Remove ads
Tłumacz (ukr. Тлумач, hist. Товмач) – miasto na Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim, w rejonie iwanofrankiwskim[2].
 Tłumacz, plac Mickiewicza (przed 1914) | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Powierzchnia |
19,57 km² | ||||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 3479 | ||||
| Kod pocztowy |
78000-78004 | ||||
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 48°52′N 25°00′E | |||||
| Strona internetowa | |||||
Remove ads
Pierwsza wzmianka o miejscowości pojawia się w latopisie halicko-wołyńskim z 1213 roku[3]. W XIV wieku, po śmierci ostatniego księcia halickiego Jerzego II Bolesława z Piastów mazowieckich w wyniku wypraw zbrojnych (według innych danych drogą dziedziczenia[4]), Tłumacz, jak i cała Ruś Halicka, przeszedł na króla polskiego Kazimierza Wielkiego. W 1386 roku miał król ufundować w Tłumaczu parafię[5]. Pod koniec XIV wieku miejscowość została przekazana przez księcia Władysława Opolskiego Rusinowi Mikołajowi Korytce. Miejscowość otrzymała w 1448 roku prawo magdeburskie. W 1485 roku parafia tłumacka otrzymała dla tłumackiego kościoła od króla Kazimierza Jagiellończyka dwór, ziemie, staw, ogrody, dziesięcinę oraz zwolnienie od podatków[5].
W I Rzeczypospolitej należał Tłumacz do województwa ruskiego. W 1510 roku miasto zostało zniszczone i zrabowane przez Turków. W 1511 roku otrzymało przywilej na jarmark roczny. W 1530 roku najechał na ziemię tłumacką hospodar wołoski Petryła i zajął Tłumacz wraz z Tyśmienicą, które stracił rok później po klęsce z wojskami Jana Tarnowskiego. W XVI wieku istniał w Tłumaczu klasztor bazylianów. W 1584 i 1621 roku miasto było palone przez Tatarów. W czasie powstania Chmielnickiego, w 1648 roku z pobliskiej Ottyni wyruszyli na Tłumacz chłopi pod przewodnictwem Jaremy Popowicza, którzy zabili wójta Tłumacza, Ostrowskiego. W 1661 roku Tłumacz został zniszczony przez Kozaków i Węgrów Jerzego II Rakoczego[4]. W 1686 roku król Jan III Sobieski założył w mieście obóz wojskowy, przygotowując się przed wyprawą wołoską. W pierwszej połowie XVIII wieku Tłumacz znajdował się w posiadaniu Potockich[5].
Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku miasto znalazło się w granicach monarchii Habsburgów. W 1801 r. starostwo i wójtostwo w Tłumaczu przeszło w ręce Antoniego Dzieduszyckiego w zamian za jego majątki rodzinne m.in. w Kosowie, przejęte przez władze austriackie. W 1825 r. powstałą tu pierwsza szkoła trywialna. W latach 1867–1918 Tłumacz był siedzibą powiatu tłumackiego. W 1894 r. powstał w mieście oddział Towarzystwa Szkoły Ludowej, prowadzący m.in. bursa dla młodzieży, a w 1898 r. gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, które w 1910 r. wzniosło okazałą siedzibę. W 1902 r. oddano do użytku także budynek 6-klasowej szkoły powszechnej. Działalność zaczęły też Szkoła Kołodziejsko-Kowalska i Towarzystwo Miłosierdzia im. św. Wincentego á Paulo. Miasto stało się centrum polskiego życia patriotycznego, kulturalnego, edukacyjnego, a także towarzyskiego i sportowego[6].
W II Rzeczypospolitej miasto było siedzibą administracyjną powiatu tłumackiego w województwie stanisławowskim, a od 1 sierpnia 1934 roku także nowo powstałej gminy wiejskiej Tłumacz utworzonej w ramach reformy na podstawie ustawy scaleniowej[7]. W 1921 roku liczyło 5788 mieszkańców (3063 kobiety i 2725 mężczyzn) i znajdowały się w nim 854 budynki mieszkalne. 3391 osób deklarowało narodowość polską, 1395 – żydowską, 999 – rusińską, 1 – czeską, 1 – niemiecką, 1 – rosyjską. 2012 osób deklarowało przynależność do wyznania mojżeszowego, 1951 – do rzymskokatolickiego (w tym 24 obrządku ormiańskiego), 1821 – do greckokatolickiego, 3 – do prawosławnego, 1 – do niewiadomego[8].
Tłumacz był prężnie rozwijającym się ośrodkiem miejskim. Chociaż jedna z pierwszych w regionie cukrowni została zlikwidowana jeszcze pod koniec XIX wieku, działały inne zakłady przemysłowe, przede wszystkim młyny, rozwijał się handel oraz kwitło budownictwo. Podstawę gospodarki w dalszym ciągu stanowiło jednak rolnictwo.
8 sierpnia 1941 r., po wkroczeniu Niemców Ukraińska Policja Pomocnicza aresztowała 12 członków polskiej inteligencji, którzy zostali zamordowani w Czarnym Lesie k. Stanisławowa. W listopadzie 1944 r. oddział UPA napadł na więzienie NKWD, ukraińskich więźniów wypuszczono, a polskich zamordowano. W czasie wojny nacjonaliści ukraińscy z różnych formacji zamordowali łącznie 43 Polaków[9].
Podczas okupacji hitlerowskiej, w marcu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 3500 osób. 10 września 1942 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto. Żydów wywieziono do getta w Stanisławowie i obozu janowskiego, zabito wielu na miejscu[10].
W latach 1939–2020 siedziba rejonu tłumackiego.
Byli mieszkańcy Tłumacza są skupieni w Ogólnopolskim Oddziale Tłumaczan Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich z siedzibą we Wrocławiu, w ramach którego urządzają wspólne spotkania, wyjazdy oraz wydają czasopismo pt. „Zeszyty Tłumackie”[11].
Remove ads
Kościół pw. św. Anny - murowany, z dwoma wieżami, zbudowany w latach 1874 - 1876 na miejscu drewnianego kościoła, konsekrowany w 1882 r., przebudowany w latach 1921 - 1923, poważnie uszkodzony w czasie II wojny światowej, po ekspatriowaniu Polaków w 1945 zamieniony przez władze radzieckie na sklep, wysadzony w powietrze 1969 r. Na jego miejscu zbudowano kinoteatr, który w 2015 r. odkupili katolicy i zaadaptowali do kultu religijnego. Obsługują go księżą diecezjalni dojeżdżający z parafii w Obertynie. Obraz św. Anny Samotrzeciej z kościoła tłumackiego znajduje się obecnie w kościele w Siedlakowicach na Dolnym Śląsku[12][13].
Remove ads
Honorowi obywatele
- Michał Bartoszewski – honorowy obywatel Tłumacza, Niżniowa[14]
- Eustachy Potocki herbu Pilawa (herb szlachecki) – m.in. cześnik koronny w 1754, generał artylerii litewskiej w 1759 oraz wieloletni właściciel Tłumacza
- Antoni Lisiecki herbu Lis – proboszcz w Tłumaczu i Śniatyniu, scholastyk katedralny lwowski[15]
- Henryk Orliński (właśc. Chiel Picele[16]) – polski nauczyciel, senator, w latach 1922–1927 dyrektor Państwowego Gimnazjum w Tłumaczu[17]
- Marian Sankowski – prezydent Tłumacza, w 1930 otrzymał honorowe obywatelstwo Tłumacza[18]
- Stanisław Młocki – starosta tłumacki[19]
- Eugeniusz Swoboda – honorowy obywatel Tłumacza, Kozowy[14]
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (Polacy ratujący Żydów w Tłumaczu)
- Józef i Petronela Delągowie - ukrywali w stodole dziesięcioro Żydów z rodzin Boltuchów, Bauchmanów i Haberów[20]
- Wacław Kazak - ukrywał Beatę Opoczyńską (vel Zuzannę Sokołowską)[21]
- Józefa Kościelna - udzielała pomocy Beacie Opoczyńskiej (vel Zuzannie Sokołowskiej)[22]
- Stanisław Mostowiak[23]
- ks. Edward Tabaczkowski - proboszcz parafii Tłumacz w latach 1910-1942, wystawiał Żydom fałszywe świadectwa chrztu, ukrywał Leona Weisera. Aresztowany przez Niemców, zmarł z wycieńczenia w więzieniu w Stanisławowie 20 października 1942 roku[24][25][26]
Remove ads
Do 1939 roku w mieście funkcjonował klub piłkarski Strzelec Tłumacz.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads