Województwo zachodniopomorskie

Województwo zachodniopomorskie – województwo położone w północno-zachodniej części Polski, na wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Graniczy na wschodzie z województwem pomorskim, na południu z województwami: wielkopolskim i lubuskim, a na zachodzie z niemieckimi krajami związkowymi: Brandenburgią i Meklemburgią-Pomorzem Przednim. Zajmuje obszar 22 907,40 km²^[2], 30 czerwca 2024 miało ok. 1,63 mln mieszkańców^[1]. Siedzibą władz województwa jest Szczecin. Jest najdalej wysuniętym na zachód województwem w Polsce.

Województwo zachodniopomorskie

— województwo —
Herb Flaga
Państwo	Polska
Kod ISO 3166-2	PL-ZP
TERYT	32
Siedziba wojewody i sejmiku	Szczecin
Wojewoda	Adam Rudawski
Marszałek	Olgierd Geblewicz
Powierzchnia	22 892,48 km²
Populacja (31.12.2024) • liczba ludności	1 622 760[1]
• gęstość	71,1 os./km²
Urbanizacja	68%[1]
Tablice rejestracyjne	Z
Adres Urzędu Wojewódzkiego: Wały Chrobrego 4 70-502 Szczecin
Adres Urzędu Marszałkowskiego: ul. Piłsudskiego 40-42 Szczecin
Podział administracyjny
Liczba miast na prawach powiatu 3 Liczba powiatów 18 Liczba gmin miejskich 11 Liczba gmin miejsko-wiejskich 55 Liczba gmin wiejskich 47
Położenie na mapie Polski
Strona Urzędu Wojewódzkiego
Strona Urzędu Marszałkowskiego

Województwo zostało powołane w roku 1999 w związku z reformą administracji publicznej, w miejsce dawnych województw: szczecińskiego i koszalińskiego, a także części województw: słupskiego, pilskiego i gorzowskiego. Nazwą nawiązuje do historycznego Pomorza Zachodniego.

Historia

Województwo zachodniopomorskie utworzono z następujących części administracyjnych:

• województwa szczecińskiego (w całości),
• województwa koszalińskiego (w całości),
• województwa gorzowskiego (gminy powiatów choszczeńskiego i myśliborskiego),
• województwa pilskiego (gminy powiatu wałeckiego),
• województwa słupskiego (3 gminy powiatu sławieńskiego: Sławno (m), Sławno (w) i Postomino).

Zachodniopomorskie na tle województw z lat 1975–1998

Utworzeniu województwa zachodniopomorskiego towarzyszyły protesty mieszkańców Koszalina, którzy nie chcieli pogodzić się z utratą województwa koszalińskiego i zgłosili projekt województwa środkowopomorskiego. Podejmowano również starania o wytyczenie granic zbieżnych z historycznymi i włączenie do województwa zachodniopomorskiego Słupska. Ostatecznie do powstania województwa środkowopomorskiego nie doszło, a Słupsk został przyłączony do województwa pomorskiego.

Geografia

Położenie

Województwo zachodniopomorskie leży w północno-zachodniej Polsce nad Morzem Bałtyckim. Według danych z 1 stycznia 2014 powierzchnia województwa wynosi 22 907,40 km²^[2]. Obszar ten obejmuje morskie wody wewnętrzne polskiej części Zalewu Szczecińskiego oraz akweny wokół cieśnin: Dziwny i Świny, które są częściami Morza Bałtyckiego. Północną granicę województwa stanowi wyznaczona linia brzegowa nad Zatoką Pomorską i dalszą częścią Bałtyku – długość tej granicy wynosi 185 km^[3].

Województwo jest położone w północno-zachodniej Polsce i graniczy z^[4]:

• Niemcami (z krajami związkowymi Brandenburgią i Meklemburgią-Pomorzem Przednim), na długości 188,9 km na zachodzie

oraz z województwami:

• lubuskim na długości 216,9 km na południu
• pomorskim na długości 190,9 km na wschodzie
• wielkopolskim na długości 197,4 km na południowym wschodzie.

Mapa fizyczna województwa

Region położony jest na Pobrzeżach Południowobałtyckich: Szczecińskim i Koszalińskim oraz na Pojezierzu Pomorskim (części Pojezierzy Południowobałtyckich).

Większą część województwa obejmuje historyczne Pomorze Zachodnie. Południowe części należały dawniej do Wielkopolski i Nowej Marchii, dawniej ziemi lubuskiej. Tereny województwa należały następnie do prowincji Pomorze. W 1946 roku na większości obecnego obszaru znajdowało się województwo szczecińskie, które w 1950 roku podzielono na mniejsze woj. szczecińskie i woj. koszalińskie.

Topografia

W wymiarze północ–południe województwo rozciąga się na długości 216 km, to jest 1°56′42″. W wymiarze wschód–zachód rozpiętość województwa wynosi 191 km, co w mierze kątowej daje 2°51′33″. Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:

• północny: 54°34′10″ szer. geogr. N – pn. narożnik działki ewidencyjnej nr 245 (powiat sławieński)
• południowy: 52°37′28″ szer. geogr. N – nurt Odry pomiędzy słupkami granicznymi nr 568 a nr 569 (powiat myśliborski)
• zachodni: 14°07′22″ dług. geogr. E – nurt Odry pomiędzy słupkami granicznymi nr 630 a nr 631 (powiat gryfiński)
• wschodni: 16°58′55″ dług. geogr. E – pn.-wsch. narożnik działki ewidencyjnej nr 1 (powiat szczecinecki).

Według Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK (Oddział Zachodniopomorski) najwyższy naturalny szczyt województwa stanowi Góra Krajoznawców o wysokości 247,5 m n.p.m.^[5][6][7] koło osady Kosobudy (53°58′32″N 16°50′05″E) na Pojezierzu Bytowskim. Niewiele niżej jest sztuczny nasyp o wysokości 245 m n.p.m., nazywany nieoficjalnie Pomorską Górą Piasku. Najniższym punktem jest obszar w pobliżu Zatoki Rokitka w gminie Stepnica 0,12 m p.p.m.^[8].

Stosunki wodne

Odra (Domiąża) w Policach i jej ujście do Roztoki Odrzańskiej (Zalew Szczeciński)

Ujście Regi do Bałtyku w Mrzeżynie

Przez województwo przepływa kilkadziesiąt rzek, w tym druga pod względem długości rzeka kraju: Odra, oraz wiele mniejszych, z których największe leżące w całości na terytorium województwa są: Rega (ok. 180 km), Parsęta (ok. 135 km), Ina (ok. 129 km) i Płonia (ok. 79 km).

Największym zbiornikiem wodnym jest rozległy akwen przymorski – Zalew Szczeciński. Między Zatoką Pomorską na północy a Zalewem Szczecińskim na południu znajduje się wyspa Wolin – największa wyspa oraz najwyższe wybrzeże klifowe w Polsce. Poza tym jest wiele jezior, z których największe to Dąbie, Miedwie, Jamno, Drawsko, Wielimie, Bukowo, Lubie, Myśliborskie, Pile, Płoń, Woświn, Kopań oraz Ińsko.

Klimat

Klimat województwa charakteryzuje się dużą różnorodnością i zmiennością. Wynika to ze ścierania się na tym obszarze klimatu morskiego z klimatem lądowym oraz z wpływu czynników lokalnych na ukształtowanie się zjawisk pogodowych. Północna i zachodnia część województwa ma typowe cechy klimatu morskiego. W miarę oddalania się od morza i w kierunku wschodnim zaznaczają się stopniowo cechy klimatu kontynentalnego. Charakterystyczną cechą klimatu jest wzrost opadów w rejonach najwyższych wzniesień Pojezierza. Średnia roczna suma opadów kształtuje się na poziomie 650–800 mm. W obrębie poszczególnych obszarów występuje duża zmienność klimatu (mikroklimat), uwarunkowana cechami środowiska jak położenie (w pobliżu morza, jeziora, dużych rzek), ukształtowanie terenu, pokrycie obszaru (lasy, łąki, zabudowa), rzeźba terenu (pradoliny, wzniesienia)^[9].

Bliskość morza, zasoby wodne oraz duża powierzchnia lasów kształtują klimat umiarkowany, charakteryzujący się znaczną wilgotnością powietrza oraz przewagą wiatrów zachodnich i północno-zachodnich. Klimat nad morzem można określić jako umiarkowany ciepły morski, natomiast klimat w głębi lądu jako umiarkowany ciepły przejściowy.

Lasy

Według danych z 31 grudnia 2022 lasy obejmowały powierzchnię 819,7 tys. ha w woj. zachodniopomorskim^[10], w tym 797,2 tys. ha stanowią lasy publiczne (97% powierzchni lasów). W obrębie parków narodowych leży 8,86 tys. ha lasów (11% powierzchni lasów). Według klas wieku i składu gatunkowego drzewostanów powierzchnię lasów zachodniopomorskich obejmowały następujące grupy rodzajowe: sosna 60%, buk 10%, brzoza 9%, dąb 6%, olsza 6%, świerk 4%^[11].

Ochrona przyrody

Woliński Park Narodowy

Osobny artykuł: Rezerwaty przyrody w województwie zachodniopomorskim.

W zachodniopomorskim 2 parki narodowe: Woliński oraz w połowie Drawieński, 7 parków krajobrazowych: Barlinecko-Gorzowski (częściowo), Cedyński, Drawski, Iński, Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry, częściowo Park Krajobrazowy „Ujście Warty” oraz Szczeciński Park Krajobrazowy „Puszcza Bukowa”. Poza tym w województwie jest 114 rezerwatów przyrody o różnej typologii, m.in. florystyczne, leśne, torfowiskowe, krajobrazowe, ptaków oraz Puszcza Wkrzańska, Puszcza Goleniowska i Puszcza Bukowa. Łączna powierzchnia obszarów tworzących krajowy system obszarów chronionych wynosi 13,3 tys. ha, co stanowi ok. 22% powierzchni ogólnej województwa^[12].

Podział administracyjny

Osobny artykuł: Podział administracyjny województwa zachodniopomorskiego.

Województwo jest podzielone na 18 powiatów i 3 miasta na prawach powiatu. Największym powiatem województwa jest powiat gryfiński, którego powierzchnia wynosi 1869,11 km², a najmniejszym powiat policki 665,33 km². W skład powiatów wchodzi 113 gmin: 11 miejskich, 55 miejsko-wiejskich i 47 wiejskich. Największą gminą województwa jest gmina Wałcz 574,91 km², a najmniejszą gmina miejska Sławno 15,83 km².

Wyłączając miasta na prawie powiatu (Szczecin, Koszalin, Świnoujście), według danych z 30 czerwca 2024^[1] powiatem o największej liczbie mieszkańców jest powiat stargardzki – 118,9 tys. osób, a powiatem o najmniejszej liczbie mieszkańców jest powiat łobeski – 33,2 tys. osób. Wyłączając miasta na prawach powiatu, gminą o największej liczbie mieszkańców jest gmina miejska Stargard – 66,3 tys. osób, a gminą o najmniejszej liczbie mieszkańców jest gmina Nowe Warpno – 1,1 tys. osób.

Miasta na prawach powiatu – porównanie

Herb	Miasto na pr. powiatu	Ludność (30 czerwca 2024)[1]	Powierzchnia [km²]	Gęstość zaludnienia [os./km²]	Wydatki budżetu 2016[13] [mln zł]	Dochody budżetu 2016[13] [mln zł]	Zadłużenie względem dochodów 2016[13] [%]	Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności 2013[14]	Przeciętna stopa bezrobocia (30 czerwca 2015)[15]
	Koszalin	105 143	98,34	1069	499,47	527,15	55,85%	1677	9,6%
	Szczecin	387 700	300,55	1290	2017,07	2251,89	46,96%	1649	8,0%
	Świnoujście	38 728	197,23	196	246,67	330,85	23,30%	1581	6,3%

Powiaty – porównanie

Herb	Powiat	Ludność (30 czerwca 2024[1]	Powierzchnia [km²]	Gęstość zaludnienia [os./km²]	Urbanizacja [%]	Liczba gmin	Wydatki budżetu 2016[13] [mln zł]	Dochody budżetu 2016[13] [mln zł]	Zadłużenie względem dochodów 2016[13] [%]	Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności 2013[14]	Przeciętna stopa bezrobocia (30 czerwca 2015)[15]
	białogardzki	44 181	845,46	52	67,8	4	51,10	52,29	38,7%	1015	25,8%
	choszczeński	44 205	1327,63	33	47,4	6	46,02	49,93	10,8%	830	23,2%
	drawski	53 245	1764,24	30	62,6	6	67,65	65,32	36,3%	1016	21,4%
	goleniowski	81 189	1615,53	50	52,5	6	85,84	84,46	32,0%	1064	9,5%
	gryficki	56 216	1017,37	56	50,6	6	72,12	72,52	15,7%	1246	19,3%
	gryfiński	76 713	1869,11	41	45,6	9	71,18	72,58	12,7%	1020	16,8%
	kamieński	43 950	1003,44	44	52,4	6	41,91	45,79	40,9%	1484	17,0%
	kołobrzeski	76 562	724,66	106	62,1	7	94,61	98,33	23,0%	1612	9,0%
	koszaliński	64 459	1653,46	39	21,2	8	80,90	86,77	16,3%	1070	21,7%
	łobeski	33 172	1065,13	31	52,9	5	39,59	39,19	17,4%	878	24,0%
	myśliborski	61 949	1182,40	52	59,0	5	66,32	70,72	40,7%	1014	13,5%
	policki	86 489	665,33	130	47,3	4	78,56	79,70	11,8%	1355	9,8%
	pyrzycki	36 239	726,00	50	41,8	6	42,31	43,29	38,5%	896	20,5%
	sławieński	52 695	1043,20	51	47,1	6	56,55	58,24	42,8%	1021	19,5%
	stargardzki	118 947	1519,94	78	65,1	10	102,81	109,67	25,0%	1028	15,7%
	szczecinecki	72 383	1765,42	41	65,1	6	95,72	95,70	43,4%	999	21,9%
	świdwiński	42 996	1093,06	39	49,8	6	62,96	62,56	17,1%	929	21,1%
	wałecki	49 705	1414,98	35	61,6	5	45,26	45,99	71,9%	1050	15,3%

Architektura

Układ szachownicowy w Trzebiatowie

Na zasoby środowiska kulturowego województwa składają się 2893 zabytki nieruchome oraz 1547 zabytków ruchomych wpisanych do rejestru zabytków, a ponadto obiekty w ewidencji konserwatorskiej^[16]. Na obszarze województwa znajdują się trzy obiekty uznane za pomniki historii: zespół katedralny w Kamieniu Pomorskim^[17] i zespół kościoła pw. NMP Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta w Stargardzie^[18].

Urbanistyka i architektura

Układy staromiejskie o średniowiecznej metryce, które zachowały rozplanowanie z czasu lokacji. Składają się na nie kościoły farne, ratusze i zespoły zabudowy mieszczańskiej – głównie XIX-wiecznej, ale też kamienicami o metryce starszej XV-XVII-wiecznej. W dobrym stanie zachowały się układy staromiejskie w Cedyni, Darłowie, Dobrej koło Nowogardu, Lipianach, Maszewie, Mieszkowicach, Gryficach, Moryniu, Myśliborzu, Trzebiatowie i Trzcińsku-Zdroju. Odbudowywane są obecnie zespoły staromiejskie w Szczecinie, Stargardzie i Kołobrzegu^[16].

Brama Wolińska w Goleniowie

Na terenie województwa znajduje się liczna grupa miast z czytelnie zachowanymi murami obronnymi z wieżami, basztami, bramami i fosami pochodzącymi z okresu średniowiecza. Są to unikatowe w kraju zespoły pod względem liczby i walorów zabytkowych. Do najlepiej zachowanych należą mury w Drawsku Pomorskim, Koszalinie, Mieszkowicach, Pyrzycach, Reczu, Stargardzie, Trzcińsku-Zdroju. Wśród nich zachowały się egzemplarze miejskiej architektury obronnej klasy europejskiej, jak na przykład Brama Świecka i Barnkowska w Chojnie, Brama Wolińska w Goleniowie, Brama Wałowa, Młyńska i Pyrzycka w Stargardzie.

Zabytkowa willa w Międzyzdrojach

W części ośrodków wypoczynkowych utrzymała się architektura uzdrowiskowa związana z rozwojem pod koniec XIX wieku funkcji rekreacyjno-uzdrowiskowych, głównie w pasie nadmorskim (Świnoujście, Kamień Pomorski, Dziwnów, Kołobrzeg), a także w rejonach występowania leczniczych pokładów wód lub błot (Trzcińsko-Zdrój, Połczyn-Zdrój). Architektura ta nawiązuje do wzorców szwajcarskich i południowoniemieckich. Wymienione miasta w większości nadal pełnią funkcje uzdrowiskowo-wypoczynkowe, lecz znacznej degradacji ulega układ i zabudowa, czyli te elementy układu przestrzennego, które decydują o atrakcyjności wielu historycznych i tradycyjnych europejskich miejscowości uzdrowiskowych^[16].

Zachowały się układy ruralistyczne (wiejskie) o średniowiecznej metryce o czytelnych układach lokacyjnych okolnicowych, owalnicowych lub ulicowych, z zachowaną zabudową zagrodową murowaną i ryglową z XIX wieku, z przykładami starszej XVIII-wiecznej zabudowy (np. w rejon Pyrzyc, pasa nadmorskiego).

Zamki, rezydencje

Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie

Województwo zachodniopomorskie posiada zamki będące ośrodkami władzy książąt pomorskich i biskupów. Najbardziej okazałymi są Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie oraz Zamek Książąt Pomorskich w Darłowie. Następne zamki znajdują się w Białogardzie, Pęzinie, Swobnicy, Świdwinie. Relikty zamków mieszczą się w Dobrej koło Nowogardu, Drawnie, Starym Drawsku, Golczewie, Karlinie, Moryniu, Złocieńcu.

Zamek Książąt Pomorskich w Darłowie

Na terenie województwa znajdują się rezydencje pomorskie, będące założeniami dworsko-pałacowo-parkowymi z folwarkami, wpisane są w krajobraz większości wsi pomorskich. Większość XIX-wieczna, ale także starsze, XVIII-wieczne rezydencje, jak np. unikatowe barokowe założenia w Świerznie i Niepołcku. Budowle rezydencjonalne prezentują charakterystyczny dla XIX wieku eklektyzm. Z wielu dawnych rezydencji pozostały tylko parki z cennym starodrzewem, jak na przykład park w Zatoni Dolnej, który ma walory ponadlokalne^[16].

Obiekty sakralne

Kolegiata w Stargardzie

Od średniowiecza po XIX wiek obiekty sakralne były i pozostały dominantami w zabudowie miast i wsi. Najstarsze pomorskie obiekty sakralne datuje się na XII-XIII wiek. Należą do nich romańskie i wczesnogotyckie kościoły granitowe. Jest to grupa świątyń miejskich i wiejskich położonych w południowo-zachodniej części województwa, będąca kontynuacją tego typu budowli po zachodniej stronie Odry (między innymi w gminie Moryń, Chojna, Mieszkowice). Do budowli sakralnych o największych walorach zalicza się katedra w Kamieniu Pomorskim wraz z zabudową Osiedla Katedralnego i stargardzka kolegiata NMP Królowej Świata^[a] oraz katedra NMP w Kołobrzegu^[16]. W rejonach północno-wschodnich województwa (charakterystyczne dla tych terenów) występuje ponad 70 wiejskich kościołów o konstrukcji ryglowej (głównie wiejskich) z XVII-XVIII wieku^[16].

Kaplica templariuszy w Chwarszczanach

Na Pomorzu Zachodnim prowadziły działalność zakony cystersów, joannitów, norbertanów i templariuszy, które wybudowały w średniowieczu zespoły zabudowań klasztornych w Bierzwniku, Chwarszczanach, Cedyni, Kołbaczu, Marianowie, Jasienicy, Pełczycach, Rurce, Bukowie Morskim.

Zabytki techniki

Fort Anioła w Świnoujściu

Na terenie województwa zachowało się wiele zabytki techników i przemysłu, które mają walory zabytkowe, a jednocześnie są użytkowane współcześnie. Świadectwa rozwoju myśli technicznej są związane przede wszystkim z rozwojem przemysłu w XIX wieku, a obiekty militarne świadczą o strategicznym położeniu terenów woj. zachodniopomorskiego. Do pierwszej grupy należą młyny i wiatraki kontynuujące tradycje młynarskie sięgające średniowiecza. Działają małe elektrownie wodne i inne urządzenia hydrotechniczne budowane na większych rzekach regionu: Odrze, Redze, Inie, Drawie, Parsęcie. Funkcjonują zespoły urządzeń hydrotechnicznych rzeki Odry – system kanałów, śluz, jazów między innymi Polderu Cedyńskiego i Międzyodrza. Zachowały się kolejowe linie wąskotorowe, obecnie w większości zlikwidowane, a część funkcjonuje (linie Gryfice – Rewal i Koszalin – Wielino).

Latarnia Morska w Kołobrzegu

Do drugiej grupy zabytków sztuki militarnej należą umocnienia w rejonie Odry i Wału Pomorskiego, pasa nadmorskiego, pozostałości twierdzy kołobrzeskiej oraz zespół XIX-wiecznych fortów w Świnoujściu. Obiektami charakterystycznymi dla nadmorskiego położenia województwa są XIX-wieczne latarnie morskie (w Świnoujściu, Niechorzu, Kołobrzegu) oraz porty (w Szczecinie, Darłowie, Kołobrzegu).

Archeologia

Na terenie województwa występują licznie zabytki archeologiczne, będące świadectwem najdawniejszych dziejów Pomorza Zachodniego, jak na przykład grobowce megalityczne z epoki kamienia w rejonie Dolic, Przelewic; grodziska kultury łużyckiej, głównie z okresu wczesnego średniowiecza; cmentarzyska kurhanowe w rejonach Wolina, Dolic, Osiny, Przelewic, Trzebiatowa, koło Świelubia; cmentarzysko kurhanowe z kręgami kamiennymi w Grzybnicy koło Koszalina; grodzisko wyżynne, port wczesnośredniowieczny, cmentarzysko ciałopalne w Budzistowie.

Urbanizacja

Promenada nad jeziorem w Barlinku

Gmach Urzędu Miejskiego w Pyrzycach

Ratusz w Nowym Warpnie

Osobny artykuł: Lista miast w województwie zachodniopomorskim.

W województwie zachodniopomorskim jest 66 miast, w tym 3 miasta na prawach powiatu (wytłuszczone zostały siedziby powiatów, dodatkowo podkreślono miasta na prawach powiatu):

1. Barlinek
2. Barwice
3. Białogard
4. Biały Bór
5. Bobolice
6. Borne Sulinowo
7. Cedynia
8. Chociwel
9. Chojna
10. Choszczno
11. Czaplinek
12. Człopa
13. Darłowo
14. Dębno
15. Dobra
16. Dobrzany
17. Drawno
18. Drawsko Pomorskie
19. Dziwnów
20. Golczewo
21. Goleniów
22. Gościno
23. Gryfice
24. Gryfino
25. Ińsko
26. Kalisz Pomorski
27. Kamień Pomorski
28. Karlino
29. Kołobrzeg
30. Koszalin
31. Lipiany
32. Łobez
33. Maszewo
34. Mielno
35. Mieszkowice
36. Międzyzdroje
37. Mirosławiec
38. Moryń
39. Myślibórz
40. Nowe Warpno
41. Nowogard
42. Pełczyce
43. Płoty
44. Polanów
45. Police
46. Połczyn-Zdrój
47. Pyrzyce
48. Recz
49. Resko
50. Sianów
51. Sławno
52. Stargard
53. Stepnica
54. Suchań
55. Szczecin
56. Szczecinek
57. Świdwin
58. Świnoujście
59. Trzcińsko-Zdrój
60. Trzebiatów
61. Tuczno
62. Tychowo
63. Wałcz
64. Węgorzyno
65. Wolin
66. Złocieniec

Zobacz też: Dane statystyczne o miastach w Polsce.

Gospodarka

PKB woj. zachodniopomorskiego

Rok	PKB [mln zł]	Wzrost PKB	Źródło danych
2011	57 698	5,5%	[19]
2010	54 672	4,4%	[19]
2009	52 389	2,0%	[20]
2008	51 375	9,5%	[20]
2007	46 904	9,4%	[20]
2006	42 887	5,8%	[21]
2005	40 533	6,3%	[22]
2004	38 143	bd.	[23]

W 2021 produkt krajowy brutto woj. zachodniopomorskiego wynosił 96,5 mld zł, co stanowiło 3,7% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 58,3 tys. zł (84,2% średniej krajowej), co plasowało zachodniopomorskie na 8. miejscu względem innych województw^[24].

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. zachodniopomorskiego w 1. kwartale 2014 roku wynosiło 3588,62 zł, co lokowało je na 8. miejscu względem wszystkich województw^[25].

Rozładowywany IVS Kingbird w porcie Świnoujście

Według danych z 2013 na terenie województwa było zarejestrowanych 212,4 tys. prywatnych podmiotów gospodarczych, z czego 164,1 tys. stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Było zarejestrowanych 16,1 tys. spółek handlowych, a 4,7 tys. z nich miało udział kapitału zagranicznego. Ponadto było 7,1 tys. podmiotów gospodarczych w sektorze publicznym^[26].

Pod koniec 2022 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 15 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 2,0% do aktywnych zawodowo^[27]. Rynek pracy województwa charakteryzuje się dużą sezonowością, gdzie znaczna liczba miejsc pracy jest generowana okresowo w rolnictwie i turystyce, szczególnie w pasie nadmorskim. Poza sezonem powstałe miejsca pracy zanikają^[28].

Według danych z 2013 r. 5,7% mieszkańców w gospodarstwach domowych woj. zachodniopomorskiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji)^[29].

W 2012 r. produkcja sprzedana przemysłu w woj. zachodniopomorskim wynosiła 34,0 mld zł, co stanowiło 2,9% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w zachodniopomorskim wynosiła 7,0 mld zł, co stanowiło 4,3% produkcji budowlano-montażowej Polski^[30].

Zakłady Chemiczne Police

Widok na elektrownię Dolna Odra

Fabryka Klippan Safety w Stargardzkim Parku Przemysłowym

Pracujący woj. zachodniopomorskiego według miejsca pracy i rodzaju działalności 2022^[31]

Działalność i miejsce pracy	Liczba pracujących [tys.]	Ilość pracujących
Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo	34,0	5,7%
Przemysł	120,8	20,3%
Budownictwo	43,8	7,4%
Handel; naprawa pojazdów samochodowych	86,0	14,5%
Transport i gospodarka magazynowa	45,1	7,6%
Zakwaterowanie i gastronomia	21,2	3,6%
Informacja i komunikacja	12,7	2,1%
Działalność finansowa i ubezpieczeniowa	9,5	1,7%
Obsługa rynku nieruchomości	7,9	1,3%
Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna	23,9	4,0%
Administrowanie i działalność wspierająca	22,3	3,7%
Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne	56,2	9,5%
Edukacja	47,1	7,9%
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna	40,1	6,7%
Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją	6,9	1,2%
Pozostała działalność usługowa	16,8	2,8%
Ogółem (Σ)	594,3	100%

Na terenie województwa utworzono 20 podstref czterech różnych specjalnych stref ekonomicznych, gdzie inwestorzy korzystają z ulg podatkowych.

Podstrefy ekonomiczne woj. zachodniopomorskiego

Strefa ekonomiczna	Gminy w których utworzono podstrefy
Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna	Barlinek, Białogard (miasto), Dębno, Kamień Pomorski, Łobez, Gryfino, Goleniów, Karlino, Nowogard, Pełczyce, Szczecin
Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna	Stargard (miasto)
Słupska Specjalna Strefa Ekonomiczna	Biesiekierz, Kalisz Pomorski, Karlino, Koszalin, Polanów, Szczecinek (miasto), Tychowo, Wałcz (miasto), Darłowo
Specjalna Strefa Ekonomiczna Euro-Park Mielec	Szczecin

Rolnictwo

Pola uprawne wokół wsi Prusinowo

Ziemiopłody woj. zachodniopomorskiego (2010)^[32]

Ziemiopłód	Zbiór [tys. ton]	Powierzchnia zasiewu [tys. ha]
pszenica	908,2	394,6
żyto	233,5	166,9
jęczmień	257,7	69,5
owies	133,7	60,5
pszenżyto	238,7	39,5
ziemniaki	351,7	58,1
buraki cukrowe	555,6	15,1
rzepak i rzepik	299,9	12,1
siano łąkowe	427,6	116,5

W 2020 użytki rolne obejmowały ogółem 928,1 tys. ha, z czego grunty pod zasiewami 704,5 tys. ha (75,9%) uprawy trwałe 14,2 tys. ha (1,5%), łąki trwałe 155,8 tys. ha (16,7%), pastwiska trwałe 26,1 tys. ha (2,8%), pozostałe użytki – 11,5 tys. ha (1,2%)^[33]. W 2022 ogółem powierzchnia zasiewów w województwie obejmowała 733,4 tys. ha, z których najwięcej (158,9 tys. ha, 21,7%) zajmował zasiew pszenicy^[34]. Zbiory zbóż wynosiły 2143,2 tys. ton^[35], co stanowiło 6,0% zbiorów zbóż z całej Polski^[36].

W 2020 na obszarze woj. zachodniopomorskiego było 28,5 tys. gospodarstw rolnych, z czego 27,8 tys. (97,5%) było gospodarstwami indywidualnymi. Najczęściej (tj. 24%) gospodarstwo miało areał wynoszący od 2 do 5 ha dla użytków rolnych^[37].

Transport

Transport drogowy

Autostrada A6 w Szczecinie

Według danych z 31 grudnia 2009 w woj. zachodniopomorskim było 18,2 tys. km dróg publicznych, w tym 1141 km dróg krajowych i 2115 km dróg wojewódzkich. 22,8% dróg krajowych i 13,7% dróg wojewódzkich przebiegało przez miasta^[38].

Drogi publiczne woj. zachodniopomorskiego (2009)^[38]

Kategoria dróg	Łączna długość	% nawierzchni utwardzonej	% nawierzchni ulepszonej[b]
Drogi krajowe	1 141,4 km	100%	100%
Drogi wojewódzkie	2 114,9 km	100%	99,9%
Drogi powiatowe	7 872,5 km	91,2%	85,1%
Drogi gminne	7 111,6 km	44,0%	32,4%
Razem (Σ)	18 240,4 km	74,4%	67,2%

Według danych z 31 grudnia 2022 w woj. zachodniopomorskim było 1442,7 tys. zarejestrowanych pojazdów, z czego 1106,8 tys. stanowiły samochody osobowe, 152,8 tys. samochody ciężarowe, a 79,3 tys. motocykle^[39].

W 2022 na zachodniopomorskich drogach miało miejsce 881 wypadków drogowych, w których zginęło 75 osób, a 993 osób zostało rannych^[40].

Dla obszaru województwa zachodniopomorskiego został utworzony w Szczecinie oddział Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad^[41], który wykonuje zadania zarządcy dróg krajowych, ekspresowych i autostrad^[42]. Z obszaru jego działania został wyłączony odcinek 12 km drogi ekspresowej S3 przy granicy województwa, którym zarządza oddział GDDKiA w Zielonej Górze^[43]. Oddział GDDKiA w Szczecinie utworzył 7 rejonów (komórki organizacyjne): Koszalin, Lipiany, Nowogard, Stargard, Szczecin, Szczecinek, Wałcz, które wypełniają szczegółowe zadania^[44].

Drogi krajowe w województwie zachodniopomorskim^[45]

Droga	Trasa
3 S3 E65	Świnoujście – Wolin – Goleniów – Szczecin – Gorzów Wielkopolski – Zielona Góra – Legnica – Lubawka (granica państwa)
6 A6 S6 E28	Kołbaskowo (granica państwa) – Szczecin – Goleniów – Nowogard – Płoty – Kołobrzeg – Koszalin – Sianów – Sławno – Słupsk – Lębork – Gdynia – Gdańsk – Łęgowo A1
10 S10	Lubieszyn (granica państwa) – Szczecin – Stargard – Suchań – Recz – Kalisz Pomorski – Mirosławiec – Wałcz – Piła – Bydgoszcz – Toruń – Płońsk S7
11 S11	Kołobrzeg – Koszalin – Bobolice – Szczecinek – Piła – Poznań – Jarocin – Pleszew – Ostrów Wielkopolski – Kępno – Kluczbork – Lubliniec – Bytom 94
13	Szczecin 10 – Rosówek (granica państwa)
20	Stargard S10 – Chociwel – Węgorzyno – Drawsko Pomorskie – Złocieniec – Czaplinek – Szczecinek – Biały Bór – Miastko – Bytów – Kościerzyna – Chwaszczyno S6
22	Kostrzyn nad Odrą (granica państwa) – Gorzów Wielkopolski – Człopa – Wałcz – Człuchów – Starogard Gdański – Malbork – Elbląg – Grzechotki (granica państwa)
23	Myślibórz 26 – Dębno – Sarbinowo 31
25	Bobolice S11 – Biały Bór – Człuchów – Bydgoszcz – Inowrocław – Konin – Kalisz – Ostrów Wielkopolski – Oleśnica S8
26	Krajnik Dolny (granica państwa) – Chojna – Trzcińsko-Zdrój – Myślibórz – Renice S3
31	Szczecin 13 – Gryfino – Chojna – Mieszkowice – Sarbinowo – Kostrzyn nad Odrą – Słubice 29
37	Darłowo – Karwice 6
93	Świnoujście (granica państwa) – Świnoujście 3

Zarządcą dróg wojewódzkich jest Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego, który powołał jednostkę organizacyjno-budżetową Zachodniopomorski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Koszalinie będący administratorem sieci dróg wojewódzkich^[46]. Zarządza on drogami wojewódzkimi o łącznej długości 2093,3 km^[47], w zakresie planowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg^[48][49]. Zarząd dróg utworzył 7 terenowych komórek organizacyjnych w postaci Rejonów Dróg Wojewódzkich (Białogard, Chojna, Drawsko Pomorskie, Gryfice, Koszalin, Pyrzyce, Stargard)^[50][51].

• drogi wojewódzkie

102 • 103 • 105 • 106 • 107 • 108 • 109 • 110 • 112 • 113 • 114 • 115 • 119 • 120 • 121 • 122 • 124 • 125 • 126 • 127 • 128 • 129 • 130 • 141 • 142 • 144 • 146 • 147 • 148 • 151 • 152 • 156 • 160 • 162 • 163 • 165 • 166 • 167 • 168 • 169 • 171 • 172 • 173 • 175 • 177 • 178 • 179 • 201 • 203 • 205 • 206 • 208 • 209

Transport kolejowy

Szczecin Główny

Stargard

EN57 przejeżdża przez nieczynny przystanek Szczecin Klucz

Lokomotywownia koszalińskiej wąskotorówki

Według danych z 31 grudnia 2022 na obszarze woj. zachodniopomorskiego było 1171 km linii kolejowych eksploatowanych, z czego 462 km to linie dwu- lub więcej torowych. Zelektryfikowanych było 749 km wszystkich linii (64%)^[52].

Według danych z 2023 największymi stacjami w województwie pod względem liczby obsłużonych pasażerów były: Szczecin Główny (5,73 mln), Stargard (1,95 mln), Koszalin (1,57 mln), Kołobrzeg (1,55 mln) oraz Szczecin Dąbie (1,12 mln)^[53]. Największą stacją towarową w regionie był Szczecin Port Centralny.

Największymi obiektami infrastruktury kolejowej w województwie są: szczeciński węzeł kolejowy i stargardzki węzeł kolejowy.

Linie kolejowe w województwie Zachodniopomorskim

Numer	Trasa na terenie województwa	Pełna trasa	Ruch pasażerski	Ruch towarowy
202	Wrześnica – Koszalin – Białogard – Stargard	Gdańsk Główny – Stargard	Tak	Tak
210	Żółtnica – Szczecinek – Drawsko Pomorskie – Runowo Pomorskie	Chojnice – Runowo Pomorskie	Tak	Tak
273	Namyślin – Chojna – Gryfino – Szczecin Główny	Wrocław Główny – Szczecin Główny	Tak	Tak
351	Bierzwnik – Choszczno – Stargard – Szczecin Główny	Poznań Główny – Szczecin Główny	Tak	Tak
401	Szczecin Dąbie – Goleniów – Wysoka Kamieńska – Świnoujście Port		Tak	Tak
402	Koszalin – Kołobrzeg – Gryfice – Goleniów		Tak	Tak
403	Dobino Wałeckie – Wałcz – Kalisz Pomorski – Ulikowo	Piła Północ – Ulikowo	Tak	Tak
404	Szczecinek – Białogard – Kołobrzeg		Tak	Tak
405	Turowo Pomorskie – Szczecinek – Biały Bór	Piła Główna – Ustka	Tak	Tak
406	Szczecin Główny – Police – Trzebież Szczeciński		Nie	Tak
407	Wysoka Kamieńska – Kamień Pomorski		Tak	Tak
408	Szczecin Główny – Przejście graniczne Szczecin Gumieńce-Grambow		Tak	Tak
409	Szczecin Gumieńce – Przejście graniczne Szczecin Gumieńce-Tantow		Tak	Tak
410	Grotniki Drawskie – Mirosławiec	Grotniki Drawskie – Choszczno	Nie	Tak
	Mirosławiec – Kalisz Pomorski		Nie	Nie
	Kalisz Pomorski – Drawno		Nie	Tak
	Drawno – Choszczno		Nie	Nie
411	Stargard – Stargard Kluczewo	Stargard – Pyrzyce	Nie	Tak
	Stargard Kluczewo – Pyrzyce		Nie	Nie
417	Szczecin Słoneczne – Szczecin Dąbie		Nie	Tak
418	Sławno – Darłowo		Tak	Tak
421	Smardzko – Świdwin		Nie	Tak
422	Pyrzyce – Głazów		Nie	Nie
427	Mścice – Mielno Koszalińskie		Tak[c]	Nie
428	Szczecin Dąbie – Szczecin Podjuchy		Tak[c]	Tak
429	Stobno Szczecińskie – Dołuje		Nie	Nie
430	Barnówko – Dębno Lubuskie – Krześnica Sarbinowo	Barnówko – Kostrzyn	Nie	Tak
431	Police – Police Chemia		Nie	Tak
432	p. odg. Szczecin Wstowo – Szczecin Turzyn		Nie	Tak
433	Szczecin Główny – Szczecin Gumieńce		Nie	Tak
434	p. odg. Mosty – Port Lotniczy Szczecin Goleniów		Tak	Nie
435	p. odg. Mosty[d]		Tak	Nie
851	p. odg. Szczecin Wstowo – Szczecin Gumieńce		Nie	Tak
854	Szczecin Port Centralny – p. odg. Dziewoklicz		Nie	Tak
855	p. odg. Regalica – Szczecin Port Centralny		Tak	Tak
857	Szczecin Dąbie[d]		Tak[c]	Tak
990	Szczecin Port Centralny[d]		Nie	Tak
991	Szczecin Port Centralny[d]		Nie	Tak
992	Szczecin Port Centralny[d]		Nie	Tak
993	Szczecin Port Centralny[d]		Nie	Tak
994	Szczecin Port Centralny[d]		Nie	Tak
995	Szczecin Port Centralny – Nabrzeże „Starówka”		Nie	Tak
996	Lubiewo (stacja kolejowa) – Świnoujście		Nie	Tak
997	Świnoujście – Baza Promów Morskich		Nie	Tak
998	p. odg. Szczecin Wstowo – Elektrownia Pomorzany		Nie	Tak
6768	Świnoujście Centrum – Ahlbeck Grenze		Tak	Nie
NKW[e]	Gryfice Wąskotorowe – Pogorzelica Gryficka		Tak	Nie
KKW[e]	Koszalin Wąskotorowy – Rosnowo Wąskotorowe		Tak	Nie

Tabor kolejowy

SA136-003 na stacji Kołobrzeg

Zachodniopomorskie ED78 na stacji Szczecin Główny

Województwo zachodniopomorskie jest obecnie właścicielem 13 pojazdów spalinowych (w tym jednego muzealnego), 42 elektrycznych i 12 dwunapędowych. Pojazdy te są udostępnione spółce Polregio w celu realizacji połączeń pociągami osobowymi na terenie województwa oraz przyległych (m.in. do Słupska, Poznania czy Zielonej Góry)^[54]. Stacjonują w dwóch lokomotywowniach – Szczecin Wzgórze Hetmańskie oraz Kołobrzeg. Województwo jako pierwsze w Polsce zamówiło dwa elektryczno-spalinowe zespoły trakcyjne z opcją na kolejne 10 sztuk^[55]. Po dostarczeniu dwóch egzemplarzy zamówiono pięć dodatkowych pojazdów^[56].

Tabor kolejowy należący do województwa

Seria	Typ	Rodzaj napędu	Numery	Liczba	Producent	Lata dostaw
SN61		spalinowy	183[f]	1	Ganz-MÁVAG	1972	[57][58]
SA103	214Ma	spalinowy	008 ÷ 010	3	Pesa	2005	[59]
SA136 Atribo	219M	spalinowy	001 ÷ 006, 010 ÷ 012	9	Pesa	2010–2011	[59][60][61]
EN63A Impuls	36WEa	elektryczny	031 ÷ 048	18	Newag	2017–2018	[62]
ED78 Impuls	31WE	elektryczny	001 ÷ 009, 011 ÷ 013, 015, 017 ÷ 021, 025 ÷ 028	22	Newag	2013–2018	[63][62]
EN63H Impuls	36WEh	elektryczno-spalinowy	001 ÷ 012	12	Newag	2020–2022	[55][64][65]
31WEbb Impuls	31WEbb	elektryczny	020 ÷ 027	8	Newag	2024	[66]

Transport wodny

Falochrony portu Świnoujście w Bramie Świny przy Morzu Bałtyckim

Terminal Promowy Świnoujście

Na wybrzeżu województwa zachodniopomorskiego znajduje się pięć morskich portów handlowych: w Szczecinie, Świnoujściu, Kołobrzegu, Policach i Darłowie oraz 9 małych portów bałtyckich i 13 przystani rybackich. Na terenie województwa realizowane jest ok. 90% pasażerskiego ruchu promowego i 47% przeładunków w Polsce. Z uwagi na zły stan techniczny małe porty i przystanie wymagają kosztownych prac modernizacyjnych^[67]. Prawnie na terenie województwa ustalono 18 portów morskich i 8 przystani morskich.

Region ma dogodny układ śródlądowych dróg wodnych łączących porty ujścia Odry z krajami UE, a szczególnie z Niemcami. Aktualny stan zabudowy hydrotechnicznej drogi wodnej na odcinku Szczecin-Kostrzyn nad Odrą nie pozwala na pełne wykorzystanie jej możliwości transportowych^[67].

• Transport morski:
  • Tor wodny Świnoujście–Szczecin
• Transport śródlądowy:
  • międzynarodowa droga wodna: Świnoujście – Szczecin – Gryfino – Widuchowa – Hohensaaten – Eberswalde – Berlin
  • Odrzańska Droga Wodna
  • port Szczecin – port Police

Na terenie woj. zachodniopomorskiego utworzono 8 morskich przejść granicznych w: Darłowie, Dziwnowie, Kołobrzegu, Mrzeżynie, Nowym Warpnie, Trzebieży, Szczecinie i Świnoujściu.

Transport lotniczy

Port lotniczy Szczecin-Goleniów

Na obszarze województwa zlokalizowane są następujące lotniska:

• port lotniczy Szczecin-Goleniów – port lotniczy należący do podstawowej sieci lotnisk w kraju. W pełni przystosowany do obsługi cywilnego ruchu pasażerskiego i towarowego, zgodnie z wymogami ICAO. Jest również lotniczym przejściem granicznym^[68]
• Szczecin-Dąbie – lotnisko cywilne o nawierzchni trawiastej (aeroklub, baza lotnictwa sanitarnego)
• lotniska wojskowe: Świdwin, Mirosławiec, Oleszno, Darłowo
• lotniska powojskowe (których infrastruktura lotniskowa jest na ogół zdewastowana): Płoty, Dziwnów, Zegrze Pomorskie, Borne Sulinowo, Stargard-Kluczewo, Chojna, Wilcze Laski, Bagicz, Broczyno-Trzciniec.

Transport rowerowy

Na terenie województwa trwa budowa 4 głównych tras rowerowych^{[69][70][71][72]}:

• Velo Baltica (EuroVelo nr 10 i 13),
• Trasa Pojezierzy Zachodnich (nr 20 i 20a),
• Stary Kolejowy Szlak (nr 15 i 15a),
• Blue Velo^[g] (nr 3).

Turystyka

Kąpielisko letnie w Pobierowie

W ciągu całego 2022 z obiektów znajdujących się na terenie województwa skorzystało 3,26 mln turystów, z których 0,728 mln (22,3%) stanowili turyści zagraniczni^[73]. Na terenie województwa znajdowało się 1397 obiektów całorocznego zakwaterowania, które posiadały 143 289 miejsc noclegowych. W województwie było 285 obiektów hotelowych mających 32 955 miejsc noclegowych.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców woj. zachodniopomorskiego według danych z 31 grudnia 2007^[74]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	1 692 271	100	870 319	51,43	821 952	48,57
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat)	329 706	19,48	160 630	9,49	169 076	9,99
Wiek produkcyjny (18–65 lat)	1 115 412	65,91	539 463	31,88	575 949	34,03
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)	247 153	14,6	170 226	10,06	76 927	4,55

Struktura demograficzna mieszkańców woj. zachodniopomorskiego według danych z 30 czerwca 2012^[75]: Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2012):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	1 722 149	100	883 318	51,29	838 831	48,71
Miasto	1 184 590	68,79	616 692	35,81	567 898	32,98
Wieś	537 559	31,21	266 626	15,48	270 933	15,73

▶Wieś vs ▶miasto

Ogółem (▶k, ▶m)

Miasto (▶k, ▶m)

Wieś (▶k, ▶m)

Struktura płci i wieku w województwie zachodniopomorskim według danych z 30 czerwca 2008 roku^[76]:

W 2002 w powszechnym spisie ludności na 1 698 214 mieszkańców woj. zachodniopomorskiego przeważająca większość zdeklarowała narodowość polską. Największą grupą obywateli polskich w województwie należącą do mniejszości narodowej lub etnicznej była mniejszość ukraińska, do której należało 3703 osób, co stanowiło 0,218% ogółu mieszkańców. Drugą grupą była mniejszość niemiecka licząca 1014 osób, stanowiącą 0,0597% mieszkańców^[77].

Tylko 1 osoba w woj. zachodniopomorskim zadeklarowała używanie w kontaktach domowych języka kaszubskiego, który jest językiem regionalnym Pomorza^[77].

Mniejszości narodowe i etniczne (obywatele polscy) w 2002 w woj. zachodniopomorskim^[77]

Mniejszość	Liczba osób	Procentowy udział w województwie	Liczba osób deklarujących używanie w kontaktach domowych języka mniejszości	Procentowy udział w województwie
Mniejszość białoruska	117	0,0069%	39	0,0023%
Mniejszość czeska	6	0,0004%	11	0,0007%
Mniejszość litewska	67	0,0039%	23	0,0013%
Mniejszość łemkowska	66	0,0039%	25	0,0015%
Mniejszość niemiecka	1014	0,0597%	5581	0,3286%
Mniejszość ormiańska	8	0,0005%	13	0,0008%
Mniejszość romska	699	0,0412%	768	0,0452%
Mniejszość rosyjska	221	0,0130%	618	0,0364%
Mniejszość słowacka	2	0,0001%	12	0,0007%
Mniejszość tatarska	9	0,0001%	0	0,0000%
Mniejszość ukraińska	3703	0,2180%	2407	0,1417%
Mniejszość żydowska	44	0,0026%	3	0,0002%

• Piramida wieku mieszkańców W. zachodniopomorskiego w 2014^[78].

Religia

Osobny artykuł: Religia w województwie zachodniopomorskim.

Kultura

Teatr Współczesny i Muzeum Narodowe w Szczecinie

Kościół św. Huberta w Nowym Warpnie

Na terenie województwa w 2008 znajdowało się 482 placówek bibliotecznych i 24 kina stałe^[79]. Działały 22 muzea, 12 teatrów i instytucji muzycznych, 15 galerii i salonów sztuki^[74].

W 2014 placówek muzealnych było 32, w tym 14 miało status muzeum w rozumieniu ustawodawczym. Cztery z nich kontynuują tradycje instytucji sprzed czasów II wojny światowej (Muzeum Narodowe w Szczecinie oraz Skarbiec Katedralny w Kamieniu Pomorskim, muzeum w Koszalinie i Darłowie), a w tych powyższych (poza kamieńskim) oraz w Muzeum Pojezierza Myśliborskiego w Myśliborzu, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Stargardzie, Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, a także Muzeum Regionalne w Szczecinku udostępniają również swoje zbiory biblioteczne. Większość z powyższych (z wyłączeniem placówek w Kamieniu Pomorskim i Myśliborzu), a także Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej w Kamieniu Pomorskim oraz Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie posiada w swoich zbiorach starodruki^[80].

Największą biblioteką jest Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie, która 31 grudnia 2006 r. posiadała 1,05 mln książek i czasopism, a także 453,8 tys. pozycji ze zbiorów specjalnych^[81].

Tradycje

Na liście produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi znajduje się 32 produktów z woj. zachodniopomorskiego^[82]:

• Pasztet z gęsi
• Szynka świdwińska
• Kiełbasa krucha domowa
• Paprykarz szczeciński
• Sielawa wędzona z Pojezierza Drawskiego
• Sieja miedwieńska (sieja miedwiańska)
• Miedwieńskie (miedwiańskie) ryby wędzone
• Śledzie po szczecińsku
• Jeziorowy ogórek kiszony
• Kapusta kiszona z beczki
• Ogórek kołobrzeski
• Konfitura szczecińska z owoców róży
• Konfitura szczecińska z zielonych pomidorów
• Ziemniak wyszoborski
• Chleb razowy koprzywieński
• Pierniki szczecińskie
• Chleb wiejski wojenny
• Chleb gwdowski
• Choszczeńska strucla z makiem
• Miód drahimski
• Miody przelewickie
• Miody wałeckie
• Akacjowy miód cedyński
• Miody z Lasu Świętej Marii
• Miody Puszczy Barlineckiej
• Miody Pojezierza Choszczeńskiego
• Pasztecik szczeciński
• Kiszka szwedzka
• Miód pitny trójniak
• Nalewka ze śliwek z Dębiny
• Wino ze śliwek
• Grzyby marynowane z szyszką

Na Pomorzu Zachodnim kultywowane są tradycje związane z morzem, m.in. w formie imprez cyklicznych jak czerwcowe Dni Morza w Szczecinie i Łarpia Sail Festival w Policach^[83].

Oświata

Budynek rektoratu Uniwersytetu Szczecińskiego

Realizacją polityki oświatowej na terenie województwa kieruje Zachodniopomorski Kurator Oświaty. Kuratorium ma siedzibę w Szczecinie, posiadając także 2 delegatury: w Koszalinie i Wałczu^[84].

Na obszarze woj. zachodniopomorskiego w roku szkolnym 2022/23 znajdowało się 525 szkół podstawowych, 91 techników, 107 liceów ogólnokształcących, 97 szkół branżowych I i II stopnia, 5 szkół ogólnokształcących artystycznych, 59 szkół policealnych i 45 szkół dla dorosłych, a ponadto funkcjonowało 14 szkół wyższych, w których studiowało ogółem 31,8 tys. osób^[85].

Samorząd województwa prowadzi dwie placówki doskonalenia nauczycieli, których celem jest zapewnienie dostępu do różnorodnych form doskonalenia i dokształcania oraz kompleksowej informacji pedagogicznej. Na obszarze całego województwa działa Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli z siedzibą w Szczecinie, która ma także oddziały zamiejscowe w: Goleniowie, Gryficach, Myśliborzu, Pyrzycach i Świnoujściu^[86]. Na terenie powiatów: białogardzkiego, drawskiego, kołobrzeskiego, koszalińskiego, sławieńskiego, świdwińskiego, szczecineckiego i w Koszalinie działa Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie^[87].

Sport

Stadion Miejski w Szczecinie

Na terenie województwa w 2008 we wszystkich dyscyplinach działało 643 klubów sportowych, w których ćwiczyło łącznie 43,1 tys. osób^[88].

W najwyższych rozgrywkach krajowych w 2024 roku występowały następujące drużyny:

• koszykówka mężczyzn: King Szczecin, Spójnia Stargard;
• piłka nożna mężczyzn: Pogoń Szczecin;
• piłka nożna kobiet: Pogoń Szczecin;
• piłka ręczna kobiet: PR Koszalin;
• piłka siatkowa kobiet: KPS Chemik Police;
• piłka wodna mężczyzn: Arkonia Szczecin.

Największym obiektem sportowym w województwie jest Stadion Miejski w Szczecinie, który może pomieścić 21 tys. osób. Stadion jest wykorzystywany do meczów piłki nożnej. Stadiony lekkoatletyczne znajdują się w Szczecinie, Białogardzie oraz w Koszalinie^[89][90].

Administracja i polityka

Sesja Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego

Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego

Choć sejmik, marszałek i wojewoda rezydują w Szczecinie, to niektóre instytucje rangi wojewódzkiej mają swą główną siedzibę w Koszalinie.

Reprezentacja w Parlamencie RP (po Wyborach parlamentarnych w Polsce w 2023 roku)

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej

Okręg wyborczy nr 40:

poseł	komitet wyborczy	źródło
Bartosz Arłukowicz	KKW Koalicja Obywatelska	[91]
Marek Hok
Renata Rak
Paweł Suski
Radosław Lubczyk	KKW Trzecia Droga (Polska) PSL-PL2050 Szymona Hołowni
Małgorzata Golińska	KW Prawo i Sprawiedliwość
Czesław Hoc
Paweł Szefernaker

Okręg wyborczy nr 41:

poseł	komitet wyborczy	źródło
Dariusz Wieczorek	KW Nowa Lewica	[92]
Magdalena Filiks	KKW Koalicja Obywatelska
Artur Łącki
Grzegorz Napieralski
Patryk Jaskulski
Arkadiusz Marchewka
Sławomir Nitras
Zbigniew Bogucki	KW Prawo i Sprawiedliwość
Marek Gróbarczyk
Dariusz Matecki
Artur Szałabawka

Senat Rzeczypospolitej Polskiej

senator	komitet wyborczy	okręg wyborczy	źródło
Tomasz Grodzki	KKW Koalicja Obywatelska	nr 97	[93]
Magdalena Kochan		nr 98	[94]
Janusz Gromek		nr 99	[95]
Stanisław Gawłowski		nr 100	[96]

Samorząd województwa

Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego, składający się z 30 radnych, którzy są wybierani przez mieszkańców województwa w 5 okręgach wyborczych. Siedzibą sejmiku województwa jest Szczecin. Sejmik wybiera organ wykonawczy województwa, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem. W Koszalinie znajduje się także wydział zamiejscowy urzędu marszałkowskiego^[97].

W 2016 r. wydatki budżetu samorządu woj. zachodniopomorskiego wynosiły 576,75 mln zł, a dochody budżetu 667,4 mln zł. Zobowiązania (dług publiczny) samorządu według danych na koniec 2016 r. wynosiły 272,4 mln zł, co stanowiło 40,8% wysokości wykonywanych dochodów. Największe środki z budżetu samorządu województwa przeznacza się na transport i łączność (w 2016 r. – 51,8% wydatków tj. 298,9 mln zł)^[98].

Budżet samorządu woj. zachodniopomorskiego w latach 2002–2016

Rok	Wykonane wydatki [mln zł]	Wykonane dochody [mln zł]	Zobowiązania [mln zł]	Wskaźnik zadłużenia do dochodu [%]
2016[99]	576,75	667,42	272,39	40,8%
2015[100]	738,58	770,23	315,81	41,0%
2014[101]	870,66	844,64	323,50	38,3%
2013[102]	829,58	792,32	308,39	38,9%
2012[103]	822,68	786,68	267,70	34,0%
2011[104]	852,51	743,12	250,23	33,7%
2010[105]	786,13	735,79	153,86	20,9%
2009[106][107]	1091,43	1075,12	53,75	5,0%
2008[108][107]	536,04	541,06	37,23	6,9%
2007[109][107]	452,16	485,80	62,25	12,8%
2006[110]	376,07	375,10	60,00	16,0%
2005[111]	328,32	272,66	53,30	19,5%
2004[112]	235,00	254,60	8,01	3,1%
2003[113]	210,36	203,44	8,76	4,3%
2002[114]	200,70	201,52	2,64	1,3%

Zobowiązania (dług publiczny) samorządu woj. zachodniopomorskiego w mln zł w latach 2002–2016:

W 2012 przeciętne zatrudnienie administracji samorządu wojewódzkiego wynosiło 1443 osoby^[115].

Marszałkowie Województwa Zachodniopomorskiego:

• Zbigniew Zychowicz – od 6 listopada 1998 do 26 stycznia 2000^[116][117]
• Józef Jerzy Faliński – od 26 stycznia 2000^[118]
• Zygmunt Meyer – od 9 grudnia 2002^[119]
• Norbert Obrycki – od 18 grudnia 2006 do 22 kwietnia 2008^[120][121]
• Władysław Husejko – od 22 kwietnia 2008^[122]
• Olgierd Geblewicz – od 29 listopada 2010^[123]

Podział mandatów w Sejmiku Zachodniopomorskiego (kadencja 2024–2029)^[124]

Komitet Wyborczy	Liczba radnych
Platforma Obywatelska	15/30
Prawo i Sprawiedliwość	10/30
Trzecia Droga	3/30
Lewica	1/30
Koalicja Samorządowa	1/30

Budżety jednostek samorządu terytorialnego w woj. zachodniopomorskim

Zobacz więcej w artykule Województwo zachodniopomorskie, w sekcji Podział administracyjny.

W 2013 r. wydatki budżetów wszystkich samorządów powiatów wynosiły 1266,4 mln zł, a dochody budżetów 1223,3 mln zł. Zadłużenie samorządów powiatów na koniec 2013 r. wynosiło 370,0 mln zł, co stanowiło 30,2% wysokości wykonywanych dochodów^[125].

W 2013 r. wydatki budżetów wszystkich samorządów miast na prawach powiatu wynosiły 2465,1 mln zł, a dochody budżetów 2436,4 mln zł. Zadłużenie samorządów miast na prawach powiatu na koniec 2013 r. wynosiło 1310,9 mln zł, co stanowiło 53,8% wysokości wykonywanych dochodów^[126].

W 2013 r. wydatki budżetów wszystkich samorządów gminnych wynosiły 4057,1 mln zł, a dochody budżetów 4056,9 mln zł. Zadłużenie samorządów gminnych na koniec 2013 r. wynosiło 1688,1 mln zł, co stanowiło 41,6% wysokości wykonywanych dochodów^[127].

Administracja państwowa

Gmach Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego na Wałach Chrobrego w Szczecinie

Budynek delegatury ZUW w Koszalinie

W 2012 przeciętne zatrudnienie administracji państwowej w województwie wynosiło 7285 osób^[115].

Terenowym organem administracji rządowej jest Wojewoda Zachodniopomorski, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Szczecin^[128], gdzie znajduje się urząd wojewódzki. Działa także delegatura urzędu w Koszalinie^[129][130].

