprotawa.pl [dostęp 2016-11-10].
48. Lista produktów tradycyjnych, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [dostęp 2021-06-11]
49. Lista produktów tradycyjnych, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [dostęp 2021-06-11]
50. Lista produktów tradycyjnych, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [dostęp 2021-06-11]
51. Szprotawa smakowana na słodko, [w:] Zwiedzamy Szprotawę [dostęp 2021-06-11]

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Szprotawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 33.

Kontrola autorytatywna (miasto):

• VIAF: 152602081
• LCCN: n95013442
• GND: 4309867-8
• NKC: ge1188721
• J9U: 987007535398305171