яҙыу

яҙыу (język baszkirski)

яַҙыуҙар (1.1-4)

яҙыу (1.5)

ғәрәп яҙыуы (1.6)

май яҙыу (1.11) (2.11)

ҡыҙ аяғын яҙа (2.15)

ҡанатын яҙған (2.16) бөркөт

яҙыу (4.1) аҡса

transliteracja:

yaðıw

wymowa:

IPA: [jɑˈðɯw]

(2-3) temat czasownika: [jɑð] ​^?/i

znaczenia:

rzeczownik

(1.1) pisany tekst, napis

(1.2) pismo, dokument

(1.3) zapisek, notatka

(1.4) napis, zapis, wpis

(1.5) pisanie, napisanie

(1.6) pismo (system znaków, grafika)

(1.7) charakter pisma

(1.8) pot. eduk. uczn. kaligrafia^[1]

(1.9) nagranie, nagrywanie (proces)

(1.10) błąd, pomyłka

(1.11) ubijanie (masła, śmietany)^[2]

(1.12) dial. pot. kawałek papieru, papierek (gazeta, strona księgi itd.)^[1]

czasownik

(2.1) pisać

(2.2) liter. pisać, tworzyć

(2.3) pisać, nadawać się do pisania (o długopisie, ołówku itd.)

(2.4) rejestrować, nagrywać

(2.5) spisywać, sporządzać (zapis, dokument)

(2.6) zapisywać, notować

(2.7) rejestrować, zapisywać, wpisywać (na listę)

(2.8) przepisać (lek)

(2.9) przepisać (na własność)

(2.10) przeznaczać, wyznaczać los

(2.11) ubijać (masło, śmietanę)

(2.12) pomylić się, popełnić błąd, zbłądzić, chybić

(2.13) pozostać bez, być pozbawionym, utracić, stracić, zgubić

(2.14) przen. zejść, zboczyć, zawrócić (z dobrej/właściwej drogi)

(2.15) rozciągać, napinać (kończyny, mięśnie itp.)

(2.16) wyprostować, rozłożyć, rozwinąć (skrzydła)

(2.17) rozplątać^[1]

(2.18) rozprostować, wygładzić nierówności^[1]

(2.19) kulin. rozpuścić (np. grudki w cieście)^[3]

(2.20) włók. targać (wełnę, bawełnę itd.)^[1]

(2.21) przen. pot. dać upust, uwolnić (np. siłę)^[3]

(2.22) przen. pot. stłumić (np. głód, złość)^[3]

czasownik posiłkowy

(3.1) …wskazujący na niepełny charakter działania, często niepożądanego → prawie, mało nie, niemalże

przymiotnik

przypadek	liczba pojedyncza		liczba mnoga
mianownik	яҙыу		яҙыуҙар
possessivus	яҙыуҙың		яҙыуҙарҙың
celownik	яҙыуға		яҙыуҙарға
biernik	яҙыуҙы		яҙыуҙарҙы
miejscownik	яҙыуҙа		яҙыуҙарҙа
ablatyw	яҙыуҙан		яҙыуҙарҙан
przynależność
osoba	liczba pojedyncza		liczba mnoga
1. lp	(mój)	яҙыуым	(moje/moi)	яҙыуҙарым
1. lm	(nasz)	яҙыуыбыҙ	(nasze/nasi)	яҙыуҙарыбыҙ
2. lp	(twój)	яҙыуың	(twoje/twoi)	яҙыуҙарың
2. lm/lp grzecz.	(wasz/Pana/Pani/Państwa)	яҙыуығыҙ	(wasze/wasi/Pana/Pani/Państwa)	яҙыуҙарығыҙ
3. lp/lm	(jego/jej/ich)	яҙыуы	(jego/jej/ich)	яҙыуҙары

(4.1) dial. pot. papierowy^[4]

odmiana:

(1.1-12)

(2.1-22) nomen actionis: яҙыу; przecz. яҙмау

nomen agentis: яҙыусы; przecz. rzad. яҙмаусы^[5]

bezokolicznik / nomen finale I: яҙырға; przecz. яҙмаҫҡа

bezokolicznik / nomen finale ΙΙ: яҙмаҡ; przecz. brak

nomen intentionis: яҙмаҡсы; przecz. brak

nomina modalia: яҙаһы, яҙғы; przecz. brak

participia: яҙған, яҙыр, яҙасаҡ; przecz. яҙмаған, яҙмаҫ, яҙмаясаҡ

gerundia: яҙып, яҙғас, яҙғанса, яҙғансы, яҙа; przecz. яҙмайынса, яҙмағас, яҙмағанса, яҙмағансы, яҙмай

