Tref fechan a chymuned yn ardal Meirionnydd, Gwynedd, yw'r Bala. Cyfeirnod OS: SH 92515 36708. Does dim ond un stryd fawr yn y dref. Mae'r dref ar yr A494, rhwng Dolgellau (18 milltir i'r de-orllewin) a Llangollen (22 milltir i'r dwyrain). Cyn ad-drefnu llywodraeth leol roedd hi yn yr hen Sir Feirionnydd. Mae ganddi boblogaeth o 1,999 (2021),[1] 1,974 (2011),[2] 1,993 (2021)[3].
_Mehefin_(June)_2023_01.jpg) | |
| Math | tref, cymuned  |
|---|---|
| Poblogaeth | 1,999, 1,974, 1,993 |
| Daearyddiaeth | |
| Ardal warchodol | Parc Cenedlaethol Eryri |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Arwynebedd | 241.94 ha |
| Yn ffinio gyda | Llanuwchllyn |
| Cyfesurynnau | 52.911°N 3.596°W |
| Cod SYG | W04000045 |
| Cod OS | SH925359 |
| Cod post | LL23 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AS/au Cymru | Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru) |
| AS/au y DU | Liz Saville Roberts (Plaid Cymru) |
 | |
- Gweler hefyd Bala (gwahaniaethu) am lefydd eraill o'r enw Bala.
Llyn naturiol mwyaf Cymru ydyw Llyn Tegid sydd ar gyrion y dref. Mae Afon Tryweryn yn llifo heibio i'r dwyrain ac yn ymuno ag Afon Dyfrdwy sy'n llifo drwy Lyn Tegid ac yn dod allan ar ochr ddeheuol y Bala.
Cynhaliyd gŵyl gerddoriaeth boblogaidd, "Wa Bala" ar gyrion y dref ym Mis Medi 2017.
Tarddiad yr enw
Gair cyffredin Cymraeg yn golygu adwy neu fwlch oedd "bala" gynt,[4] a ddaeth i olygu'r fan lle bydd afon yn llifo allan o lyn.[5] Yn yr achos hon cyfeiria enw'r dref yn benodol at y fan lle rhed Afon Dyfrdwy o Lyn Tegid. Ymddengys yr elfen "bala" mewn enwau lleoedd eraill ar draws Cymru megis Baladeulyn. Yn unol ag enghreifftiau eraill o enw cyffredin a arferir yn enw lle, cafodd y fannod ei gosod o'i flaen i'w wneud yn benodol.[4]
Ceir dros ddeg lle drwy'r byd sydd wedi eu galw ar ôl y Bala, gan gynnwys: Bala Cynwyd ym Mhennsylvania a Bala, Ontario.
Hanes
,_Y_Bala_NLW3362831.jpg)
Ar un adeg roedd y Bala yn ganolfan bwysig i'r diwydiant gwlân ond dirwynodd i ben yn y 19g. Yn y sgwâr yng nghanol y dref saif cerflun er cof am Tom Ellis (1859-1899), AS Meirionnydd ar ddiwedd y 19g, a aned yng Nghefnddwysarn nepell o'r Bala. Yno hefyd mae plac yn coffhau'r Parch. Thomas Charles o'r Bala, Methodist blaenllaw ac un o selogion y Gymdeithas Feiblau a symbylwyd gan daith Mary Jones yn droednoeth i'r Bala yr holl ffordd o Llanfihangel-y-Pennant yn 1800. Ym mhen gogleddol y dref gwelir y Green gyda cherrig yr Orsedd o Eisteddfod Genedlaethol 1967. Ger llaw y mae Tomen y Bala, sy'n fwnt a beli, Normanaidd efallai. O'r Bala daeth nifer o'r ymfudwyr a aethant i'r Wladfa ym Mhatagonia yn 1865.
Yr hinsawdd
| Hinsawdd Bala 163m, 1971-2000 | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mis | Ion | Chw | Maw | Ebr | Mai | Meh | Gor | Aws | Med | Hyd | Tac | Rha | Blwyddyn |
| Tymheredd uchaf (cyfartalog) °C (°F) | 6.7 (44.1) |
6.8 (44.2) |
8.7 (47.7) |
11.1 (52.0) |
14.6 (58.3) |
16.8 (62.2) |
19.1 (66.4) |
18.8 (65.8) |
16.2 (61.2) |
12.9 (55.2) |
9.4 (48.9) |
7.5 (45.5) |
12.38 (54.29) |
| Tymheredd isaf (cyfartalog) °C (°F) | 0.9 (33.6) |
0.8 (33.4) |
2.1 (35.8) |
2.8 (37.0) |
5.2 (41.4) |
8.0 (46.4) |
10.2 (50.4) |
9.8 (49.6) |
8.0 (46.4) |
5.6 (42.1) |
3.0 (37.4) |
1.6 (34.9) |
4.83 (40.70) |
| Source: YR.NO[6] | |||||||||||||
Cyfrifiad 2011
Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[7][8][9]
| Cyfrifiad 2011 | ||||
|---|---|---|---|---|
| Poblogaeth cymuned Y Bala, Gwynedd (pob oed) (1,974) | 100% | |||
| Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Y Bala, Gwynedd) (1,482) | 78.5% | |||
| :Y ganran drwy Gymru | 19% | |||
| Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Y Bala, Gwynedd) (1515) | 76.7% | |||
| :Y ganran drwy Gymru | 73% | |||
| Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Y Bala, Gwynedd) (380) | 40.6% | |||
| :Y ganran drwy Gymru | 67.1% | |||
Enwogion
- Evan Lloyd (1735 – 1776) offeiriad Eglwys Loegr a bardd Cymreig yn yr iaith Saesneg
- Thomas Charles (1755-1814), arweinydd Methodistaidd ac awdur
- Roger Edwards (1811-1886), awdur a golygydd
- Owain Meirion (1803-1868), baledwr
- Benjamin William Chidlaw, (1811 - 1892) cenhadwr
- John Peter (Ioan Pedr) (1833-1877), ysgolhaig
- Michael D. Jones (1822-1898), cenedlaetholwr Cymreig, un o arloeswr Y Wladfa
Yr Eisteddfod Genedlaethol
Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn y Bala ym 1967, 1997 a 2009. Am wybodaeth bellach gweler:
Oriel
Gwesty Plas Coch tua 1875
Capel Saesneg y Presbyteriaid, Stryd Fawr
Tafarn y Llew Gwyn
Tafarn y Llong
Neuadd y Cyfnod
Neaudd y Cyfnod: manylyn
Yr Hen Ysgol, codwyd 1855
Bwyty a chaffi Plas y Dre
Porth Ystad y Rhiwlas
Neuadd Buddug, sinema
Hen fwthyn
Eglwys Crist
Gefeilldref
Mae pentref Bala yn nhalaith Ontario, Canada, yn efeilldref swyddogol i'r Bala.
Cyfeiriadau
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
