яҙыу
Z Wikisłownika, wolnego słownika
яҙыу (język baszkirski)
_03.jpg)
rzeczownik
- (1.1) pisany tekst, napis
- (1.2) pismo, dokument
- (1.3) zapisek, notatka
- (1.4) napis, zapis, wpis
- (1.5) pisanie, napisanie
- (1.6) pismo (system znaków, grafika)
- (1.7) charakter pisma
- (1.8) pot. eduk. uczn. kaligrafia[1]
- (1.9) nagranie, nagrywanie (proces)
- (1.10) błąd, pomyłka
- (1.11) ubijanie (masła, śmietany)[2]
- (1.12) dial. pot. kawałek papieru, papierek (gazeta, strona księgi itd.)[1]
czasownik
- (2.1) pisać
- (2.2) liter. pisać, tworzyć
- (2.3) pisać, nadawać się do pisania (o długopisie, ołówku itd.)
- (2.4) rejestrować, nagrywać
- (2.5) spisywać, sporządzać (zapis, dokument)
- (2.6) zapisywać, notować
- (2.7) rejestrować, zapisywać, wpisywać (na listę)
- (2.8) przepisać (lek)
- (2.9) przepisać (na własność)
- (2.10) przeznaczać, wyznaczać los
- (2.11) ubijać (masło, śmietanę)
- (2.12) pomylić się, popełnić błąd, zbłądzić, chybić
- (2.13) pozostać bez, być pozbawionym, utracić, stracić, zgubić
- (2.14) przen. zejść, zboczyć, zawrócić (z dobrej/właściwej drogi)
- (2.15) rozciągać, napinać (kończyny, mięśnie itp.)
- (2.16) wyprostować, rozłożyć, rozwinąć (skrzydła)
- (2.17) rozplątać[1]
- (2.18) rozprostować, wygładzić nierówności[1]
- (2.19) kulin. rozpuścić (np. grudki w cieście)[3]
- (2.20) włók. targać (wełnę, bawełnę itd.)[1]
- (2.21) przen. pot. dać upust, uwolnić (np. siłę)[3]
- (2.22) przen. pot. stłumić (np. głód, złość)[3]
czasownik posiłkowy
- (3.1) …wskazujący na niepełny charakter działania, często niepożądanego → prawie, mało nie, niemalże
przymiotnik
| przypadek | liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|---|
| mianownik | яҙыу | яҙыуҙар | ||
| possessivus | яҙыуҙың | яҙыуҙарҙың | ||
| celownik | яҙыуға | яҙыуҙарға | ||
| biernik | яҙыуҙы | яҙыуҙарҙы | ||
| miejscownik | яҙыуҙа | яҙыуҙарҙа | ||
| ablatyw | яҙыуҙан | яҙыуҙарҙан | ||
| przynależność | ||||
| osoba | liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
| 1. lp | (mój) | яҙыуым | (moje/moi) | яҙыуҙарым |
| 1. lm | (nasz) | яҙыуыбыҙ | (nasze/nasi) | яҙыуҙарыбыҙ |
| 2. lp | (twój) | яҙыуың | (twoje/twoi) | яҙыуҙарың |
| 2. lm/lp grzecz. | (wasz/Pana/Pani/Państwa) | яҙыуығыҙ | (wasze/wasi/Pana/Pani/Państwa) | яҙыуҙарығыҙ |
| 3. lp/lm | (jego/jej/ich) | яҙыуы | (jego/jej/ich) | яҙыуҙары |
- (4.1) dial. pot. papierowy[4]
- odmiana:
- (1.1-12)
- (2.1-22) nomen actionis: яҙыу; przecz. яҙмау
- nomen agentis: яҙыусы; przecz. rzad. яҙмаусы[5]
- bezokolicznik / nomen finale I: яҙырға; przecz. яҙмаҫҡа
- bezokolicznik / nomen finale ΙΙ: яҙмаҡ; przecz. brak
- nomen intentionis: яҙмаҡсы; przecz. brak
- nomina modalia: яҙаһы, яҙғы; przecz. brak
- participia: яҙған, яҙыр, яҙасаҡ; przecz. яҙмаған, яҙмаҫ, яҙмаясаҡ
- gerundia: яҙып, яҙғас, яҙғанса, яҙғансы, яҙа; przecz. яҙмайынса, яҙмағас, яҙмағанса, яҙмағансы, яҙмай
- rozk. яҙайым, яҙ, яҙһын, яҙайыҡ, яҙығыҙ, яҙһындар; przecz. яҙмайым, яҙма, яҙмаһын, яҙмайыҡ, яҙмағыҙ, яҙмаһындар
- przesz. I яҙҙы|м, ~ң, ~, ~ҡ, ~ғыҙ, ~лар; przecz. яҙманы|м, ~ң, ~, ~ҡ, ~ғыҙ, ~лар
- przesz. II яҙֹғайны|м, ~ң, ~, ~ҡ, ~ғыҙ, ~лар; przecz. яҙмағайны|м, ~ң, ~, ~ҡ, ~ғыҙ, ~лар
- ter. яҙа|м(ын), ~һың, ~, ~быҙ, ~һығыҙ, ~лар; przecz. яҙмай|ым, ~һың, ~, ~быҙ, ~һығыҙ, ~ҙар
- (3.1) przecz. brak
- (4.1) nieodm.
- przykłady:
- (1.1) Мәхмүт башта яҙыуҙы русса уҡып сыға, унан башҡортса һөйләп бирә.[6] → Mahmut najpierw odczytał tekst po rosyjsku, a potem przetłumaczył na baszkirski.
- (1.2) Мөһөрлө яҙыуҙа хата китмәҫ.[7] → W piśmie z pieczęcią pomyłki nie będzie.
- (1.3) Уның был яҙыуҙары 1893 — 1895 йылдарҙа Верхнеуральск өйәҙендә ошо башҡорт музыкаһын йыйыу ниәте менән сәйәхәтенән һуң сыҡтылар.[8] → Te jego notatki zostały opublikowane po jego podróży do powiatu wierchnieuralskiego w celu zebrania muzyki baszkirskiej w latach 1893 — 1895.
- (1.4) Төп яҙыу — һыҙмалағы төрлө яҙыуҙарҙың береһе.[9] → Napis główny to jeden z typów napisów, widocznych na rysunku technicznym.
- (1.5) Барыбер өйрәнермен мин ул яҙыуҙы.[6] → I tak nauczę się pisać (dosł. tego pisania).
- (1.6) Өндәр яҙыуҙа хәрефтәр менән белдерелә.[10] → Głoski na piśmie oznacza się literami.
- (1.7) Кем икәнлеген яҙмаған, еңгәһе тиһәң, уның яҙыуы түгел.[11] → Nie wiadomo, kto to napisał, może bratowa, ale to nie jej charakter pisma.
- (1.8) Бер көндө матур яҙыу дәресендә бер хәрефте яңылыш буяп, юйып төҙәтәм тигәндә, дәфтәрем тишелеп сыҡты.[12] → Pewnego dnia, podczas lekcji kaligrafii, kiedy chciałam poprawić źle napisaną literę, podarł mi się zeszyt.
- (1.9) Әлбиттә, фонограммархив ойоштороу өсөн иң беренсе тауыш яҙыу техникаһы кәрәк.[13] → Wiadomo, że do utworzenia fonoteki przede wszystkim potrzebny jest sprzęt do nagrywania dźwięku.
- (1.11) Бының өсөн хужалыҡта һөт һәм май яҙыу цехтары төҙөлгән.[14] → W tym celu w gospodarstwie zbudowano mleczarnie oraz masłownie (dosł. zakłady ubijania masła).
- (2.1) Ун ҡат уҡы, бер ҡат яҙ.[15] → Dziesięć razy przeczytaj, jeden raz napisz.
- (2.2) Шиғыр яҙҙым әсәйемә, тағы ваҡытым ҡалғас.[16] → Napisałam wiersz dla mamy, póki jeszcze miałam czas.
- (2.3) Ҡәләм яҙа, яҙыусы дан ала.[17] → Pióro pisze, pisarz (z tego) słynie.
- (2.4) Видеоға яҙған ваҡытта камераның горизонталь рәүештә урынлашыуы төп шарт.[18] → Podstawowym warunkiem jest pozioma orientacja kamery podczas nagrywania wideo.
- (2.5) Ул үҙе лә риза булғас, яҙыу яҙҙыҡ.[19] → Ponieważ sam się zgodził, sporządziliśmy dokument.
- (2.6) Әсфәндиәр мулла ҡалын дәфтәргә ниҙер яҙып ҡуйҙы.[20] → Mułła Esfandijar coś zapisał do grubego zeszytu.
- (2.7) Командир ағай, мине лә отрядҡа яҙ.[21] → Panie dowódco, mnie też zapisz do oddziału.
- (2.8) Табиптар, „Сабыйҙар шулай илай инде”, — тип төрлө дарыу яҙҙы.[22] → Lekarze przepisywali (dziecku) różne leki i (ciągle) mówili, że niemowlęta zawsze tak płaczą.
- (2.9) Малды балаға яҙҙы.[21] → Przepisał własność na dziecko.
- (2.10) Тәҡдирең ҡушмаһа, үлеп булмай, яҙмаған әйберҙе кейеп булмай.[23] → Nie da się umrzeć, jak ci los nie każe, nie da się nosić ubrania, którego (ci) los nie przeznaczy.
- (2.11) Һаумай һөт булмаҫ, яҙмай май булмаҫ.[15] → Bez dojenia nie będzie mleka, bez ubijania nie będzie masła.
- (2.13) Яҡшы кеше ҡартайһа ла, аҡылынан яҙмаҫ.[15] → Dobry człowiek nawet w starości nie straci rozumu.
- (2.14) Юлдаш тапмаған юлынан яҙыр.[15] → Kto nie znalazł towarzysza, (ten) zboczy z (właściwej) drogi.
- (2.15) Футболсылар уйын алдынан аяҡ-ҡулдарын яҙыр өсөн йәшел яланға йүгереп сыҡты.[21] → Piłkarze wybiegli na zieloną łąkę, żeby rozciągnąć ręce i nogi przed grą.
- (2.19) Әсегән ҡымыҙҙың эрпеһен яҙыу ауыр була.[3] → Ciężko rozpuścić grudki w skisłym kumysie.
- (2.20) Шунан инде май яҙҙым, шунан инде йөн яҙҙым.[24] → Potem (zaś) ubijałem masło, a następnie targałem wełnę.
- (2.21) Ҡулың эшкә теймәҫ борон ауыр тимә, беләгеңдең көсөн яҙып һынап ҡара.[3] → Nie mów, że praca jest ciężka, dopóki się jej nie podjąłeś, (najpierw) sprawdź swoją siłę (dosł. spróbuj, dając upust sile swoich rąk).
- (3.1) Ҙур байраҡ тотоп торған апай алға уҡ киткән, бөтә халыҡ та ҡуҙғалған, мин бер үҙем тороп ҡала яҙғанмын.[25] → Pani, trzymająca wielką flagę, poszła na sam przód, wszyscy inni też ruszyli, a ja mało nie zostałem (tam) sam.
- (4.1) Яҙыу аҡса менән түләнем.[4] → Zapłaciłem gotówką (dosł. papierowymi pieniędzmi).
- składnia:
- (2.1-2), (2.4-11), (2.13-22) B. + яҙыу
- (2.1-2) (2.4-10) C. + яҙыу
- (2.12-14) abl. + яҙыу
- (3.1) gerundium z sufiksem -а / -ә / -й + яҙыу
- kolokacje:
- (1.4) төп яҙыу → techn. napis główny
- (1.5) яҙыу ҡараһы → atrament[26] • яҙыу өлгөһө → wzór pisma[26] • дөрөҫ яҙыу → ortografia[27] • яҙыу хатаһы / яҙыуҙағы хата → omyłka pisarska[28]
- (1.6) ғәрәп / латин / кирил яҙыуы → pismo arabskie / łacińskie / cyrylickie • яҙыу таныу → być piśmiennym
- (1.8) (матур) яҙыу дәресе → lekcja kaligrafii[1]
- (1.9) тауыш яҙыу → nagrywanie dźwięku
- (1.11) май яҙыу → ubijanie masła
- (1.12) яҙыуға төрөү → zawinąć w papier / gazetę
- (2.1-7) яҙып ҡуйыу → zapisać, wpisać, napisać, zanotować, przepisać
- (2.1) бур / ҡәләм / ручка менән яҙыу → pisać kredą / ołówkiem / długopisem
- (2.4) видеоға яҙыу → nagrywać wideo
- (2.11) май яҙыу → ubijać masło
- (2.12-13) иҫәптән яҙыу → stracić rachubę, pomylić się / zgubić się w obliczeniach
- (2.12) атып яҙыу → chybić (ominąć cel / nie trafić w cel)
- (2.13) күҙҙән яҙыу → stracić wzrok • һуштан яҙыу → stracić przytomność • телдән яҙыу → oniemieć, zaniemówić
- (2.15) ҡулды / аяҡты / билде яҙыу → rozciągać ręce / nogi / kręgosłup
- (2.16) ҡанат яҙыу → rozwinąć skrzydła
- (2.17) сәс яҙыу → rozplątać włosy
- (2.19) йөн яҙыу → targać wełnę
- (2.21) көс яҙыу → dać upust sile, uwolnić siłę
- (2.22) асыуҙы / ҡайғыны яҙыу → stłumić głód / smutek
- (3.1) йығыла / илай яҙыу → prawie się poślizgnąć / popłakać
- (4.1) яҙыу аҡса → gotówka, papierowe pieniądze[4]
- synonimy:
- (1.1) яҙма
- (1.2) ҡағыҙ, документ, ҡулхат
- (1.3) яҙғынаҡ, яҙмаҡ
- (1.6) имлә, әлифба, алфавит
- (1.7) почерк, przen. ҡул[3]
- (1.8) каллиграфия
- (1.9) яҙҙырыу
- (1.10) хата, яңылыш, яҙыҡ, яҙыҡлыҡ, гонаһ
- (1.11) туҡыу, бешеү
- (1.12) ҡағыҙ, гәзит
- (2.2) ижад итеү
- (2.4) төшөрөү
- (2.4-9) яҙҙырыу
- (2.7) теркәү
- (2.9) тапшырыу
- (2.10) ҡушыу
- (2.11) туҡыу, бешеү
- (2.12) хаталаныу, яңылышыу, гонаһ ҡылыу
- (2.15) һуҙыу, яҙылдырыу[26]
- (2.16) йәйеү
- (2.20) тетеү
- (2.21) ирек биреү
- (2.22) баҫыу, таратыу
- (4.1) ҡағыҙ
- antonimy:
- (2.15) көсһөҙләндереү, йомшартыу
- (2.17) бөкләү
- (2.18) бутау
- hiperonimy:
- (2.2) ижад итеү
- hiponimy:
- (1.1-3) хат, яҙғынаҡ, яҙмаҡ
- (1.12) бит, гәзит
- holonimy:
- meronimy:
- (1.6) хәреф, тамға, билдә
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. яҙыусы, яҙғыс, яҙма, яҙыҡ, яҙылыш, яҙмыш, яҙғынаҡ, яҙмаҡ, яҙылыу, яҙышыу, яҙыныу
- czas. яҙҙырыу, яҙылыу, яҙылдырыу, яҙышыу
- przym. яҙыулы, яҙа, яҙма, яҙыҡ, яҙын, яҙынҡы, яҙыртын, яҙғы
- przysł. яҙа, яҙын, яҙыртын
- związki frazeologiczne:
- (2.1) ташҡа яҙыу → utrwalić, trwale zapamiętać[29] (dosł. zapisać na kamieniu) • туҙға яҙмау → kłamać, mówić głupoty[30] (dosł. nie zapisać na korze) • боҙға яҙыу → zapomnieć, źle zapamiętać, nie utrwalić[29] (dosł. zapisać na lodzie) • байлыҡ боҙға яҙған, ғилем ташҡа яҙған[15] • йәш хәтер ташҡа яҙған, ҡарт хәтер боҙға яҙған[15]
- (2.10) тупрағың ҡайҙа яҙған булһа, үлемең шунда[15]
- (2.11) һыу яҙып, май төшмәй[15]
- (2.14) abl. эҙ яҙыу / юл яҙыу → stracić (czyjś) ślad[1]
- (2.15) бил яҙмай (эшләү) → (pracować) niestrudzenie, gorliwie, bez wytchnienia[1] (dosł. nie wyprostowując kręgosłupa)
- (2.16) маңлай яҙыу → radować się, cieszyć się[31] (dosł. wyprostować czoło)
- (2.22) йөрәк яраһын яҙыу → wyciszyć smutek (dosł. ranę serca)
- etymologia:
- (1.1-9), (2.1-10) praturk. *yạŕ- → pisać[32]
- (1.10), (2.12-14), (3.1) praturk. *yāŕ- → chybić, pomylić się, zgrzeszyć[33]
- (2.15-22) praturk. *yạŕ- → rozciągać, rozkładać, prostować[34]
- uwagi:
- źródła:
- Усманова, М. Башҡорт грамматикаһы һәм халыҡ теле. Ватандаш, №11, 2019.
- Кәрим, Мостай. Әҫәрҙәр (биш томда). 3-сө том: пьесалар, повестар, хикәйәләр. Өфө: Башҡортостан "Китап" нәшриәте, 1997, s. 101
- Кәрим, Мостай. Әҫәрҙәр (биш томда). 4-се том: повестар, хикәйәләр, хәтирәләр. Өфө: Башҡортостан "Китап" нәшриәте, 1998, s. 19
- Әхмәтзәки Вәлиди Туған. Әҫәрҙәр (1917 йылға ҡәҙәр яҙылған әҫәрҙәре). Өфө, Башҡортостан "Китап" нәшриәте, 1996, s. 47
- Мортаза Рәхимов республиканың көньяҡ райондарында булды. Башинформ, 4 май 2010.
- Л. Батыршина. Әсәйем ҡайтҡас..., "Аҡбуҙат" журналы, №3, 2003 йыл.
- Хәйбуллина Р. Үҙ телеңдә ҡотла! "Ашҡаҙар" гәзите, 28 декабрь 2020.
- Сәлихова, Г. Сабыйҙарығыҙҙы һаҡлай белмәйһегеҙ!. "Һаҡмар" гәзите, 29 сентябрь 2021.
- Кәрим, Мостай. Әҫәрҙәр (биш томда). 3-сө том: пьесалар, повестар, хикәйәләр. Өфө: Башҡортостан "Китап" нәшриәте, 1997, s. 131.
- Сыртланов Ғ. Ҡайын туҙының тылсымы (эҙләнеү-тикшеренеү эше) "Башҡортостан уҡытыусыһы" журналы, 8 декабрь 2018.
- Hasło *jạŕ-, *jạŕɨ w: Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg. Etymological dictionary of the Altaic languages (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, 2003.
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.