rozk. яҙайым, яҙ, яҙһын, яҙайыҡ, яҙығыҙ, яҙһындар; przecz. яҙмайым, яҙма, яҙмаһын, яҙмайыҡ, яҙмағыҙ, яҙмаһындар

przesz. I яҙҙы|м, ~ң, ~, ~ҡ, ~ғыҙ, ~лар; przecz. яҙманы|м, ~ң, ~, ~ҡ, ~ғыҙ, ~лар

przesz. II яҙֹғайны|м, ~ң, ~, ~ҡ, ~ғыҙ, ~лар; przecz. яҙмағайны|м, ~ң, ~, ~ҡ, ~ғыҙ, ~лар

ter. яҙа|м(ын), ~һың, ~, ~быҙ, ~һығыҙ, ~лар; przecz. яҙмай|ым, ~һың, ~, ~быҙ, ~һығыҙ, ~ҙар

(3.1) przecz. brak

(4.1) nieodm.

przykłady:

(1.1) Мәхмүт башта яҙыуҙы русса уҡып сыға, унан башҡортса һөйләп бирә.^[6] → Mahmut najpierw odczytał tekst po rosyjsku, a potem przetłumaczył na baszkirski.

(1.2) Мөһөрлө яҙыуҙа хата китмәҫ.^[7] → W piśmie z pieczęcią pomyłki nie będzie.

(1.3) Уның был яҙыуҙары 1893 — 1895 йылдарҙа Верхнеуральск өйәҙендә ошо башҡорт музыкаһын йыйыу ниәте менән сәйәхәтенән һуң сыҡтылар.^[8] → Te jego notatki zostały opublikowane po jego podróży do powiatu wierchnieuralskiego w celu zebrania muzyki baszkirskiej w latach 1893 — 1895.

(1.4) Төп яҙыу — һыҙмалағы төрлө яҙыуҙарҙың береһе.^[9] → Napis główny to jeden z typów napisów, widocznych na rysunku technicznym.

(1.5) Барыбер өйрәнермен мин ул яҙыуҙы.^[6] → I tak nauczę się pisać (dosł. tego pisania).

(1.6) Өндәр яҙыуҙа хәрефтәр менән белдерелә.^[10] → Głoski na piśmie oznacza się literami.

(1.7) Кем икәнлеген яҙмаған, еңгәһе тиһәң, уның яҙыуы түгел.^[11] → Nie wiadomo, kto to napisał, może bratowa, ale to nie jej charakter pisma.

(1.8) Бер көндө матур яҙыу дәресендә бер хәрефте яңылыш буяп, юйып төҙәтәм тигәндә, дәфтәрем тишелеп сыҡты.^[12] → Pewnego dnia, podczas lekcji kaligrafii, kiedy chciałam poprawić źle napisaną literę, podarł mi się zeszyt.

(1.9) Әлбиттә, фонограммархив ойоштороу өсөн иң беренсе тауыш яҙыу техникаһы кәрәк.^[13] → Wiadomo, że do utworzenia fonoteki przede wszystkim potrzebny jest sprzęt do nagrywania dźwięku.

(1.11) Бының өсөн хужалыҡта һөт һәм май яҙыу цехтары төҙөлгән.^[14] → W tym celu w gospodarstwie zbudowano mleczarnie oraz masłownie (dosł. zakłady ubijania masła).

(2.1) Ун ҡат уҡы, бер ҡат яҙ.^[15] → Dziesięć razy przeczytaj, jeden raz napisz.

(2.2) Шиғыр яҙҙым әсәйемә, тағы ваҡытым ҡалғас.^[16] → Napisałam wiersz dla mamy, póki jeszcze miałam czas.

(2.3) Ҡәләм яҙа, яҙыусы дан ала.^[17] → Pióro pisze, pisarz (z tego) słynie.

(2.4) Видеоға яҙған ваҡытта камераның горизонталь рәүештә урынлашыуы төп шарт.^[18] → Podstawowym warunkiem jest pozioma orientacja kamery podczas nagrywania wideo.

(2.5) Ул үҙе лә риза булғас, яҙыу яҙҙыҡ.^[19] → Ponieważ sam się zgodził, sporządziliśmy dokument.

(2.6) Әсфәндиәр мулла ҡалын дәфтәргә ниҙер яҙып ҡуйҙы.^[20] → Mułła Esfandijar coś zapisał do grubego zeszytu.

(2.7) Командир ағай, мине лә отрядҡа яҙ.^[21] → Panie dowódco, mnie też zapisz do oddziału.