Wojewodowie Zachodniopomorscy:

• Władysław Lisewski – od 1 stycznia 1999 do 20 października 2001
• Stanisław Wziątek – od 20 października 2001 do 17 października 2005
• Robert Krupowicz – od 12 grudnia 2005 do 29 listopada 2007
• Marcin Zydorowicz – od 29 listopada 2007 do 27 lutego 2014
• Marek Tałasiewicz – od 12 marca 2014 do 8 grudnia 2015
• Piotr Jania – od 8 grudnia 2015 do 14 sierpnia 2016
• Krzysztof Kozłowski – od 7 września 2016 do 23 stycznia 2018
• Tomasz Hinc – od 5 marca 2018 do 29 listopada 2020
• Zbigniew Bogucki – od 30 listopada 2020^[131] do 2 listopada 2023
• Adam Rudawski – od 20 grudnia 2023^[132]

Wicewojewodowie:

• Grzegorz Jankowski – od 1999 do 2001
• Władysław Husejko – II wicewojewoda od 1999 do 2001
• Andrzej Durka – od 2001 do 2003
• Jan Sylwestrzak – od 2003 do 2005
• Marcin Sychowski – od 2005 do 2007
• Andrzej Chmielewski – od 2007 do 2010
• Ryszard Mićko – od 2011 do 2015
• Marek Subocz – od 15 grudnia 2015 do września 2021
• Tomasz Wójcik – od 1 października 2021 do grudnia 2023
• Mateusz Wagemann – II wicewojewoda od 13 stycznia 2022 do grudnia 2023
• Bartosz Brożyński – od 17 stycznia 2024
• Dawid Krystek – II wicewojewoda od 17 stycznia 2024

Polityka

Mieszkańcy województwa wybierają łącznie 20 posłów na Sejm w 2 okręgach wyborczych: nr 41 (siedziba okręgu Szczecin) i nr 40 (siedziba Koszalin)^[133]. Mieszkańcy wybierają 4 senatorów w jednomandatowych okręgach wyborczych: nr 97, nr 98, nr 99, nr 100^[134].

Do Parlamentu Europejskiego posłowie wybierani są z okręgu wyborczego nr 13, który obejmuje także województwo lubuskie.

• 
  Jednomandatowe okręgi wyborcze do Senatu RP
• 
  Okręgi wyborcze do Sejmu RP
• 
  Okręgi wyborcze do sejmiku województwa

Sądownictwo

Sąd Okręgowy w Koszalinie

W województwie znajduje się jeden Sąd Apelacyjny w Szczecinie, w którego obszarze właściwości znajdują się 3 sądy okręgowe (także Gorzów Wielkopolski). Teren województwa zachodniopomorskiego jest objęty właściwością dwóch sądów okręgowych (w Szczecinie i Koszalinie) oraz 18 sądów rejonowych^[135]. Prócz tego istnieją 4 siedziby wydziałów zamiejscowych sądów rejonowych^[136]. Wydziały prawa pracy znajdują się przy 4 sądach rejonowych^[137]. Rozpoznawanie spraw gospodarczych zostało przekazane Sądowi Rejonowemu w Koszalinie oraz Sądowi Rejonowemu Szczecin-Centrum w Szczecinie^[138].

Sądom powszechnym na obszarze woj. zachodniopomorskiego towarzyszy 1 prokuratura apelacyjna, 2 prokuratury okręgowe, 21 prokuratur rejonowych^[139].

W Szczecinie znajduje się także wojewódzki sąd administracyjny^[140]. Woj. zachodniopomorskie posiada 2 samorządowe kolegia odwoławcze (Koszalin, Szczecin) posiadające swoje obszary właściwości miejscowej^[141].

Bezpieczeństwo publiczne

W województwie zachodniopomorskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Szczecinie i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999^[142].

Policja

Zachodniopomorska policja posiada 17 jednostek powiatowych i 3 miejskie^[143].

Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw stwierdzonych w 2009 r. w województwie wynosił 68,6%, gdzie najwyższa wykrywalność dotyczyła powiatów: drawskiego (87,7%), choszczeńskiego (86,2%), szczecineckiego (84,0%), a najniższy w Szczecinie (55,1%)^[144][145].

Straż pożarna

Remiza Komendy Powiatowej PSP w Kołobrzegu

Główną siedzibą straży pożarnej jest Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej w Szczecinie. Prócz niej w województwie działa 17 komend powiatowych PSP oraz 3 komendy miejskie^[146]. Prócz nich według danych z lutego 2011 r. w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w województwie działa 160 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej^[147].

Na terenie województwa w Bornem Sulinowie znajduje się Ośrodek Szkolenia PSP.

Wojsko

• Wielonarodowy Korpus Północno-Wschodni
• 12 Dywizja Zmechanizowana
• 8 Flotylla Obrony Wybrzeża
• Poligon Drawski
• 44 Baza Lotnictwa Morskiego

Nad wybrzeżem województwa znajdują się 2 bazy morskie: port wojenny Kołobrzeg, port wojenny Świnoujście.

Opieka zdrowotna

Szpital w Stargardzie

W 2022 na obszarze województwa znajdowały się 44 szpitale ogólne, w których leczyło się 281,5 tys. osób^[148]. W całym województwie pracowało łącznie 3485 lekarzy specjalistów^[149].

Opiekę medyczną osobom znajdującym się w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego zapewnia Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego w Szczecinie posiadająca dwie dyspozytornie (w Szczecinie i Kołobrzegu) oraz 89 zespołów ratownictwa medycznego w 47 lokalizacjach, wyposażonych w ok. 140 ambulansów. WSPR zatrudnia ok. 60 lekarzy, 850 ratowników medycznych i 50 dyspozytorów (dane z 2019)^[150].

Cmentarze wojenne

Cmentarz wojenny w Drawsku Pomorskim

Na terenie województwa znajduje się wiele miejsc pochówku żołnierzy i jeńców wojennych różnych narodowości (Polaków, Rosjan, Francuzów, Anglików, Belgów, Włochów, Niemców i in.) Zdecydowana większość z nich zginęła podczas II wojny światowej. Zachowały się także kwatery ofiar I wojny światowej oraz wojny francusko-pruskiej 1870-1871.

Cmentarze lub wydzielone kwatery wojenne znajdują się w następujących miejscowościach województwa zachodniopomorskiego: Barlinek, Białogard, Borne Sulinowo, Bobolice, Chojna, Choszczno, Czaplinek, Dębno, Drawsko Pomorskie, Glinna (jedyny na Pomorzu Zachodnim niemiecki cmentarz wojenny), Golczewo, Gryfino, Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Koszalin, Łobez, Myślibórz, Połczyn-Zdrój, Resko, Siekierki, Sławno, Stargard, Szczecin, Szczecinek, Trzcińsko-Zdrój, Tychowo, Wałcz, Wolin, Złocieniec^[151].

Współpraca międzynarodowa

Umowy, porozumienia i listy intencyjne zawarte przez samorząd województwa zachodniopomorskiego^[152]:

• Meklemburgia-Pomorze Przednie (od 18 czerwca 2000)
• Brandenburgia (od 7 grudnia 2001)
• Bawaria (od 22 lutego 2008)
• Berlin (od 2006)
• Region Apulia (od 26 października 2007)
• Helsinki-Uusimaa (od 12 czerwca 2014)
• Skania (od 4 czerwca 2013)
• Obwód mikołajowski (od 19 września 2002)
• okręg kłajpedzki (od 12 października 2006)
• Prowincja Ourense (od 4 czerwca 2008)
• Departament Loara Atlantycka (od 25 listopada 1999)
• Departament Żyronda (od 8 lipca 2004)
• Prowincja Guangdong (od 12 lipca 2001)
• Prowincja Overijssel (od 18 października 2006)
• Żupania primorsko-goranska (od 9 sierpnia 2012)
• Żupania karlowacka (od 6 czerwca 2014)

Większość województwa położona jest w Euroregionie Pomerania, fragmenty także w euroregionach: Pro Europa Viadrina i Bałtyk.

Zobacz też

Województwo zachodniopomorskie w przewodniku turystycznym Wikipodróże

Zobacz portal z wiadomościami w serwisie Wikinews na temat Zachodniopomorskie

Uwagi

1. Obie uznane za pomnik historii.
2. Z kostki kamiennej, klinkieru, betonu, z płyt kamienno-betonowych, bitumu.
3. Tylko w sezonie letnim.
4. Linia mieści się w obrębie jednego posterunku.
5. Kolej wąskotorowa.
6. Pojazd muzealny.
7. Pierwotnie Trasa Zielonego Pogranicza.