czas

czas (język polski)

wymowa:

​^?/i, IPA: [t͡ʃas], AS: [čas]

​^?/i ​^?/i ​^?/i

znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy

przypadek	liczba pojedyncza
mianownik	czas
dopełniacz	czasu
celownik	czasowi
biernik	czas
narzędnik	czasem
miejscownik	czasie
wołacz	czasie

przypadek	liczba pojedyncza	liczba mnoga
mianownik	czas	czasy
dopełniacz	czasu	czasów
celownik	czasowi	czasom
biernik	czas	czasy
narzędnik	czasem	czasami / daw. czasy[1]
miejscownik	czasie	czasach
wołacz	czasie	czasy

(1.1) wymiar używany do określania kolejności zdarzeń; zob. też czas w Wikipedii

(1.2) chwila, moment, pora

(1.3) gram. sposób odmiany czasownika, polegający na rozróżnianiu chwili wykonania czynności względem momentu wypowiedzi

odmiana:

(1.1)

 

(1.2-3)

 

przykłady:

(1.1) Czas jest nazywany „czwartym wymiarem”.

(1.1) W samotnym biegu uzyskała czas 13,22, dający awans^[2].

(1.2) Myślę, że już czas iść.

(1.3) W języku polskim są trzy czasy: przeszły, teraźniejszy i przyszły.

składnia:

(1.2) czas + bezok. • czas + D. • czas na + B. • czas do + D. • czas ku + C.

kolokacje:

czasoprzestrzeń, czasomierz

(1.1) czas letni • czas zimowy

(1.2) do czasu • z czasem

(1.3) czas zaprzeszły / przeszły / teraźniejszy / przyszły

synonimy:

(1.2) chwila, moment, pora

antonimy:

hiperonimy:

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

rzecz. czasownik mrz, czasowość ż, czasówka ż

przym. czasowy, ponadczasowy, czasownikowy, odczasownikowy

przysł. czasem, czasami, czasowo, podczas

przyim. podczas

związki frazeologiczne:

(być / przyjechać / …) o czasie / na czas • ciężkie czasy • co jakiś czas • co pewien czas • być kwestią czasu • być na czasie • czas leczy rany • czas nagli • czas po temu • czas to pieniądz • dawnymi czasy • do swego czasu • do pewnego czasu • duch czasu • gorący czas • kawał czasu • mieć czas (na coś) • na czas • nadchodzi / nadszedł / zbliża się czyjś czas • nadszarpnięty przez ząb czasu • najwyższy czas • nie ma czasu (na coś) • o czasie • od czasu do czasu • po czasie • przed czasem • rychło w czas • swego czasu • szkoda czasu i atłasu • w czasach słusznie minionych • w sam czas • w swoim czasie • we właściwym czasie • wyspać się za wszystkie czasy • wyścig z czasem • z biegiem czasu • za czasów (kogoś / czyichś) • za dawnych czasów • zabijać czas • zrobić na czas • iść z duchem czasu • szmat czasu • czas ucieka, wieczność czeka

etymologia:

(1.2) prasł. *časъ (< praindoeur. *kēso-) → odcinek czasu^[3]

(1.1) pochodne od (1.2)

(1.3) kalka z łac. tempus^[4]

uwagi:

zob. też czas w Wikicytatach

zobacz też: polskie przysłowia o czasie

tłumaczenia:

