Powiat dzierżoniowski
powiat w Polsce Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powiat dzierżoniowski – powiat w Polsce, położony w południowej części województwa dolnośląskiego, utworzony w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Dzierżoniów.
| powiat | |||||||||||||
.JPG) Kamienny krzyż niedaleko wsi Młynica | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Data powstania |
1 stycznia 1999 | ||||||||||||
| TERC |
0202 | ||||||||||||
| Siedziba | |||||||||||||
| Starosta | |||||||||||||
| Powierzchnia (2024) |
478,51 km² | ||||||||||||
| Populacja (2023) • liczba ludności |
| ||||||||||||
| • gęstość |
198 os./km² | ||||||||||||
| Urbanizacja |
78,1% | ||||||||||||
| Nr kierunkowy |
71, 74 | ||||||||||||
| Kod pocztowy (2024) |
58-2XX, 58-116 | ||||||||||||
| Tablice rejestracyjne |
DDZ | ||||||||||||
Adres urzędu: ul. Rynek 2758-200 Dzierżoniów | |||||||||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie województwa | |||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||||||||||
Powiat dzierżoniowski powstał 1 stycznia 1999 roku wskutek reformy administracyjnej, której jednym z aspektów było wprowadzenie powiatów jako drugiego szczebla administracji, pomiędzy województwami i gminami[1].
Został stworzony z części województwa wałbrzyskiego (oprócz gminy Łagiewniki, która przez reformą należała do województwa wrocławskiego)[2][3]. Terytorium powiatu zostało określone w kształcie zbliżonym do tego, jaki posiadał on przed swoją likwidacją w 1975 roku[4][5][6]. Należąca wówczas do niego gmina Jordanów Śląski (łącznie z miejscowościami, które w 1977 roku zostały przeniesione do gminy Łagiewniki[7], a w 1982 r. przeszły do gminy Kobierzyce[8]) weszła w 1999 roku w skład powiatu wrocławskiego[3].
Z powiatem dzierżoniowskim graniczą jednostki[9]:
- powiaty świdnicki i wrocławski od północy,
- powiat strzeliński od wschodu,
- powiaty kłodzki i ząbkowicki od południa,
- powiat wałbrzyski od zachodu.
W skład powiatu wchodzi 7 gmin: 3 miejskie, 2 miejsko-wiejskie oraz 2 wiejskie. Na jego terenie położonych jest pięć miast: Bielawa, Dzierżoniów, Niemcza, Pieszyce oraz Piława Górna[10].
| Gmina[10] | Pow. (2024)[11] |
Ludność (2023)[11] |
Siedziba[12] | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| TERYT | Typ | Nazwa | ||||
| 0202011 | miejska |  |
Bielawa | 36,21 | 28 027 | — |
| 0202021 | miejska |  |
Dzierżoniów | 20,07 | 30 614 | — |
| 0202033 | miejsko-wiejska |  |
Pieszyce | 63,61 | 8904 | Pieszyce |
| 0202041 | miejska |  |
Piława Górna | 20,93 | 5904 | — |
| 0202052 | wiejska |  |
Dzierżoniów | 141,07 | 9152 | Dzierżoniów |
| 0202062 | wiejska |  |
Łagiewniki | 124,75 | 7118 | Łagiewniki |
| 0202073 | miejsko-wiejska |  |
Niemcza | 71,87 | 5021 | Niemcza |
Powiat dzierżoniowski według danych z 2024 roku zajmował powierzchnię 478,51 km², co stanowiło 2,40% powierzchni województwa dolnośląskiego. Pod względem powierzchni zajął 286. lokatę wśród 314 powiatów Polski[13]. Największą część powierzchni powiatu zajmowały grunty rolne (70,6%) oraz leśne (21,2%). Zabudowanych i zurbanizowanych było 7,6% terenów, zaś pod wodami znajdowało się ich 0,5%[14].
  |
Liczba mieszkańców w powiecie dzierżoniowskim w latach 1998–2022
Źródło: Bank Danych Lokalnych[15]. Stan w dniu 31 grudnia.
Źródło: Bank Danych Lokalnych[15]. Stan w dniu 31 grudnia.
Według stanu z dnia 31 grudnia 2023 roku w powiecie dzierżoniowskim zamieszkiwało 94 740 mieszkańców: 49 837 kobiet (52,6% ludności; największy odsetek w województwie i drugi w kraju) i 44 903 mężczyzn (47,4%), czyli 3,29% ludności województwa dolnośląskiego. Gęstość zaludnienia w powiecie wyniosła 198 osób na km², co uczyniło go drugim najgęściej zaludnionym powiatem w województwie. Pod względem ludności powiat dzierżoniowski zajął w 2024 roku 86. lokatę wśród 314 powiatów Polski[13].
Wskaźnik urbanizacji wyniósł 78,1% (najwyższa wartość w województwie i druga najwyższa w Polsce); w miastach w tym dniu mieszkało 73 993 osób, zaś na wsi 20 747 osób[15].
  |
 |
 |
Powiat dzierżoniowski istniał już w poprzednim podziale administracyjnym Polski w latach 1956–1975, a utworzono go po II wojnie światowej (początkowo pod nazwą powiat rychonecki). Po 1975 r. wchodził w skład dwóch województw: wałbrzyskiego i wrocławskiego.
Historycznie obszar ten był pod wpływem Piastów Śląskich, Czech, Austrii, Prus i Niemiec. Pierwsze pisemne wzmianki pochodzą z XII w. i odnoszą się do Dzierżoniowa i Niemczy. Od XVI w. obszar powiatu jest terenem rozwoju ośrodków tkactwa. Przez ten teren przetaczało się wiele wojen – wojny husyckie z XV w. i wojna trzydziestoletnia 1618–1648. Z ważnych wydarzeń należy jeszcze odnotować bunt tkaczy z 1844 r. opisany przez Gerharta Hauptmanna w dramacie Tkacze.
Powiat dzierżoniowski leży na Przedgórzu Sudeckim. W związku z tym rzeźba terenu jest zróżnicowana – od równinnej do górskiej. Na jego terenie znajdują się część nizinna (Kotlina Dzierżoniowska), wyżynna (Wzgórza Bielawskie, Krzyżowe, Gilowskie i Łagiewnickie) oraz górska (Góry Sowie i masyw Ślęży). Najwyższym szczytem górskim jest Wielka Sowa – 1015 m n.p.m. Najważniejszą rzeką regionu jest Piława.
Najwyższe szczyty
- Wielka Sowa (Góry Sowie) – 1015 m n.p.m.
- Kalenica (Góry Sowie) – 964 m n.p.m.
- Wilczyna (Góry Sowie) – 665 m n.p.m.
- Kuczaba (Góry Sowie) – 654 m n.p.m.
- Radunia (Masyw Ślęży) – 578 m n.p.m.
- Cisówka (Góry Sowie) – 490 m n.p.m.
- Szczytna (Masyw Ślęży) – 480 m n.p.m.
- Góra Parkowa (Wzgórza Bielawskie) – 455 m n.p.m.
- Krowiak (Wzgórza Gilowskie) – 397 m n.p.m.
- Kłobucznik (Wzgórza Bielawskie) – 365 m n.p.m.
- Lipowa Góra (Wzgórza Krzyżowe) – 357 m n.p.m.
W końcu listopada 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie dzierżoniowskim obejmowała ok. 1,4 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 4,9% do aktywnych zawodowo[16].
Władzę w powiecie dzierżoniowskim sprawuje Rada Powiatu Dzierżoniowskiego (organ uchwałodawczy) i Zarząd Powiatu ze Starostą na czele (organ wykonawczy).
Rada Powiatu Dzierżoniowskiego
Rada Powiatu Dzierżoniowskiego jest organem stanowiącym i kontrolnym samorządu powiatu z siedzibą w Dzierżoniowie. Istnieje od 1998 roku; w jego skład wchodzą radni wybierani w powiecie dzierżoniowskim, w wyborach bezpośrednich na kadencje trwające 4 lata. IV Kadencja rady trwała od 2010 do 2014 roku. Przewodniczącym Rady Powiatu Dzierżoniowskiego jest Jacek Grzebieluch. Starostą powiatu dzierżoniowskiego jest Grzegorz Kosowski[17].
Wybory do rady
Radni do Rady Powiatu Dzierżoniowskiego są wybierani w wyborach co 4 lata w czterech okręgach wyborczych, które nie mają swoich oficjalnych nazw. Zasady i tryb przeprowadzenia wyborów określa odrębna ustawa. Skrócenie kadencji rady może nastąpić w drodze referendum powiatowego.
| Okręg | Gminy | Liczba radnych |
Liczba wyborców w 2024[18] |
|---|---|---|---|
| 1. | Bielawa | 6 | 22 482 |
| 2. | Dzierżoniów | 7 | 24 022 |
| 3. | Pieszyce, gmina Dzierżoniów | 4 | 14 155 |
| 4. | Piława Górna, gmina Łagiewniki, gmina Niemcza | 4 | 14 609 |
| Razem | 21 | 75 273 |
Organizacja Rady Powiatu
Radę Powiatu Dzierżoniowskiego tworzy 21 radnych, wybierających spośród siebie przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących[19]. Radni pracują w tematycznych komisjach stałych i doraźnych. Komisje Stałe[20]:
- Komisja Rewizyjna
- Komisja Edukacji
- Komisja Rozwoju Gospodarczego
- Komisja Planowania, Budżetu i Finansów
- Komisja Ochrony Zdrowia i Spraw Społecznych
- Komisja Kultury, Sportu i Turystyki
Historia Rady Powiatu
I kadencja (1998–2002)
Prezydium[21]
- Przewodnicząca: Zofia Mirek
- Wiceprzewodnicząca: Zofia Cupak
- Wiceprzewodniczący: Wiesław Matczak (do 2001), Stanisław Modrzejewski
Kluby radnych[22]:
- Sojusz Lewicy Demokratycznej – 14 radnych
- Akcja Wyborcza Solidarność – 13 radnych
- Ponadpartyjne Forum Samorządowe - 3 radnych
- Przymierze Społeczne – 6 radnych
- Nasz Powiat - 3 radnych.
Zmiany w radzie powiatu[21]
- 2000 – Wiesław Matczak występuje z klubu SLD, zostając radnym niezrzeszonym.
- 2001 – nastąpiło scalenie Klubu Nasz Powiat z Klubem AWS.
- 2002 – w marcu radni: Danuta Powierza i Zbigniew Jednoróg przechodzą do klubu SLD z PS; z kolei w kwietniu powstaje Klub Zgoda Samorządowa (ZS), liczący 6 radnych.
II kadencja (2002−2006)
Prezydium[21]
- Przewodnicząca: Zofia Mirek
- Wiceprzewodniczący: Krzysztof Zawadzki
- Wiceprzewodniczący: Wiesław Kaptur (do 2003), Zbigniew Kwaśnik
Kluby radnych:[21]
- Obywatelski Blok Samorządowy – 9 radnych
- Przymierze - 4 radnych
- Sojusz Lewicy Demokratycznej – 11 radnych
Zmiany w radzie powiatu:[21]
- październik 2003 – powstaje klub radnych Forum z podziału klubu OBS, liczący 4 radnych.
- listopad 2003 – Ferdynand Ardelli zostaje radnym niezrzeszonym.
III kadencja (2006−2010)
Prezydium[23]
- Przewodniczący: Mateusz Cegiełka
- Wiceprzewodniczący: Roman Gabrowski
- Wiceprzewodniczący: Krzysztof Zawadzki
Kluby radnych[24]
- Platforma Obywatelska – 6 radnych
- Obywatelski Blok Samorządowy – 5 radnych
- Prawo i Sprawiedliwość – 4 radnych
- Lewica i Demokraci – 3 radnych
- Niezrzeszeni - 4 radnych
IV kadencja (2010–2014)
Prezydium
- Przewodniczący: Jacek Grzebieluch
- Wiceprzewodniczący: Albert Blacharz
- Wiceprzewodniczący: Jarosław Tyniec
Kluby radnych
- Platforma Obywatelska – 8 radnych
- Obywatelski Blok Samorządowy – 5 radnych
- Sojusz Lewicy Demokratycznej – 4 radnych
- Klub Radnych Forum 2010 – 3 radnych
- Niezrzeszeni - 3 radnych
V kadencja (2014-2018)
Prezydium
- Przewodniczący: Marian Kowal
- Wiceprzewodniczący: Wacław Dziendziel
- Wiceprzewodniczący: Krzysztof Zawadzki
Kluby radnych
- Platforma Obywatelska - 5 radnych
- Prawo i Sprawiedliwość - 5 radnych
- Obywatelski Blok Samorządowy - 5 radnych
- Polskie Stronnictwo Ludowe - 3 radnych
- Niezrzeszeni - 5 radnych
VI kadencja (2018-2024)
Prezydium
- Przewodniczący: Jacek Grzebieluch
- Wiceprzewodniczący: Izabela Piwko-Zadrożna
- Wiceprzewodniczący: Robert Czajkowski
Kluby radnych
- Prawo i Sprawiedliwość - 9 radnych
- Koalicja Obywatelska Platforma.Nowoczesna - 7 radnych
- Obywatelski Blok Samorządowy - 6 radnych
Starostowie dzierżoniowscy
Na podstawie źródła[25]:
- Piotr Wiśniowski (1 stycznia 1999 – 30 listopada 2002)
- Zbigniew Rak (1 grudnia 2002 – 31 października 2003)
- Zbigniew Skowroński (18 listopada 2003 – 27 listopada 2006)
- Janusz Guzdek (27 listopada 2006 – 22 listopada 2018)
- Grzegorz Kosowski (od 22 listopada 2018)
- Dzierżoniów
- Ratusz – wybudowany w XIII w. jako dom handlowy i centrum kupieckie. Od 1337 siedziba władz miejskich. W latach 1972–1975 gruntownie przebudowany.
- Wieża ratuszowa – pozostałość po starym średniowiecznym ratuszu. Pełniła wtedy rolę strażnicy i punktu obronnego. Dziś jest punktem widokowym, skąd można podziwiać panoramę miasta i okolic.
- Kościół św. Jerzego – wybudowany początkowo jako drewniany, prawdopodobnie za czasów księcia Bolesława Kędzierzawego w 1159. W 1338 przekazany przez księcia Bolka II zakonowi rycerskiemu joannitów. Przebudowany na przełomie XV/XVI w.
- Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP – wybudowany w 1340 przez zakon joannitów.
- Kościół Maryi Matki Kościoła – klasycystyczny kościół wybudowany w latach 1795–1798 według projektu architekta K. G. Langhansa
- Kościół Świętej Trójcy – wybudowany w XIII w. jako kaplica cmentarna.
- Kaplica grobowa rodu Sadebecków – wzniesiona w 1805 przez patrycjuszowski ród Sadebecków, mająca postać rotundy.
- Mury obronne – wzniesione pod koniec XIII w. na polecenie księcia świdnickiego Bolka I. Wzmocnione basztami i półbasztami łupinowymi. Po wojnie husyckiej dobudowano mury wewnętrzne tworząc w ten sposób pas zieleni (międzymurze). W XVIII w. częściowo zlikwidowane. Odbudowane w XX wieku.
- Synagoga w Dzierżoniowie – synagoga wybudowana w 1870 r.
- Bielawa
- Neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- Kościół pw. Bożego Ciała
- Kościół pw. Świętego Ducha
- Pałac Sandreckich
- Pływalnia „Aquarius”
- Wyciągi narciarskie
- Ośrodek Wczasowo Wypoczynkowy „Sudety”
- Góra Parkowa
- Łysa Góra
- Kalenica
- Niemcza
- Gola Dzierżoniowska
- Zamek w Goli Dzierżoniowskiej – ruiny okazałego renesansowego dworu z 1580 roku z portalem i dekoracjami sgraffitowymi elewacji
- Pieszyce:
- Mościsko
- Kościół św. Jana Chrzciciela
- Przerzeczyn-Zdrój
- zespół renesansowych nagrobków rycerskich w murach kościoła
- Średniowieczne krzyże pokutne
- Wojsławice
- Jarmark św. Jerzego - Dzierżoniów - kwiecień
- Majówka – impreza folklorystyczna w Bielawie – maj
- Dni Dzierżoniowa - maj
- Dni Niemczy - maj
- VAG Meeting Bielawa - impreza samochodowa - maj
- StreetFighter Festival (SFF) – impreza motocyklowa w Bielawie – maj/czerwiec
- Dni Bielawy – czerwiec
- Dni Piławy Górnej – czerwiec
- Dni Pieszyc – czerwiec
- Poezja na murach – koncert poezji śpiewanej w Dzierżoniowie – czerwiec
- Sudeckie Lato – festyn sportowo-rekreacyjny w Bielawie – lipiec
- Tolk-Folk – festiwal Tolkiena w Bielawie – lipiec
- Miodobranie - Jarmark Pszczelarski w Dzierżoniowie - sierpień
- Regałowisko – Międzynarodowy festiwal muzyki reggae w Bielawie – sierpień
- Prezentacje Dzierżoniowskie – wrzesień
- Sowiogórski Festiwal Techniki - Dzierżoniów - wrzesień
- Darcie gumy Kormoran Grand Prix – zawody dla siłaczy w Bielawie – listopad
- Poetycka Stajnia - Ogólnopolski Konkurs Poezji Śpiewanej w Dzierżoniowie - listopad
- Zespół Szkół Ogólnokształcących w Dzierżoniowie z I Liceum Ogólnokształcącym im. J. Śniadeckiego
- II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II w Dzierżoniowie
- Zespół Szkół Nr 1 im. prof. Wilhelma Rotkiewicza w Dzierżoniowie
- Zespół Szkół Nr 2 im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Dzierżoniowie
- Zespół Szkół Nr 3 im. Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej w Dzierżoniowie
- Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące w Dzierżoniowie
- Zespół Szkół Ogólnokształcących w Bielawie z Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego
- Zespół Szkół i placówek kształcenia zawodowego w Bielawie
Transport kolejowy
Przez obszar powiatu przebiegają dwie czynne linie kolejowe – linia kolejowa nr 137 (tzw. magistrala podsudecka, która została zakwalifikowana przez Biuro Eksploatacji spółki PKP Polskie Linie Kolejowe jako „linia o priorytecie towarowym”)[26] oraz linia kolejowa nr 341. Ruch pasażerski na liniach prowadzi samorządowa spółka Koleje Dolnośląskie w ramach następujących linii komunikacyjnych:
- D5 Legnica - Dzierżoniów/Bielawa - Kłodzko - Kudowa-Zdrój,
- D16 Wrocław Główny - Świdnica - Dzierżoniów - Bielawa[27].
Transport autobusowy
Gminy powiatu dzierżoniowskiego oraz gmina Stoszowice zawarły porozumienie administracyjne w sprawie wspólnej organizacji publicznych linii autobusowych o charakterze komunikacji miejskiej[28]. Obowiązki organizatora komunikacji powierzono Zarządowi Komunikacji Miejskiej (ZKM) w Bielawie[28].
Linie organizowane przez ZKM Bielawa w latach 2017-2027 obsługuje wybrane w przetargu konsorcjum firm: PPUH „Kłosok” i „A21” (operator)[28]. Do obsługi linii operator przeznaczył 30 fabrycznie nowych autobusów SOR NB 12, analogiczne pojazdy używane, dwa pojazdy SOR BN 12 oraz pojazdy rezerwowe[29]. Flota autobusów operatora jest niskopodłogowa (typu BN 12 – niskowejściowe), pojazdy są wyposażone w automaty do sprzedaży biletów, ładowarki USB oraz dźwiękowy i wizualny system informacji pasażerskiej[30].
Wykaz linii komunikacyjnych wg stanu na rok 2013 (wyszczególnienie obsługiwanych miejscowości)[31]:
- A: Dzierżoniów (linia miejska)
- B: Dzierżoniów (linia miejska)
- 1: Dzierżoniów – Bielawa – Jodłownik
- 2: Dzierżoniów – Bielawa
- 3: Dzierżoniów – Bielawa
- 5: Dzierżoniów – Bielawa – Jodłownik
- 6: Jemna – Rudnica – Grodziszcze – Ostroszowice – Bielawa
- 15: Dzierżoniów – Pieszyce – Kamionki
- 21: Dzierżoniów – Pieszyce – Rościszów
- 22: Dzierżoniów – Pieszyce – Bratoszów
- 30: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna – Ligota Mała – Przerzeczyn-Zdrój
- 31: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna
- 35: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna – Kośmin
- 36: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna – Ligota Mała – Przerzeczyn-Zdrój – Nowa Wieś Niemczańska – Niemcza
- 45: Dzierżoniów – Dobrocin – Roztocznik – Byszów – Gilów – Niemcza
- 46: Dzierżoniów – Dobrocin – Roztocznik – Byszów – Gilów – Gola Dzierżoniowska – Kietlin – Wilków Wielki – Niemcza
- 49: Dzierżoniów – Dobrocin – Roztocznik – Byszów – Gilów – Niemcza – Wilków Wielki – Kietlin
- 60: Bielawa – Pieszyce
Miejscowości powiatu dzierżoniowskiego objęte liniami komunikacyjnymi Zarządu Komunikacji Miejskiej w Bielawie
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
