conflito bélico global entre 1939 e 1945 From Wikipedia, the free encyclopedia
A segunda guerra mundial[1] foi un conflito armado a escala mundial que durou do 1 de setembro de 1939 ó 2 de setembro de 1945. Involucrou a maioría de países do mundo, incluídas todas as grandes potencias que eventualmente formaron dúas alianzas militares opostas: os Aliados e o Eixe. Foi a guerra de máis alcance da historia, involucrando directamente máis de 100 millóns de persoas de máis de 30 países. Nun estado de "guerra total", os principais participantes adicaron a súa capacidade económica, industrial e científica ó completo ó esforzo de guerra, eliminando as distincións entre recursos militares e civís. Marcada polas mortes masivas de civís, incluíndo o Holocausto, no que faleceron uns 11 millóns de persoas e os bombardeos estratéxicos de centros industriais e de poboación nos que faleceron ó redor dun millón de persoas, incluíndo os bombardeos de Hiroshima e Nagasaki, tivo como resultado final un total de entre 50 e 58 millóns de mortes. Isto fixo da segunda guerra mundial o conflito militar con maior número de mortos na historia da humanidade.
| Segunda guerra mundial | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 En sentido das agullas do reloxo, comezando dende arriba á esquerda: Forzas chinesas na batalla de Wanjialing, artillaría australiana na primeira batalla de El Alamein, bombardeiros Stuka alemáns na Fronte Oriental en decembro de 1943, forza naval estadounidense na invasión do golfo Lingayen, Wilhelm Keitel asinando a capitulación de Alemaña en 1945, forzas soviéticas na batalla de Stalingrado. | |||||||||
| |||||||||
| Belixerantes | |||||||||
| Aliados
Outros
|
Eixe
_crowned.svg){kind=small} Italia (1940–43) | ||||||||
| Líderes | |||||||||
 Iosif Stalin
|
.svg){kind=small} Adolf Hitler
| ||||||||
| Baixas | |||||||||
| Civís Máis de 45 000 000 Militares Máis de 16 000 000 Totais Máis de 61 000 000 (1937–45) ...máis detalles |
Civís Máis de 4 000 000 Militares Máis de 8 000 000 Totais Máis de 12 000 000 (1937–45) ...máis detalles | ||||||||
En 1937 o Imperio do Xapón pretendía dominar Asia e o Pacífico e xa estaba en guerra coa República da China, mais a data de inicio da guerra mundial dátase xeralmente no 1 de setembro de 1939 coa invasión de Polonia por parte de Alemaña e as subsecuentes declaracións de guerra de Alemaña a Francia e o Reino Unido. Dende finais de 1939 ata comezos de 1941, mediante unha serie de campañas militares e tratados, Alemaña conquistou ou pasou a controlar gran parte da Europa continental, e formou a alianza do Eixe xunto con Italia e o Xapón. Por medio do Pacto Molotov-Ribbentrop de agosto de 1939, Alemaña e a Unión Soviética dividiron e anexionaron territorios dos seus veciños europeos, incluíndo Polonia, Finlandia, Romanía e os países bálticos. A guerra continuou entre as principais potencias europeas do Eixe e a coalición do Reino Unido e a Commonwealth, con varias campañas no norte e leste de África, a batalla aérea de Inglaterra, a campaña de bombardeo do Blitz, a campaña dos Balcáns e a continuada batalla do Atlántico. En xuño de 1941 as potencias europeas do Eixe comezaron unha invasión da Unión Soviética, abrindo o maior teatro de guerra terrestre da historia, o que bloqueou a gran parte das súas forzas nunha guerra de desgaste. En decembro de 1941 o Xapón atacou os Estados Unidos e invadiu territorios europeos no océano Pacífico, conquistando con rapidez gran parte do Pacífico occidental.
O avance do Eixe detívose en 1942 cando o Xapón perdeu a batalla de Midway preto de Hawai, e cando Alemaña sufriu importantes derrotas no norte de África e Stalingrado. En 1943, tras unha serie de derrotas alemás na Fronte Oriental, a invasión Aliada de Sicilia e Italia deron como resultado a rendición de Italia. Xunto coas vitorias Aliadas no Pacífico, o Eixe perdeu a iniciativa da guerra e levou a cabo unha retirada estratéxica en tódalas frontes. En 1944 os Aliados Occidentais invadiron a Francia ocupada por Alemaña, mentres que a Unión Soviética recuperou o territorio perdido e comezou unha invasión de Alemaña e os seus aliados. Durante os anos 1944 e 1945 os xaponeses sufriron varios reveses no continente asiático, no sur e centro da China e en Birmania, mentres que os Aliados conseguiron debilitar a Armada Xaponesa e capturaron varias illas chave do Pacífico Occidental.
A guerra en Europa concluíu coa invasión de Alemaña por parte dos Aliados Occidentais e da Unión Soviética, culminando na captura de Berlín e a subsecuente rendición incondicional de Alemaña o 8 de maio de 1945. Trala Declaración de Potsdam dos Aliados o 26 de xullo de 1945 e o rexeitamento do Xapón da rendición baixo os seus termos, os Estados Unidos lanzaron bombas atómicas nas cidades xaponesas de Hiroshima e Nagasaki o 6 e o 9 de agosto respectivamente. Cunha inminente invasión do arquipélago xaponés, a posibilidade de novos bombardeos atómicos e a declaración de guerra da Unión Soviética e a invasión de Manchuria, o Xapón rendeuse o 15 de agosto de 1945.
A segunda guerra mundial alterou os aliñamentos políticos e a estrutura social do mundo. Estableceuse a Organización das Nacións Unidas co obxectivo de fomentar a cooperación internacional e previr conflitos futuros semellantes, e as grandes potencias mundiais vitoriosas —os Estados Unidos, a Unión Soviética, a China, o Reino Unido e Francia— convertéronse en membros permanentes do seu Consello de Seguridade. A Unión Soviética e os Estados Unidos xurdiron como superpotencias mundiais, preparando o escenario da guerra fría que duraría 46 anos. Ó mesmo tempo a influencia mundial das potencias europeas diminuíu considerablemente, dando lugar a descolonización de Asia e África. A maioría de países que viron a súa industria danada pola guerra comezaron diversos esforzos para unha recuperación económica, e a integración política, especialmente en Europa, xurdiu como un esforzo para atallar conflitos evitando posibles guerras e co obxectivo de crear unha identidade común europea.
O comezo da guerra en Europa adoita indicarse no 1 de setembro de 1939 coa invasión alemá de Polonia,[2][3][4] aínda que a declaración de guerra por parte do Reino Unido e Francia non tivo lugar ata dous días despois.[5][6] A data indicada para o comezo da guerra no Pacífico é habitualmente a do comezo da segunda guerra sino-xaponesa, o 7 de xullo de 1937,[7] pero nalgunhas ocasións tamén se indica como tal a invasión xaponesa de Manchuria o 19 de setembro de 1931.[8][9] Outros autores seguen a opinión do historiador británico A. J. P. Taylor, que afirmou que a guerra sino-xaponesa e a guerra en Europa e nas súas colonias comezou de forma simultánea e que as dúas guerras uníronse nunha soa en 1941,[10] e outro punto de vista indica que a data de comezo da guerra na invasión italiana de Abisinia o 3 de outubro de 1935.[11][12] O historiador británico Antony Beevor considerou o comezo da segunda guerra mundial nas batallas de Khalkhin Gol entre o Xapón e as forzas de Mongolia e da Unión Soviética dende maio ata setembro de 1939.[13] Existe tamén o punto de vista que chega a considerar a primeira guerra mundial e a segunda guerra mundial como parte da mesma guerra civil europea ou segunda guerra dos Trinta Anos".[14][15]
Da mesma forma non hai un acordo total na data exacta do fin da guerra. Xeralmente acéptase que a guerra finalizou co armisticio do 14 de agosto de 1945 (o Día da Vitoria sobre o Xapón), no lugar da rendición formal do Xapón o 2 de setembro de 1945.[16][17] Algunhas das consecuencias e eventos posteriores causados pola guerra inclúense en ocasións como parte desta. O tratado de paz co Xapón foi asinado en 1951, formalizando varias cuestións pendentes como por exemplo as compensacións os prisioneiros de guerra Aliados que foran vítimas de atrocidades,[18] e outros autores chegaron incluso a considerar que a guerra non rematou realmente ata o colapso da Unión Soviética e o fin da guerra fría, cualificando a esta última como unha continuación da segunda guerra mundial.[19] Así mesmo, ata 1990 non se asinou o Tratado Dous Máis Catro que permitiu a reunificación alemá e resolveu outras cuestións relacionadas con orixe na segunda guerra mundial.[20]
A primeira guerra mundial transformou o mapa xeopolítico europeo coa derrota dos Poderes Centrais (o Imperio Austrohúngaro, o Imperio Alemán e o Imperio Otomán), e a toma de poder bolxevique en Rusia que deu paso cara á eventual fundación da Unión Soviética. Os Aliados da primeira guerra mundial como Francia, Bélxica, Italia, Grecia e Romanía gañaron territorio, e creáronse novos estados a partir do colapso dos imperios Austrohúngaro e Otomán.[21] Para previr unha nova guerra mundial, creouse a Liga de Nacións durante a Conferencia de Paz de París de 1919, co principal obxectivo de previr o conflito armado por medio da seguridade colectiva,[22] o desarmamento militar e naval,[23] e a consecución de acordos en disputas internacionais por medio de negociacións pacíficas e arbitradores.[22]
Malia que xurdiu un forte sentimento pacifista como consecuencia da primeira guerra mundial,[24] o seu desenlace deu lugar a unha corrente irredentista e nacionalista en varios países Europeos.[25][26] Estes sentimentos foron especialmente marcados en Alemaña,[27][28] principalmente debido ás significativas perdas territoriais, coloniais e financeiras impostas no Tratado de Versalles.[28] Baixo este tratado, Alemaña perdeu ó redor dun 13% do seu territorio europeo e tódalas súas colonias, prohibíuselle a anexión doutros estados, impuxéronlle diversas reparacións e limitouse a súa capacidade de desenvolvemento militar.[29]
Italia formou parte dos aliados da Tripla Entente, gañando territorio trala guerra. Porén, os nacionalistas italianos sentíronse anoxados polo incumprimento ao final da guerra das promesas feitas por Reino Unido e Francia para conseguir asegurar a entrada italiana na guerra.[30][31] De 1922 a 1925 o movemento fascista liderado por Benito Mussolini conseguiu o poder no país cunha axenda nacionalista, totalitarista e clasista que aboliu a representatividade democrática, reprimiu o socialismo e as forzas liberais e de esquerdas,[31] e procurou unha política exterior expansionista moi agresiva coa intención de converter a Italia nunha potencia mundial baixo a promesa da creación dun novo Imperio Romano.[32]
O Imperio Alemán foi disolto na Revolución alemá de 1918, creándose un goberno democrático coñecido posteriormente como a República de Weimar. Durante o período de entreguerras houbo conflitos entre os simpatizantes da nova república e os opositores de liña dura tanto nas dereitas coma nas esquerdas.[33] Adolf Hitler, tras un fracasado intento de derrocar o goberno alemán en 1923, converteuse eventualmente no chanceler de Alemaña en 1933, abolindo a democracia, facendo promoción dunha revisión da orde mundial radical motivada na raza e apresurando unha masiva campaña de rearmamento.[34] Mentres tanto Francia procurou asegurar unha alianza con Italia, dando carta branca ás súas intencións coloniais en Etiopía.[35] A situación agravouse a comezos de 1935 cando o Territorio da Bacía do Saar foi reunificado legalmente con Alemaña e cando Hitler repudiou o Tratado de Versalles acelerando o seu programa de rearmamento e adoptando o servizo militar.[36]
O Reino Unido, Francia e Italia formaron a Fronte de Stresa procurando conter a Alemaña.[37] Porén, en xuño de 1935 o Reino Unido acordou un tratado independente con Alemaña que levantou algunhas das restricións impostas previamente. A Unión Soviética, preocupada polos obxectivos alemás de expansión cara ó leste de Europa, redactou un tratado de axuda mutua con Francia. Antes de ser efectivo, o pacto franco-soviético tivo que pasar a burocracia da Liga das Nacións, quedando practicamente ineficaz.[38][39] Pola súa banda, os Estados Unidos observaban os eventos que estaban tendo lugar en Asia e Europa, e aprobaron unha Lei de Neutralidade en agosto dese mesmo ano.[40] Hitler desafiou os tratados de Versalles e Locarno, remilitarizando Renania en marzo de 1936 cunha mínima oposición do resto de potencias Europeas.[41] En outubro dese ano Alemaña e Italia formaron o Eixe Roma-Berlín,[42] e un mes despois Alemaña e o Xapón asinaron o Pacto Anticomintern,[43] ó que se uniría posteriormente Italia en 1937.[44]
Na China, o Kuomintang comezou unha campaña de unificación contra varios señores da guerra rexionais e unificou nominalmente o país a mediados dos anos 1920, pero ó pouco tempo viuse envolto nunha guerra civil contra os seus anteriormente aliados do Partido Comunista.[45] En 1931 o Imperio Xaponés incrementou o seu poder militar, procurando unha influencia na China[46] como punto de partida para o que o seu goberno vía como o seu dereito de gobernar Asia, e usou o incidente de Mukden como pretexto para lanzar unha invasión de Manchuria e establecer o estado monicreque de Manchukuo.[47]
Demasiado débil para resistir o pulo xaponés, a China apelou á Liga das Nacións pedindo axuda, e o Xapón saíu da Liga tras ser condenada pola súa incursión en Manchuria.[48] Os dous países enfrontáronse nunha serie de batallas en Shanghai, Rehe e Hebei, ata que asinaron a Tregua de Tanggu en 1933.[49] Non obstante, forzas voluntarias chinesas mantiveron a resistencia á agresión xaponesa en Manchuria, Chahar e Suiyuan.[50] Tralo incidente de Xi'an en 1936, o Kuomintang e as forzas comunistas chinesas acordaron un cesamento das hostilidades para presentar unha fronte unida contra o Xapón.[51]
A segunda guerra italo-abisinia foi unha breve guerra colonial que deu comezo en outubro de 1935[52] e finalizou en maio de 1936.[53] A guerra comezou coa invasión italiana do Imperio Etíope (tamén coñecido como "Abisinia"), lanzada dende a Somalia Italiana[54] e Eritrea.[52][55] O conflito resultou na ocupación militar de Etiopía e a súa anexión á nova colonia de África Oriental Italiana.[53] Tamén expuxo a debilidade da Liga das Nacións como unha forza de preservación da paz. Tanto Italia como Etiopía eran membros da Liga, que non interveu aínda cando Italia violou un dos seus propios artigos.[56] Alemaña foi a única nación Europea que apoiou a invasión, e Italia subsecuentemente retirou as súas obxeccións ó obxectivo alemán de absorber Austria.[57]
Tralo estalido da guerra civil en España, Hitler e Mussolini prestaron apoio militar ós sublevados nacionalistas liderados polo xeneral Francisco Franco,[58][59] mentres que a Unión Soviética apoiou o goberno existente, a Segunda República.[60] Máis de 30 000 voluntarios estranxeiros, coñecidos como as Brigadas Internacionais, tamén loitaron no bando republicano contra os nacionalistas. Tanto Alemaña como a Unión Soviética empregaron esta guerra delegada como unha oportunidade para probar en combate as súas armas e tácticas máis avanzadas. O bombardeo de Guernica por parte da Lexión Cóndor en abril de 1937 provocou unha preocupación global temendo que a seguinte gran guerra incluiría bombardeos de terror extensivos sobre brancos civís.[61][62] Por outra banda, segundo Tony Judt "a estratexia comunista en España resultou ser un ensaio para a toma de poder en Europa Oriental tras 1945".[63] Finalmente, o bando nacional gañou a guerra civil en abril de 1939. Franco, agora ditador do país, levou a cabo negociacións e acordos con ámbolos dous bandos durante a segunda guerra mundial, enviando a División Azul a loitar na fronte oriental baixo ordes alemás,[64] aínda que España permaneceu neutral e non chegou a participar de forma activa no conflito.[58]
En xullo de 1937 o Xapón capturou a antiga capital imperial chinesa de Pequín tras instigar o incidente da ponte Marco Polo, que culminou nunha campaña xaponesa para invadir toda a China.[65][66] A Unión Soviética asinou un pacto de non agresión coa China prestándolle equipamento militar, dando por finalizada de forma efectiva a cooperación previa da China con Alemaña.[67] Chiang Kai-shek despregou o seu exército para defender Shanghai, mais despois de tres meses de loita a cidade foi capturada en novembro de 1937.[68] Os xaponeses seguiron empuxando as liñas chinesas, capturando a capital Nanjing en decembro de 1937. Trala caída de Nanjing, varios centos de miles de civís e combatentes desarmados chineses foron asasinados no masacre de Nanjing.[69][70]
En marzo de 1938 as forzas nacionalistas chinesas gañaron a batalla de Taierzhuang, pero a cidade de Xuzhou foi capturada polos xaponeses en maio dese mesmo ano.[71] En xuño de 1938 as forzas chinesas detiveron o avance xaponés inundando o río Amarelo. Esta manobra deu tempo ó exército chinés a preparar a defensa de Wuhan, pero a cidade foi capturada en outubro.[72] As vitorias xaponesas non conseguiron colapsar a resistencia chinesa e o goberno chinés trasladouse a Chunquin, continuando a guerra entre os dous países.[73][74]
A mediados e finais dos anos 1930 as forzas xaponesas en Manchukuo mantiveron conflitos fronteirizos esporádicos coa Unión Soviética e Mongolia. O exército imperial xaponés favoreceu a doutrina Hokushin-ron que poñía énfase na expansión do Xapón cara ó norte,[75][76] pero non conseguiu manter esta política debido ás derrotas sufrida nas batallas de Khalkhin Gol en 1939[77] e a procura alemá dunha neutralidade cos soviéticos. O Xapón e a Unión Soviética firmarían eventualmente un pacto de neutralidade en abril de 1941,[78] e o Xapón adoptou a doutrina Nanshin-ron favorecida pola armada,[75][76] mudando os seus obxectivos cara ó sur e dando lugar á eventual guerra cos Estados Unidos e os Aliados.[79][80]
En Europa, Alemaña e Italia foron cada vez máis agresivas.[81] En marzo de 1938 Alemaña anexionou Austria, cunha mínima resposta por parte das outras potencias europeas.[82] Hitler comezou entón a facer presión coas reclamacións alemás no Sudetenland, unha zona de Checoslovaquia cunha poboación predominante de etnia alemá. O Reino Unido e Francia seguiron o consello do primeiro ministro británico Neville Chamberlain e concedéronlle este territorio a Alemaña por medio do Pacto de Múnic, contra os intereses do goberno checoslovaco, e a cambio da promesa de que Alemaña non faría máis reclamacións territoriais.[83] Ó pouco tempo, Alemaña e Italia forzarían a Checoslovaquia a ceder territorio adicional a Hungría.[84]
Malia que o tratado satisfixo tódalas demandas alemás, Hitler continuou cos seus plans de ocupar a totalidade de Checoslovaquia.[85] Nos seus discursos posteriores, Hitler cargou contra os británicos e xudeus,[86][87] e en xaneiro de 1939 ordenou en segredo un aumento considerable da armada alemá para facer fronte á supremacía naval británica.[88] En marzo de 1939 Alemaña invadiu o que restaba de Checoslovaquia e dividiu o seu territorio no Protectorado de Bohemia e Moravia e o estado cliente proalemán da República Eslovaca.[89] Hitler deulle tamén un ultimato a Lituania, forzando a concesión do Territorio de Memel ese mesmo mes sen a oposición do resto de potencias europeas.[90] Alarmados por estes feitos e con Hitler declarando a reclamación da Cidade Libre de Danzig,[91] o Reino Unido e Francia garantiron o seu apoio á independencia de Polonia.[92][93] Cando Italia conquistou Albania en abril de 1939, estenderon esta mesma garantía a Romanía e Grecia,[94] e pouco despois Alemaña e Italia formalizaron a súa alianza no chamado Pacto de Aceiro.[95] Hitler acusou ó Reino Unido e a Polonia de querer "arrodear" a Alemaña,[96] e renunciou ó acordo naval anglo-xermano e ó pacto de non agresión xermano-polaco.[97]
En agosto de 1939 Alemaña e a Unión Soviética asinaron o Pacto Ribbentrop-Molotov,[98] tratado polo que as dúas partes repartíronse os dereitos a dúas "esferas de influencia" (Polonia occidental e Lituania para Alemaña, Polonia oriental, Finlandia, Estonia, Letonia e Besarabia para a Unión Soviética) e poñía en dúbida a continuidade da independencia polaca.[99] A situación acadou un estado de crise xeral a finais de agosto cando as tropas alemás comezaron a súa mobilización cara á fronteira polaca.[100]
O 1 de setembro de 1939 Alemaña invadiu Polonia baixo o falso pretexto de que os polacos realizaran unha serie de operacións de sabotaxe contra obxectivos alemáns preto da fronteira.[101] Dous días despois, tras un ultimato británico para que Alemaña cesase as operacións militares que foi ignorado, o Reino Unido e Francia declaráronlle a guerra a Alemaña,[102] seguidos dos dominios da Commonwealth británica: Australia e Nova Zelandia o 3 de setembro, Suráfrica o 6 de setembro e o Canadá o 10 de setembro.[103] Inicialmente, esta alianza limitouse a fornecer apoio militar directo de forma limitada, principalmente en forma dunha pequena ofensiva no Saarland.[104][105] Os aliados tamén comezaron un bloqueo naval de Alemaña, dirixido a limitar a capacidade económica e o esforzo de guerra alemán.[106][107][108] Alemaña respondeu a este bloqueo ordenando ataques de U-Boots contra navíos de guerra e mercantes aliados, o que escalaría posteriormente na batalla do Atlántico.[109]
O 17 de setembro de 1939, tras asinar un cesamento do fogo co Xapón, a Unión Soviética invadiu Polonia dende o leste.[110] O exército polaco foi derrotado e Varsovia rendeuse ós alemáns o 27 de setembro. O territorio de Polonia dividiuse entre Alemaña e a Unión Soviética, con Lituania e Eslovaquia recibindo tamén unha pequena porción do seu territorio. Trala derrota das forzas armadas polacas, Polonia estableceu un estado clandestino e un exército de resistencia.[111] Uns 100 000 membros do exército polaco foron evacuados para Romanía e os países bálticos, loitando moitos deles posteriormente contra os alemáns en varios teatros de guerra.[112] Os membros do Biuro Szyfrów que axudaron na descodificación do sistema Enigma foron tamén evacuados para Francia.[113]
O 6 de outubro Hitler fíxolle unha proposta pública de paz ó Reino Unido e Francia, afirmando que o futuro de Polonia estaría determinado de forma exclusiva por Alemaña e a Unión Soviética. Chamberlain rexeitouna o 12 de outubro, afirmando: "As experiencias do pasado amosaron que non se pode depositar confianza nas promesas do presente goberno alemán".[114] Hitler ordenou entón unha ofensiva inmediata contra Francia,[115][116] que finalmente pospuxo ata a primavera de 1940 debido ás malas condicións do tempo e a oposición dos seus xenerais.[117][118][119][lower-alpha 1]
Tras asinar o Tratado Xermano-Soviético de Amizade, Cooperación e Demarcación a finais de 1939, a Unión Soviética forzou os países bálticos —Estonia, Letonia e Lituania— a permitirlle estacionar tropas soviéticas no seu territorio baixo pactos de "axuda mutua".[120][121][122] Finlandia rexeitou as súas demandas territoriais, dando lugar a unha invasión soviética en novembro de 1939[123] e a guerra de Inverno que finalizou en marzo de 1940 co Tratado de paz de Moscova.[124] O Reino Unido e Francia tratou este ataque soviético a Finlandia como o equivalente da súa entrada na guerra no bando alemán, e respondeu apoiando a expulsión da Unión Soviética da Liga das Nacións.[122]
En abril de 1940 Alemaña invadiu Dinamarca e Noruega para protexer cargamentos de mineral de ferro procedentes de Suecia, ós que os Aliados tentaban cortar minando de forma unilateral as augas norueguesas.[125] Dinamarca capitulou tras unhas poucas horas, e malia o apoio dos Aliados que conseguiron recapturar temporalmente o porto de Narvik,[126] Noruega foi conquistada dous meses despois.[127] O descontento británico pola Campaña de Noruega tivo como resultado a destitución do seu primeiro ministro Neville Chamberlain, substituído por Winston Churchill o 10 de maio de 1940.[128]
As forzas alemás lideradas polo xeneral Heinz Guderian comezaron unha ofensiva contra Francia o 10 de maio de 1940, e adheríndose ó Plan Manstein Alemaña atacou tamén os países neutrais de Bélxica, Países Baixos e Luxemburgo.[129] Ese mesmo día forzas británicas desembarcaron en Islandia e nas Illas Feroe para previr unha posible invasión alemá destes territorios.[130][lower-alpha 2] Os Estados Unidos, en colaboración co enviado danés en Washington, D.C., acordaron a protección de Groenlandia, fundando a base política para o establecemento de bases militares en abril de 1941.[132] Os Países Baixos e Bélxica foron invadidos empregando tácticas de Blitzkrieg nuns poucos días e semanas respectivamente.[133] Alemaña circunvalou as fortificacións francesas da Liña Maginot e o corpo principal de forzas aliadas desprazadas en Bélxica mediante un movemento de flanqueo a través do espeso bosque da rexión das Ardenas,[134] que os aliados consideraban erroneamente unha barreira natural impenetrable para os vehículos blindados.[135][136] Como resultado disto, a maioría das forzas aliadas viuse arrodeado e foi derrotado. Os alemáns aprisionaron a maioría das forzas aliadas, aínda que uns 300 000 soldados, na súa maioría británicos e franceses, foron evacuados do continente en Dunkerque a comezos de xuño, deixando atrás case todo o seu equipamento.[137]