• abazyński: (1.1) гӀамта, заман (zaman)
• abchaski: (1.1) аамҭа (āāmtā)
• adygejski: (1.1) уахътэ (wāχtă); (1.2) лъэхъан (łăχān)
• afrykanerski: (1.1) tyd
• ajmara: (1.1) pacha
• alabama: (1.1) óoɬaamoolo
• albański: (1.1) kohë ż
• alemański: (1.1) Ziit ż
• amharski: (1.1) ጊዜ (gīzē)
• angielski: (1.1) time; (1.2) time; (1.3) tense
• arabski: آن (’ān) m, وقت waqt (أوقات ’auqāt), زمن zaman (أزمان ’azmān), زمان zaman (أزمنة ’azmina), (wyznaczanie czasu, np. strefa czasowa) توقيت tauqīt ^{(do weryfikacji)}
• aramejski: (1.1) syryjski ܙܒܢܐ m (ze[b]nā)
• arumuński: (1.1) chiro m
• asamski: (1.1) সময় (ȟômôy)
• asturyjski: (1.1) tiempu m
• awarski: (1.1) заман (zaman)
• azerski: (1.1) vaxt / dialekt południowy واخت, zaman
• baskijski: (1.1) denbora; (1.2) une, memento, momentu; (1.3) denbora, aldi
• baszkirski: (1.1) ваҡыт (vaqït)
• beludżi: (1.1) وہد (vahd)
• bengalski: (1.1) সময় (samaẏa)
• białoruski: (1.1) час m (čas)
• birmański: (1.1) အချိန် (a.hkyin)
• bośniacki: (1.1) vrijeme n
• bretoński: (1.1) amzer ż
• brithenig: (1.1) temp m
• bułgarski: (1.1) време n (vreme)
• buriacki: (1.1) саг (sag)
• cebuano: (1.1) panahon
• chakaski: (1.1) тус (tus)
• chiński standardowy: (1.1) 时间 (shíjiān)
• chorwacki: (1.1) vrijeme n
• chuuk: (1.1) fansoun
• czamorro: (1.1) tiempo
• czeczeński: (1.1) хан (χan)
• czeski: (1.1) čas m
• cziczewa: (1.1) nthawi
• czirokeski: (1.1) ᎠᎴᏰᏑ (aleyesu)
• czuwaski: (1.1) вӑхӑт (văhăt)
• dalmatyński: (1.1) tiamp m, tianp m
• dargijski: (1.1) замана
• dolnołużycki: (1.1) cas m
• dolnoniemiecki: (1.1) Tied
• duński: (1.1) tid w; (1.2) tid w; (1.3) tempus n, tid w
• dżuhuri: (1.1) באכד (vəxd)
• erzja: (1.1) шка (ška), пинге (pinge)
• esperanto: (1.1) tempo; (1.2) tempo; (1.3) tempo
• estoński: (1.1) aeg
• ewe: (1.1) ɣeyiɣi
• ewenkijski: (1.1) тырганӣ, время
• eweński: (1.1) время
• farerski: (1.1) tíð ż
• fiński: (1.1) aika; (1.2) hetki, aika; (1.3) aikamuoto
• francuski: (1.1) temps m
• friulski: (1.1) timp m
• fryzyjski: (1.1) tiid w
• fryzyjski saterlandzki: (1.1) Tied ż
• gagauski: (1.1) vakıt, zaman
• galicyjski: (1.1) tempo m
• gocki: (1.1) 𐍃𐍄𐌿𐌽𐌳𐌰 ż (stunda); (1.2) 𐍈𐌴𐌹𐌻𐌰 ż (ƕeila)
• górnołużycki: (1.1) čas m
• grenlandzki: (1.1) piffissaq
• gruziński: (1.1) დრო (dro)
• guarani: (1.1) ára, upérõ
• gudźarati: (1.1) સમય (samay)
• haitański: (1.1) tan
• hausa: (1.1) lőkàcı̋, da’a
• hawajski: (1.1) wā
• hebrajski: (1.1) זמן m (zman)
• hindi: (1.1) समय m (samay), वक़्त m (vaqt)
• hiszpański: (1.1) tiempo m
• ido: (1.1) tempo
• inari: (1.1) äigi
• indonezyjski: (1.1) waktu
• inguski: (1.1) ха (χa)
• irlandzki: (1.1) am m
• islandzki: (1.1) tími m, tíð ż; (1.?) stundum
• istriocki: (1.1) tenpo m
• jaćwieski: (1.1) ajki m lm
• jakucki: (1.1) бириэмэ (birieme), кэм (kem)
• japoński: (1.1) 時間 (じかん, jikan), 時 (とき, toki); (1.2) 一瞬 (いっしゅん, isshun), 時 (とき, toki); (1.3) 時制 (じせい, jisei), テンス (tensu)
• jawajski: (1.1) wektu
• jidysz: (1.1) צײַט ż (cajt)
• joruba: (1.1) ìgbààkókòàsìkòìdayìí
• kabardyjski: (1.1) зэман (zeman)
• kakczikel: (1.1) q'ij
• kałmucki: (1.1) цаг (tsag)
• kannada: (1.1) ಕಾಲ (kāla), ವೇಳೆ (vēḷe), ಸಮಯ (samaya)
• kantoński: (1.1) 時間 (si4 gaan1, si4 gaan3), 時光 (si4 gwong1)
• karaczajsko-bałkarski: (1.1) заман (zaman)
• karaimski: (1.1) заман; (1.2) заман
• karakałpacki: (1.1) daʻwir, waqıt, zaman
• karelski: (1.1) aigu
• karpatorusiński: (1.1) час m (čas)
• kaszubski: (1.1) czas m, cząd m
• kataloński: (1.1) temps m
• kazachski: (1.1) уақыт (waqıt)
• keczua: (1.1) pacha
• khmerski: (1.1) ពេល (peil)
• kildin: (1.1) а̄ййк
• kirgiski: (1.1) убакыт (ubakıt)
• komi: (1.1) кад (kad)
• komi-permiacki: (1.1) кад (kad)
• konkani: (1.1) काल (kāla)
• koreański: (1.1) 시간 (sigan); (1.2) 시간 (sigan)
• kornijski: (1.1) amser m
• korsykański: (1.1) tempu m
• krymskotatarski: (1.1) vaqıt, zaman
• kumycki: (1.1) заман (zaman), вакъти (vaqti)
• kurmandżi: (1.1) wext
• ladino: (1.1) טיימפו m (tiempo)
• ladyński: (1.1) tëmp m
• lakijski: (1.1) чӏун, замана
• laotański: (1.1) ຂະນະ (kʰana)
• lazyjski: (1.1) ორა (ora)
• lezgiński: (1.1) вахт, замана
• limburski: (1.1) tied m
• Lingua Franca Nova: (1.1) tempo / темпо
• litewski: (1.1) laikas m
• liwski: (1.1) āiga
• lojban: (1.1) temci
• luksemburski: (1.1) Zäit ż
• łaciński: (1.1) tempus n
• łatgalski: (1.1) laiks m
• łotewski: (1.1) laiks m
• malajalam: (1.1) കാലം (kālaṃ)
• malajski: (1.1) masa
• malediwski: (1.1) ވަގުތު (vagutu)
• malgaski: (1.1) fotoana, andro
• maltański: (1.1) żmien m
• manx: (1.1) am m, traa m; (1.2) traa m
• maoryski: (1.1) wā, taima
• marathi: (1.1) काळ (kāḷ)
• maryjski: (1.1) жап, пагыт
• maya: (1.1) k’iin
• megrelski: (1.1) ჟამი (žami)
• minnan: (1.1) tradycyjny 時間 / uproszczony 时间 (sî-kan), tradycyjny 時陣 / uproszczony 时阵 (sî-chūn)
• moksza: (1.1) пинге (pinge)
• mongolski: (1.1) цаг (tsag)
• mongolski klasyczny: (1.1) ᠴᠠᠭ᠋ (čaɣ)
• nahuatl: (1.1) cahuitl
• nanajski: (1.1) эр, эрин, поргин, пон
• nawaho: (1.1) ookił
• neo: (1.1) temp
• nepalski: (1.1) समय (samay)
• niderlandzki: (1.1) tijd m
• niemiecki: (1.1) Zeit ż; (1.2) Zeit ż; (1.3) Tempus n, Zeitform ż
• nieniecki: (1.1) ёльць’, мальӈгана
• norweski (bokmål): (1.1) tid m / ż
• norweski (nynorsk): (1.1) tid ż
• norweski (riksmål): (1.1) tid w
• novial: (1.1) tempe, tempus
• nowogrecki: (1.1) χρόνος m (chrónos), καιρός m (kairós)
• nowopruski: (1.1) kērdā ż
• orija: (1.1) ସମୟ (samay)
• ormiański: (1.1) ժամանակ (žamanak)
• osetyjski: (1.1) рӕстӕг
• osmański: (1.1) زمان (zamān)
• papiamento: (1.1) tempo
• paszto: (1.1) زمان m (zamãn), وخت m (waḫt)
• pendżabski: (1.1) ਵਕ਼ਤ (vaqt)
• perski: (1.1) زمان (zamân), وقت (vaqt); (1.2) وقت (vaqt)
• polski język migowy:
  (w zapisie SignWriting)