(2.8) Табиптар, „Сабыйҙар шулай илай инде”, — тип төрлө дарыу яҙҙы.^[22] → Lekarze przepisywali (dziecku) różne leki i (ciągle) mówili, że niemowlęta zawsze tak płaczą.

(2.9) Малды балаға яҙҙы.^[21] → Przepisał własność na dziecko.

(2.10) Тәҡдирең ҡушмаһа, үлеп булмай, яҙмаған әйберҙе кейеп булмай.^[23] → Nie da się umrzeć, jak ci los nie każe, nie da się nosić ubrania, którego (ci) los nie przeznaczy.

(2.11) Һаумай һөт булмаҫ, яҙмай май булмаҫ.^[15] → Bez dojenia nie będzie mleka, bez ubijania nie będzie masła.

(2.13) Яҡшы кеше ҡартайһа ла, аҡылынан яҙмаҫ.^[15] → Dobry człowiek nawet w starości nie straci rozumu.

(2.14) Юлдаш тапмаған юлынан яҙыр.^[15] → Kto nie znalazł towarzysza, (ten) zboczy z (właściwej) drogi.

(2.15) Футболсылар уйын алдынан аяҡ-ҡулдарын яҙыр өсөн йәшел яланға йүгереп сыҡты.^[21] → Piłkarze wybiegli na zieloną łąkę, żeby rozciągnąć ręce i nogi przed grą.

(2.19) Әсегән ҡымыҙҙың эрпеһен яҙыу ауыр була.^[3] → Ciężko rozpuścić grudki w skisłym kumysie.

(2.20) Шунан инде май яҙҙым, шунан инде йөн яҙҙым.^[24] → Potem (zaś) ubijałem masło, a następnie targałem wełnę.

(2.21) Ҡулың эшкә теймәҫ борон ауыр тимә, беләгеңдең көсөн яҙып һынап ҡара.^[3] → Nie mów, że praca jest ciężka, dopóki się jej nie podjąłeś, (najpierw) sprawdź swoją siłę (dosł. spróbuj, dając upust sile swoich rąk).

(3.1) Ҙур байраҡ тотоп торған апай алға уҡ киткән, бөтә халыҡ та ҡуҙғалған, мин бер үҙем тороп ҡала яҙғанмын.^[25] → Pani, trzymająca wielką flagę, poszła na sam przód, wszyscy inni też ruszyli, a ja mało nie zostałem (tam) sam.

(4.1) Яҙыу аҡса менән түләнем.^[4] → Zapłaciłem gotówką (dosł. papierowymi pieniędzmi).

składnia:

(2.1-2), (2.4-11), (2.13-22) B. + яҙыу

(2.1-2) (2.4-10) C. + яҙыу

(2.12-14) abl. + яҙыу

(3.1) gerundium z sufiksem -а / -ә / -й + яҙыу

kolokacje:

(1.4) төп яҙыу → techn. napis główny

(1.5) яҙыу ҡараһы → atrament^[26] • яҙыу өлгөһө → wzór pisma^[26] • дөрөҫ яҙыу → ortografia^[27] • яҙыу хатаһы / яҙыуҙағы хата → omyłka pisarska^[28]

(1.6) ғәрәп / латин / кирил яҙыуы → pismo arabskie / łacińskie / cyrylickie • яҙыу таныу → być piśmiennym

(1.8) (матур) яҙыу дәресе → lekcja kaligrafii^[1]

(1.9) тауыш яҙыу → nagrywanie dźwięku

(1.11) май яҙыу → ubijanie masła

(1.12) яҙыуға төрөү → zawinąć w papier / gazetę

(2.1-7) яҙып ҡуйыу → zapisać, wpisać, napisać, zanotować, przepisać

(2.1) бур / ҡәләм / ручка менән яҙыу → pisać kredą / ołówkiem / długopisem

(2.4) видеоға яҙыу → nagrywać wideo

(2.11) май яҙыу → ubijać masło

(2.12-13) иҫәптән яҙыу → stracić rachubę, pomylić się / zgubić się w obliczeniach

(2.12) атып яҙыу → chybić (ominąć cel / nie trafić w cel)

(2.13) күҙҙән яҙыу → stracić wzrok • һуштан яҙыу → stracić przytomność • телдән яҙыу → oniemieć, zaniemówić

(2.15) ҡулды / аяҡты / билде яҙыу → rozciągać ręce / nogi / kręgosłup

(2.16) ҡанат яҙыу → rozwinąć skrzydła

(2.17) сәс яҙыу → rozplątać włosy

(2.19) йөн яҙыу → targać wełnę

(2.21) көс яҙыу → dać upust sile, uwolnić siłę

(2.22) асыуҙы / ҡайғыны яҙыу → stłumić głód / smutek

(3.1) йығыла / илай яҙыу → prawie się poślizgnąć / popłakać

(4.1) яҙыу аҡса → gotówka, papierowe pieniądze^[4]

synonimy:

(1.1) яҙма

(1.2) ҡағыҙ, документ, ҡулхат

(1.3) яҙғынаҡ, яҙмаҡ

(1.6) имлә, әлифба, алфавит

(1.7) почерк, przen. ҡул^[3]

(1.8) каллиграфия

(1.9) яҙҙырыу

(1.10) хата, яңылыш, яҙыҡ, яҙыҡлыҡ, гонаһ

(1.11) туҡыу, бешеү

(1.12) ҡағыҙ, гәзит

(2.2) ижад итеү

(2.4) төшөрөү

(2.4-9) яҙҙырыу

(2.7) теркәү

(2.9) тапшырыу

(2.10) ҡушыу

(2.11) туҡыу, бешеү

(2.12) хаталаныу, яңылышыу, гонаһ ҡылыу

(2.15) һуҙыу, яҙылдырыу^[26]

(2.16) йәйеү

(2.20) тетеү

(2.21) ирек биреү

(2.22) баҫыу, таратыу

(4.1) ҡағыҙ

antonimy:

(2.15) көсһөҙләндереү, йомшартыу

(2.17) бөкләү

(2.18) бутау

hiperonimy:

(2.2) ижад итеү

hiponimy:

(1.1-3) хат, яҙғынаҡ, яҙмаҡ

(1.12) бит, гәзит

holonimy:

meronimy:

(1.6) хәреф, тамға, билдә

wyrazy pokrewne:

rzecz. яҙыусы, яҙғыс, яҙма, яҙыҡ, яҙылыш, яҙмыш, яҙғынаҡ, яҙмаҡ, яҙылыу, яҙышыу, яҙыныу

czas. яҙҙырыу, яҙылыу, яҙылдырыу, яҙышыу

przym. яҙыулы, яҙа, яҙма, яҙыҡ, яҙын, яҙынҡы, яҙыртын, яҙғы

przysł. яҙа, яҙын, яҙыртын

związki frazeologiczne:

(2.1) ташҡа яҙыу → utrwalić, trwale zapamiętać^[29] (dosł. zapisać na kamieniu) • туҙға яҙмау → kłamać, mówić głupoty^[30] (dosł. nie zapisać na korze) • боҙға яҙыу → zapomnieć, źle zapamiętać, nie utrwalić^[29] (dosł. zapisać na lodzie) • байлыҡ боҙға яҙған, ғилем ташҡа яҙған^[15] • йәш хәтер ташҡа яҙған, ҡарт хәтер боҙға яҙған^[15]

(2.10) тупрағың ҡайҙа яҙған булһа, үлемең шунда^[15]

(2.11) һыу яҙып, май төшмәй^[15]

(2.14) abl. эҙ яҙыу / юл яҙыу → stracić (czyjś) ślad^[1]

(2.15) бил яҙмай (эшләү) → (pracować) niestrudzenie, gorliwie, bez wytchnienia^[1] (dosł. nie wyprostowując kręgosłupa)

(2.16) маңлай яҙыу → radować się, cieszyć się^[31] (dosł. wyprostować czoło)

(2.22) йөрәк яраһын яҙыу → wyciszyć smutek (dosł. ranę serca)

etymologia:

(1.1-9), (2.1-10) praturk. *yạŕ- → pisać^[32]

(1.10), (2.12-14), (3.1) praturk. *yāŕ- → chybić, pomylić się, zgrzeszyć^[33]

(2.15-22) praturk. *yạŕ- → rozciągać, rozkładać, prostować^[34]

uwagi:

źródła:

