Cukrownia

Pierwsza cukrownia w Galicji powstała w 1823 roku w Pużnikach w pow. brzeżańskim założona przez Teodora Mrozowickiego, nazywanego „ojcem cukrownictwa galicyjskiego”, była ona jednocześnie pierwszą cukrownią w Cesarstwie Austrii^[2].

Pierwsza cukrownia w Królestwie Polskim, czyli na terenie ówczesnego zaboru rosyjskiego, powstała w 1827 w Częstocicach. Założona została przez Henryka Łubieńskiego, uznanego za jednego z polskich pionierów w przemyśle cukrowym.

Lata 1990–2004

W czasie transformacji zniesiono ingerencję państwa w produkcję, obrót cukrem i współpracę pomiędzy plantatorami i cukrowniami. Zlikwidowano monopol państwa na pośrednictwo w obrocie zagranicznym oraz dotacje i ulgi podatkowe dla nierentownych zakładów. Początkowym efektem tych działań był ujemny wskaźnik rentowności netto branży oraz utrata zdolności kredytowej przez co najmniej połowę cukrowni. Z powodu rozdrobnienia i rozproszenia sektora plon cukru oraz produkcja w przeliczeniu na zakład były bardzo niskie, co ograniczało możliwości osiągania efektu skali, a konkurencja wymuszała sprzedaż cukru poniżej kosztów produkcji^[3]^[4].

W 1989 roku dwie cukrownie (Unisław, Ostrowite) zostały przejęte przez SugarPol, którego większościowym udziałowcem był British Sugar^[5]. W 1992 roku pięć największych cukrowni (Chełmża, Glinojeck, Krasnystaw, Lublin i Ropczyce) przekształcono w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Rok później prywatyzacji zaniechano^[6].

W 1994 roku uchwalono „ustawę cukrową”, której celem było ustabilizowanie rynku, poprawa sytuacji zakładów produkcyjnych oraz przyspieszenie procesu prywatyzacji. Wprowadzono regulowane administracyjnie kwoty cukrowe, ceny urzędowe na buraki cukrowe i cukier oraz dopłaty do eksportu. Z większości niesprywatyzowanych wcześniej cukrowni utworzono cztery holdingi cukrowe:

Lubelsko-Małopolska Spółka Cukrowa S.A.
Mazowiecko-Kujawska Spółka Cukrowa S.A.
Poznańsko-Pomorska Spółka Cukrowa S.A.
Śląska Spółka Cukrowa S.A^[3].

Ze względu na trudną sytuację, w niektórych cukrowniach działania restrukturyzacyjne podjęto zanim weszły one do holdingów, a akcje zostały objęte przez inwestorów strategicznych^[7]^[8]. Początkowo prywatyzacja holdingów miała nastąpić przez udostępnienie akcji należących do Skarbu Państwa osobom trzecim lub przez emisję nowych akcji. W 1999 roku zezwolono na sprzedaż pojedynczych zakładów lub grup cukrowni^[9]. Również w 1999 roku Sejm zdecydował o wstrzymaniu dotychczasowych działań restrukturyzacyjnych i prywatyzacji oraz wezwał rząd do utworzenia nowego podmiotu, Krajowej Spółki Cukrowej. Przedsiębiorstwo to powstało w sierpniu 2002 roku i kontrolowało 27 cukrowni oraz około 40% polskiego rynku produkcji cukru. Do KSC nie weszło 16 cukrowni Śląskiej Spółki Cukrowej, sprzedanych w 2000 roku francuskiemu koncernowi Saint Louis Sucre (w 2001 przejętemu przez Südzucker^[10]) oraz pozostałe sprywatyzowane cukrownie, znajdujące się wówczas w rękach czterech koncernów: British Sugar Overseas, Pfeifer & Langen, Südzucker oraz Nordzucker^[8]^[11].

Z 78 cukrowni działających w roku 1990, do roku 2000 zamknięto dwie (Chełmica, Klecina)^[4]. Procesy restrukturyzacyjne przyspieszyły począwszy od kampanii 2001/2002 wraz ze zwiększeniem udziału inwestorów zagranicznych: rozpoczął się proces zamykania nierentownych zakładów, koncentracji produkcji w najbardziej efektywnych zakładach produkcyjnych oraz zmniejszanie areału uprawy buraków cukrowych oraz liczby plantatorów przy równoczesnym wzroście plonu buraka cukrowego. Do 2006 roku liczba zakładów zmniejszyła się do 40^[3].

Po roku 2004

Od 2004 roku branża zaczęła podlegać prawodawstwu unijnemu, w którym obowiązywały wówczas kwoty produkcyjne, ceny interwencyjne cukru, gwarantowana cena minimalna buraków cukrowych, dopłaty do eksportu, system ceł importowych oraz kontyngentów, których celem było ograniczenie importu^[3]. W 2005 wdrożono reformę regulacji rynku cukru, której celem było ograniczenie produkcji cukru w celu wyeliminowania nadwyżek, ustabilizowanie rynku, zwiększenie konkurencyjności sektora oraz dostosowanie się do niekorzystnej dla UE decyzji WTO oraz sytuacji po zapowiedzianym zniesieniu ceł importowych na cukier dla państw najbiedniejszych w ramach inicjatywy „Everything but Arms”^[12]. W czasie trwania reformy pięć krajów unijnych całkowicie zrezygnowało z produkcji cukru, zamknięto 73 cukrownie (ze 179) z tego 22 (z 40) w Polsce^[13]. Wśród nich osiem zamknięto za rekompensatą na podstawie przepisów reformy^[14], a w przypadku kilkunastu zrzeczono się kwoty cukru bez demontażu urządzeń produkcyjnych^[12]. Reforma okazała się niekorzystna dla przemysłu cukrowniczego w Polsce, ponieważ krajowa kwota produkcyjna została obniżona poniżej poziomu spożycia. Efektem była mniejsza podaż cukru oraz dalsza koncentracja produkcji w dużych i zmodernizowanych cukrowniach^[3].

W 2013 roku, po prawie dwóch latach negocjacji, Parlament Europejski, Komisja Europejska oraz Rada Unii Europejskiej porozumiały się co do terminu ostatecznego zniesienia kwot cukrowych^[15]. 30 września 2017 roku kwoty produkcji cukru zniesiono. System funkcjonował przez prawie 50 lat i był to ostatni system kwot rolnych funkcjonujący w UE^[16]. Zniesiona została także cena minimalna na buraki oraz cena referencyjna cukru. Utrzymano dopłaty bezpośrednie do upraw buraków cukrowych. Na skutek likwidacji kwot Unia Europejska z importera stała się eksporterem cukru. W Polsce produkcja cukru oraz eksport wzrosły do rekordowych poziomów, równocześnie cena spadła jednak do poziomu najniższego od dekady^[17].