O 10 de xuño Italia invadiu Francia, declarando a guerra tanto a Francia coma ó Reino Unido.[138] París caeu perante ós alemáns o 14 de xuño e oito días despois Francia asinou un armisticio con Alemaña, quedando dividida en dúas zonas de ocupación controladas por Alemaña e Italia,[139] xunto a un estado residual non ocupado baixo o réxime fascista de Vichy, manténdose oficialmente neutral mais cunha postura política proalemá.[140] Francia mantivo a súa frota pero, temendo que Alemaña se apropiase dela, o Reino Unido levou a cabo un ataque o 3 de xullo para limitar a súa capacidade.[141]
A batalla de Inglaterra comezou a primeiros de xullo con ataques da Luftwaffe a varios portos e fretes británicos.[142][143] O 19 de xullo Hitler fixo unha nova oferta para finalizar a guerra, aducindo que non desexaba destruír o Imperio Británico, ultimato que foi rexeitado polo Reino Unido.[144] A principal campaña de superioridade aérea alemá comezou en agosto pero non conseguiu derrotar o Mando de Caza da RAF, e o 17 de setembro Alemaña pospuxo indefinidamente o seu plan de invasión de Inglaterra.[145][146] A ofensiva alemá de bombardeos estratéxicos infensificouse en forma de ataques nocturnos a Londres e outras cidades no Blitz, pero non conseguiu afectar de forma significativa ó esforzo de guerra británico.[143]
Usando os recentemente capturados portos franceses, a armada alemá conseguiu varios éxitos contra a Armada Real Británica, empregando os U-Boots contra os navíos británicos na batalla do Atlántico.[147] Non obstante, o Reino Unido conseguiu unha vitoria significativa o 27 de maio de 1941 afundindo o Acoirazado Bismarck.[148][149] Ademais, durante a batalla de Inglaterra a RAF conseguira resistir o asalto da Luftwaffe, limitando a campaña alemá de bombardeos en maio de 1941.[150][lower-alpha 3]
En novembro de 1939 os Estados Unidos emendaron a Acta de Neutralidade para permitir as adquisicións de materiais "cash and carrry" por parte dos Aliados.[151] En 1940, trala captura alemá de París, os Estados Unidos incrementaron de forma significativa a súa armada.[152] En setembro dese mesmo ano os Estados Unidos chegaron a un acordo para ceder destrutores estadounidenses a cambio de establecer bases en territorio británico.[153] Porén, unha gran maioría da opinión pública estadounidense continuou opoñéndose a unha intervención militar directa no conflito ata ben avanzado o ano 1941.[154] Malia que Roosevelt prometera manter os Estados Unidos fóra da guerra, en decembro de 1940 acusou a Hitler de planear unha conquista mundial e desbotou calquera tipo de negociación con Alemaña, convocando a que os Estados Unidos se converteran nun "arsenal da democracia" e promovendo a adopción das axudas lend-lease en apoio do esforzo de guerra británico.[144] En xaneiro de 1941 mantivéronse conversas de alto nivel co goberno británico co propósito de determinar a forma de derrotar Alemaña no caso de que os Estados Unidos entrasen en guerra. Nestas conversas decidíronse varias políticas ofensivas, incluíndo ofensivas aéreas, a "eliminación prematura" de Italia, asaltos e apoio ós grupos de resistencia, e a captura de varias posicións para lanzar unha ofensiva contra Alemaña.[155]
A finais de setembro de 1940, o Pacto Tripartito uniu o Xapón, Italia e Alemaña formalizando os Poderes do Eixe. Este pacto estipulou que calquera país, a excepción da Unión Soviética, que atacase a calquera dos tres países estaría forzado a entrar en guerra cos tres xuntos.[156][157] O Eixe ampliouse en novembro de 1940 cando Hungría, Eslovaquia e Romanía uníronse ó pacto.[158] Romanía e Hungría farían unha contribución destacada ó Eixe contra a Unión Soviética, tanto na recaptura do territorio de Besarabia e Bucovina do norte como na consecución das intencións de Ion Antonescu de combater o comunismo.[159]
Italia comezou unha serie de operacións no Mediterráneo en 1940, iniciando un asalto a Malta en xuño,[160] iniciando a conquista da Somalia Británica en agosto[161] e facendo unha incursión en Exipto en setembro.[162] En outubro dese mesmo ano Italia comezou unha invasión de Grecia, pero ós poucos días os italianos foron rexeitados e obrigados a retirarse ata o sur de Albania.[163] O Reino Unido respondeu ás peticións de axuda gregas enviando tropas a Creta e fornecendo apoio aéreo, aínda que de forma limitada.[164] Hitler decidiu apoiar a Italia para previr que os británicos conseguisen afianzar unha posición nos Balcáns, combater a dominación naval británica no Mediterráneo,[165] e asegurar o acceso alemán ó petróleo de Romanía.[166] En decembro de 1940 as forzas da Commonwealth Británica comezaron unha serie de contraofensivas fronte as forzas italianas en Exipto e África oriental.[167] A ofensiva británica no norte de África tivo un éxito significativo e cara a comezos de febreiro de 1941 Italia perdera o control do leste de Libia,[161] e a mariña italiana sufriu varias derrotas importantes nas mans da Royal Navy nas batallas de Taranto e Cabo Matapán.[168]
Alemaña interveu para axudar a Italia, enviando tropas alemás a Libia en febreiro baixo o mando do mariscal de campo Erwin Rommel, lanzando unha ofensiva a finais de marzo que en menos dun mes fixo retroceder as forzas da Commonwealth, debilitadas debido ao apoio fornecido a Grecia, cara a Exipto, coa excepción das que se mantiveron no porto asediado de Tobruk.[169][170] A Commonwealth tentou rexeitar as forzas do Eixe en maio e de novo en xuño, sen éxito nas dúas ocasións.[171]
A finais de marzo de 1941 Bulgaria asinou o Pacto Tripartito e Alemaña atopábase preparada para intervir en Grecia.[172] Porén, estes plans cambiaron debido aos eventos que tiveron lugar na veciña Iugoslavia. O goberno iugoslavo asinara o Pacto Tripartito o 25 de marzo, pero dous días despois foi derrocado nun golpe de estado apoiado polo Reino Unido.[172] Hitler considerou este novo réxime como hostil e decidiu que debía ser eliminado de forma inmediata.[173] O 6 de abril Alemaña invadiu Iugoslavia e Grecia de forma simultánea,[174] conseguindo un rápido progreso e obrigando a ámbalas dúas nacións a renderse ó mes de iniciar as invasións. Os británicos foron expulsados dos Balcáns trala conquista alemá de Creta a finais de maio dese mesmo ano.[175] Malia rápida vitoria alemá en Iugoslavia, a subsecuente resistencia partisana contra a ocupación do país continuou ata o final da guerra.[176] Outro tanto, sucedería durante a ocupación de Grecia polo Eixo: a coñecida como Tripla Ocupación
Os Aliados conseguiron algúns éxitos durante este tempo. No Oriente Medio, as forzas da Commonwealth sufocaron un levantamento en Iraq, apoiado por aeronaves alemás dende bases Sirias controladas polo réxime de Vichy,[177][178] e coa axuda da Francia Libre invadiron Siria e Líbano para previr futuros conflitos similares na zona.[179]
O Xapón planeaba aproveitarse da guerra en Europa para apoderarse das posesións europeas ricas en recursos naturais no sueste asiático, e asinou xunto a Unión Soviética o Pacto de Neutralidade Soviético-Xaponesa en abril de 1941.[180] Por outra banda, as tensións entre a Unión Soviética e Alemaña foron en aumento e os alemáns comezaron a prepararse para un ataque á Unión Soviética, amasando as súas forzas na fronteira soviética.[181]
Hitler cría que o rexeitamento británico da súa oferta de finalizar a guerra baseábase na esperanza de que os Estados Unidos e a Unión Soviética entrarían na guerra contra Alemaña.[182] Por este motivo decidiu tentar fortalecer as relacións entre Alemaña e os soviéticos, ou na súa falta, atacar e eliminalos como factor na guerra.[183] En novembro de 1940 tiveron lugar varias negociacións para determinar se a Unión Soviética uniríase ó Pacto Tripartito.[184] Os soviéticos amosaron o seu interese, pero esixiron concesións de Finlandia, Bulgaria, Turquía e o Xapón que Hitler considerou inaceptables,[185] polo que o 18 de decembro de 1940 ordenou unha directiva para comezar as preparacións dunha invasión da Unión Soviética.[186]
O 22 de xuño de 1941 Alemaña, co apoio de Italia e Romanía, invadiu a Unión Soviética baixo a operación Barbarossa, acusando ós soviéticos de conspirar contra Alemaña. Finlandia e Hungría uníronse á ofensiva alemá pouco tempo despois.[187] Os principais obxectivos desta ofensiva sorpresa[188] foron a rexión do Báltico, Moscova e Ucraína co obxectivo final de finalizar a campaña de 1941 preto da Liña Arkhangelsk-Astrakán, dende o Caspio ata o mar Branco. As intencións de Hitler eran eliminar a Unión Soviética como poder militar, exterminar o comunismo, xerar Lebensraum ("espazo vital")[189] desapoderando a poboación nativa[190] e garantir o acceso ós recursos estratéxicos necesarios para derrotar os restantes rivais de Alemaña.[191]
Malia que o exército Vermello xa comezara a prepararse para unha contraofensiva antes da invasión,[192] Barbarossa obrigou ó Mando Supremo Soviético a adoptar unha defensa estratéxica. No verán de 1941 o Eixo conseguiu realizar avances significativos en territorio soviético, inflixindo un gran número de baixas persoais e perdas materiais.[193] Non obstante, cara a mediados de agosto o Alto Mando do Exército Alemán decidiu suspender a ofensiva do considerablemente minguado grupo central do exército, e desviar o 2º Grupo Panzer para reforzar ás tropas que avanzaban cara a Ucraína central e Leningrado.[194] A ofensiva de Kíiv tivo un grande éxito para Alemaña, arrodeando e eliminando a catro corpos do exército soviéticos e facendo posible un avance adicional cara a Crimea e a industrialmente desenvolvida Ucraína oriental.[195]
O desprazamento de tres cuartos das tropas do Eixe e da maioría das súas forzas aéreas dende Francia e o Mediterráneo central cara á Fronte Oriental[196] deu pé ó Reino Unido a reconsiderar a súa estratexia global.[197] En xullo de 1941 formou xunto á Unión Soviética unha alianza militar contra Alemaña,[198] invadindo Irán para asegurar o Corredor Persa e os campos petrolíferos iranianos,[199] e en agosto dese mesmo ano emitiu de forma conxunta cos Estados Unidos a Carta do Atlántico.[200]
Cara outubro o Eixe acadou os seus obxectivos operacionais en Ucraína e na rexión do Báltico, cos soviéticos aínda resistindo os asedios de Leningrado[201] e Sebastopol.[202] Alemaña renovou a súa ofensiva en Moscova. Tras dous meses de batallas baixo unhas condicións atmosféricas cada vez máis duras, o exército alemán conseguira achegarse á periferia exterior de Moscova, momento no que as súas tropas xa exhaustas[lower-alpha 4] víronse obrigadas a suspender a ofensiva.[204] O Eixe acadou unhas ganancias territoriais considerables, pero a súa campaña non conseguiu os seus obxectivos principais: dúas das cidades chave, Leningrado e Sebastopol, mantíñanse baixo control soviético, a capacidade de resistencia soviética non estaba eliminada e a Unión Soviética aínda mantiña unha parte considerable do seu potencial bélico. Considérase que foi neste momento cando a fase de guerra da Blitzkrieg en Europa tivo a súa fin.[205]
A comezos de decembro, novas forzas de reserva soviéticas recentemente mobilizadas[206] permitíronlle a Unión Soviética acadar unha paridade numérica coas tropas do Eixe.[203] Isto, xunto a datos de intelixencia que establecían que un número mínimo de tropas soviéticas no leste serían suficientes para disuadir calquera tipo de ataque por parte do exército Kwantung xaponés,[207] permitiu ós soviéticos levar a cabo unha contraofensiva masiva que comezou o 5 de decembro por toda a fronte e fixo retroceder ás tropas alemás entre 100 e 250 km cara ó oeste.[208][lower-alpha 5]
En 1939 os Estados Unidos renunciaron ó seu tratado co Xapón. Comezando cun embargo no combustible para avións en xullo de 1940,[210] O Xapón viuse baixo unha cada vez maior presión económica.[211][212] Foi neste tempo cando o Xapón lanzou o seu primeiro ataque contra Changsha, unha cidade chinesa de importancia estratéxica, pero as forzas xaponesas foron rexeitadas cara a finais de setembro.[213] Malia varias ofensivas por parte de ámbolos dous bandos, a guerra entre a China e o Xapón chegou a un estado de táboas en 1940.[214][215] O Xapón bloqueou as rutas de subministración chinesas, e procurando unha mellor posición das súas forzas no caso dunha guerra coas potencias occidentais, invadiu e ocupou o norte de Indochina.[216] Tras isto, os Estados Unidos estableceron un embargo de ferro, aceiro e pezas mecánicas contra o Xapón.[217]
En agosto dese mesmo ano, os comunistas chineses lanzaron unha ofensiva na China central.[218] Como represalia, o Xapón instituíu duras medidas nas zonas ocupadas para reducir os recursos humanos e materiais dispoñibles para os comunistas.[219] Os conflitos entre os comunistas e os nacionalistas chineses continuaron e culminaron nun enfrontamento armado en xaneiro de 1941, rematando así a súa cooperación de forma efectiva.[220] En marzo o 11º exército xaponés atacou o cuartel xeral do 19º exército chinés, pero foi repelido durante a batalla de Shanggao.[221] En setembro, o Xapón intentou tomar de novo a cidade de Changsha, enfrontándose alí coas forzas nacionalistas chinesas.[222]
Os éxitos alemáns en Europa animaron ó Xapón a incrementar a presión nos territorios gobernados polos europeos no sueste asiático.[223] O goberno neerlandés acordou fornecer o Xapón con algunhas subministracións de petróleo procedente das Indias Orientais Holandesas, pero as negociacións para un maior acceso ós seus recursos fracasaron en xuño de 1941.[224] En xullo o Xapón enviou tropas ó sur de Indochina, ameazando así as posesións territoriais en oriente do Reino Unido e dos Países Baixos. Os Estados Unidos xunto ó Reino Unido e outros gobernos occidentais reaccionaron a este movemento conxelando os activos xaponeses e impoñéndolle un embargo total do petróleo.[225][226]
Dende comezos de 1941 os Estados Unidos e o Xapón mantiveran negociacións nun intento de mellorar a súa relación e finalizar a guerra na China. Nestas negociacións o Xapón fixo unha serie de propostas que foron rexeitadas polos estadounidenses por consideralas "non axeitadas".[227] Ó mesmo tempo os Estados Unidos, o Reino Unido e os Países Baixos mantiveron unha serie de conversas secretas para asegurar a defensa conxunta dos seus territorios no caso dun ataque xaponés.[228] Roosevelt reforzou as Filipinas (protectorado estadounidense coa súa independencia programada para o 1946) con forzas estadounidenses baixo o mando do xeneral MacArthur,[229] e advertiu ó Xapón que os Estados Unidos reaccionarían ós ataques xaponeses contra calquera "país veciño".[228]
_burning_after_the_Japanese_attack_on_Pearl_Harbor_-_NARA_195617_-_Edit.jpg)
O 17 de outubro o xeneral Hideki Tōjō converteuse no primeiro ministro do Xapón, e o 20 de novembro os xaponeses presentáronlle ós Estados Unidos unha proposta temporal como oferta final, pedindo a fin da axuda estadounidense á China e que se retomase a subministración de petróleo e outros recursos para o Xapón. A cambio prometeron non lanzar ningún ataque no sueste asiático e retirar as súas forzas das súas posicións no sur de Indochina.[227] A contraoferta estadounidense tivo lugar o 26 de novembro, requirindo que o Xapón evacuase toda a China sen condicións e acordara pactos de non agresión con tódalas potencias do Pacífico.[230] Isto provocou que o Xapón se vise esencialmente forzado a escoller entre abandonar as súas ambicións territoriais na China ou obter pola forza os recursos naturais que precisaba nas Indias Orientais.[231][lower-alpha 6] O exército xaponés non considerou a primeira opción, e moitos dos seus oficiais consideraron o embargo de petróleo como unha declaración de guerra velada.[233]
O Xapón planeaba tomar pola forza as colonias europeas en Asia para crear un gran perímetro defensivo que chegaba ata o Pacífico central. Isto permitiríalles explotar os recursos naturais do sueste asiático esgotando os Aliados nunha guerra defensiva.[234][lower-alpha 7] Para previr unha intervención estadounidense ó mesmo tempo en que aseguraban este perímetro, o Xapón planeou neutralizar a frota estadounidense do Pacífico e a presenza das forzas estadounidenses en Filipinas.[236] O 7 de decembro de 1941 (8 de decembro nas zonas horarias asiáticas), o Xapón atacou propiedades británicas e estadounidenses con ofensivas case simultáneas no sueste asiático e no Pacífico central.[237] Estas ofensivas incluíron un ataque á frota estadounidense en Pearl Harbor,[238] ataques en Filipinas,[239] desembarcos en Tailandia e Malaisia[237] e un ataque a Hong Kong.[240] Tras estes ataques os Estados Unidos, o Reino Unido, a China, Australia e varios outros estados formalizaron a súa declaración de guerra ó Xapón, mentres que a Unión Soviética, involucrada en hostilidades en grande escala en Europa, mantivo o seu acordo de neutralidade co Xapón.[241][lower-alpha 8] Alemaña, seguida dos restantes estados do Eixe, declarou a guerra ós Estados Unidos en solidariedade co Xapón, citando como xustificación ataques estadounidenses a navíos de guerra alemáns que foran ordenados por Roosevelt.[243]
En xaneiro de 1942, o "Big Four"[244] (os Estados Unidos, Reino Unido, a Unión Soviética e a China) xunto con outros 22 gobernos menores ou no exilio emitiron a Declaración das Nacións Unidas, reafirmando a Carta do Atlántico[245] e acordando non asinar unha paz de forma individual coas potencias do Eixe.[246]
Durante 1942 os oficiais Aliados debateron cal sería a estratexia global axeitada que debían perseguir. Todos eles acordaron que a derrota de Alemaña era o obxectivo principal. Os estadounidenses favorecían un ataque directo en grande escala a Alemaña a través de Francia, mentres que os soviéticos demandaban tamén unha segunda fronte. Os británicos pola súa banda argumentaron que as operacións militares debían ter como obxectivo as zonas periféricas para desgastar as forzas alemás, reducir a súa moral e reforzar os movementos de resistencia. Alemaña sería obxectivo dunha gran campaña de bombardeos, e a ofensiva final estaría liderada por divisións blindadas Aliadas sen empregar exércitos en grande escala.[247] Eventualmente os británicos convenceron ós estadounidenses de que un desembarco en Francia non era factible en 1942 e que no seu lugar deberían centrarse en expulsar ó Eixe do norte de África.[248]
Na Conferencia de Casablanca a comezos de 1943, os Aliados reiteraron as afirmacións da Declaración das Nacións Unidas de 1942, e demandaron a rendición incondicional de Alemaña e os seus aliados.[249][250] Os británicos e os estadounidenses acordaron continuar a presión no Mediterráneo cunha invasión de Sicilia para asegurar por completo as rutas de subministración na zona.[251] Malia que os británicos insistiron na necesidade de levar a cabo operacións militares nos Balcáns para atraer a Turquía á guerra, en maio de 1943 os estadounidenses acadaron o compromiso británico para limitar as operacións Aliadas no Mediterráneo a unha invasión de Italia continental e unha invasión de Francia en 1944.[252]
A finais de abril de 1942 o Xapón e o seu aliado Tailandia conquistaran case por completo Birmania, Malaisia, as Indias Orientais Holandesas, Singapur e Rabaul, inflixindo un severo número de baixas nas tropas Aliadas e atrapando a un gran número de prisioneiros.[253] Malia forte resistencia das forzas estadounidenses e filipinas, a Commonwealth de Filipinas foi finalmente conquistada en maio de 1942, forzado o exilio do seu goberno.[229] En Birmania, o 16 de abril uns 7 000 soldados británicos foron arrodeados pola 33ª División xaponesa na batalla de Yenangyaung e posteriormente rescatados pola 38ª División chinesa.[254] As forzas xaponesas conseguiron vitorias no mar do Sur da China, no mar de Xava e no Índico,[255] ademais de bombardear a base naval Aliada de Darwin.[256] En xaneiro de 1942 o único éxito aliado contra o Xapón foi unha vitoria chinesa en Changsha.[257] Esta serie de éxitos militares contra os seus pouco preparados opoñentes estadounidenses e europeos provocaron un exceso de confianza e unha extralimitación territorial no Xapón.[258]
A principios de maio de 1942 o Xapón comezou unha operación para capturar Port Moresby por medio dun asalto anfibio e así cortar as comunicacións e liñas de subministracións entre os Estados Unidos e Australia. Este plan frustrouse cando unha forza de combate Aliada centrada en dous portaavións da frota estadounidense combateu as forzas navais xaponesas na batalla do mar do Coral.[259] O seguinte plan do Xapón, motivado pola Incursión Doolittle, foi capturar o Atol de Midway e atraer os portaavións estadounidenses cara a unha batalla para eliminalos. Como distracción, o Xapón enviaría tamén tropas para ocupar as Aleutianas en Alasca.[260] A comezos de xuño o Xapón puxo en acción as súas operacións, pero os estadounidenses, que descifraran os códigos navais xaponeses a finais de maio, coñecían os seus plans e disposicións de forzas, usando estes coñecementos para acadar unha vitoria decisiva en Midway.[261]
Coa súa capacidade ofensiva reducida de forma significativa como resultado da batalla de Midway, o Xapón centrouse nun tardío intento de capturar Port Moresby por medio dunha campaña por terra no Territorio de Papúa.[262] Ó mesmo tempo Estados Unidos planeou un contraataque na zona sur das Illas Salomón, principalmente en Guadalcanal, como primeiro paso para unha captura de Rabaul, a principal base de operacións xaponesa no sueste asiático.[263] Os dous plans comezaron en xullo, pero nos mediados de setembro a batalla de Guadalcanal fíxose prioritaria para os xaponeses, que ordenaron un traslado de tropas de Nova Guinea na zona de Port Moresby cara ó norte da illa, onde se enfrontaron a tropas estadounidenses e australianas na batalla de Buna-Gona.[264] Guadalcanal tornouse nun foco principal para ámbolos dous bandos, que involucraron nesta batalla un gran número de tropas e navíos. A comezos de 1943 os xaponeses foron derrotados na illa e retiraron as súas tropas.[265] Mentres tanto en Birmania as forzas da Commonwealth montaron dúas operacións. A primeira, unha ofensiva na rexión de Arakan a finais de 1942, tivo un resultado desastroso para os Aliados que se viron forzados a retirarse cara á India a finais de 1943.[266] A segunda foi unha inserción de forzas irregulares por detrás das liñas xaponesas en febreiro, acadando resultados mixtos no final de abril.[267]
A comezos de 1942 Alemaña e os seus aliados detiveron a súa ofensiva no centro e sur da Unión Soviética, mantendo a maior parte dos territorios conquistados durante todo o ano anterior.[268] En maio Alemaña repeleu as ofensivas soviéticas do Estreito de Kerch e Kharkov,[269] para posteriormente lanzar unha ofensiva de verán no sur de Rusia en xuño dese mesmo ano, co obxectivo de capturar os campos petrolíferos do Cáucaso e ocupar a estepa de Kuban, ó mesmo tempo en que mantiñan as súas posicións no norte e centro da fronte. Os alemáns dividiron o seu Grupo Sur do exército en dous grupos: o grupo A avanzou cara á parte baixa do río Don e atacou a parte sueste do Cáucaso, mentres que o grupo B dirixiuse cara ó Volga. Os soviéticos tomaron entón a decisión de facer a súa defensa en Stalingrado.[270]
A mediados de novembro os alemáns tiñan tomado Stalingrado case por completo no medio dunha cruenta guerra urbana cando os soviéticos comezaron a súa segunda contraofensiva de inverno, comezando por unha operación para arrodear as forzas alemás en Stalingrado[271] e cun asalto no saínte de Rzhev preto de Moscova, malia que esta última fracasou de forma significativa.[272] A primeiros de febreiro de 1943 o exército alemán sufrira un número moi elevado de perdas, as tropas alemás en Stalingrado víronse obrigadas a renderse,[273] e a liña da fronte foi repelida ata máis atrás da súa posición antes da ofensiva de verán. Nos mediados de febreiro, cando o pulo soviético foi diminuíndo, Alemaña lanzou outro ataque en Kharkov, creando un saínte na súa liña de fronte ó redor da cidade de Kursk.[274]
Aproveitando unha serie de pobres decisións do mando naval estadounidense, a mariña alemá fixo estragos importantes na frota aliada nas operacións Paukenschlag e Neuland na costa atlántica dos Estados Unidos.[275] En novembro de 1941 as forzas da Commonwealth lanzaron unha contraofensiva no norte de África, a operación Crusader, e recuperaron os territorios que conquistaran ata entón os alemáns e italianos.[276] Alemaña respondeu cunha nova ofensiva en xaneiro de 1942, rexeitando as posicións británicas ata a Liña Gazala a comezos de febreiro,[277] seguida dun momento de calma temporal no combate que os alemáns aproveitaron para preparar novas ofensivas.[278] O Reino Unido invadiu a illa de Madagascar, controlada pola Francia de Vichy, a principios de maio dese ano temendo que os xaponeses puidesen empregar as súas bases militares.[279] Por outra banda unha ofensiva do Eixe en Libia forzou unha retirada dos Aliados ata Exipto ata que as forzas do Eixe foron detidas en El Alamein.[280] No continente europeo varias incursións con pouco éxito de comandos Aliados a obxectivos estratéxicos, culminando na considerada como desastrosa incursión de Dieppe,[281] demostraron a necesidade de mellor preparación, equipamento e seguridade operacional por parte dos Aliados para lanzar unha invasión en grande escala na Europa continental.[282]
En agosto de 1942 os Aliados tiveron éxito repelendo un segundo ataque en El Alamein[283] e conseguiron entregar subministracións á asediada Malta, aínda que cun gran custo en baixas.[284] Poucos meses despois os Aliados realizaron o seu propio ataque en Exipto, desbancando as forzas do Eixe e comezando un avance a través de Libia.[285] A este ataque seguiron os desembarcos anglo-estadounidenses na África do Norte francesa baixo o mando de Eisenhower, dando como resultado a unión destes territorios ó bando Aliado.[286] Hitler respondeu á deserción das colonias francesas ordenando a ocupación da Francia de Vichy.[286] Aínda que as forzas de Vichy non se resistiron a esta violación do armisticio, conseguiron afundir a súa propia frota para previr a súa captura por parte das forzas alemás.[286][287] As forzas do Eixo en África víronse atenazadas e retiráronse a Tunisia, que foi conquistada polos Aliados en maio de 1943.[286][288] A comezos de 1943 os británicos e estadounidenses comezaron a Ofensiva de Bombardeo Combinado, unha campaña de bombardeos estratéxicos contra Alemaña co obxectivo de danar a economía de guerra alemá, reducir a moral das súas tropas e deixar sen fogares á poboación civil.[289]
_March_1944.jpg)
Trala Campaña de Guadalcanal os Aliados iniciaron varias operacións contra o Xapón no Pacífico. En maio de 1943 forzas estadounidenses e canadenses foron enviadas a eliminar as forzas xaponesas das Aleutianas.[290] Pouco despois os Estados Unidos co apoio de tropas australianas e neozelandesas levaron a cabo operacións para illar Rabaul por medio da captura das illas ó seu redor e para rachar o perímetro xaponés no Pacífico Central nas Illas Marshall e Gilbert.[291] No final de marzo de 1944 os Aliados tiñan completados estes dous obxectivos, ademais de neutralizar a base principal xaponesa en Truk, nas Illas Carolinas.[292] Posteriormente en abril os Aliados lanzaron outra operación para retomar Nova Guinea.[293]
Mentres tanto na Unión Soviética, tanto os alemáns coma os soviéticos pasaron a primavera e comezos do verán de 1943 preparándose para varias ofensivas en Rusia central. O 4 de xullo de 1943 Alemaña atacou as forzas soviéticas ó redor de Kursk. Nunha semana as forzas alemás víronse esgotadas tralos intentos de derrotar as ben construídas e graduais defensas soviéticas,[294][295] e por primeira vez na guerra Hitler cancelou a operación antes de que esta conseguise un éxito táctico ou operativo.[296] Esta decisión viuse parcialmente motivada pola invasión aliada de Sicilia liderada polo xeneral estadounidense George Patton e polo mariscal británico Bernard Montgomery, que deu comezo o 9 de xullo e que xunto ós fracasos previos de Italia desembocaron no derrocamento e arresto de Mussolini a finais dese mesmo mes.[297] Tamén en xullo, os británicos realizaron un bombardeo en Hamburgo que causou a morte dunhas 40 000 persoas.[298] O 12 de xullo de 1943 o xeneral soviético Georgii Zhukov ordenou o comezo da contraofensiva soviética.[299] A vitoria soviética en Kursk marcou a fin da superioridade alemá,[300] dando á Unión Soviética a iniciativa na fronte oriental.[301][302] Alemaña tentou estabilizar a súa fronte na apresuradamente fortificada Liña Panther-Wotan, pero os soviéticos conseguiron rachala en Smolensk e no Baixo Dnieper.[303]
O 3 de setembro de 1943 os Aliados occidentais invadiron a Italia continental forzando un armisticio de Italia cos Aliados.[304] Alemaña respondeu a isto desarmando as forzas italianas, tomando o control de varios territorios de Italia,[305] e creando unha serie de liñas defensivas.[306] Forzas especiais alemás levaron a cabo un asalto para rescatar a Mussolini, quen ó pouco tempo estableceu un novo estado monicreque na Italia ocupada por Alemaña chamado a República Social Italiana,[307] dando pé a unha guerra civil italiana.[308] Os Aliados tiveron que loitar a través de varias liñas defensivas ata chegar á principal liña defensiva alemá a mediados de novembro.[309]
No Atlántico, as contramedidas Aliadas tornáronse máis efectivas cara a maio de 1943, provocando un considerable número de perdas de submarinos alemáns que forzaron un alto temporal na campaña naval alemá do Atlántico.[310] En novembro, Roosevelt e Churchill reuníronse con Chiang Kai-shek no Cairo e posteriormente con Stalin en Teherán.[311] A primeira reunión determinou a devolución e repartición do territorio xaponés trala guerra[312] e os plans militares para a Campaña de Birmania,[313] mentres que a segunda incluíu un acordo polo que os Aliados occidentais invadirían Europa en 1944 e a Unión Soviética declararíalle a guerra ó Xapón ós tres meses da derrota de Alemaña.[314] A partir de novembro de 1943, durante as sete semanas da batalla de Changde, a China obrigou ó Xapón a loitar nunha custosa guerra de desgaste, mentres agardaba polo relevo Aliado.[315][257][316] En xaneiro de 1944 os Aliados levaron a cabo unha serie de ataques en Italia contra a liña de Monte Cassino ademais de tentar flanqueala con desembarcos en Anzio.[317] A finais de xaneiro, unha grande ofensiva soviética expulsou ás forzas alemás da rexión de Leningrado,[318] finalizando así o que foi considerado un dos asedios máis longos e letais da historia.[319]
A seguinte ofensiva soviética foi detida na fronteira de preguerra estoniana polo Grupo Norte do Exército Alemán axudado por forzas estonianas, que tiñan a esperanza de restablecer a súa independencia nacional,[320] provocando unha desaceleración das subsecuentes operacións soviéticas na rexión do Báltico.[321] A finais de maio de 1944 os soviéticos conseguiran liberar Crimea, expulsaran na súa maioría ás forzas do Eixe de Ucraína e comezaron a facer incursións en Romanía que foron repelidas por tropas do Eixe.[322] Pola súa banda, as ofensivas Aliadas en Italia tiveron éxito e, malia permitir a retirada de varias divisións alemás, Roma foi capturada o 4 de xuño.[323][324][lower-alpha 9]
Os Aliados conseguiron resultados mixtos en Asia continental. En marzo de 1944 os xaponeses levaron a cabo unha invasión das posicións británicas en Assam, a India,[331] e asediaron posicións da Commonwealth en Imphal e Kohima.[332] Xa en maio as forzas británicas montaron unha contraofensiva que fixo retroceder ás tropas xaponesas ata Birmania,[332] e as forzas chinesas que invadiran o norte de Birmania a finais de 1943 asediaron as tropas xaponesas en Myitkyina.[333] A segunda invasión xaponesa da China tivo como obxectivo destruír as principais forzas chinesas e asegurar vías de ferrocarril entre o territorio xaponés e as bases aéreas Aliadas que capturaran.[257] En xuño os xaponeses conseguiron o control da provincia de Henan e comezaron un novo ataque en Changsha, na provincia de Hunan.[334]
O 6 de xuño de 1944 (o Día D), despois de tres anos de presión soviética,[335] os Aliados occidentais levaron a cabo a invasión do norte de Francia comezando co desembarco de Normandía.[336][337] Tras derivar varias divisións Aliadas dende Italia, atacaron tamén o sur de Francia.[338] As dúas operacións tiveron éxito e deron pé á derrota das unidades do exército alemán presentes en Francia.[339] París foi liberada o 25 de agosto pola resistencia local coa axuda das forzas da Francia Libre baixo o mando do xeneral Charles de Gaulle,[336] e os Aliados continuaron o seu avance durante os seguintes meses do ano.[340][341][342] Tamén intentaron unha incursión no norte de Alemaña por medio dunha operación aerotransportada nos Países Baixos que finalmente non tivo éxito.[343] Posteriormente os Aliados proseguiron un lento avance cara a Alemaña, pero non conseguiron cruzar o Ruhr na súa ofensiva.[344] En Italia, o avance Aliado freouse ó chegar á Liña Gótica alemá.[345]
O 22 de xuño a Unión Soviética lanzou unha ofensiva estratéxica en Belarús que destruíu o Grupo Central do Exército Alemán case por completo.[346] Pouco despois unha nova ofensiva estratéxica forzou a retirada das tropas alemás do oeste de Ucraína e Polonia oriental. O avance soviético serviu de pulo para a resistencia polaca que levou a cabo varios alzamentos contra a ocupación alemá. O maior destes alzamentos en Varsovia, onde os soldados alemáns masacraron uns 200 000 civís como represalia,[347] e outro alzamento en Eslovaquia non recibiron apoio soviético e foron subsecuentemente sufocados polos alemáns.[348] A ofensiva estratéxica do exército Vermello no leste de Romanía illou e destruíu un considerable número de tropas alemás e desencadeou un golpe de estado en Romanía en favor do rei Miguel I así como unha revolución socialista en Bulgaria, eventos tralos que ámbolos dous países pasaron a formar parte do bando Aliado.[349]
En setembro de 1944 as tropas soviéticas entraron en Iugoslavia forzando unha rápida retirada das tropas alemás en Grecia, Albania e na propia Iugoslavia para non quedar illadas do resto do exército alemán.[350] Os partisanos comunistas liderados por Josip Broz Tito, que levaba liderando unha campaña de guerrillas con varios éxitos contra a ocupación alemá de Iugoslavia dende 1941, controlaban gran parte do territorio do país e comezaron unha serie de loitas para interromper a escapada das tropas alemás que estaban estacionadas no sur.[351] No norte de Serbia o exército Vermello, xunto a un limitado apoio de forzas búlgaras, asistiu ós partisanos nunha liberación conxunta da capital Belgrado o 20 de outubro.[352] Uns poucos días despois os soviéticos realizaron un asalto masivo no territorio húngaro ocupado por Alemaña que se mantivo ata a caída de Budapest en febreiro de 1945.[353] Malia as vitorias soviéticas nos Balcáns, a dura resistencia finesa á súa ofensiva en Carelia denegoulles a ocupación de Finlandia e deu paso a un armisticio,[354] tralo que Finlandia pasou a combater no bando Aliado.[355]
A comezos de xullo de 1944 as forzas da Commonwealth no sueste asiático repeleron os asedios xaponeses en Assam e fixéronos retroceder ata o río Chindwin,[356] mentres que os chineses capturaron Myitkyina.[357] Na China continental os xaponeses obtiveron máis éxito, capturando Changsha a mediados de xuño e a cidade de Hengyang a comezos de agosto.[358] Pouco tempo despois invadiron a provincia de Guangxi, gañando varios enfrontamentos contra os chineses en Guilin e Liuzhou cara a finais de novembro,[359] e unindo as súas forzas da China e Indochina cara a mediados de decembro.[360] Mentres tanto no Pacífico as forzas estadounidenses continuaron facendo presión no perímetro xaponés. A mediados de xuño de 1944 comezaron unha ofensiva nas illas Palau e Marianas, derrotando de forma decisiva ós xaponeses na batalla do mar de Filipinas.[361] Estas derrotas levaron á dimisión do primeiro ministro xaponés Hideki Tojo, e facilitaron ós Estados Unidos bases aéreas dende as que lanzar ataques intensivos de bombardeiros pesados no territorio xaponés.[362] A finais de outubro os estadounidenses invadiron a illa de Leyte, e pouco despois obtiveron outra vitoria na batalla do golfo de Leyte, unha das maiores batallas navais da historia.[363]
O 16 de decembro de 1944 Alemaña realizou un último intento na fronte occidental usando a maioría das súas reservas restantes para lanzar unha contraofensiva masiva nas Ardenas co propósito de separar os Aliados occidentais, arrodear grandes porcións das súas tropas e capturar o porto de Anveres para forzar un acordo político cos Aliados.[364] Cara a xaneiro de 1945 esta ofensiva foi repelida sen que Alemaña conseguise ningún dos seus obxectivos.[364] En Italia, os Aliados mantiñan unha situación de táboas na liña defensiva alemá. A mediados de xaneiro os soviéticos e polacos atacaron en Polonia, avanzando dende o Vístula ata o Oder e atravesando Prusia oriental.[365] O 4 de febreiro Roosevelt, Churchill e Stalin reuníronse na Conferencia de Ialta, acordando os termos da ocupación de Alemaña trala guerra e a data da entrada en guerra da Unión Soviética contra o Xapón.[366]
En febreiro os soviéticos chegaron a Silesia e Pomerania, mentres que os Aliados occidentais entraron en Alemaña polo oeste achegándose ata o Rin. Cara a marzo as forzas aliadas cruzaron o Rin polo norte e polo sur do Ruhr, arrodeando o Grupo B do Exército Alemán,[367] mentres que os soviéticos chegaron ata Viena.[368] A comezos de abril os Aliados finalmente conseguiron avanzar en Italia continuando ata chegar a Alemaña occidental, mentres que forzas soviéticas e polacas comezaron o ataque a Berlín a finais de mes. As forzas estadounidenses e soviéticas uníronse no río Elba o 25 de abril.[369] O 30 de abril de 1945 o Reichstag foi capturado, sinalizando a derrota militar da Alemaña nazi.[370]
Varios cambios de liderado tiveron lugar durante este período. Roosevelt faleceu o 12 de abril e foi sucedido por Harry Truman,[371] Mussolini faleceu nas mans dos partisanos italianos o 28 de abril,[372] e dous días despois Hitler suicidouse e foi sucedido polo almirante Karl Dönitz.[373] As forzas alemás rendéronse en Italia o 29 de abril.[374] A rendición total e incondicional de Alemaña foi asinada o 7 de maio, facéndose efectiva ó finalizar o 8 de maio,[375] aínda que o Grupo Central do Exército Alemán mantivo a resistencia en Praga ata o 11 de maio.[376]
No Pacífico as forzas estadounidenses xunto as forzas da Commonwealth de Filipinas avanzaron en Filipinas, eliminando a última resistencia dos xaponeses en Leyte entre marzo e abril de 1945.[377] Desembarcaron en Luzón en xaneiro de 1945[378] e recapturaron Manila en marzo.[379] As batallas continuaron en Luzón, Mindanao e outras illas de Filipinas ata a fin da guerra.[380] Mentres tanto as Forzas Aéreas do Exército dos Estados Unidos (USAAF) destruíron cidades e vilas estratéxicas no Xapón co obxectivo de destruír a industria de guerra xaponesa e reducir a moral civil. Na noite do 9 ó 10 de marzo, bombardeiros B-29 da USAAF atacaron Toquio con miles de bombas incendiarias, matando uns 100 000 civís e destruíndo uns 41 km2 en poucas horas.[381] Durante os cinco meses seguintes a USAAF bombardeou un total de 67 cidades xaponesas, matando uns 393 000 civís e destruíndo un 65% das súas construcións.[382]
En maio de 1945 tropas australianas desembarcaron en Borneo, capturando os campos petrolíferos da illa.[383] Forzas británicas, estadounidenses e chinesas derrotaron os xaponeses no norte de Birmania en marzo, continuando cun avance británico que chegou a Rangún cara ó 3 de maio.[360] A China comezou un contraataque no oeste de Hunan que tivo lugar entre o 6 de abril e o 7 de xuño de 1945.[384] As forzas navais e anfibias estadounidenses tamén avanzaron cara ó Xapón, con vitorias nas batallas de Iwo Jima en marzo e Okinawa a finais de xuño.[385] Ó mesmo tempo submarinos estadounidenses interceptaron as importacións xaponesas, reducindo drasticamente a capacidade xaponesa de dar subministracións ás súas forzas militares.[386]
O 11 de xullo os líderes aliados reuníronse en Postdam, confirmando os anteriores acordos sobre Alemaña,[387] e reiterando a demanda da rendición incondicional do Xapón, afirmando especificamente que "a alternativa para o Xapón e unha rápida e completa destrución".[388] Paralelamente a esta conferencia, o Reino Unido celebrou eleccións xerais, e Clement Attlee substituíu a Churchill como primeiro ministro do país.[388] En agosto a USAAF lanzou dúas bombas atómicas nas cidades xaponesas de Hiroshima e Nagasaki. Os aliados xustificaron estes bombardeos como unha necesidade militar para evitar a invasión do Xapón que tería un custo de entre 250 000 e 500 000 soldados Aliados e millóns de tropas e civís xaponeses.[389] Entre os dous bombardeos os soviéticos invadiron o territorio xaponés en Manchuria, derrotaron o Exército Kwantung, naquel momento a maior forza armada dos xaponeses,[390][391] e capturaron a illa Sakhalin e as Illas Kuriles.[392] O 15 de agosto de 1945, o Xapón rendeuse de forma incondicional, asinando os documentos da rendición na cuberta do acoirazado estadounidense USS Missouri o 2 de setembro de 1945, finalizando desta forma a segunda guerra mundial.[393]
Os Aliados estableceron administracións para a ocupación en Austria e Alemaña. Austria converteuse posteriormente nun estado neutral, non aliñado con ningún bloque político,[394] mentres que Alemaña quedou divida de facto, creándose os estados independentes da República Federal Alemá na zona de ocupación occidental controlada polos Aliados, e da República Democrática Alemá na zona de ocupación oriental controlada pola Unión Soviética.[395]. Nos anos seguintes á guerra instaurouse un programa de desnazificación en Alemaña que deu lugar a unha persecución de criminais de guerra Nazis e a eliminación dos antigos Nazis do poder,[396][397] aínda que en anos posteriores esta política deu lugar a outras enfocadas na amnistía e reintegración dos antigos nazis na sociedade da Alemaña occidental.[398] Tralo fin da guerra Alemaña perdeu un cuarto do territorio que posuía en 1937 antes desta. No lado oriental, Polonia tomou os territorios de Silesia, Neumark e gran parte de Pomerania. Prusia Oriental quedou dividida entre Polonia e a Unión Soviética. Uns 9 millóns de alemáns foron expulsados destas provincias, xunto a outros 3 millóns que foron expulsados de Sudetenland en Checoslovaquia. A Unión Soviética pola súa banda incorporou as provincias polacas ó leste da liña Curzon, das que uns 2 millóns de polacos foron expulsados,[399] o nordeste de Romanía,[400][401] partes de Finlandia oriental,[402] e os tres estados bálticos.[403][404]
Nun esforzo para manter a paz[405] e crear unha identidade común europea,[406] os Aliados formaron a Organización das Nacións Unidas oficialmente o 24 de outubro de 1945,[407] e adoptaron a Declaración Universal dos Dereitos Humanos en 1948 como un estándar común para tódolos estados membros.[408] As grandes potencias vencedoras da guerra —os Estados Unidos de América, a Unión Soviética, a China, o Reino Unido e Francia— pasaron a ser os membros permanentes do Consello de Seguridade,[409] malia que a alianza entre os Aliados occidentais e a Unión Soviética xa comezara a deteriorarse incluso antes do final da guerra.[410]
Europa quedou dividida entre as dúas esferas de influencia occidental e soviética.[411] Gran parte dos países de Europa central e oriental quedaron dentro do bloque soviético, dando lugar ó establecemento de réximes comunistas neses países co apoio parcial ou total das autoridades soviéticas da ocupación. Como resultado, Polonia, Hungría, Alemaña oriental,[412] Checoslovaquia, Romanía e Albania[413] pasaron a ser estados satélite soviéticos.[414] Pola súa banda, Iugoslavia levou a cabo unha política totalmente independente, causando certa tensión política coa Unión Soviética.[415] A división do mundo de posguerra quedou formalizada na creación de dúas alianzas militares internacionais, a OTAN liderada polas Nacións Unidas e o Pacto de Varsovia liderado pola Unión Soviética.[416] Os anos seguintes da súa creación, coñecidos como o período de guerra fría, supuxeron un longo período de tensións políticas e competición militar entre elas, dando lugar a unha carreira de armamento e un número de guerras delegadas sen precedentes.[417]
En Asia, os Estados Unidos lideraron a ocupación do Xapón e a administración das illas xaponesas no Pacífico Occidental, mentres que os soviéticos tomaron o control de Sakhalin e das Illas Kuriles.[418] Corea, anteriormente baixo dominio xaponés, foi dividida e ocupada polos Estados Unidos no sur e pola Unión Soviética no norte entre 1945 e 1948. Isto deu paso á creación de dúas repúblicas separadas polo paralelo 38 en 1948, cada unha delas reclamando o goberno lexítimo de toda a península e desembocando na guerra de Corea.[419] Na China as forzas nacionalistas e comunistas retomaron a guerra civil en xuño de 1946. As forzas comunistas saíron vitoriosas e estableceron a República Popular da China no continente, mentres que as forzas nacionalistas retiráronse a Taiwán en 1949.[420] No Oriente Medio, os países árabes rexeitaron o Plan das Nacións Unidas para a partición de Palestina e a creación do estado de Israel, dando lugar a un aumento na intensidade do conflito árabe-israelí. Malia que as potencias europeas tentaron manter algúns ou tódolos seus territorios coloniais, a perda de prestixio e recursos durante a guerra resultou determinante neste aspecto e deu como resultado unha descolonización global en África e Asia.[421][422]
Como o resto de España, Galiza non entrou directamente no conflito. Porén, segundo un estudo dos historiadores Emilio Grandío e Javier Rodríguez tivo unha importancia estratéxica durante a guerra.[423][424] Das minas de volframio galegas, como as de San Fins, saía o mineral co que os alemáns, entre outras cousas, blindaban os seus tanques,[425] utilizando empresas pantalla para controlar a produción e o transporte deste.[426]
Centos de galegos viaxaron para loitar cos alemáns na Fronte Oriental, dentro da División Azul.[64] Por outra banda, antigos combatentes republicanos loitaron cos aliados, sendo moitos deles recluídos en campos de concentración.[427] Dos portos galegos saían U-Boot alemáns, e para manter a comunicación con estes, os nazis construíron en Cospeito unha antena que enviaba o sinal que permitía a navegación. Unha vez rematou o conflito, moitos criminais nazis utilizaron os portos de Vigo e Ferrol para fuxir a América do Sur.[428]
A segunda guerra mundial foi o conflito militar con maior número de mortos na historia da humanidade.[429] As estimacións do número total de falecidos durante a guerra varían segundo as fontes, xa que moitas das mortes non foron rexistradas. A maioría de fontes indica que faleceron ó redor duns 75 millóns de persoas, incluíndo uns 20 millóns de militares e uns 40 millóns de civís. Gran parte das baixas civís foron a causa de xenocidio deliberado, masacres, bombardeos estratéxicos, enfermidades e fame.[430][431][432]
A Unión Soviética perdeu uns 27 millóns de persoas durante a guerra,[433] repartidos en 8,7 millóns de militares e uns 19 millóns de civís. Das baixas militares, 5,7 millóns eran de etnia rusa, seguidos duns 1,3 millóns de etnia ucraína.[434] En conxunto, un cuarto da poboación total da Unión Soviética sufriu feridas ou faleceu durante a guerra.[435] Alemaña pola súa banda sufriu uns 5,3 millóns de baixas militares, principalmente na fronte Oriental e durante as batallas finais en Alemaña.[436]
Do total de falecidos na segunda guerra mundial, aproximadamente o 85% foron do lado Aliado, principalmente soviéticos e chineses, mentres que o restante 15% foron do lado do Eixe. Moitas destas mortes foron causadas por crimes de guerra levados a cabo por forzas alemás e xaponesas nos territorios ocupados. As estimacións indican que entre 11 e 17 millóns de civís morreron como resultado directo ou indirecto das ideoloxías políticas nazis,[437][438] incluíndo o xenocidio deliberado e sistemático duns 6 millóns de xudeus durante o Holocausto, xunto con outros 5 ou 6 millóns de polacos e outros eslavos[439][440] (incluíndo ucraínos e belarusos),[441] xitanos, homosexuais e outros grupos étnicos e minoritarios (incluíndo discapacitados, enfermos mentais, comunistas alemáns, prisioneiros de guerra soviéticos, masóns e testemuñas de Xehová).[438][442] Centos de miles de serbios, xunto a xitanos e xudeus, foron asasinados pola Ustaše croata en Iugoslavia,[443] dando lugar ó posterior masacre de Bleiburg xusto tralo fin da guerra.[444]
En Asia e no Pacífico as forzas de ocupación xaponesas mataron ó redor duns 7,5 millóns de civís, na súa maioría chineses.[445][446] O crime de guerra xaponés de máis sona foi o masacre de Nanking, no que entre 50 e 300 mil chineses sufriron violacións e foron asasinados.[447] Segundo Mitsuyoshi Himeta, rexistráronse 2,7 millóns de falecidos durante a aplicación da política de terra queimada denominada Sankō Sakusen,[448] aplicada polo xeneral xaponés Yasuji Okamura nos territorios de Heipei e Shandong.[449]
As forzas do Eixe fixeron uso tamén de armas biolóxicas e químicas. O Exército Imperial Xaponés empregou unha variedade deste tipo de armas durante a súa invasión e ocupación da China[450][451] e nos primeiros conflitos coa Unión Soviética.[452] Tanto os alemáns coma os xaponeses levaron a cabo experimentos deste tipo de armas con civís,[453] e nalgúns casos con prisioneiros de guerra.[454] A Unión Soviética foi responsable do masacre de Katyń, na que faleceron uns 22 000 polacos,[455] e do apresamento e execución de miles de prisioneiros políticos por parte da NKVD nos estados Bálticos e Polonia oriental anexionados polo Exército Vermello.[456]
Antes e durante a segunda guerra mundial non existía ningunha lei positiva internacional ou costume internacional humanitario con respecto á guerra aérea.[457] A Luftwaffe alemá levou a cabo varios bombardeos masivos de zonas civís, os máis notables en Varsovia, Rotterdam e Londres, nos que se incluían como obxectivos hospitais civís e grupos de refuxiados que fuxían da guerra.[458] Os Aliados pola súa banda realizaron tamén varios ataques a zonas civís, incluíndo o bombardeo de Toquio e das cidades alemás de Dresden, Hamburgo e Colonia. Este tipo de accións por parte dos Aliados tiveron como resultado a destrución de máis de 160 cidades e a morte de máis de 600 mil civís alemáns.[459] Os bombardeos de Hiroshima e Nagasaki, nos que faleceron entre 129 000 e 246 000 civís e soldados xaponeses,[460] foron a primeira e única vez da historia na que se empregaron armas nucleares como arma ofensiva no transcurso dunha guerra.[461][462]
A Alemaña nazi mantivo campos de concentración (alemán: Konzentrationslager) en tódolos seus territorios controlados. Os primeiros destes campos creáronse en Alemaña en marzo de 1933 xusto despois de que Hitler se convertese en chanceler e de que o seu Partido Nazi conseguise o control da policía por medio de Wilhelm Frick e Hermann Göring.[463] Nos comezos había uns 45 000 prisioneiros nestes campos, inicialmente empregados para manter prisioneiros e torturar a opoñentes políticos e representantes sindicais.[464] As SS de Heinrich Himmler tomaron o control total da policía e dos campos de concentración alemáns entre 1934 e 35.[465] Himmler ampliou o papel destes campos para internar os chamados "elementos raciais non desexados" da sociedade alemá, como os xudeus, criminais, homosexuais ou xitanos entre outros.[466] O número de prisioneiros nestes campos, que experimentara unha redución progresiva ata os 7 500, aumentou de novo ata os 21 000 no comezo da guerra[467] e chegou ó máximo de 715 000 en xaneiro de 1945.[468]
O uso de traballadores forzados na Alemaña nazi e nos territorios ocupados de Europa durante a guerra tivo lugar nunha escala sen precedentes ata entón,[469] e foi unha parte vital da explotación económica alemá dos territorios conquistados.[470] Alemaña capturou aproximadamente uns 12 millóns de persoas duns vinte países europeos, uns dous terzos delas procedentes de Europa oriental.[471][472] Moitos traballadores faleceron debido ás súas condicións de vida, sufrindo maltratos, desnutrición e torturas.[473] No seu punto culminante, os traballadores forzados representaban o 20% da man de obra alemá.[474] Tendo en conta as mortes e substitucións, un total duns 15 millóns de homes e mulleres víronse obrigados a realizar traballos forzados nalgún momento da guerra.[475]
Nos gulags soviéticos pereceron tamén cidadáns dos territorios ocupados como Polonia, Lituania, Letonia e Estonia, ademais de prisioneiros de guerra alemáns e cidadáns soviéticos sospeitosos de ser simpatizantes dos nazis.[476] Segundo Ulrich Herbert o 60 % dos prisioneiros de guerra soviéticos capturados polos alemáns finaron durante a guerra.[477] Richard Overy pola súa banda indica que houbo un total de 5,7 millóns de prisioneiros de guerra soviéticos, dos que uns 3,6 millóns (o 57 %) morreron ou foron asasinados.[478] Os ex-prisioneiros de guerra e civís soviéticos repatriados foron tratados como sospeitosos e potenciais colaboradores dos nazis, e algúns deles foron enviados ós gulags tras ser investigados pola NKVD.[479][480][481] Segundo o tratado dos Aliados na Conferencia de Ialta, a Unión Soviética puido empregar a varios millóns de prisioneiros de guerra e civís como traballadores forzados trala guerra,[482] como no caso de Hungría no que os húngaros víronse obrigados a traballar para a Unión Soviética ata 1955.[483]
Os campos de prisioneiros de guerra xaponeses, moitos deles usados como campos de traballos forzados, tiveron unhas altas taxas de mortalidade. O Tribunal Militar Internacional para o Extremo Oriente indicou que a taxa de falecidos entre os prisioneiros occidentais fora dun 27,1 % (37 % entre os prisioneiros estadounidenses),[484] sete veces máis alta que a dos prisioneiros de guerra capturados dos alemáns e italianos.[485] Trala rendición do Xapón foron liberados uns 37 583 británicos, 28 500 holandeses, 14 473 estadounidenses e 56 chineses.[486] Segundo o historiador Zhifen Ju, polo menos 5 millóns de civís do norte da China e Manchukuo foron escravizados entre 1935 e 1941 por parte do Kōain xaponés para traballar nas minas e industrias de guerra, número que chegou ós 10 millóns en 1942.[487] A Biblioteca do Congreso dos Estados Unidos estimou que o exército xaponés en Xava obrigou a realizar traballos forzados a entre 4 e 10 millóns de rōmusha ("traballadores manuais"). Uns 270 000 destes traballadores foron enviados a outros territorios ocupados polos xaponeses no sueste asiático, e só 52 000 deles foron repatriados a Xava.[488]
O 19 de febreiro de 1942 Roosevelt asinou a Orde Executiva 9066, pola que se internou a uns 100 000 xaponeses residentes na costa oeste dos Estados Unidos, e no Canadá instaurouse un programa semellante.[489][490] A maiores, o goberno investigou e declarou como riscos de seguridade a 14 000 cidadáns de orixe alemá e italiana que tamén foron enviados a campos de internamento.[491] En decembro de 1944 Roosevelt suspendeu esta orde executiva e os internados foron liberados, moitos deles trasladados a instalacións e casas temporais, e os campos foron clausurados finalmente en 1946.[492] Nos anos posteriores á guerra, os xaponeses-americanos que foran internados víronse obrigados a reconstruír as súas vidas, xa que moitos deles perderan os seus fogares, negocios e aforros, e os individuos nados no Xapón non tiveron a opción de converterse en cidadáns estadounidenses naturalizados ata 1952.[492]
En Europa, antes do comezo da guerra os Aliados tiñan unha vantaxe tanto económica como demográfica. En 1938 o Reino Unido, Francia, Polonia e os dominios británicos tiñan un produto interior bruto e unha poboación un 30% maior ca da Alemaña e Italia. Contando as colonias, os Aliados tiñan cinco veces máis poboación e o dobre de produto interior bruto ca estes. Analogamente, no continente asiático, a China tiña seis veces máis poboación e un PIB un 89% maior que o Xapón. Contando as colonias xaponesas, a China triplicaba a súa poboación e contaba cun PIB un 38% máis elevado.[493]
No centro, norte e oeste de Europa (Francia, Noruega, Dinamarca, os Países Baixos e os territorios anexionados de Checoslovaquia), Alemaña estableceu varias políticas económicas polas que acumulou uns 69 500 millóns de Reichmarks recadados no final da guerra, número que non ten en conta o espolio nazi de produtos industriais, equipamento militar, materias primas e outros produtos.[494] Os ingresos procedentes das nacións ocupadas superaron o 40% dos ingresos por recadación de impostos en Alemaña.[495] Ao leste de Europa, Alemaña non conseguiu acadar os obxectivos do Lebensraum debido ás frontes flutuantes e das políticas soviéticas de terra queimada que limitaron os recursos dispoñibles para os invasores alemáns.[495] Ó contrario que no oeste, as políticas raciais alemás promoveron unha brutalidade excesiva contra o que consideraban os "Untermensch" (xente inferior) de ascendencia eslava, e a maioría de avances territoriais alemáns foron acompañados de execucións masivas.[496] Na maioría de territorios ocupados formáronse grupos de resistencia locais, mais non conseguiron afectar as operacións alemás de forma significativa nin no leste[497] nin no oeste[498] ata finais de 1943.[499][500][501][502]
En Asia, o Xapón consideraba que as nacións baixo a súa ocupación formaban parte da Esfera de Coprosperidade da Grande Asia Oriental, unha hexemonía co suposto propósito de "liberar os pobos colonizados".[503] Aínda que as forzas xaponesas foron recibidas como liberadores da dominación europea nalgúns territorios, a súa excesiva brutalidade tornou a opinión local na súa contra en poucas semanas.[504] Nas etapas iniciais da conquista, os xaponeses capturaron uns 4 millóns de barrís (640 000 m3) de petróleo (~5,5×105 t) abandonados polas forzas aliadas na súa retirada, e cara ó ano 1943 o Xapón conseguiu recuperar a produción nas Indias Orientais Neerlandesas ata uns 50 millóns de barrís anuais (~6,8×106 t), un 76% da produción que tiñan en 1940.[504]
Os rápidos ataques da Blitzkrieg alemá e xaponesa mitigaron a vantaxe inicial dos Aliados, pero a superioridade económica e de poboación destes converteuse nun factor decisivo en 1942 trala entrada da Unión Soviética e dos Estados Unidos no bando aliado e cambio cara a unha guerra de desgaste.[505] Malia que é habitual que se atribúa a maior capacidade produtiva dos Aliados ó seu maior acceso a recursos naturais, existiron outros factores que contribuíron a esta vantaxe produtiva, como a relutancia de Alemaña e o Xapón a empregar mulleres como man de obra,[506] os bombardeos estratéxicos Aliados,[507] e o cambio tardío de Alemaña cara a unha economía de guerra[508]. A maiores, nin Alemaña nin o Xapón tiñan un plan para combater unha guerra estendida, e non tiñan os recursos necesarios para tal propósito.[509][510] Para mellorar a súa capacidade produtiva, Alemaña e o Xapón empregaron millóns de traballadores escravos.[511] Alemaña usou uns 12 millóns de persoas para traballos forzados, provenientes na súa maioría da Europa oriental,[471][472] mentres que o Xapón usou máis de 18 millóns de persoas no Extremo Oriente.[487][488]
A economía global viuse severamente afectada pola guerra, aínda que as nacións participantes recibiron o seu impacto de formas distintas en cada caso. Os Estados Unidos de América foron os máis beneficiados economicamente. O país tivo un baby boom trala guerra e nos anos 1950 pasou a dominar a economía mundial cun PIB per cápita moito maior que o de calquera das outras potencias mundiais.[512][513] O Reino Unido e os Estados Unidos lideraron unha política de desarmamento industrial en Alemaña Occidental entre os anos 1945–1948,[514] e tivo lugar un estancamento económico en Europa debido ás interdependencias de comercio internacional, atrasándose a súa recuperación económica durante varios anos.[515][516] A recuperación xeral europea comezou a mediados de 1948 coa reforma monetaria de Alemaña Occidental, axudada pola liberación económica causada de forma directa e indirecta polo Plan Marshall entre 1948 e 1951.[517][518] Durante os catro anos que estivo en funcionamento, os estadounidenses destinaron uns 13 000 millóns de dólares de axuda a un total de dezaseis países.[519] A consecuente recuperación alemá sería posteriormente coñecida como o "Milagre económico alemán".[520] Italia experimentou tamén un rápido crecemento económico[521] e a economía francesa experimentou unha recuperación.[522] Pola contra, o Reino Unido atopouse nun estado de ruína económica,[523] e malia recibir un cuarto do total da axuda destinada no Plan Marshall, máis que calquera outro país europeo,[524] continuou sufrindo un declive económico relativo durante décadas.[525]
Pola súa banda, a Unión Soviética, malia as cuantiosas perdas humanas e materiais sufridas, experimentou tamén un rápido incremento da produción nos anos inmediatamente posteriores á guerra.[526] Fronte ao plan Marshall, a Unión Soviética lanzou nun primeiro momento o plan Molotov e posteriormente liderou a creación da organización económica coñecida como Comecon.[527] En Asia, o Xapón experimentou un crecemento económico incriblemente rápido, converténdose nunha das potencias económicas mundiais nos anos 1980,[528] mentres que a China conseguiu recuperar os seus niveis de produción de preguerra cara ó ano 1952.[529]
Os roles militares das aeronaves avanzaron de modo significativo durante a guerra, en funcións de recoñecemento, caza, bombardeo e apoio aéreo de proximidade.[530] Entre as innovacións introducidas destacaron o transporte aéreo, a capacidade de transportar rapidamente subministracións, equipamento e persoal,[531] así como os bombardeos estratéxicos, o bombardeo de centros industriais e de poboación para reducir a capacidade inimiga de manterse na guerra.[532] Os sistemas e armas de defensa antiaérea recibiron avances significativos como o radar[533] e a artillaría terra-aire, como por exemplo na destacada 88 mm alemá.[534] A introdución pioneira aínda que tardía dos avións de reacción tivo pouco impacto na propia guerra, pero deu paso a que este tipo de avións se convertesen no estándar das forzas aéreas de todo o mundo.[535][536]
A guerra naval avanzou en case tódolos aspectos, de forma máis notable no uso de portaavións e submarinos.[537][538] Malia que a guerra aeronáutica tivo pouco éxito relativo nos comezos da guerra, as accións militares en Tarento, Pearl Harbor e no mar do Coral estableceron o portaavións como o navío principal no lugar do acoirazado.[539][540][541] No Atlántico, os portaavións de escolta foron unha parte vital dos convois Aliados, incrementando o raio de protección aérea efectivo.[542] Os portaavións resultaban tamén máis económicos que os acoirazados debido ao baixo custo relativo das aeronaves[543] e a súa menor blindaxe.[544] Os submarinos, xa probados de forma efectiva durante a primeira guerra mundial,[545] foron unha parte importante para ámbolos dous bandos. Os británicos enfocaron o seu desenvolvemento nas tácticas e armas antisubmarinas, como o sonar e os convois, mentres que Alemaña centrouse en mellorar a súa capacidade ofensiva con deseños como o submarino Tipo VII, os U-Boot e as tácticas de manda.[545] A vitoria aliada viuse gradualmente favorecida polas melloras tecnolóxicas como os focos Leigh,[546] as armas Hedgehog[547] e Squid,[548] e os torpedos guiados.[549]
A guerra terrestre mudou as frontes estáticas da primeira guerra mundial cara a unha maior mobilidade e armamento combinado.[550] O tanque, empregado na primeira guerra mundial principalmente como apoio da infantaría, evolucionou ata converterse unha arma principal da guerra.[551] A finais dos anos 1930 o deseño de tanques atopábase considerablemente máis avanzado que na guerra anterior,[552] e os avances continuaron durante toda a guerra con melloras significativas na súa velocidade, blindaxe e armamento.[553] Nos comezos da guerra a maioría dos comandantes consideraban que para facer fronte ós tanques inimigos era necesario empregar tanques con especificacións superiores.[554] Esta idea viuse confrontada pola baixa eficacia dos canóns relativamente lixeiros dos primeiros tanques contra a blindaxe e a doutrina alemá de evitar os combates entre tanques. Estes factores xunto co uso do armamento combinado foron uns dos elementos chave do grande éxito da táctica alemá da Blitzkrieg en Polonia e Francia.[551] Durante a guerra empregáronse diversos medios para combater os tanques, incluíndo a artillaría indirecta, armas antitanque (tanto remolcadas como autopropulsadas), minas e armas de infantaría antitanque de curto alcance.[554] Malia a mecanización en grande escala, a infantaría mantívose como a columna vertebral de tódalas forzas,[555] cun equipamento semellante ó da primeira guerra mundial durante gran parte da guerra.[556] O uso de metralladoras espallouse de forma notable, con exemplos como a MG34 alemá e varias metralletas axeitadas para o combate en espazos reducidos e nas zonas de xungla.[556] O rifle de asalto foi un desenvolvemento de finais da guerra que combinou moitas das características dos rifles e das metralletas, converténdose na arma de infantaría estándar de posguerra para a maioría dos exércitos.[557][558]
Os principais belixerantes no conflito tentaron resolver os problemas de complexidade e seguridade derivados do uso de libros de códigos para a criptografía por medio do deseño de máquinas de cifraxe, sendo a máis coñecida destas a máquina Enigma alemá.[559] O desenvolvemento de SIGINT (signals intelligence) e da criptoanálise permitiron a consecución de procesos de desencriptación na contraespionaxe, con exemplos notables como a descifraxe Aliado dos códigos navais xaponeses[560] así como os desenvolvementos británicos dos métodos Bombe e Ultra baseados nos deseños de Alan Turing[561][562] e na información fornecida polo Biuro Szyfrów polaco.[563][564] Outro aspecto destacado da intelixencia militar foi o uso do engano por parte dos Aliados que acadaron bos resultados en varias operacións como a operación Mincemeat e a operación Bodyguard.[560][565][566][567]
O Proxecto Manhattan, liderado polos Estados Unidos co apoio do Reino Unido e o Canadá e dirixido por Robert Oppenheimer, desenvolveu as primeiras armas nucleares que foron utilizadas na guerra nos bombardeos de Hiroshima e Nagasaki.[568] Este proxecto desenvolveu novas armas militares, impulsou a investigación médica da radioloxía[569] e na medicina nuclear,[570] ademais de asentar os cimentos da armada nuclear.[570] Os resultados dos desenvolvementos do proxecto no campo da física nuclear suscitaron a atención pública cara ó potencial da tecnoloxía nuclear e motivou o seu desenvolvemento durante a posterior guerra fría nos Estados Unidos e na Unión Soviética.[571] Outros avances tecnolóxicos e de enxeñaría conseguidos durante ou como resultado da guerra inclúen a consecución das primeiras computadoras programables (Z3, Colossus e ENIAC),[562][572][573] o desenvolvemento de mísiles guiados e foguetes como o V-1 e o V-2,[574][575] os avances na realización de portos artificiais[576] e as innovacións no transporte submarino do petróleo.[577]
A guerra é unha figura prominente na literatura mundial, particularmente abundante na segunda metade do século XX, estando presente en miles de novelas e outras obras literarias,[578] moitas delas conmemorando os eventos nas distintas frontes de batalla,[579] as accións de espionaxe[580] e os homes e mulleres que participaron e víronse afectados pola guerra.[581] Pola súa parte, os grupos e eventos de recreación da segunda guerra mundial, que experimentaron un auxe a partir dos anos 1970,[582] procuran a recreación histórica da guerra con eventos de historia vivente e recreacións de operacións tácticas e batallas co obxectivo de axudar a revivir os eventos e experiencias da guerra cun carácter educativo.[583]
A guerra serviu tamén de fonte para moitos filmes e programas de televisión, converténdose nun dos xéneros máis populares, influentes e economicamente lucrativos no cinema.[584] A produción de filmes de guerra no Reino Unido e nos Estados Unidos chegou ao seu punto culminante a comezos e mediados dos anos 1950,[585] con máis de 200 filmes producidos en cada unha das décadas de 1950 e 1960.[586] Nestes anos destacaron filmes como Battleground (1949),[587] Sands of Iwo Jima (1949),[587] Twelve O'Clock High (1949),[587] The Flying Leathernecks (1951),[587] Operation Pacific (1951),[587] To Hell and Back (1955), Mister Roberts (1955), Run Silent, Run Deep (1958),[588] The Longest Day (1962),[588] A grande evasión (1963), Play Dirty (1969) e A batalla de Inglaterra (1969) entre outros.
A temática continuou sendo popular no resto do século XX e a comezos do XXI, aínda que nun número máis reducido, incluíndo filmes como Patton (1970),[588] Os violentos de Kelly (1970), Midway (1976),[588] A Bridge Too Far (1977), The Big Red One (1980),[589] Evasión ou vitoria (1981),[590] Esperanza e gloria (1987), The Thin Red Line (1998),[589] Saving Private Ryan (1998), Enemy at the Gates (2001), Pearl Harbor (2001) e Bandeiras de nosos pais (2006) entre outros. Xa no século XXI producíronse varias series de televisión populares, incluíndo as miniseries Band of Brothers (2001), Dunkirk (2004) e The Pacific (2010). A maioría dos filmes sobre a segunda guerra mundial representárona dende a perspectiva dos Aliados, cunha consideración da guerra como necesaria e cunha visión dun bando bo (os Aliados) loitando contra un bando malo (o Eixe).[591][592] Algunhas excepcións a este punto de vista foron os filmes Cross of Iron (1977),[589] Das Boot (1981),[589] Stalingrad (1993), Der Untergang (2004) e Cartas de Iwo Jima (2006) entre outros.
Tamén se fixeron filmes e series de televisión sobre o Holocausto e outros crimes de guerra, amosando as facetas do racismo e discriminación do nazismo. Filmes como The Diary of Anne Frank (1959),[590] Hanna's War (1988),[590] A lista de Schindler (1993),[593] Life Is Beautiful (1997),[590] The Devil's Arithmetic (1999), O pianista (2002) e O neno co pixama de raias (2008) representan as duras condicións polas que tiveron que pasar os xudeus e outras minorías nos campos de concentración alemás como os de Auschwitz-Birkenau.[590]
A Unión Soviética sufriu o maior número de baixas durante a guerra, e a súa historia deu pé a un gran número de obras literarias e filmes sobre o tema. Algúns dos filmes soviéticos máis destacados foron entre outros, Letyat zhuravli (1957),[594] Ivanovo detstvo (1962) e Idi i smotri (1985),[594] este último amplamente recoñecido como un dos mellores filmes sobre a guerra.[595][596] Na China os filmes sobre a guerra nos anos últimos anos da década de 1940 fixeron unha clara promoción do heroísmo e o martirio do pobo chinés nos tempos de crise nacional, con dramas sobre a fronte de guerra dominando as pantallas dos cinemas,[597] mentres que pola súa banda no Xapón os filmes sobre a guerra foron escasos durante os anos de ocupación estadounidense, centrándose en temáticas antiguerra e na vitimización dos soldados e civís xaponeses, con directores destacados como Ichikawa Kon e Kobayashi Masaki.[598]
Os videoxogos sobre a segunda guerra mundial convertéronse nun aspecto lucrativo e popular na industria dos videoxogos, con moitos títulos publicados cada ano.[599][600] A maioría destes xogos adoitan encadrarse dentro do xénero da acción, malia que tamén hai un número considerable deles dentro do xénero da estratexia en tempo real e por quendas. Algúns dos videoxogos máis populares sobre a guerra son, entre outros, os shooters Battlefield 1942,[601] Medal of Honor,[601] Call of Duty,[601] Close Combat, Day of Defeat, Day of Defeat: Source, Brothers in Arms e Wolfenstein 3D,[601] a serie de simuladores de submarinos Silent Hunter,[602] a serie Commandos,[602] a serie de grande estratexia Hearts of Iron[602] e o xogo de estratexia en tempo real Company of Heroes.[601]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