1. Словарь башкирского языка в 2-х тт. Т.2. Н-Я – Москва, Русский язык, 1993, s. 778
2. Мурзакаев Ф.С. Русско-башкирский словарь сельскохозяйственных терминов. 2-е изд. - Уфа, Китап, 2001, s. 232.
3. Башҡорт теленең академик һүҙлеге. 10 томда. Т.10 (Ы-Я). Ф.Ғ. Хисамитдинова ред. – Өфө, Китап, 2018, s. 429
4. Башҡорт теленең академик һүҙлеге. 10 томда. Т.10 (Ы-Я). Ф.Ғ. Хисамитдинова ред. – Өфө, Китап, 2018, s. 430
5. Усманова, М. Башҡорт грамматикаһы һәм халыҡ теле. Ватандаш, №11, 2019.
6. Кәрим, Мостай. Әҫәрҙәр (биш томда). 3-сө том: пьесалар, повестар, хикәйәләр. Өфө: Башҡортостан "Китап" нәшриәте, 1997, s. 101
7. Кәрим, Мостай. Әҫәрҙәр (биш томда). 4-се том: повестар, хикәйәләр, хәтирәләр. Өфө: Башҡортостан "Китап" нәшриәте, 1998, s. 19
8. Әхмәтзәки Вәлиди Туған. Әҫәрҙәр (1917 йылға ҡәҙәр яҙылған әҫәрҙәре). Өфө, Башҡортостан "Китап" нәшриәте, 1996, s. 47
9. Бикбаев Ф.М. Русско-башкирский словарь терминов и понятий по черчению. Тезаурус. – Уфа, Китап, 2008, s. 90
10. Башҡорт теле грамматикаһы. 3 томда. Т.1. Абдуллина Г.Р. - Өфө, Китап, 2018, s. 37
11. xt/77 Бураҡаева М. Әҫәрҙәр. I том. Повестар. Өфө: Китап, 2018, s. 78
12. Донъяла ике һөнәр генә Хоҙайҙан: береһе табип, икенсеһе – уҡытыусы...” Мораҙым гәзите.
13. Ғәйнетдинов Ю. I Донъя һуғышында әсирлектә булған башҡорт һалдаттары йырлаған йырҙар. Ватандаш, №12, 2014, s. 182.
14. Мортаза Рәхимов республиканың көньяҡ райондарында булды. Башинформ, 4 май 2010.
15. Әхтәмов М.Х. Башҡорт халыҡ мәҡәлдәре һәм әйтемдәре һүҙлеге. - Өфө, Китап, 2008, s. 630
16. Л. Батыршина. Әсәйем ҡайтҡас..., "Аҡбуҙат" журналы, №3, 2003 йыл.
17. Поварисов, С. Тел байлығы сикһеҙ. Ватандаш, №7, 2013, s. 137
18. Хәйбуллина Р. Үҙ телеңдә ҡотла! "Ашҡаҙар" гәзите, 28 декабрь 2020.
19. Башҡорт халыҡ ижады. 6-сы том. Эпос. Өфө: Китап, 2002, s. 36
20. Хамматов Яныбай. Төньяҡ амурҙары. Беренсе китап. – Өфө, 1983, s. 173
21. Әхтәмов М.А. Омонимдар (аҙаш һүҙҙәр) һүҙлеге. – Өфө, Китап, 2006, s. 352
22. Сәлихова, Г. Сабыйҙарығыҙҙы һаҡлай белмәйһегеҙ!. "Һаҡмар" гәзите, 29 сентябрь 2021.
23. Башҡорт халыҡ ижады. X том. Икенсе китап. Мәҡәлдәр һәм әйтемдәр. - Өфө, Китап, 2019, s. 160
24. Һүҙ уйнатыу: Яҙыу. Гүзәл Ситдиҡова
25. Кәрим, Мостай. Әҫәрҙәр (биш томда). 3-сө том: пьесалар, повестар, хикәйәләр. Өфө: Башҡортостан "Китап" нәшриәте, 1997, s. 131.
26. Ахмедьянов Р.А., Ахмедьянова И.Р. Башкирско-русский автословарь. – Екатеринбург, 2011, s. 728
27. Ахмедьянов Р.А., Ахмедьянова И.Р. Башкирско-русский автословарь. – Екатеринбург, 2011, s. 168
28. Hasło описка w: Русско-башкирский, башкирско-русский онлайн словарь
29. Тел гәүһәрҙәре. Жемчужины языка. Pearls of the Language. Башҡорт халыҡ мәҡәл һәм әйтемдәре. Өфө, Китап, 2020, s. 60.
30. Сыртланов Ғ. Ҡайын туҙының тылсымы (эҙләнеү-тикшеренеү эше) "Башҡортостан уҡытыусыһы" журналы, 8 декабрь 2018.
31. Ураксин, З. Фразеология башкирского языка. Москва, Наука, 1975, s. 155
32. Hasło *jạŕ- w: Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg. Etymological dictionary of the Altaic languages (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, 2003.
33. Hasło jạ̄ŕ- w: Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg. Etymological dictionary of the Altaic languages (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, 2003.
34. Hasło *jạŕ-, *jạŕɨ w: Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg. Etymological dictionary of the Altaic languages (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, 2003.