  (1.1)  ,     ; czas ucieka:
• południowoałtajski: (1.1) ӧй (öy)
• portugalski: (1.1) tempo m
• północnolapoński: (1.1) áigi
• prowansalski: (1.1) temps m
• romániço: (1.1) témporo
• romansz: (1.1) temp m
• rosyjski: (1.1) время n; (1.2) время n; (1.3) время n
• ruanda: (1.1) igihe
• rumuński: (1.1) timp n, vreme ż
• sanskryt: (1.1) समय m (samaya), वेला ż (velā), अखण्ड; (1.2) काल m (kāla)
• sardyński: (1.1) tempus m
• serbski: (1.1) време, vreme n
• sindhi: (1.1) وقت (vaqtu)
• slovio: (1.1) vrem / врем
• słowacki: (1.1) čas m
• słoweński: (1.1) čas m
• słowiński: (1.1) czas m
• somalijski: (1.1) waqti
• sorani: (1.1) وەخت (wext), فەلەک (felek)
• staro-cerkiewno-słowiański: (1.1) ⰲⱃⱑⰿⱔ / врѣмѧ n (vrěmę)
• starofrancuski: (1.1) tans m
• starogrecki: (1.1) χρόνος m (khrónos)
• staronordyjski: (1.1) tíð ż
• staroruski: (1.1) веремѧ n (veremę)
• suahili: (1.1) wakati; (1.2) muda
• sundajski: (1.1) waktu
• sycylijski: (1.1) tempu m; (1.2) tempu m; (1.3) tempu m
• syngaleski: (1.1) වේලාව (vēlāva)
• szerpa: (1.1) टेम (ṭem)
• szkocki: (1.1) tid, time
• szkocki gaelicki: (1.1) àm m
• szwabski: (1.1) Zeid ż
• szwedzki: (1.1) tid w
• tabasarański: (1.1) вахт, замана
• tacki: (1.1) вэхд
• tadżycki: (1.1) замон (zamon), вақт (vaqt)
• tagalski: (1.1) oras, panahon
• tahitański: (1.1) tau, taime
• tajski: (1.1) เวลา (wēlā)
• tamazight: (1.1) ⴰⴽⵓⴷ m (akud)
• tamilski: (1.1) காலம் (kālam)
• tatarski: (1.1) vaqıt/waqıt, zaman
• telugu: (1.1) కాలము (kālamu), వేళ (vēḷa)
• tetum: (1.1) tempu, bain
• tigrinia: (1.1) ግዜ (gəze)
• toki pona: (1.1) tenpo; (1.2) tenpo
• tok pisin: (1.1) taim
• turecki: (1.1) zaman, vakit
• turkmeński: (1.1) wagt
• tuvalu: (1.1) taimi
• tuwiński: (1.1) үе, шак
• tybetański: (1.1) ཆུ་ཚོད, དུས་ཚོད (dus.ʦʰod)
• udmurcki: (1.1) дыр (dyr), вакыт (vakyt)
• ujgurski: (1.1) ۋاقىت (waqit)
• ukraiński: (1.1) час m (čas); (1.2) час m (čas); (1.3) час m (čas)
• urdu: (1.1) وقت m (vaqt)
• uzbecki: (1.1) vaqt, zamon
• volapük: (1.1) naed
• võro: (1.1) aig
• walijski: (1.1) amser m
• waloński: (1.1) tins m
• wenecki: (1.1) tenpo m
• wenedyk: (1.1) ciępu n
• wepski: (1.1) aig
• węgierski: (1.1) idő
• wietnamski: (1.1) thời gian
• wilamowski: (1.1) caeit ż, cȧjt ż, cajt ż
• włoski: (1.1) tempo m; (1.2) tempo m; (1.3) tempo m
• wolof: (1.1) jamono, jamano
• wotycki: (1.1) aika
• wu: (1.1) tradycyjny 時間 / uproszczony 时间 (zr ji), 辰光 (zen kuaan)
• xhosa: (1.1) ixesha
• zazaki: (1.1) dem
• zhuang: (1.1) seizgan
• zulu: (1.1) isikhathi, inkathi
• żmudzki: (1.1) čiesos m

źródła:

1.  Hasło „czas” w: Zygmunt Saloni, Włodzimierz Gruszczyński, Marcin Woliński, Robert Wołosz, Danuta Skowrońska, Zbigniew Bronk, Słownik gramatyczny języka polskiego — wersja online.
2. Cały stadion kibicuje jednej, jedynej Polce i..., twitter.com, 8/6/2024
3. Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, ISBN 83-08-03648-1.
4. Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2001, s. 370.

czas (język kaszubski)

wymowa:

znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męski

(1.1) czas

(1.2) okres

odmiana:

przykłady:

(1.1) Òd tegò czasu móm co do ti domenë malińką niészmakã. → Od tego czasu mam co do tej domeny maleńki niesmak.

składnia:

kolokacje:

synonimy:

antonimy:

hiperonimy:

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

związki frazeologiczne:

etymologia:

uwagi:

źródła: