Gereformeerde kerk Burgersdorp

Die Gereformeerde kerk Burgersdorp is die oudste gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika in die destydse Kaapprovinsie. Dit is op 21 Januarie 1860^[1] gestig, sowat 11 maande ná die Kerk se stigting op Rustenburg op 11 Februarie 1859.

Gereformeerde kerk Burgersdorp
Sluit in	Burgersdorp en distrik
Denominasie	Gereformeerde Kerk
Klassis	Burgersdorp
Huidige predikant(e)	Hanno van Schaik
Belydende lidmate	112
Dooplidmate	31
Adres	Van der Waltstraat Burgersdorp, Oos-Kaap
Geskiedenis
Stigtingsdatum	21 Januarie 1860
Eerste predikant	Dirk Postma (1866–1879)

Die huidige Gereformeerde kerk op Burgersdorp is in 1913 ingewy nadat die oue gesloop is.

Burgersdorp was dekades lank die grootste Gereformeerde kerk in die Kaapkolonie en omdat die dorp van 1869 tot einde 1904 die Kerk se Teologiese Skool gehuisves het, ook die belangrikste. In 1872, toe daar nog net 10 gemeentes in die Boererepublieke en sewe in die Kolonie was, het Burgersdorp 'n lidmaattal van 989 gehad, vergeleke met Reddersburg in die Oranje-Vrystaat se 714. Vir daardie jaar het geen Transvaalse kerk statistieke na die Almanak ingestuur nie. Van die nege gemeentes wat wel statistieke verskaf het, was Middelburg, Kaap die derde grootste met 537 lidmate en Colesberg vierde met 225 lidmate. In die loop van 1872 is die ander gemeente in die Kolonie wat bestem was om 'n groot rol te speel danksy sy bemoeienis met die Gereformeerde en Christelik-nasionale onderwys, Steynsburg, van Burgersdorp afgestig.

Twintig jaar later, in die Almanak van 1892, het Burgersdorp 1 769 siele en 777 lidmate gehad (eerste in die Kolonie) en Steynsburg 840 en 417 (derde naas Middelburg). Die grootste Transvaalse kerk in daardie jaar was Rustenburg met 2 245 siele en 988 lidmate en die grootste in die Vrystaat Reddersburg met 1 284 en 575 onderskeidelik. Die verskuiwing van die Teologiese Skool begin 1905 na Potchefstroom het net 'n geringe uitwerking op die Burgersdorpse gemeente gehad, want in die Almanak van 1907 word dié kerk se sieletal nog as 1 221 en sy lidmaattal as 671 aangegee, vergeleke met Potchefstroom se 1 175 en 570 onderskeidelik. In die loop van die 20ste eeu het die verstedeliking van lidmate Burgersdorp se sieletal verminder tot 729 in 1931 en sy lidmaattal tot 460, en in 1960 tot 686 en 481 onderskeidelik. In 1998 was dit 290 en 210 en in 2002 229 en 170. Intussen het uit die Teologiese Skool op Potchefstroom 'n universiteit, die PU vir CHO, ontwikkel en het dié dorp mettertyd een van die grootste Gereformeerde sentrums geword. Die gemeentes op die dorp se sieletal het toegeneem van 1 811 in 1960 tot 3 322 in 1998, afgeneem tot 3 049 in 2002 en verder tot 2 945 in 2015.

Agtergrond

Ou opstal op die plaas Rietpoort van Andries Kruger waar ds. Dirk Postma in 1859 die eerste Gereformeerde kerkdiens in die Kaapkolonie gelei het.

Dit spreek amper vanself dat dit wat aan die begin van 1859 in die Zuid-Afrikaansche Republiek gebeur het toe ds. Dirk Postma die eerste Gereformeerde kerk op Rustenburg gestig het, ook weerklank sou vind in ander dele van die land, veral onder die geesverwante van die mense wat daar tot kerkstigting oorgegaan het. So het Stefanus J. Kruger van Rustenburg aan sy familie in die Kaapkolonie geskryf: "Ons het 'n kerk gevind waarin ons die Here kan dien volgens sy Woord. O! hoe heerlik is dit, wat 'n vreugde is dit. Daar het 'n leraar uit Holland gekom. Nou het ons ons wens eenmaal verkry." Hierdie soort berigte is nie net met vreugde in die hart verneem nie, maar hulle het tot aksie aangevuur, want toe ds. Postma in Mei 1859 in die Vrystaat was vir die stigting van 'n gemeente in die buurt van Bloemfontein, is hy uitgenooi deur lidmate van die Nederduitse Gereformeerde Kerk van Burgersdorp om ook daarheen te kom en kerk te hou.

Hierdie uitnodiging het ds. Postma aanvaar en hy is van die Vrystaat af saam na die Kaapkolonie. Aangesien die kerkgebou op Burgersdorp nie vir die geleentheid verkry kon word nie, is diens bestel op die plaas van 'n sekere broeder Andries Kruger op die plaas Rietpoort (tydens die eeufees van Burgersdorp se kerk nog in besit van die Kruger-familie). Hier het baie mense die diens bygewoon en die predikant ontmoet. Daarna het ds. Postma ook kerk gehou by 'n sekere broeder Douw Venter. En nadat hulle hom hoor preek het, was daar vreugde in die hart van baie. Ds. Postma het by hierdie geleentheid gepreek oor Romeine 9:21: "Of het die pottebakker nie mag oor die klei, om uit dieselfde klomp die een voorwerp tot eer en die ander tot oneer te maak nie?" (Volgens die Statebybel: "Of heeft de pottenbakker geen macht over het leem, om uit denzelfden klomp te maken, het ene vat ter ere, en het andere ter onere?".^[2]

Gemeentestigting

Dié gebou is waarskynlik die opstal op die plaas Roosterhoek waar die Gereformeerde Kerk in die Kaapkolonie op 21 Januarie 1860 gestig is.

Jan Coetzee, eienaar van die plaas Roosterhoek ten tyde van die stigting van die gemeente Burgersdorp.

Op 24 Februarie 1860 het ds. Postma op Burgersdorp gepreek, maar omdat broer Hendrik Kruger van die plaas Plankfontein geen ander geskikte plek kon kry nie, is die diens gehou in die pakkamer van die winkel van Otto Pieters. Dié foto toon die pakkamer in die agterplaas van die winkel.

Tydens hierdie eerste besoek van ds. Postma aan die Kaapkolonie het hy net kennisgemaak met die mense. Ná sy vertrek na Transvaal het die mense egter onder mekaar die moontlikheid bespreek om hom weer uit te nooi na Burgersdorp. Dit kon eers die volgende jaar gebeur. Van hierdie gebeurtenis is daar 'n relaas opgeneem in die notuleboek van die kerkraad van Burgersdorp: "In die maand Januarie 1860 is die weleerw. herder en leraar D. Postma deur die broeders vanuit die Vrystaat hierheen gebring en 'n talryke kommissie van ouderlinge en diakens van die gemeentes uit die Staat en uit die Suid-Afrikaanse Republiek het sy eerw. vergesel. Die menigte wat belangstellend vir daardie doel uit verskeie distrikte saamgekom het, het vergader op die plaas van die heer H. Coetzee, Roosterhoek, in die distrik Burgersdorp. Nadat een en andermaal met gebede en smekinge vergader is en hulle van weerskante mekaar goed begryp het, is hier 'n Gereformeerde gemeente gestig en naderhand het daar nog meer ander persone aangesluit, sodat die gemeente by die vertrek van ds. Postma, wat ses weke onder hulle verkeer het, meer as 600 lidmate getel het. Ouderlinge en diakens is deur die gemeente verkies en op gereformeerde wyse aangestel."

In die notule van die eerste kerkraadsvergadering is geen motivering van hierdie stap nie, maar voor in die eerste notuleboek van die kerkraad is 'n geskiedkundige oorsig van die worsteling met die Nederduitse Gereformeerde Kerk voor die Gereformeerde kerk op Burgersdorp gestig is. Dit lui onder meer: "Reeds baie jare was talle lidmate van die Nederduitse Gereformeerde Kerk van die Kaapkolonie beswaard oor verskillende sake wat van tyd tot tyd in die kerk ingevoer is en wat afgewyk het van die eenvoudigheid van die Bybelleer en diens waaraan hulle hul bepaald en uitsluitend wou hou. En onder die dinge wat hulle beswaar het, het die invoering van die Evangeliese gesange nie die geringste plek beklee nie. Daarby die heerskappyvoering oor hulle gewete na menslike willekeur van kerklike weë. Lank het die beswaardes uitgesien na 'n gunstige wending en selfs pogings in dié rigting aangewend, maar hulle is daarin nie gehoor nie, veel liewer geminag en verdruk aangesien hulle beskou is as 'n groepie bekrompe misnoegdes. Hulle het wel iets gehoor van die Christelik Afgeskeie Gereformeerde Kerk in Nederland sodat hulle begeerte na die kerk opgewek was, maar as hulle hul leraars, wat ook in Nederland studeer het, daarna gevra het, dan het hulle die waarheid dienaangaande so veel moontlik verberg en wat hulle daarvan gesê het, was deurgaans 'n ongunstige voorstelling van genoemde kerk.

"So het hulle in die donker en twyfelmoedigheid gebly terwyl hulle tog gedors het na beter inligting aangaande die kerk en na uitkoms. Eindelik daag in die jaar 1858 'n enige ligstraal op vanuit Nederland: Uit openbare blaaie is verneem dat die Christelik Afgeskeie Gereformeerde Kerk in Nederland 'n leraar uit sy midde afgevaardig het na die Suid-Afrikaanse Republiek, naamlik ds. D. Postma."

Die eerste voorlopige kerkraadsvergadering is op 21 Januarie 1860 (die stigtingsdatum van Burgersdorp se gemeente, die eerste Gereformeerde kerk in die Kaapkolonie) gehou en op hierdie vergadering was, benewens ds. Postma en die kerkraadslede van Burgersdorp, ook teenwoordig oudl. Ph. Snyman, verteenwoordiger van die ZAR, en die volgende kerkraadslede van die Vrystaat: ouderlinge J.J. Venter en M.A. van der Walt en diakens R. van der Walt en D.J. Coetzee. Die name van die kerkraadslede van die gemeente was: ouderlinge Michiel Andries Pretorius, Jacobus Stephanus Kruger, Hendrik Johannes Jacob Kruger en Nicolaas Kruger; diakens Hendrik Bernardus Kruger, Willem Jacobus van Biljon, Gerrit Hendrik Jacobus Kruger en Philippus Christoffel Snyman.

Op hierdie eerste kerkraadsvergadering is belangrike besluite geneem in verband met die organisasie van die gemeente. 1. Die kerkorde wat gebruik moes word: Die kerkorde wat reeds in die ZAR en in die Oranje-Vrystaat aangeneem is, is op verlange van die kerkraad aan die gemeente van artikel tot artikel voorgelees en oorweeg saam met die formuliere van ondertekening en sonder verandering aangeneem, ook vir die Gereformeerde Kerk in die Kaapkolonie. 2. Diensreëling: In verband met die stigting van die gemeente op die dag van die Here is besluit dat onder teenswoordige omstandighede elke ouderling sy bes sal doen om dit op sy beurt waar te neem. 3. Konsulentskap: Die vergadering het ds. Postma gevra om as konsulent van die gemeente op te tree solank as die gemeente nog nie sy eie leraar het nie. Hy het dit aangeneem met die goedkeuring van die bedieningskommissie. 4. Beroeping van 'n predikant vir Burgersdorp: 'n Beroep is uitgebring op ds. J.W. te Bokkel, predikant van die Christelike Afgeskeie Gereformeerde Kerk te Ommen, en die beroepsbrief is deur die ouderlinge en diakens namens die gemeente onderteken, maar daarin is die traktement vir eers onbepaald gelaat, terwyl die bedrag van £200 gestem is vir die bestryding van die koste in verband met sy oorkoms. Die traktement sou bepaal word in oorleg met die leraar as hy teenwoordig is. 5. Noodsaaklike kennisgewings: Die vergadering het verder besluit om kennis te gee van die stigting van die gemeente sowel aan die goewerneur van die Kaapkolonie as aan die magistraat van die distrik. En van die goewerneur is kort daarna 'n brief van erkenning ontvang. Daar is ook besluit om die Nederduitse Gereformeerde kerk van Burgersdorp van die stigting op die hoogte te bring en terselfdertyd 'n volledige lys van die name van die lidmate wat aangesluit het, by te voeg. 6. Interne reëlings vir die gemeente: 'n Scriba vir die kerkraad asook 'n kassier en 'n boekhouer is aangewys.

Voor ds. Postma terug is na Transvaal, het die kerkraad van Burgersdorp weer vergader, en wel op 24 Februarie 1860. Ook hierdie vergadering het belangrike sake behandel en daaroor besluit, aangesien die konsulent so ver van die gemeente af gewoon het. Op hierdie vergadering was daar ook verteenwoordigers van Middelburg, wat toe blykbaar as 'n deel van die gemeente Burgersdorp beskou is, aangesien die gemeente daar eers later in die jaar tot stand gekom het. Ds. Postma het by die geleentheid mededelinge gedoen aangaande sy rondreis in die kolonie, asook aangaande die inhoud van sy rapport na Nederland oor die verrigtinge tydens die tyd van sy verblyf in die Kaapkolonie. Daarna is beraadslaag oor die oprigting van 'n kerkgebou op Burgersdorp. Die kerkraad het saam met die gemeente hieroor gehandel en eenparig is besluit om 'n boukommissie te benoem wat inmiddels aan die saak aandag kon skenk. Intussen is 'n brief van die Nederduitse Gereformeerde Kerk van Burgersdorp ontvang waarin gevra is dat die stukke wat ds. Postma in die openbaar voorgelees het tydens die stigting, tog aan die kerkraad gestuur word. Hierop het die kerkraad besluit dat die NG kerk met ds. Postma self in verbinding moes tree. Hierna het ds. Postma vertrek na Transvaal en eers in November van daardie jaar kon hy, as konsulent, weer 'n reis onderneem na hierdie gedeelte van die land.

Ds. Postma het ook weer 'n erediens gelei. Nadat broer Hendrik Kruger van die plaas Plankfontein geen ander geskikte plek kon kry nie, is die diens gehou in die pakkamer van die winkel van Otto Pieters. Omdat die NG sendeling Hermann hier onrus gestook het, het die magistraat op versoek van die Gereformeerdes opdrag gegee dat polisiebeamptes beskerming verleen. In die annale staan opgeteken: "Zolang de dienstem dan duurden, stonden de politiedienaren gewapend op de wacht." Dié sendeling het met die stigting van die gemeente die maand vantevore ook kwaad gestook toe hy ds. Postma as 'n "sendeling", pleks van 'n volwaardige predikant, bestempel het. Hy het uit sy pad gegaan om ds. Postma te verkleineer en die Christelike Gereformeerde Kerk van Nederland te beledig.^[3]

Eerste ses jaar

In dié kerk – opgerig in die gemeente se stigtingsjaar, 1860 – die voorloper van die huidige wat in 1913 teen 'n koste van £13 000 opgerig is, het ds. Dirk Postma die Woord aan Gereformeerde lidmate op Burgersdorp bedien. Die ou kerk se hoeksteen is op 26 November 1860 gelê. Dis teen 'n koste van £5 000 opgerig en op 4 Mei 1861 sonder skuld ingewy.

Die Gereformeerde kerk op Burgersdorp met die saal links daarvan.

Hoeksteenlegging van die kerkgebou

Toe die konsulent weer die gemeente in November van daardie jaar besoek, was die bouery reeds sover gevorder dat die hoeksteenlegging kon plaasvind. Op 26 November 1860 was nie net die kerkraad en gemeente byeen nie, maar ook die resident magistraat en vrederegter. Ooreenkomstig die besluit van die kerkraad het ouderling N. Kruger die hoeksteenlegging waargeneem, terwyl ds. Postma by die geleentheid die rede gehou het. Onmiddellik ná die verrigtinge is 'n biduur gehou met die oog op die beroeping van 'n predikant.

Die beroeping van 'n leraar

Van ds. Te Bokkel is intussen berig ontvang dat hy die roeping nie aanvaar het nie; daarom is weer aandag geskenk aan hierdie belangrike saak. Ná bespreking is besluit om die beroepsbrief wel in te vul en te teken, dog nie 'n naam in te vul nie, maar om die beroepsbrief aan prof. H. de Cock te stuur met 'n behoorlike lasbrief om in naam van hierdie kerkraad 'n predikant te beroep. Waar, by die eerste geleentheid die beroep uitgebring is sonder vermelding van die traktement, is dit nou behoorlik vermeld, naamlik £250 per jaar, met vrye woning; en dat die bedrag vir die vervoer direk gereël sou word met ouderling Van Andel van 's-Hertogenbosch. Aan die konsulent is egter opdrag gegee om aan prof. De Cock te skryf dat hy nog 'n keer moes probeer om ds. Te Bokkel vir die gemeente te kry.

Die stigting van die gemeente Middelburg

Op hierdie vergadering het die ouderling van Middelburg, Kaap, meegedeel dat daar op Middelburg baie mense gereed was om aan te sluit by die Gereformeerde Kerk en dat die begeerte bestaan om 'n gemeente gestig te kry. Hieroor het die vergadering hom verbly en aan ds. Postma opdrag gegee om daar 'n gemeente te stig, wat hy ook gewillig op hom geneem het. So het hy Middelburg op 1 Desember 1860 as die tweede Gereformeerde kerk in die Kaapkolonie gestig, en Colesberg presies 'n week later op 8 Desember.

Inwyding van die eerste kerkgebou

Toe die eerwaarde kerkraad op 2 Mei 1861 weer onder voorsitterskap van die konsulent vergader, kon die boukommissie rapporteer dat die kerkgebou sover voltooi was dat die eredienste daarin gehou kon word. Ná bespreking van die rapport is besluit om die eredienste wel in die gebou te hou en dit meteens ook in gebruik te neem. Verder is besluit om die magistraat en die vrederegter vir die geleentheid uit te nooi. Ongelukkig is besonderhede in verband met hierdie funksie is nie in die notule van die kerkraad bewaar nie.

Die opleidingsvraagstuk

Ds. Dirk Postma was die grondlegger van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika, die eerste predikant van die gemeente Burgersdorp en een van die eerste twee dosente aan die Teologiese Skool.

Prof. De Cock het steeds pogings in die werk gestel om 'n predikant vir Burgersdorp te bekom, maar sy pogings is nie met sukses bekroon nie. Daarom het die kerkraad ernstig aandag begin skenk aan die vraagstuk van opleiding van predikante deur die Kerk self. So het die kerkraad op sy laaste vergadering, waarin ds. Postma as verantwoordelike konsulent opgetree het – want die kerkraad het ingewillig om ds. Beyer, predikant van Reddersburg, as konsulent te ontvang – besluit om die saak te berde te bring op die eerste Algemene Sinode van die Kerk. Die voorstel het daarop neergekom dat aan die Sinode voorgestel sou word om dit moontlik te maak vir een van die gemeentes om twee predikante te beroep en dat genoemde predikante dan saam met die bediening van die gemeente, aandag moes skenk aan die opleiding van aanstaande predikante.

Ds. Postma het opdrag van die kerkraad en die gemeente gehad om sodanige voorstel in naam van Burgersdorp op die Sinode te doen, maar of dit presies so geskied het, word nie in die handelinge van die Sinode vermeld nie. Die saak van die oprigting van 'n Teologiese Skool het wel die aandag van die Sinode geniet, maar die Sinode het nie daartoe besluit nie omdat die Kerk nog nie sterk genoeg was nie. Dit was egter maar die begin van hierdie saak, want hoewel die plan van die kerkraad nie deur die Sinode aanvaar is nie, het die kerkraad self dit nie laat vaar nie.

Net op die volgende Algemene Sinode, wat in 1863 gehou is, het die kerkraad weer aan sy afgevaardigdes opdrag gegee om voor te stel dat die Gereformeerde Kerk kragtig sal werk om 'n Teologiese Skool tot stand te bring en as die geldelike sake dit vir die teenswoordige nog nie mag toelaat nie, dat ten minste besluit moes word om gereeld vir die saak te kollekteer. Hierdie gedagte van die kerkraad is deur die Sinode bekragtig. Intussen is gereeld van prof. De Cock verneem dat hy geen sukses kon behaal met die verkryging van 'n predikant vir Burgersdorp nie. Dit het dus meer en meer vir die kerkraad duidelik geword dat daar geen hoop was op uitkoms vanuit Nederland nie.

Die behoefte aan 'n eie opleidingsaksie het dus gaandeweg dringender geword; daarom is op 'n kerk-raadsvergadering gehou op 25 Junie 1864 en waarop ds. Postma ook teenwoordig was, baie ernstig aandag geskenk aan die oprigting van 'n eie skool. Luidens die notule van die vergadering het ds. Postma 'n baie belangrike voorstel insake beter opleiding van predikante voorgedra en hy het hiervoor die steun van sowel die kerkraad as die gemeente verkry. Ds. Postma sou 'n paar weke in die geweste vertoef sodat die voorstel rustig oorweeg kon word. Sy gedagte het hierop neergekom dat die Kerk in die noodtoestand moes trag om ooreenkomstig art. 8 Kerkorde, dit wil sê langs die weg van singuliere gawes, manne toe te rus om as predikante op te tree, aangesien dit nou duidelik was dat die hulp vanuit die buiteland baie twyfelagtig was. Hierdie toerusting moes dan nog maar geskied deur middel van die diensdoende predikante tot tyd en wyl 'n eie Skool opgerig kon word. Hierdie gedagte van ds. Postma het ook die volle steun van ds. Beyer geniet.

Die oorweging van hierdie gedagte van ds. Postma het egter voor sy vertrek na Transvaal 'n wending geneem wat hy blykbaar nooit kon voorsien het nie en ongelukkig ook nie kon steun nie. Toe die kerkraad weer op 15 Julie 1864 byeenkom, is hulle versoek deur die waarnemende konsulent om die name van sekere persone te noem wat moontlik onder art. 8 Kerkorde kon aansoek doen om toelating tot die studie. Die kerkraad het inderdaad twee persone se name genoem, maar op versoek van ds. Postma is toe besluit dat eers gepoog sal word om 'n vergadering van alle kerkrade van die Kaapkolonie te hou en wel op 9 September 1864.

Op 'n Buitengewone Kerkraadsvergadering gehou op 20 Augustus 1864 het die kerkraad onverwags aan ds. Postma 'n beroepsbrief tot professor in die Teologie oorhandig. Dit was vir hom klaarblyklik 'n verrassing, maar hy wou hom nie daaroor uitspreek nie, aangesien daar 'n vergadering van die kerkrade hangende was en daar juis oor die saak van die opleiding gehandel sou word. Op 9 September 1864 het die kerkraad van Burgersdorp tesame met verteenwoordigers van Middelburg, Colesberg, Philipstown en Aliwal-Noord vergader en toe het dit geblyk dat ds. Postma ook van die ander kerkrade elk 'n beroepsbrief tot professor in die Teologie ontvang het.

Die kerkraad van Burgersdorp het die gewigtige saak formeel aan die orde gestel deur sy voorstel aan ds. Postma gedoen hier te herhaal, naamlik dat sy eerwaarde afgesonder moes word om die werk van die opleiding van aanstaande predikante te behartig. Dit is ook deur die kerkraad van Middelburg gedoen. Toe hierdie saak bespreek word, het ds. Postma ook briewe vanuit Transvaal voorgelees, sommige waarvan offisieel en ander partikulier was, maar in almal is gehandel oor hierdie saak. 'n Brief is ook van ds. Beyer voorgelees waaruit geblyk het dat hy van mening was dat die tyd nog nie ryp was vir die daarstelling van 'n algemene Skool van die Kerk nie, maar dat hulle maar moes voortgaan ooreenkomstig die besluit van die laas gehoue Sinode, naamlik dat die diensdoende predikante die voornemende studente in hulle studie moes lei en dat die Sinode die kandidate self sou ondersoek en toelaat al dan nie.

Nadat die gedagtes van die vergadering duidelik aan die lig gekom het, het ds. Postma homself skriftelik verklaar oor die hele aangeleentheid. Uit die stuk wat hy in die vergadering voorgedra het, blyk dit duidelik dat hy hom verbly oor die belangstelling wat in hierdie belangrike saak geopenbaar is, maar dat nie uit die oog verloor moet word nie dat die opleiding van predikante 'n saak is wat deur die Kerk in sy geheel moet behartig word en gevolglik deur die Algemene Sinode daargestel moet word. Wat sy persoon betref het hy onomwonde verklaar, trots die kerkrade van mening was dat hy afgesonder moes word vir die werk van die opleiding van predikante, hy hom hoegenaamd nie bekwaam daartoe beskou nie. Hy het die kerkrade egter versoek om hulle begeerte insake die opleiding van predikante aan die eersvolgende Sinode bekend te maak.

Ds. Postma beroep

Die opdrag van hierdie kerkraad aan prof. De Cock om namens hom op te tree vir die verkryging van 'n predikant vir die gemeente, en gedateer November 1860, was nog altyd van krag. Van tyd tot tyd het prof. De Cock berig gestuur dat hy geen sukses behaal het nie. Op die vergadering van die kerkraad van 12 Februarie 1866 is weer gehandel oor die beroeping van 'n predikant en toe is algemeen besluit om daartoe oor te gaan, sodra berig van prof. De Cock ontvang is. In die brief deur die kerkraad aan prof. De Cock na die laas gehoue vergadering moes ongetwyfeld vermeld gewees het dat hy die beroepery maar moes staak. Volgens die notule van 'n buitengewone vergadering van die kerkraad wat op Reddersburg op 19 Mei 1866 gehou is, het die konsulent gevra of daar berig van prof. De Cock was dat hy berig ontvang het aangaande die staking van die beroep in Nederland. Toe bevestigend geantwoord word is, is besluit om die beroepsbrief, waarin ds. Postma beroep word as predikant van Burgersdorp, formeel in orde te bring. Uit die bewoording van die beroepsbrief wat woordeliks in die notule voorkom, blyk dat ds. Postma nie net beroep word as herder en leraar van die gemeente Burgersdorp nie, maar dat hy ook by hulle die opleiding moes waarneem volgens die verlange van die Sinode. Ds. Postma het hierdie beroep aanvaar en is op 4 Augustus 1866 hier in die amp bevestig. So kon die gemeente Burgersdorp vir die eerste keer ná sy stigting sy eie predikant verwelkom en daarmee sou ook 'n nuwe periode die bestaan van die gemeente begin.

Burgersdorp en die kweekskool

Ds. Jan Lion Cachet van 1869 tot 1875 ds. Dirk Postma se medeleraar in die gemeente terwyl albei doseer het aan die Teologiese Skool.

Proff. Dirk Postma en Jan Lion Cachet by die eerste vyf teologiese studente van die kweekskool op Burgersdorp: M. Pelser, S. Venter, L.J. du Plessis, M.P.A. Coetsee jr. en W.J. Snyman.

Die destydse Teologiese Skool, nou 'n kerklike museum.

Die professore en studente van die Gereformeerde Kerk se Teologiese Skool in 1903. Dr. Flippie Snyman sit sesde van links in die middelste ry. Ds. Dirk Postma, 'n kleinseun van die stigter van die Gereformeerde Kerk, sit regs van dr. Snyman. Die eerste hoof van die driedelige onderwysinrigting op Steynsburg, H.L.L. (Lord John) van der Walt, sit links in die voorste ry.

Gegewe hoeveel belang die kerkraad en gemeente gestel het in die opleiding van toekomstige predikante en aangesien ds. Postma geen geheim daarvan gemaak het dat dit veral die opleiding van die studente was wat hom laat besluit het om die beroep na Burgersdorp aan te neem nie, spreek dit vanself dat die kerkraad en gemeente onder leiding van ds. Postma nie sou rus voor daar 'n Teologiese Skool vir die Kerk opgerig is nie.

Volgens die notule het die kerkraad eers weer op sy vergadering van 26 Desember 1867 met die saak van opleiding te doen gekry. Op daardie vergadering het die predikant verslag gedoen van die verrigtinge van die Algemene Vergadering en onder meer 'n uittreksel uit die notule van die Algemene Vergadering voorgelees, waarin gehandel word oor die moontlikheid van 'n Teologiese Skool vir die Kerk. Die kerkraad het die predikant opdrag gegee om genoemde stuk ook aan die gemeente voor te lees. Dit het geskied en as gevolg daarvan kon op die kerkraadsvergadering van 2 April 1868 bekendgemaak word dat die gemeente 'n jaarlikse som van £131.2.0 vir 'n Teologiese Skool gewaarborg het.

Op hierdie vergadering het die voorsitter ook gevra of die kerkraad van plan was om 'n voorstel te doen aan die Algemene Sinode wat die volgende jaar sou vergader, aangaande die plek waar die Teologiese Skool moontlik opgerig kon word en of dit geheel en al aan die Sinode oorgelaat moes word om daaroor te beslis. Hy het verder ook gevra of die kerkraad gewillig sou wees om aan die Sinode voor te stel dat die Sinode slegs uitbreiding moes gee aan die hier bestaande Skool. In afwesigheid van die voorsitter het die vergadering die saak bespreek en toe besluit dat aan die Sinode voorgestel sal word: 1. Dat die kweekskool op Burgersdorp opgerig sal word omdat dit die geskikste plek is, en 2. Verder bekend te stel wat die kerkraad reeds met betrekking tot die opleiding doen en te versoek dat dit slegs uitgebrei sal word.

Hierdie voorgenome voorstelle aan die Sinode is op 4 April 1868 ook voor die gemeente gelê en goedgekeur. Met die medewete van die kerkraad het ds. Postma ook nog verdere voorbereidings getref in verband met die moontlike oprigting van 'n algemene Teologiese Skool. Hy het ook finansieel so goed gevaar dat 'n gebou gekoop kon word vir 'n tweede pastorie wat later getransporteer kon word op die naam van die hele Kerk.

Ná al hierdie voorbereidings is op die Sinode van 1869 namens die kerkraad en gemeente van Burgersdorp die volgende voorstel gedoen in sake die oprigting van 'n Teologiese Skool: 1. Dat die Skool te Burgersdorp opgerig sal word; 2. dat die Sinode slegs aan die reeds bestaande inrigting wat die kerkraad onder leiding van hulle leraar tot stand gebring het sal uitbrei en dan skenk die gemeente Burgersdorp saam met die ander gemeentes van die Kaapkolonie 'n gebou wat as tweede pastorie aangekoop is, nou as vry en onbelemmerde eiendom van die Gereformeerde Kerk van Suid-Afrika en 3. die Gemeente Burgersdorp sal instaan vir pastorie en onderhoud van een leraar en vir die tweede bydra op gelyke voet met die ander gemeentes. Verder sal die daar aanwesige skoolmeublement aan die Teologiese Skool present gegee word. Hierdie voorstel van Burgersdorp is deur die Sinode in sy geheel goedgekeur en daarmee was die totstandkoming van die Teologiese Skool van die Kerk 'n voldonge feit. Die Sinode het ook verder uitvoering gegee aan hierdie besluit deur te bepaal dat die huidige predikant van Burgersdorp dan die een dosent van die Skool sou wees en 'n tweede dosent is aangewys in die persoon van ds. Jan Lion Cachet, wat ook as tweede predikant van Burgersdorp diens sou doen.

Op die kerkraadsvergadering van 15 Julie 1869 het ds. Postma kortliks verslag gedoen van die verrigtinge van die Sinode en onder meer verklaar dat die voorstelle insake die oprigting van 'n Skool gunstig ontvang is en dat besluit is om die Teologiese Skool hier op 29 November 1869 te open en dat die dosente sal wees Cachet en Postma. Die kerkraad het hierdie verslag met groot dankbaarheid aangehoor en toe verder aandag geskenk is aan die saak, is besluit om ds. Cachet bekend te stel dat hy op die gewone wyse volgens formulier voorgestel sal word in sy amp as herder en leraar van die gemeentes.

Hiermee het daar 'n ideaal van kerkraad en gemeente in vervulling gegaan en van toe af tot die Teologiese Skool na Potchefstroom verplaas is, sou daar 'n baie intieme kontak tussen die kerkraad van Burgersdorp en die Teologiese Skool wees. En van tyd tot tyd moes die kerkraad aandag skenk aan sake wat voortgespruit het uit hierdie besluit van die Sinode. So moes byvoorbeeld op die vergadering van 23 Desember 1869 besluit word dat 'n bank in die kerkgebou vir die studente toegeken word as gratis sitplekke en verder is besluit dat die teologiese studente die kerkraadsvergaderings mag bywoon. Dit het weer tot gevolg gehad dat die kerkraad jare lank die gebruik gehad het van die teologiese studente as skribas van die vergadering.

So het ook vir die gemeente Burgersdorp 'n nuwe periode in sy bestaan aangebreek, want van nou af sou daar twee predikante wees wat verantwoordelik was vir die bediening van Woord en Sakramente en die verdere bearbeiding van die gemeente. Die toedrag van sake het voortgeduur tot in Junie 1875 toe ds. Cachet 'n beroep na die gemeente Philipstown aangeneem het. En hierdie ontwikkeling is ook weer deur die kerkraad aangegryp om die verdere ontplooiing van die Teologiese Skool te help bevorder. Op die kerkraadsvergadering van 3 September 1875 het ds. Postma voorgestel: Die kerkraad verlang die gevoele van die gemeente te verneem aangaande 'n beskrywingspunt vir die Sinode: 1. Dat die Sinode twee professore sal aanstel vir die Teologiese Skool heeltemal vry van kerklike diens, behalwe miskien enige aandeel in die prediking in belang van die studente en 2. Die gemeente van Burgersdorp sal dan weer sy herder en leraar hê sonder verpligting aan die Skool. Die kerkraad het hierdie voorstel van ds. Postma eenparig goedgekeur en toe dit die volgende dag ook voor die gemeente gelê is, het dit ook daar algemene byval gevind.

Toe die Sinode van 1876 hierdie voorstel van die kerkraad van Burgersdorp oorweeg en bekragtig het, is weer op inisiatief van die kerkraad en predikant van Burgersdorp 'n uiters belangrike stap vooruit gedoen om die opleiding van aanstaande predikante doeltreffender te maak. Ná die bekragtiging van bogenoemde voorstel het die Sinode verder gegaan en 'n besonderse besluit geneem in verband met die gemeente Burgersdorp. "Ten eerste verklaar hierdie vergadering die Gemeente Burgersdorp van nou af onthef van sy besondere betrekking tot die Skool waarin dit in die Sinode van 1869 gestel is, sodat dit van nou af tot die Teologiese Skool in geen ander betrekking staan as al die ander gemeentes nie. Vanuit hierdie vergadering sal, per spesiale missive, 'n dankbetuiging aan die Gemeente Burgersdorp gaan vir die liefde wat dit geopenbaar het, toe die leraars daarvoor as gevolg van hulle werksaamhede aan die Skool nie soveel kon doen nie ..."

Die onderwyssaak geniet aandag

'n Groep predikante uit die laat 19de eeu. Voor van links: J.L. Maury, Johannes de Ridder, M.P.A. Coetsee (sr.), prof. J. Lion Cachet, A.A.J. de Klerk Coetsee, M.P.A. Coetsee (jr.). Agter: L.P. Vorster, W.J. Snyman, P.S. Snyman, M. Pelser, P. Postma, M. Postma, D. Postma, L.J. du Plessis.

Op 1 September 1886 is hierdie gebou deur die Vrye Christelike Skool en die Teologiese Skool betrek. Die foto is bes moontlik geneem met die ingebruikneming daarvan.

Volgens artikel 21 van die kerkorde moes die kerkrade toesien dat daar goeie onderwysers is wat die kinders nie alleen leer lees en skryf en hulle in tale en ander kundighede onderrig nie, maar ook in die Godsaligheid en in die Kategismus. Dit was dus nie 'n opdrag aan die kerkraad om te sorg dat daar skole tot stand kom waar die kinders van die gemeente onderrig kon word nie; nogtans het die kerkraad baie aandag aan die onderwys as sodanig gegee. Die presiese getal is nie bekend nie, maar daar was wel destyds ’n aantal privaat skole in die gemeente, want op die vergadering van 15 Augustus 1868 het daar 'n voorstel gedien van 'n sekere meester De Ridder waarin hy gevra het dat 'n skooleksamen van die buiteskole op die dorp moes plaasvind en dat die voorsitter toe versoek het dat die kerkgebou vir 'n Saterdag daarvoor afgestaan moes word. (Johannes de Ridder, het in 1858 as jong onderwyser uit Nederland na Suid-Afrika gekom. Van 1880 tot 1896 was hy Gereformeerde predikant op Rustenburg. Sy kleinseun Johan de Ridder was ’n argitek wat veral onthou word vir die kerke wat hy ontwerp het, waarvan baie dié van Gereformeerde gemeentes.)

Op 15 Junie 1869 het die kerkraad weer, blykens die notule, aandag geskenk aan 'n versoek van meester De Ridder. Hy het toe verlof gevra om gebruik te maak van die konsistorie vir 'n Vrye Christelike Skool onder toesig van die voorsitter. Hierdie verlof is vir ses maande aan hom verleen op voorwaarde dat alles onbeskadig terugbesorg word. Die kerkraad het dus wel aandag geskenk aan onderwyssake, maar sover nog nie self opgetree om skole te stig nie. Dit het egter nie lank daarna nie wel gebeur, want op die vergadering van 30 September 1870 spreek ds. Cachet die kerkraad toe oor die skool onder leiding van meester De Ridder met die doel om planne te beraam om die skool uit te brei, veral omdat die Hollandse skool op Middelburg, Kaap, so goed vooruitgegaan het. Hy het verder ook verlof gevra om die gemeente toe te spreek oor hierdie saak. Dit het ongetwyfeld gebeur, want op 1 Oktober is 'n byeenkoms van die gemeente saam met die kerkraad gehou en toe het ds. Cachet inderdaad 'n plan voorgelê om die skool uit te brei en 'n gemeenteskool daarvan te maak. Vir hierdie doel sou voorlopig £200 per jaar nodig wees. Die skool sou dan in drie klasse verdeel word en die betalings sal wees vir die eersteklas 8 s., vir die tweede 10 s. en vir die derde 12 s. per maand.

Die plan het byval gevind, want die kerkraadslede het onderneem om met die gemeente te spreek om hulle kinders in die skool te plaas of om ook iets by te dra; ook sou die kerkraad sorg dat albei leraars vóór die laaste Sondag in Oktober bekendmaak hoeveel geld daarvoor beloof is en hoeveel kinders na die skool sou kom. En as die getal dit regverdig het, kon di. Postma en Cachet die skool laat begin tot die kerkraad by sy eerste sitting self handelend kon optree. Ds. Cachet het ook nog by die geleentheid die gemeente opgewek om iets by te dra vir die traktement van meester De Ridder.

Hierdie skoolaksie het egter nie lank voortgeduur nie, want reeds op die vergadering van 25 November 1870 het die skoolkommissie by monde van ds. Cachet gerapporteer dat die skool nie verder voortgeset kan word nie en dat daar nog 'n tekort van £25 bestaan op die traktement van meester De Ridder. Hierdie rapport is ook aan die gemeente voorgelê en daar is onomwonde verklaar dat die Hollandse Skool gestaak moes word weens gebrek aan ondersteuning. Die einde van die skool van meester De Ridder was egter nie die einde van die kerkraad van Burgersdorp se bemoeiing met die onderwys van die jeug nie.

Op die Algemene Sinode van 1869 het die onderwyssaak ernstige aandag geniet en toe is besluit dat die Kollege van Kuratore opdrag kry om 'n onderwysplan uit te werk en op die volgende Sinode voor te dra. As gevolg van hierdie besluit het die Sinode van 1873 die onderwyssaak grondig behandel, want die Kuratore het reeds op hulle vergadering van 4 Julie 1870 'n plan uitgewerk en dit ook aan die verskillende Algemene Vergaderinge gestuur sodat as die rapport voor die Sinode gedien het, die Kerk reeds deeglik kennis geneem het van die inhoud daarvan. Die Sinode van 1873 het hierdie rapport van die Kuratore behandel en goedgekeur en dit daardeur as 'n soort onderwysbeleid vir die verskillende kerkrade voorgehou.

Daarom het ds. Postma reeds op die kerkraadsvergadering van 26 Desember 1873 hierdie stuk, wat as Bylaag 4 van die sinodale acta verskyn het, voorgelees en die kerkraad daaroor laat handel. Die inhoud van die stuk kom op die volgende neer: Die Sinode moedig die kerkrade aan om soveel moontlik gemeenteskole op te rig; die gemeentes word vermaan om geen ander onderwysers te neem as die wat 'n goeie naam by die kerkraad het nie; elke ouderling doen by geleentheid van elke Nagmaal verslag van die toestand van die skole in sy wyk; die leraar hou gereeld eksamen, ook van die buiteskole as hy huisbesoek doen en as dit enigsins moontlik is, sal daar 'n "vrywillige" kas opgerig word waaruit volgens bevinding van die kerkraad aan die onderwysers in die distrik 'n beloning gegee sal word en waaruit enkele klein pryse vir die beste leerlinge bekostig kan word.

Toe die kerkraad hierdie beleid verneem, is besluit dat hy vir die hede nie sy weg oop sien om 'n gemeenteskool te stig nie, bes moontlik weens hul ervaring met meester De Ridder se Vrye Christelike skool. Die verdere punt van die beleid dat die ouderlinge voor elke Nagmaal verslag moes doen van die skole in hulle wyke, het die kerkraad direk begin toepas.

Die Sinode van 1873 het ook nog aandag geskenk aan 'n ander stuk wat gehandel het oor die onderwys van die jeug, naamlik die rapport van die Hoofkommissie wat namens die Kerk in sy geheel moes optree in verband met die onderwysplan en aan wie die kommissies van die verskillende Algemene Vergadering verslag moes doen in verband met die onderwyssaak binne hulle gebied. In hierdie rapport is 'n plan aangebied ter bevordering van die onderwys in die gemeentes: Waar die kommissie van oortuiging was dat dit vergeefs was vir kerkrade om te probeer om gemeenteskole op dorpe op te rig, het hulle aan die hand gedoen dat die kerkrade aandag moes skenk aan die stigting van buurtskole en met die oog daarop is 'n vry breedvoerige plan daarvoor uitgewerk.

Die kommissie het die volgende wenke daarvoor gegee: 1. Die kerkraad benoem uit sy midde 'n kommissie waaraan die sake van die onderwys in die gemeente besonder opgedra sal wees en wat met die subkommissie deur die Algemene Vergadering benoem, sal korrespondeer. 2. In die verskillende wyke van die gemeentes probeer die ouderlinge hulle bure opwek om die volgende plan gesamentlik tot stand te bring. 3. Daar word 'n plaas of 'n deel van 'n plaas gehuur wat kon dien as 'n geskikte woning vir die onderwyser en as 'n skoollokaal. Die woning moet so ingerig wees dat die onderwyser vir die huisvesting van die kinders kan sorg. 4. Die aandeelhouers verbind hulle tot vaste bydraes vir nie minder as twee jaar nie. 5. Die „deelhebbers" kies uit hulle midde 'n paar lede wat saam met die ouderling die toesig oor die skool sal hê en die kontrak met die meester sal aangaan. 6. In geval van verskil tussen die meester en die lede beslis die kommissie van die kerkraad. 7. In die buurtskole sal ten minste onderwys word: Hollands, lees en skrywe, syferkunde, die beginsels van die Engelse taal, aardrykskunde, algemene en besondere Bybelse geskiedenis. 8. Die volgende is 'n beraming van die onkoste van so 'n skool : Vir die onderwyser £150-£200. Vir die huur van die woning £50. Vir skoolbehoeftes £25. Die ouers moet in die lewensbehoeftes van hulle kinders voorsien deur die verskaffing van die nodige middels en ware bestaande uit hamels, meel, ens. As daar 30 kinders op skool is, sou die koste vir een kind in geld nie meer as £9 per jaar wees nie.

Hierdie breedvoerige plan is ook deur ds. Postma op dieselfde kerkraadsvergadering voorgelees en die kerkraad het besluit om hierdie plan van die Sinode in die gemeente te help uitvoer en op staande voet daartoe oorgegaan om 'n kommissie te benoem in ooreenstemming met punt (1) van die plan. Dit het ook nie lank geduur nie of die kerkraad moes aandag skenk aan die oprigting van buurtskole. Op sy vergadering van 3 April 1874 is 'n brief gelees van 'n sekere broeder G.H.J. Kruger waarin hy aangebied het dat 'n buurtskool op sy plaas opgerig word en waarin hy verdere besonderhede verskaf. Op die vergadering van 27 Februarie 1874 was daar ook reeds sprake van 'n buurtskool op 'n plaas met die naam van Kraaiplaas, maar daar kon nog geen vordering gemaak word nie. Die buurtskool op die plaas van broeder Kruger het egter tot stand gekom en jare lank bestaan. En daar het ook nog ander buurtskole in die distrik tot stand gekom.

Einde van ds. Postma se dienstyd

Ds. Dirk Postma omstreeks die tyd dat hy die aktiewe bediening verlaat het.

Weens ds. Postma se standpunt oor die sendingtaak van die kerk, het daar verwydering tussen hom en 'n gedeelte van die gemeente gekom. Dit het op verskillende geleenthede aan die lig gekom. Afgesien van die inhoud van die geskrifte wat oor en weer in kerklike en ander blaaie gepubliseer is, het dit veral uit drie aanklagte wat teen ds. Postma ingebring is, geblyk. Die eerste twee klagte was minder ernstig, maar die derde was dié waarin ds. S.D. Venter van Bethulie ds. Postma aangekla het. Die kerkraad van Burgersdorp het op 'n buitengewone vergadering op 28 Julie 1877 'n brief van ds. Venter behandel waarin hy beweer ds. Postma het hom losgemaak van "kerkbande". Op 'n vergadering in September daardie jaar waarop di. Venter en Postma albei hul saak kon stel, het ds. Venter opgestaan en die vergadering verlaat. Die kerkraad het toe bevind dat ds. Venter nie kans gesien het om sy beskuldigings teen ds. Postma te verdedig nie en dat dit dus laster was.

Ds. Postma het nie lank ná die stormagtige jare predikant van Burgersdorp gebly nie, want reeds in 1876 tot die Sinode besluit het tot die herorganisasie van die Skool is hy aangewys as die eerste voltyds professor in die Teologie, maar hy het daarvoor bedank. Op versoek van die Sinode het hy toe tydelik as professor opgetree tot die volgende Sinode, wat in 1879 gehou is. Dié Sinode het hom weer aangewys as professor en toe het hy dié roeping aanvaar sodat hy dus nog op Burgersdorp sou bly woon, maar nie meer in die aktiewe bediening sou staan nie.

Die koms van ds. Petrus Postma

Ds. Petrus Postma het sy vader opgevolg en Burgersdorp se tweede Gereformeerde predikant geword. Hy het hier gestaan van 6 Maart 1880 hier bevestig, maar het in Junie 1882 'n derde beroep na Pretoria aanvaar.

Nadat ds. Postma die Sinode bekendgemaak het dat hy die roeping tot professor aanvaar het, het hy die versoek gerig om die gemeente te bly bedien tot 'n opvolger vir hom gevind sou word. Hierdie versoek is toegestaan, met die gevolg dat, hoewel die kerkraad van Burgersdorp reeds op sy vergadering van 21 Mei 1879 besluit het tot eervolle losmaking van ds. Postma, dit eers in Maart 1880 plaasgevind het.

Die kerkraad het egter spoedig daartoe oorgegaan om 'n predikant te beroep, want op 5 September is ds. M.P.A. Coetsee jr. van Steynsburg beroep. Hy het op 3 Oktober 1879 geantwoord dat hy die beroep nie aanvaar nie. Op 1 November van daardie jaar is prop. Petrus Postma, die oudste seun van ds. D. Postma, beroep en hy het dit aanvaar, maar versoek om nog drie maande sy werk aan die Teologiese Skool, waar hy professor in die lettere was, voort te set. Hierdie versoek is toegestaan.

Aangesien prof. D. Postma op 11 Julie 1880 presies 40 jaar in die amp sou staan, het hy 'n versoek gerig aan die kerkraad om op daardie dag Nagmaal te bepaal en dat hy dan by daardie geleentheid 'n rede mag hou ter herdenking van sy ampsjubileum. Hierdie versoek is toegestaan.

Ds. Petrus Postma is op 6 Maart 1880 as predikant bevestig en toe is formeel afskeid geneem van prof. D. Postma. By geleentheid van die ampsjubileum van prof. Postma is deur die kerkraad aan hom 'n adres aangebied om die heuglike gebeurtenis te gedenk. Ds. P. Postma het egter nie lank predikant van Burgersdorp gebly nie, want toe hy in Junie 1882 vir die derde agtereenvolgende keer beroep is na Pretoria, het hy die beroep aanvaar en vertrek.

Die onderwyssaak kry weer aandag

Ds. M.P.A. Coetsee was Burgersdorp se derde Gereformeerde predikant.

Die Vrye Christelike Skool se personeel en leerlinge omstreeks 1893. Die hoof, D. le Roux, is die man met die bles in die middel. Langs hom sit die onderwyseres, mej. Aletta Postma. Ferdinand Postma, later 'n professor op Potchefstroom, staan tweede van regs in die agterste ry.

Ná die vertrek van ds. P. Postma is ds. M.P.A. Coetsee jr. weer beroep en toe het hy die beroep aanvaar en is op 16 Februarie 1883 in die amp bevestig. Nog voor sy oorkoms na Burgersdorp het die onderwyssaak weer die ernstige aandag geniet. So het daar op die vergadering van die kerkraad op 25 November 'n versoek van professor D. Postma gedien ten effekte dat aan hom en sy kollega, prof. Marthinus Postma, die opvolger van Petrus Postma aan die Teologiese Skool, 'n geleentheid gegee sal word om die gemeente toe te spreek in verband met die skoolsaak. Hierdie versoek is toegestaan en blykens die notule het prof. D. Postma op Saterdag 25 November 1882 saam met 'n sekere heer Samuel, organiserende inspekteur van onderwys, die gemeente ingelig omtrent die wyse waarop die regering nou bereid was om die onderwys van die jeug te ondersteun. Die rapport van die kerkraad aan die Algemene Vergadering wat op sy vergadering van 30 Maart 1883 soos volg gestel is, skets ’n beeld van die destydse toestand van die onderwys in die gemeente: Daar is verskeie privaat skole in die gemeente waarin die kinders onderwys ontvang, veral met die oog op aanneming; terwyl enige op die dorp elementêre onderwys ontvang. Die getal kinders wat nou onderwys ontvang is 79. Burgersdorp was destyds een van die grootste gemeentes in die kerk; daarom kan ’n mens aflei dat daar veel meer kinders van skoolgaande ouderdom was in die gemeente as die 79 wat inderdaad onderwys ontvang het. En die jaar daarop moes die kerkraad aan die Algemene Vergadering rapporteer dat op die oomblik slegs 53 kinders onderwys ontvang, meestal in privaat skole. Dat die getal so laag was, moet hoofsaaklik toegeskryf word aan die drukkende tye.

Hierdie toedrag van sake het blykbaar voortgeduur tot 1886, want eers in daardie jaar is daar ’n ander geluid in die notule ten opsigte van die skoolsaak. In daardie jaar het die kerkraad in sy rapport aan die Algemene Vergadering berig dat in die gemeente drie privaat skole is, waar kinders hoofsaaklik geleer word om belydenis van die geloof te doen, terwyl daar op die dorp op 5 April 1886 'n skool geopen sal word onder toesig van die kerkraad om onderwys te gee in elementêre vakke. Dit was blykbaar die begin van die Vrye Christelike Skool. In die notule van die kerkraadsvergadering van 7 Augustus 1886 word gemeld dat die Vrye Christelike skool vanweë die uitbreiding 'n geskikte gebou moes kry en dat die kuratore van die Teologiese Skool reeds met planne besig was om 'n geskikte gebou te bekom waarin sowel hierdie skool as die Teologiese Skool onderdak gebring kon word. Die versoek is dan ook aan die kerkraad gerig dat as 'n geskikte gebou gevind mag word, of die helfte van die koopsom ten behoewe van die Vrye Christelike Skool betaal sou word. Die kerkraad het hierdie versoek goedgekeur en ingewillig dat die aandeel van die Vrye Christelike Skool tot £300 kon wees. Net op die volgende vergadering is gerapporteer dat 'n geskikte gebou gekoop is vir £600, sodat die kerkraad dus verantwoordelik was vir die helfte van daardie som.

In sy rapport aan die Algemene Vergadering het die kerkraad die volgende jaar vermeld: "Mog die kerkraad in sy verslag van verlede jaar meld dat op die dorp 'n Vrye Christelike Skool met 26 kinders geopen was, tans verbly hy hom dat hy vanjaar kan meld dat die skool so uitgebrei het dat daar in die skool nou een onderwyser en een onderwyseres is met 53 leerlinge en dat die gemeente en kerkraad in oorleg met die kuratore van die Teologiese Skool 'n groot en doelmatige gebou gekoop het waarvan die een helfte gebruik word vir die Vrye Christelike Skool en die ander vir die Teologiese Skool."

In die rapport van die kuratore aan die Sinode van 1891 staan 'n besonder gunstige getuienis aangaande hierdie skool. "Die kollege van kuratore neem die vryheid om hier te vermeld dat die skool deur die gemeente Burgersdorp opgerig en ondersteun 'n groot seën is vir die Teologiese Skool in so verre as dit geleentheid verskaf vir 'n dergelike voorbereiding van jongelinge wat later hulle studies aan die Teologiese Skool wens voort te set. Talle leerlinge het reeds uit die skool tot die Teologiese Skool oorgegaan. Omdat dit dus vir die Teologiese Skool van groot belang is, wil die kuratore dit onder die aandag van die Sinode bring of dit nie moontlik sal wees dat iets gedoen word om die skool tot 'n voorbereidende skool te kry nie". By die behandeling van hierdie punt van die rapport het die Sinode besluit dat die Kuratore gemagtig word om 'n som geld, nie £100 te bowe gaande nie, aan die skool uit te betaal onder voorwaarde dat die Kuratore pogings in die werk sal stel om medeseggenskap in die beheer van die skool te kry.

As gevolg van hierdie verwikkeling is dit geen wonder dat die kerkraad van Burgersdorp op sy vergadering van 3 Julie 1891 besonderse aandag geskenk het aan hierdie skool nie en 'n breed opgesette voorstel eenparig aanvaar het. Die notule lui: "Ingevolge die besluit van die Sinode ten opsigte van die Vrye Christelike Skool wat uitgegaan het van die veronderstelling dat die kerkraad die toesig daaroor besit, besluit die kerkraad tot behartiging en bevordering van die belange daarvan vanaf hede onder sy toesig te neem. Die bestaande kommissie sal die Uitvoerende komitee wees wat van tyd tot tyd verslag sal doen van die staat daarvan. By die ontstaan van 'n vakature, sal dit aangevul word deur die kerkraad. Die benoeming van onderwysers geskied onder goedkeuring van die kerkraad en ook word bepaal dat geen ander as bekwame en deugdelike lede van die kerk as sodanig aangestel sal word. By die verlening van ontslag kan sulks voorlopig geskied, maar die bekragtiging moet van die kerkraad verkry word om van krag te wees.

"Aan die Uitvoerende komitee is opgedra om te sorg dat geen lyfstraf toegepas sal word nie; wanneer straf vereis word, word sulks toegepas op die volgende wyse: 1. Deur skryfwerk te doen en 2. Deur opskoolhou onder toesig van die onderwyser. Wanneer egter 'n leerling sig so gedra dat grotere straf toegepas moet word, sal sodanige geval in die eerste instansie voor die Uitvoerende komitee gebring word en die komitee sal die straf bepaal nadat 'n behoorlike ondersoek ingestel is. Ten einde die finansiële posisie van die skool te versterk sal ondersteuning van die Regering gevra word, behoudens onafhanklike vryheid in die godsdiens volgens sinodebesluit. Die hulp verstrek deur die vereniging Concordia sal deur die kerkraad met dankbaarheid ontvang word, hetsy deur die voorsitter of kassier wat by elke vergadering verslag sal doen van die ontvangste. Tewens beveel die kerkraad aan die versterking van gemelde vereniging. Geen ekstra uitgawes sal gedoen word deur die Uitvoerende komitee nie, dan met goedkeuring van die kerkraad. 'n Beperkte getal arm kinders sal gratis toegelaat word en wel so dat die werkkragte nie bomate beswaar sal word nie. Die Uitvoerende komitee sal sorg dat die skool gereeld geopen en gesluit word met psalmgesang en gebed. Alle vergaderinge in verband met die skool sal in die kerk op kerklike wyse onder leiding van die kerkraad gehou word".

Hierdie omvangryke besluit toon baie duidelik dat dit die kerkraad erns was met hierdie Vrye Christelike skool, en dat die verantwoordelikheid wat deur die sinodebesluit op die skouers van die kerk-raad geplaas is, waardig gedra sou word. Maar die kerkraad het ook nog besluit dat 'n "gemeentevergadering" gehou moes word om sodoende aan die gemeente die stand van sake duidelik te maak. Uit die notule blyk dat daar veral een punt was wat voor die vergadering van die gemeente saam met die kerkraad besondere aandag geniet het, naamlik die staatstoelae, want die voorsitter het daarvan 'n breedvoerige uiteensetting gegee. Op die kerkraadsvergadering van 24 Maart 1893 het die voorsitter van die komitee onder die aandag van die kerkraad gebring dat die regering besig was om ondersoek in te stel na die getal arm kinders wat nie op skool is nie en toe die komitee ter plaatse ondersoek daarna ingestel het, het dit geblyk dat daar 26 sodanige kinders was. Ná bespreking het die kerkraad hierdie saak gelaat in die hande van die komitee, met die gevolg dat op die kerkraadsvergadering van 14 Julie 1893 gerapporteer is dat die komitee in verband met hierdie saak 'n deputasie na Kaapstad gestuur het en dat die uitslag van die onderhoud was dat die toelae verder aan die skool verstrek sal word, mits daar 'n koshuis gebou word. Die komitee het daarop besluit om 'n gebou van £400 op te rig en van hierdie bedrag sal die goewerment die helfte betaal. Die kerkraad het hierdie rapport goedgekeur.

Hierdie ontwikkeling sou egter die oorsaak wees van 'n ernstige wending in die bestaan van die skool. By nadere ondersoek het dit geblyk dat dit nie raadsaam is om die koshuis te laat bou nie; daarom is op 23 Desember 1893 deur die voorsitter verklaar dat hoewel die koshuis nie meer gebou staan te word nie, die departement tog gewillig is om die £200 toe te ken sodat daarmee die skoolgebou verbeter kan word, maar dan moet die naam van die skool verander word. Die kerkraad het saam met die gemeente die saak bespreek en toe is besluit dat die naam van die skool verander word tot Tweede Klas Publieke Skool en verder dat die £200 aangewend sal word tot verbetering van die gebou. Hierdie besluit sou egter op die vergadering van 2 Maart 1894 'n naklank hê, want toe is besluit om te notuleer dat volgens die besluit van die gemeentevergadering van 23 Desember 1893 dat die Tweede Klas Publieke Skool nou heeltemal onafhanklik is van die kerkraad en die kerkraad dus nie verantwoordelik is vir enige skulde deur die skoolkomitee gemaak nie en dat die skoolkomitee hiervan in kennis gestel sou word. Met hierdie besluit is die band tussen die kerkraad en die skool dus eintlik deurgesny en het die skool dus verander van 'n kerkskool tot 'n staatsondersteunde Christelike skool sonder dat die woord "Christelik" in die naam mag voorkom.

Die skoolkomitee het egter nog nie die verband met die kerkraad losgemaak nie, want nie lank ná hierdie besluit nie, is die kerkraad, wat natuurlik nog belang gehad het in die gebou, gevra om te bewillig dat die aandeel van die kuratore uitgekoop moes word. En toe die kerkraad hiertoe magtiging verleen het, is op 1 Junie 1894 gerapporteer dat die deel van die kuratore gekoop is vir £150 en as die kerkraad dit sou goedkeur, die hele gebou dus aan die kerk behoort het. Die kerkraad het ook hierdie stap goedgekeur. Maar op dieselfde vergadering is gevra of die kerkraad die gebou nie sou verhuur aan die skoolkomitee vir £12.10.0 per jaar nie en verder dat 'n paar veranderinge aan die gebou aangebring moes word. Die saak het so deurgegaan en die kerkraad het magtiging gegee om die veranderinge aan te bring, mits dit nie die bedrag van £12 te bowe sou gaan nie.

In September van daardie jaar moes die kerkraad weer aandag skenk aan die saak, want toe het ds. Vorster 'n besluit van die belangstellendes in die Distrikskosskool meegedeel, waarin die kerkraad gevra is om weer die waarborgers van die skool te word aangesien die plan om die skool 'n tweede klas publieke skool te maak nie deurgegaan het nie. Hierdie versoek is nie dadelik afgehandel nie, maar uitgestel tot die eersvolgende Nagmaalsgeleentheid en toe die saak weer onder behandeling gekom het, is besluit dat die kerkraad die bestuur van die skool sou behou en poginge sou aanwend om 'n "achterwaarborg" van die gemeente te kry, maar dat die skoolkomitee sou sorg dat die bestaande skuld vereffen word.

Vroeg die volgende jaar het die kerkraad egter besluit om die Algemene Vergadering te vra om die skool oor te neem en dat die skoolkomitee met die oog op so 'n stap 'n staat van die skool moes opmaak. Vir 'n tydjie het dit geskyn of hierdie versoek aan die Algemene Vergadering moontlik 'n nuwe wending aan die saak sou gee, want op die kerkraadsvergadering van 8 Junie 1895 is bekend gemaak dat die Algemene Vergadering 'n kommissie benoem het om te onderhandel oor die moontlikheid om die bestaande skool te verander in 'n Gereformeerde Gimnasium. Die kerkraad het 'n kommissie benoem met die oog hierop en onderhandelinge is gevoer, maar van die plan het niks tereg gekom nie.

Terwyl sir Langham Dale nog superintendent van onderwys was, het die skool staatsondersteuning bly geniet, maar toe sir Thomas Muir hom opvolg, is daar dadelik beswaar gemaak dat staatsubsidie gegee sou word aan 'n Vrye Christelike skool. Dit was ook die rede waarom die naam verander moes word, soos reeds vroeër aangedui. Muir het egter nie gerus voor die skool verenig was met die "Albert Academy" nie en dit het dan ook eindelik gebeur. Maar met hierdie verwikkelinge het die kerkraad as sodanig nie meer te doen gehad nie. Eers nadat die vereniging deurgegaan het, het daar op sy vergadering van 3 Maart 1906 'n versoek gedien dat daar weer 'n Vrye Christelike skool opgerig moes word en later is gerapporteer dat DV op 10 Oktober 1906 weer 'n Vrye Christelike skool geopen sou word.

Maar die kerkraad het as sodanig nie met die oprigting te doen gehad nie, want op sy vergadering van 25 September 1908 is oor die wenslikheid van die oprigting van so 'n skool gehandel en die volgende jaar is aan die Algemene Vergadering gerapporteer dat die onderwys in die rigting van die doopsbelofte geskied; daarom word geywer vir 'n kerkskool. En op die kerkraadsvergadering van 5 Maart 1909 is besluit: "Die kerkraad wil met die hulp van die Here op 19 April a.s. 'n Vrye Christelike skool open ..." en met die oog daarop is sekere nodige reëlings getref. Hoewel dit aanvanklik met hierdie skool goed gegaan het, het dit gaandeweg egter moeilik gegaan om die finansies daarvoor te vind en in 1912 het die ophou bestaan.

Versoening tussen die Gereformeerde gemeente en die Ventergroep

Reeds op 4 Junie 1886 het die leraar die kerkraad meegedeel dat 'n paar lidmate van die Ventergroep van Bethulie, wat weggebreek het ná ds. S.D. Venter se beskuldigings teen ds. Dirk Postma, na hom gekom het met die versoek om by die Gereformeerde kerk aan te sluit; hy het die persone in teenwoordigheid van 'n paar kerkraadslede ondervra en versoek dat die kerkraad nou moes besluit oor sy optrede en oor die opname van die persone as lidmate van die gemeente. Die kerkraad het die optrede van die predikant goedgekeur en die persone opgeneem. Maar op 29 November 1889 het die kerkraad 'n brief van die broeders J.A.J. Coetsee en J.F. Coetsee gedateer 21 Oktober 1889 behandel. Dit was 'n versoekskrif namens die Ventersparty met die oog op vereniging met die kerk. In die versoekskrif is 'n agttal punte opgenoem en daarop het die kerkraad puntsgewyse geantwoord. Die notule van die kerkraad van die Venter-gemeente van Burgersdorp maak nie melding van hierdie aksie nie, maar blykens die laaste vergadering wat op 23 Desember 1889 gehou is, is 'n besluit geneem dat die opsieners as opsieners moes aanbly tot tyd en wyl dat die Here 'n weg baan. Blykbaar het die antwoorde van die kerkraad van Burgersdorp die betrokke lidmate bevredig, want later tref 'n mens hulle aan in die geledere van die Gereformeerde gemeente van Burgersdorp sodat die breuk wat ontstaan het met die uittrede van ds. S.D. Venter, weer geheel is.

Die 50-jarige ampsjubileum en dood van prof. Postma

Die gedenksteen op ds. Postma se graf in die begraafplaas op Burgersdorp.

Ds. Postma se graf.

Op die kerkraadsvergadering van 30 Mei 1890 het die voorsitter bekend gestel dat prof. D. Postma aan die begin van daardie Julie presies 50 jaar in die bediening sou wees en sover hy weet, bestaan daar geen plan om dit te gedenk nie; daarom stel hy voor dat prof. Postma versoek sal word om dit wel te doen. So is toe eenparig deur die kerkraad besluit. Die gevolg hiervan was dat hy op die volgende dag tydens 'n openbare kerkraadsvergadering 'n brief van prof. Postma kon voorlees waaruit geblyk het dat hy wel gewillig was om aan die versoek van die kerkraad te voldoen en dat hy verklaar het dat hy 'n redevoering sou hou om die gebeurtenis in die gemeente te gedenk tydens die Nagmaalsgeleentheid op 13 Julie 1890. Hierdie gedagte van die aanstaande jubilaris is met algemene tevredenheid begroet en op die volgende kerkraadsvergadering is 'n adres goedgekeur wat by die geleentheid namens kerkraad en gemeente aan prof. Postma aangebied sou word.

Op die bepaalde dag is 'n feesrede deur prof. Postma gehou oor Ps. 115:1: "Nie aan ons, o Here, nie aan ons nie, maar aan u Naam gee eer, om u goedertierenheid, om u trou ontwil." In hierdie rede het die jubilaris teruggekyk oor die lang weg van 50 jaar waarop hy lief en leed verduur het, maar onder alle omstandighede deur Gods genade staande gebly het en teen daardie agtergrond het hy die waarheid vervat in die teks verklaar en nader toegepas. Telegramme en briewe van gelukwensinge het ingestroom; ook adresse van verskillende instansies is by hierdie geleentheid gelees, waaruit duidelik aan die lig gekom het watter besondere plek prof. Postma in die lewe van die Gereformeerde Kerk ingeneem het, maar ook watter hoë dunk burgerlike instansies van hom gekoester het. Op al hierdie bewyse van liefde en respek het hy op gepaste wyse geantwoord, nie net tydens die feesgeleentheid nie, maar ook in De Maandbode van 1 Augustus 1890.

Maar hy sou hierdie heuglike gebeurtenis nie lank oorlewe nie, want nog dieselfde jaar het hy ernstig siek geword en reeds op 30 Desember 1890 is hy oorlede. En hoewel die notule van die kerkraad om die een of ander onverklaarbare rede met geen enkel woord gewag maak van sy dood nie, is dit bekend dat ds. M.P.A. Coetsee jr. tydens sy begrafnis 'n rede gehou het oor 2 Kon. 2:12: "My Vader, my Vader, wa van Israel en sy perderuiters." Met hierdie woorde wat die verslae Elisa uitgespreek het by geleentheid van die hemelvaart van Elia, het ds. Coetsee die verslaenheid van die Gereformeerde Kerk by die heengaan van sy stigter en vader onder woorde gebring. In Julie 1891 het die kerkraad die leiding geneem om 'n gedenksteen op die graf van wyle prof. Postma opgerig te kry. Dit het algemene byval gevind en in 1892 is dit voltooi.

Ds. Coetsee tree uit die Kerk

Die studente en dosente van die Teologiese Skool in 1892. Proff. Jan Lion Cachet (derde van links) en Stephanus Postma (vierde van links) sit in die middelste ry.

In 1892 het die gemeente Burgersdorp 'n besonder ernstige terugslag ondervind, want in daardie jaar het sy predikant, ds. M.P.A. Coetsee jr. skielik sy verbinding met die Gereformeerde Kerk verbreek en oorgegaan na die Nederduitse Gereformeerde Kerk. Op 2 Julie 1892 het die gemeente Nagmaal gevier en toe is besluit dat die eersvolgende kerkraadsvergadering gehou sou word op die eerste Vrydag in September. Die eerste Sondag ná hierdie Nagmaalsviering het ds. Coetsee tydens die môrediens bekendgemaak dat hy by die eersvolgende kerkraadsvergadering sy ontslag as predikant sou aanvra as gevolg van onoorkomelike gemoedsbesware wat hy dan aan die kerkraad sou meedeel. Deur hierdie bekendmaking het die gemeente en ook die kerkraad — maar daar was baie min van die kerkraadslede teenwoordig — dus vir die eerste keer verneem van sodanige besware, want tot dusver is daar met geen enkel woord in die kerkraadsvergadering melding van gemaak nie. Die Sondagaand ná die afkondiging van die môre het dit uit 'n berig in De Kerkbode geblyk dat ds. Coetsee, terwyl hy nog predikant was van die gemeente, aansoek gedoen het by die Nederduitse Gereformeerde Kerk vir 'n colloquium doctum en dat die versoek toegestaan is en op 3 Augustus daardie jaar sou plaasvind. (’n Colloquim doctum is gewoonlik ’n mondelinge of skriftelike, aanvullende ondersoek wat ’n eksamen vervang. Dit word onder meer aangevra deur mense bo ’n sekere ouderdom – meesal 21 – wat toelating tot ’n universiteit versoek sonder dat hy die nodige toelatingsdiplomas het, maar in dié geval seker ’n aansoek om toelating tot die bediening in die NG Kerk, want reeds in 1893 word hy leraar van die NG gemeente Zoutpansberg.)

Hierdie berig, sowel as die aankondiging van ds. Coetsee, is onder die aandag gebring van ouderling S. van Wyk, wat op sy beurt met ds. Coetsee daaroor gaan spreek het en daarna op advies van prof. Cachet die kerkraadslede byeengeroep het vir 'n broederlike samespreking om te beraadslaag wat hulle te doen staan. Hierdie samespreking het nie die vorm van 'n amptelike kerkraadsvergadering aangeneem nie, maar dié van 'n broederlike gesprek. Hoewel prof. Cachet van mening was dat hulle eers die saak met ds. Coetsee moes gaan bespreek, was die opinie van die meerderheid dat ds. Coetsee deur sy optrede om in die stilte sonder medewete van sy kerkraad aansoek te doen vir 'n samespreking met die Nederduitse Gereformeerde Kerk metterdaad reeds die kerk verlaat het.

Die toestand is ongetwyfeld vererger deur die gedagte dat ds. Coetsee aangekondig het dat hy sy gemoedsbesware tydens die eersvolgende kerkraadsvergadering aan die kerkraad sou meedeel en dit terwyl, volgens genoemde kennisgewing, die samespreking met die ander kerk reeds op 3 Augustus sou plaasvind. Die resultaat van hierdie samespreking van die kerkraadslede was dat 'n kommissie benoem is om ds. Coetsee in kennis te stel dat hy hom moes onthou van die uitoefening van sy ampspligte tot die kerkraad geleentheid gehad het om die hele aangeleentheid te bespreek. Hierop het ds. Coetsee geantwoord dat hy nog predikant van die gemeente was en dat hy geen misdaad gepleeg het nie en dat hulle geen reg gehad het om buite sy medewete 'n vergadering van die kerkraad te hou nie. En toe die kommissie hulle versoek herhaal het om sy ampswerk te staak, het hy op 15 Julie 'n brief aan die kerkraad gerig waarin hy sy amp neerlê en ook sy verbinding met die Gereformeerde kerk beëindig.

Ná die ontvangs van hierdie brief het die kommissie ooreengekom om 'n buitengewone kerkraadsvergadering te belê op 27 Julie 1892. Op die bepaalde dag het die vergadering plaasgevind onder voorsitterskap van ds. W.J. Snyman van Venterstad. Op hierdie vergadering is goedkeuring gevra vir wat tot sover gedoen is in hierdie saak en die kerkraad het dit eenparig goedgekeur. Daarna is ds. Coetsee se brief gelees waaruit geblyk het dat hy ten gevolge van ernstige, onoorkomelike gemoedsbesware bedank as herder en leraar van die Gereformeerde gemeente alhier en dat met sy bedanking sy betrekking tot die Gereformeerde Kerk in die algemeen ophou. In die brief word die gemoedsbesware nie genoem nie, maar dit word wel vermeld dat ds. Coetsee teen sy kerkraad en gemeente niks gehad het nie en dit het dan ook later geblyk dat die besware eintlik gegaan het oor die bestaanreg van die Gereformeerde Kerk en dat daar geen redes meer was dat die twee kerke apart sou bestaan nie.

Ná 'n ernstige bespreking van die inhoud van hierdie brief van ds. Coetsee is besluit dat die kerkraad sy bedanking as herder en leraar aanneem en hom tewens versoek om alles wat daar van die gemeente of van die kerk in die algemeen nog by hom was, af te gee aan die kommissie wat vir daardie doel aangewys is. Verder het die kerkraad reëlings getref vir die tydelike behartiging van die gemeentelike sake. Nadat die kommissie kom rapporteer het dat ds. Coetsee nie gereed was om die dinge oor te dra nie en dat hy veral 'n inventaris wou maak voor hy daarvan afstand gedoen het, is besluit dat die kommissie sig later in verbinding met hom moes stel en sodoende die opdrag moes uitvoer. Hierdie optrede van ds. Coetsee en veral die boekie wat hy uitgegee het en waarin hy die redes vir sy stap verklaar het, het aanleiding gegee tot 'n pennestryd, maar in die gemeente Burgersdorp was daar nie ernstige beroering nie. 'n Paar lidmate van die gemeente het ds. Coetsee se voorbeeld gevolg, maar die gemeente het rustig voortgegaan veral nadat die vakature weer gevul was deurdat ds. L.P. Vorster die beroep daarheen aangeneem het.

Ds. Coetsee se latere lewe

Ds. Marten Petrus Albertus Coetzee het van 1893 tot 1898 die NG gemeente Zoutpansberg bedien en is daarna op 21 April 1898 op Wolmaransstad bevestig. Weens die Tweede Vryheidsoorlog is baie min bekend oor sy drie en 'n half jaar lange bediening in die gemeente. Dit was wel vir hom en sy gesin 'n baie moeilike tyd. Kort ná sy aankoms moes hy Kaapstad toe gaan vir 'n operasie. Hy was erg terneergedruk, maar ook diep gelowig, soos blyk uit 'n brief aan die kerkraad gedateer 22 Oktober 1898: "Die Heere heeft zijn bedoelingen door mij op den weg van lijden te leide, moge zijn naam daardoor verheerlijkt worden!"

Ná 'n paar maande op Wolmaransstad het die onweerswolke van die Tweede Vryheidsoorlog oor die ZAR begin saampak. Die spoor van ellende en smart wat die oorlog gebring het, het Wolmaransstad nie misgeloop nie. Toe die dorp op 'n keer deur die Engelse troepe beset is, het hulle die grootste deel van die skool, die pastorie en die kerk afgebrand sodat al die notuleboeke, doop- en lidmaatregisters verlore gegaan het. Ná dié verwoesting het die werksaamhede van die gemeente feitlik tot stilstand gekom. Ds. Coetsee was 'n malarialyer en die knellende omstandighede het sy gesondheid nog verder geknak.

Die Skotse sakeman en avonturier Thomas Leask meld dat hy ds. Coetsee tydens die oorlog op Klerksdorp teëgekom het toe hy te voet en in swak gesondheid daar aangekom het. Ds. Coetzee is op 18 November 1901 oorlede.

Die Anglo-Boereoorlog

'n Uitsig op Burgersdorp omstreeks 1900.

Ds. Louis Petrus Vorster, leraar van 1893 tot 1905.

Ná die uittrede van ds. Coetsee in 1892 het die gemeente 'n paar maal beroep voor ds. L.P. Vorster die beroep aangeneem het. Hy is in Mei 1893 in die amp bevestig en onder sy leiding het die kerkraad en gemeente voorspoedig voortgegaan tot in 1899 die donker slagskaduwees van die Anglo-Boereoorlog ook swart en dreigend gehang het oor hierdie gemeente. Burgersdorp was wel nie in die Vrystaat geleë nie maar die magte van hierdie staat het die distrik vroeg binnegeval en die dorp en distrik is selfs deur die Boeremagte beset en eers na 'n tyd deur die Engelse ontset. Die gemeentelike lewe het hier wel nie tot so 'n mate ontwrig geraak as die in die twee republieke nie, maar die spore van die oorlog is tog duidelik waar te neem in die notules van die kerkraadsvergaderings. Vroeg in 1900 moes die voorsitter op die vergadering van 9 Februarie verklaar dat by die laaste kerkgeleentheid geen kworum teenwoordig was nie, maar dat hy tog met die belydenis van die geloof deurgegaan het. En dieselfde vergadering moes ook aandag skenk aan die bediening van die lidmate op kommando, waarop besluit is dat die voorsitter sorg sal dra dat daar Sondags twee en Dinsdagmôres een diens gehou sal word.

Nadat die Burgermagte die distrik Albert binnegeval het, is die burgers gekommandeer en hulle is toe by Stormberg in 'n laer geplaas. As dit in gedagte gehou word, is bogenoemde besluit nie baie duidelik nie, want dit is nie seker of Sondag se dienste slaan op die wat in Burgersdorp gehou moes word of dat hulle in die laer gehou moes word nie. Die volgende kerkraadsvergadering is eers weer in Julie van daardie jaar gehou en toe was ds. Vorster ook nie teenwoordig nie, want nadat die Engelse magte die burgers verdrywe het en hulle die distrik weer beset het, is ds. Vorster gevang en in die gevangenis aangehou. Vir sewe maande is hy daar gehou en toe is hy onder £3 000 borgtog uitgelaat onder voorwaarde egter dat hy na Middelburg (Kaap) moes gaan en daar op sy plaas bly. Eers nadat hy voor 'n Spesiale Geregshof tereggestaan het op 'n aanklag van hoogverraad en vrygespreek was, kon hy terugkeer na sy gemeente. Die kerklike lewe is ook nadelig getref deur die reisbeperkinge wat die militêre leiers gelê het op die inwoners; vandaar die rede dat die kerkraad op sy vergadering van 14 Julie 1900 moes besluit dat die konsulent die Kommandant moes versoek om verlof te gee aan die diakens om die kerklike bydraes by die verskillende plase te gaan insamel. Allerlei beperkende maatreëls is ook toegepas sodat dit bv. nie moontlik was om kerkraadsvergaderinge te hou nie en toe dit dan eindelik nie langer kon uitgestel word nie, is wel vergunning gegee daartoe maar dan moes dit gehou word in die teenwoordigheid van 'n sensor.

Toe die eerste Algemene Vergadering weer gehou kon word het die kerkraad in sy vergadering van 13 September 1902 die toestande gedurende die oorlog soos volg aangedui: Weens die oorlog en krygswet het die bediening van die heilige Nagmaal nie gereeld plaasgevind nie en was daar gewoonlik geen kworum vir die vergaderinge nie. Tog is kerklike sake so goed as moontlik behartig.

Die verplasing van die Teologiese Skool

Die Sinode van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika op Middelburg, Kaap, April 1904. Dis veral 'n belangrike vergadering omdat die besluit hier geneem is om die Teologiese Skool van Burgersdorp na Potchefstroom te verplaas. Voor: (vyfde van links) G.H.J. Kruger. Eerste ry op stoele: (vyfde van links) ds. A.J.J. de Klerk Coetsee, oudl. G. Henning, J.G.H. van der Walt, L.J. du Plessis, prof. Jan Lion Cachet, Petrus Postma, J.D. du Toit, P.C. Snyman, Taetse Hamersma. Eerste ry staande: (sesde van links) Willem Postma, Martinus Postma, J.A. van Rooy, onbekend, prof. Jan Kamp, W.J. de Klerk, J.C. Kruger, J.A. du Plessis, W.J. Snyman, Dirk Postma.

Die laaste groep professore en studente van die Teologiese Skool Burgersdorp, 1904. Voor v.l.n.r.: D.J. du Plessis, J.J.A. Coetsee, P. Coetzee, S. Vorster, J.H. Kruger, R.S. Postma. Middel: J.H. Boneschans, H.J.R. du Plessis, prof. Ferdinand Postma, prof. Jan Lion Cachet, prof. Dirk Postma, J.H. Kruger, T.N. Venter. Agter: H.J.J. van der Walt, J.C. van der Walt, B.J.M. Kruger, H.P.J. Pasch, J.P. van der Walt, D.P. du Plessis, B.R. Grobler en P.W. Bingle.

Die kerkraad met die ontvangs van ds. Dirk Postma, 1906.

Die eerste melding in die notules van die kerkraad van die plan om die Teologiese Skool te verplaas was op 20 Maart 1903 toe die afgevaardigde na die Algemene Vergadering dienaangaande rapport gedoen het. Die kuratore het indertyd, toe dit geskyn het of die Algemene Sinode nie gou bymekaar sou kon kom nie as gevolg van die ontredderde toestande in Transvaal en die Vrystaat, die moontlikheid van verplasing van die Skool laat bespreek deur die verskillende Algemene Vergaderinge en dit was as gevolg hiervan dat die besluit van hierdie vergadering aan die kerkraad meegedeel is. Die Algemene Vergadering van die Kaapkolonie het naamlik besluit dat die verplasing al dan nie van die Skool in die hande van die Kuratore gelaat moes word.

Aangesien die Algemene Sinode toe tog opgeroep sou word vir 1904 mede ook omdat die besluite van die verskillende Algemene Vergaderings nie eensluidend was nie het die Kuratore nie self in hierdie moeilike saak handelend opgetree nie. Die kerkraad het op sy voorvermelde vergadering ook nie 'n besluit geneem oor hierdie saak nie. Ds. Vorster is ook juis in hierdie tyd weg na Argentinië saam met 'n groep landverhuisers en toe die saak van verplasing weer teen die einde van die jaar deur die Kuratore behandel is, was hy nog nie terug in die land nie.

Toe ds. Vorster weg is na Argentinië was die algemene gedagte by die Kuratore om die Skool te verplaas na Middelburg (Kaap), maar na sy vertrek het die gedagte, wat tog reeds al voorheen geopper was deur ds. P.C. Snyman nl. om die Skool na Steynsburg te verplaas, sterk op die voorgrond getree. Sodat toe ds. Vorster weer in Januarie 1904 die vergadering van sy kerkraad kon bywoon hy die aandag van die kerkraad gevestig het op die besluit van die Kuratore geneem in hul sitting van Desember 1903 en dat die gemeente Burgersdorp daardeur baie skade sou ly. Hierdie besluit het naamlik ingehou dat die Kuratore die aanbieding van die kerkraad van Steynsburg aanvaar het en dat die Skool na Steynsburg verplaas sou word. Nieteenstaande hierdie woorde van die voorsitter het daar van die kant van die kerkraad nog geen aksie gekom om die verplasing te probeer verhoed nie. En dit val te meer op as die redes wat die Kuratore vir hierdie stap geboekstaaf het, in gedagte gehou word. Daar word drie redes genoem : a. Die onmoontlikheid om 'n geskikte terrein in Burgersdorp te vind. b. Die gunstige aanbod van Steynsburg en c. die noodsaaklikheid van die losieshuis wat in Steynsburg se voorstel vervat was.

Veral die eerste rede het Burgersdorp tog baie intiem geraak maar eers op sy vergadering van 5 Maart 1904 het die praeses die saak van verplasing van die Skool weer ter sprake gebring en toe is aandag geskenk aan die vraag : Of die gemeente Burgersdorp poginge sal aanwend om die Teologiese Skool hier te hou? Die kerkraad het toe besluit om die saak dieselfde aand op 'n "gemeentevergadering" te laat behandel, maar intussen 'n kommissie aangewys om werksaam te wees om nadere sekuriteit te kry in verband met grond vir doeleindes van die Teologiese Skool. Verder moes die ouderlinge intussen die gevoelens van die gemeente verneem om met die volgende Nagmaal verslag te doen. Toe die saak die aand deur die gemeentelede bespreek is en die besluit van die kerkraad aan die vergadering voorgehou is, is besluit dat daar 'n lys ter tekening in die pastorie gelaat sou word tot met Nagmaal en dat die ouderlinge al die lidmate van hierdie lys sal verwittig. So het daar tog eindelik aksie gekom om die Skool te behou.

Die Algemene Sinode is intussen opgeroep om op 11 April 1904 te vergader op Middelburg (Kaap) en op sy vergadering van 1 April 1904 het die kerkraad waarlik ernstige aandag geskenk aan hierdie belangrike saak. By daardie geleentheid is nou vir die eerste maal sprake van die verkryging van grond vir die Teologiese Skool. Maar dit is veral die besluit wat hierdie vergadering geneem het wat ons aandag hier verdien. Die volgende besluit is geneem en aan die Sinode gestuur: "Die kerkraad van Burgersdorp betreur dit dat deur aanbiedinge van geld tydelike invloed uitgeoefen word op die verplaatsing van die Skool; aangesien die kerkraad meen dat enkel en alleen die belange van die Kerk in die algemeen met betrekking tot die Skool in die oog gehou moet word. Mog die Sinode van oordeel wees dat, sonder die aanbiedinge van geld in aanmerking te neem, enig ander plek beter geskik is as Burgersdorp dan sal die kerkraad daarin berus en soos tot hiertoe sy plig doen aan die Skool. Aangesien die kerkraad meen dat tot hiertoe die enige beswaar teen die bly van die Skool te Burgersdorp die gebrek aan ruimte was, wens hierdie kerkraad deur 'n aanbieding van grond die Sinode, ingeval besluit mag word om die Skool te Burgersdorp te laat bly, daarin tegemoet te kom".

Die kerkraad het dus eindelik sy protesstem laat hoor en dit het veral gegaan teen die aanbiedinge wat by die Kuratore ingekom het en wat ook nog te Middelburg sou inkom en was van oordeel dat by die beoordeling van hierdie saak slegs die algemene belange van die Kerk in aanmerking geneem moes word. Maar dit was juis die aanbiedinge wat gewig gedra het by die Kuratore soos uit voorgaande redes vir die verplasing van die Skool geblyk het. En toe die Sinode hierdie saak behandel het, het die aanbiedinge ongetwyfeld besondere gewig gedra en moontlik die beslissing in die moeilike saak vergemaklik. Hoe dit ook sy die Sinode het besluit om die Skool te verplaas na Potchefstroom en die Kuratore het opdrag gekry om dit so te reël dat die Skool reeds die volgende jaar aldaar geopen kon word. Die gemeente Burgersdorp het sekerlik nie lekker gevoel oor die beslissing nie, maar van verdere protesstemme maak die notule van die kerkraad nie melding nie. Die kerkraad het dus die saak ook so aanvaar, want al wat ons verder dienaangaande lees was die afskeid van die skool wat teen die einde van daardie jaar plaasgevind het. In die besluit wat hieroor handel word die leedwese van die gemeente oor die vertrek duidelik genoem, maar origens is op waardige wyse afskeid geneem van die stigting wat so lank hier gehuisves is.

Die Skool het op 13 Februarie 1905 op Potchefstroom geopen.

Dienstyd van ds. Dirk Postma (seun van Marthinus)

Die Taalfees, 24 Mei 1907, gehou ter viering van die oprigting van die replika van die Eerste Taalmonument.

Besoekende predikante en die kerkraad tydens die halfeeufeesvieringe van die gemeente in 1909. Eerste ry: Di. P.W. Bingle, G.H.J. Kruger, dr. P.C Snyman, di. D. Postma, J.G.H. van der Walt, H.P.J. Pasch. Tweede ry: Ds. W.J. de Klerk, drr. S.O. Los, J.D. du Toit, di. W.J. Snyman, L.J. Du Plessis, kerkraadslede J.P. Kruger, J.P. Kruger, D.J. Coetzee. Derde ry: Kerkraadslede A.M. Venter, T.L Eloff, J.C. Van Rooy, P.J. Aucamp, A.G. Nienaber, T. Aucamp, J.C. Lessing en M.A. Hechter.

Ds. Dirk Postma, hier afgeneem omstreeks 1917 toe hy voorsitter van die Burgersdorpse Helpmekaar-vereniging was. Hy was Burgersdorp se Gereformeerde leraar van 1906 tot begin 1941.

Die gemeente se kerkraad in 1909. Ds. Dirk Postma sit in die middel.

Einde 1905 het ds. Vorster die beroep na die gemeente Rustenburg aangeneem en op 24 November 1905 het hy afskeid geneem van die gemeente Burgersdorp. Die gemeente het dadelik daartoe oorgegaan om 'n predikant te beroep maar dit was tog reeds April van die volgende jaar voordat ds. D. Postma, oudste seun van ds. Marthinus Postma, die beroep aanvaar het. Op 19 Mei 1906 is hy in die amp bevestig en onder sy leiding sou die kerkraad en gemeente voortgaan tot die begin van 1941.

Nie lank nadat ds. Postma hier predikant geword het nie, het die gemeente sy 50-jarige bestaan op luisterryke wyse gevier. Op sy vergadering van 5 Maart 1909 het die viering ter sprake gekom en toe is besluit om 'n feeskommissie te benoem wat die saak van die feestelike herdenking moes voorberei. Op die September-vergadering moes hierdie kommissie ongetwyfeld 'n voorlopige plan aan die kerkraad voorgelê het, want dit is genotuleer dat die feeskommissie gemagtig word om die nodige koste aan te gaan in verband met die feesviering. Een van die belangrikste resultate van hierdie voorbereidingswerk was 'n gedenkboek wat onder die naam Gouden Jubileum Gereformeerde Kerk Burgersdorp, Kaap Provinsie 1860–1910 verskyn het. In hierdie keurige publikasie het die kommissie 'n uiters waardevolle werk op die mark gebring. Ons vind daarin die volgende stukke: Die geskiedenis van die Gereformeerde Gemeente Burgersdorp; die Gedenkrede deur ds. M. Postma; Gereformeerde Onderwys deur ds. P.C. Snyman; "Iets over Gereformeerde Prediking" deur ds. T. Hamersma; Geskiedkundige "Herinneringen over de Oudsten der Gemeente"; "Het Calvinisme en ons Volk" deur dr. J.D. du Toit en 'n Oproep tot 'n konferensie oor Christelike Politiek wat van Burgersdorp uitgegaan het op die wenk van dr. Du Toit.

Met hierdie publikasie het die kerkraad van Burgersdorp inderdaad die beperkte literatuur in verband met die bestaan van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika verryk en tot vandag toe is dit 'n uiters lesenswaardige boek en bevat dit waardevolle gegewens vir diegene wat nie direk toegang tot die primêre bronne van die bestaan van die gemeente Burgersdorp het nie. In Het Kerkblad van 1 Februarie 1910 het 'n vry omvattende verslag van die verrigtinge verskyn en die hele stuk is ingeskrywe in die notuleboek. Die verrigtinge het op Vrydag 21 Januarie 1910 'n aanvang geneem met die gedenkrede wat deur ds. Marthinus Postma uitgespreek is. En daarna is die onderwerpe wat reeds genoem is uit die gedenkboek deur die verskillende sprekers uitgespreek. Verteenwoordigers van ander gemeentes van die kerkverband het die verrigtinge bygewoon sodat dit 'n buitengewone geleentheid was vir die gemeente. Blykens die verslag in Het Kerkblad was die opkoms maklik vergelykbaar met die groot drukte tydens die Taalfees wat 'n paar jaar tevore in Burgersdorp gehou was. By die geleentheid is ook kollektes vir verskillende ondernemings gehou. In die verslag word die volgende opgesom: De Jonge Calvinist, Het Gereformeerde Gymnasium, Het Sustentasie Fonds, de Zending en Onze Blinden. Die verslag soms die gees tydens die verrigtinge as volg op: "Verkwikkend was dit vir oues van dae om mekaar na baie jare van skeide weer die hand te druk en om oor al die gebeure van die laaste jare in huis, skool en maatskappy te gesels. Plegtig was dit om telkens aan die linkersy van die preekstoel die grysaards van 70 en 80 jare te sien sit soos die ou garde van die Gereformeerde Kerk in die Kaapkolonie die tekens van hulle stryd vir land en volk, vir Kerk en Staat so duidelik vertoon. Aandoenlik was dit om prof. Cachet te mis, veral toe in een van die byeenkomste 'n telegram van gelukwensing van hom gelees is en waarin die kerk Openbaring 3:11 en 12 toegeroep is. Die eredienste is by die geleentheid waargeneem deur ds. L.P. Vorster, dr. S.O. Los en dr. J.D. du Toit terwyl ds. W. J. Snyman namens die feesgangers 'n dankwoord gerig het tot die kerkraad en gemeente van Burgersdorp vir die gulle ontvangs en die feesvreugde wat hulle verskaf het".

'n Nuwe kerkgebou vir die gemeente

Die kerkgebou soos dit in 1960 met die gemeente se eeufeesviering gelyk het.

Net verbeteringe aan ou gebou

Die hoeksteen van die herboude kerkgebou, gelê op 8 Junie 1912.

Die gebou wat in 1861 in gebruik geneem was, het nog altyd diens gedoen vir die samekomste van die gemeente. In die loop van die jare is daar wel veranderinge en veral verbeteringe aangebring, soos byvoorbeeld 'n plankvloer wat ingesit is, maar origens was dit dieselfde gebou. Die plan om 'n nuwe kerkgebou te kry het eintlik 'n heel onskuldige begin gehad. In September 1908 het broeder C. Grobler e.a. 'n petisie aan die eerwaarde kerkraad gerig waarin gevra is om sekere verbeteringe aan die kerkgebou aan te bring sodat die trek in die gebou nie so hinderlik sal wees nie. Die kerkraad het aandag geskenk aan hierdie saak en inderdaad opdrag gegee dat 'n plan gemaak moes word. Dit was teen die einde van 1908, maar op die vergadering van 16 April 1909 het diaken G.A. Coetsee kennis gegee dat hy op die volgende vergadering sou voorstel om jaarliks te kollekteer vir 'n boufonds om 'n vleuel by die kerkgebou aan te bou of om 'n nuwe kerk op te rig.

Voorstel om vleuel aan te bou

Toe hierdie voorstel op die bepaalde tyd bespreek is, het die kerkraad besluit dat dit wenslik is om die gebou te vergroot en daarom is 'n kommissie van vyf lede benoem om ondersoek in te stel na die koste en wyse van aanbou sodat later op 'n goed bygewoonde openbare kerkraadsvergadering die rapport bespreek kan word. Op die vergadering van 9 Julie 1909 het hierdie kommissie 'n geskrewe rapport ingelewer waaruit die volgende geblyk het: 1. Dat die huidige kerkgebou te klein en ongerieflik is; 2. dat 'n argitek geraadpleeg is en dat die kommissie tot die oortuiging gekom het dat as 'n vleuel dertig voet lank en breed van die een uiterste venster tot die ander aangebou kon word na die kant van die straat ten suide, daarvoor van die Munisipaliteit 10 voet grond ekstra verkry sal moet word by daardie gedeelte wat reeds aan die kerk toegestaan is en hierdie toesegging is reeds verkry en 3. dat volgens ons berekening sodanige aanbouwerk £1 500 sal kos. Hierdie rapport is deur die kerkraad gunstig ontvang en bespreek maar toe dit voor die gemeente gelê is, is besluit om die uitvoering van die plan vir 'n jaar uit te stel.

Toe die saak ná 'n jaar weer onder behandeling gekom het, is besluit dat die predikant gevra word om die hele gemeente deur te gaan en te kollekteer vir die vergroting van die kerkgebou, maar dat die werk nie begin mag word voordat die nodige geld op hande is nie. In Oktober van daardie jaar kon die predikant rapporteer dat ongeveer £1 850 vir die doel belowe is en dat £350 reeds ontvang is. By die lig van hierdie gunstige uitslag is die saak toe bespreek en dit is besluit om 'n kommissie aan te wys wat 'n bouplan moes uitsoek om voor die gemeente te lê. Hierdie kommissie het bestaan uit ds. Postma, ouderling H.M. Henning en diaken A.J. Venter saam met die broeders J.F. Coetsee en Cornelius Grobler. Die kommissie het op 25 November 1910 'n bouplan van argitek R.C. Orr van Aliwal-Noord voorgelê wat £2 490 sou kos by voltooiing. Die plan is sowel deur die kerkraad as die gemeente gunstig ontvang en toe is opdrag gegee aan die kommissie om tenders te vra vir die vergroting van die gebou, maar by die vorige kommissie is nog twee broeders gevoeg, naamlik A.P. van Heerden en T.J. Kruger.

Toe die tenders egter ingekom het en alle besonderhede voorgelê is, is besluit dat die kommissie bedank word vir sy werk; dat die kerkraad sal sorg dat die gekollekteerde gelde binne drie maande gestort word en dat vir die dan nog ontbrekende bedrag verder gekollekteer sal word intussen sal die tenders oorstaan tot later. Met die insameling van geld is voortgegaan en in Junie 1911 is gerapporteer dat daar nog £568 kort was, maar toe die saak van kerkbou op die November-vergadering bespreek is, is met meerderheid van stemme besluit om dadelik met die bouery te begin, terwyl in April vir die tekort weer gekollekteer sou word. Die bestaande kommissie is verder vergroot deur nog agt broeders by te voeg. Die kommissie het ook opdrag gekry om 'n sekere mnr. Theron aan te stel as klerk van werke.

Afskeid en sloping van ou gebou

Die preekstoel soos gesien van die galery af.

Aangesien die ou gebou verbreek sou moes word, is besluit om 'n afskeidsdiens te hou en by daardie geleentheid is 'n oorsig gegee van die geskiedenis van die ou gebou en die betekenis van die gebou is deur die predikant treffend aangedui. Daarna het nog ander sprekers die woord gevoer en so is afskeid geneem van hierdie gebou wat so 'n sterk band met die verlede was.

Tot dusver was die gedagte net om 'n nuwe vleuel by die ou gebou aan te pas, maar blykbaar het die kommissie wat die opdrag moes uitvoer voor onvoorsiene moeilikhede te staan gekom, want op die vergadering van 7 Julie 1912 het die kommissie gerapporteer dat daar nou veranderinge gekom het, want die kommissie het die ou gebou geheel en al afgebreek, die fondament van die nuwe gebou dieper laat maak en die beplande gebou is met 8 voet vergroot. Die kerkraad en die gemeente het hierdie wysiginge aanvaar sodat die kommissie dus kon voortgaan. Maar die nuwe wending het die boukoste aanmerklik verhoog, want die kerkgebou sou nou volgens skatting ongeveer £7 000 kos.

Nuwe gebou ingewy

Die hoeksteen van die nuwe kerkgebou is op 8 Junie 1912 gelê en teen die end van die volgende jaar kon die reëlinge vir die ingebruikneming goedgekeur word. By voltooiing van die gebou het dit geblyk dat die totale bedrag wat daaraan bestee was £13 036 is en dat die bedrag wat daarop verskuldig was £7 431 is, maar daarvan was reeds 'n bedrag van £2 729 deur die lidmate belowe sodat die res van die skuld dus £4 802 bedra het. Die kerkgebou se ingebruikneming is bepaal vir die 25 Oktober 1913, die vierde Sondag van daardie maand, en het op besonder plegtige wyse plaasgevind.

Die volgende jaar het die gedagte van 'n ringmuur om die kerk na vore gekom en in September 1915 is die plan goedgekeur om dit te doen soos dit vandag nog is, naamlik 'n steenmuur met traliewerk daarop. Al was die kerk 'n groot verbetering, was daar nog altyd die drukkende skuldlas van die kerk en toe die end van die skulddelging genader het, is die gedagte uitgespreek om 'n dankfees te hou sodra die kerkskuld afbetaal was. Dit het gebeur op 15 Mei 1915 en die dankbaarheid was groot dat die sierlike kerkgebou nou daarvan onthef was.

Gebruik van Afrikaans in die kerklike lewe

Die eindevertalers van die Bybel in Afrikaans. Dr. J.D. du Toit van die Gereformeerde Kerk sit links voor. Agter is proff. E.E. van Rooyen en H.C.M. Fourie en voor ds. J.D. Kestell en prof. B.B. Keet.

Tot dusver was Nederlands die taal wat gebruik is in die eredienste en al die ander amptelike verrigtinge van die gemeente, maar op die kerkraadsvergadering van 31 Maart 1916 het ouderling Abraham Kruger kennis gegee dat hy op die volgende vergadering sal voorstel om voortaan Afrikaans te gebruik. As gevolg hiervan het die saak ter sprake gekom op die vergadering van 24 Junie 1916 en toe is op voorstel van ouderling Kruger gesekondeer deur ouderling J.J. de Klerk besluit dat al die amptelike stukke van die kerkraad in Afrikaans geskryf moes word. Van toe af is die kerkraadnotules en al die briewe ensovoorts in Afrikaans gestel. Dit wil nie sê dat daar van toe af geen Nederlands meer gehoor en gebruik is nie, want die Bybel en formuliere was nog in daardie taal.

Hierdie toedrag van sake sou voortduur tot op 27 Augustus 1933 toe die Bybel in Afrikaans dwarsdeur die land en ook op Burgersdorp in gebruik geneem is. Op die vergadering van die kerkraad van 25 Augustus is die volgende besluit geneem wat van die kansel af voorgelees sou word by geleentheid van die ingebruikneming van die Afrikaanse Bybel: "Met heilige dank loof ons God in die hemel dat Hy vandag aan ons volk in Suid-Afrika en aan ons gemeente alhier die Bybel in ons eie taal gee. Ons eer die manne wat die Here in staat gestel het om die Bybel in Afrikaans te vertaal. Ons voel dankbaar dat ons volk en ook ons gemeente die nodige middele verskaf het om die groot werk te doen. En waar ons nou Gods Woord in ons eie taal het, versoek die kerkraad dat elke gemeentelid sy Afrikaanse Bybel daeliks godsdienstig sal gebruik in huisgodsdiens en in die binnekamer en ook getrou sal saambring vir die kerkdienste, want 'u Woord is 'n lamp vir my voet en 'n lig vir my pad' (Ps. 119: 105)." Die kerkraad het verder gereël dat broeder Barend Grobler, Koëlfontein, as oudste lidmaat van die gemeente gevra sal word om die Afrikaanse Bybel te oorhandig. Op dieselfde vergadering is ook besluit om 'n telegram aan die vyf Bybel-vertalers te stuur tydens die algemene Bybelfees in Bloemfontein en ook 'n telegram aan dr. J.D. du Toit as vertaler namens die Geref. Kerk.

Nie baie jare ná hierdie heuglike gebeurtenis nie kon ook die Afrikaanse Psalmboek in gebruik geneem word. Die kerkraad het op sy vergadering van 12 November 1937 besluit dat op 12 Desember van daardie jaar die nuwe psalmberyming in gebruik geneem sou word. Op sy vergadering van 11 Desember is toe verder besluit dat broeder Barend Grobler (91 jaar en oudste lidmaat van die gemeente) weer gevra sou word om die Afrikaanse psalmboek aan die leraar te oorhandig net soos hy in 1933 die Afrikaanse Bybel oorhandig het.

Die Spaanse griep van 1918

Die kerkraad in 1922. Prof. Jacobus du Plessis sit vyfde van links en ds. Dirk Postma regs van hom.

Net soos byna al die ander gemeentes is ook die gemeente Burgersdorp swaar getref gedurende die maande Oktober en November van 1918. Die kerkraad van die gemeente het 'n buitengewone stap gedoen om die rou en smart te gedenk en die getroffenes te troos en op te beur met Gods Woord. Op sy vergadering van 7 Desember 1918 het die eerwaarde kerkraad die volgende stuk goedgekeur om aan die huisgesinne te stuur wat getref is deur die griep saam met 'n lys van die slagoffers: "Seer geliefde broeder (suster) in ons Here Jesus Christus. Wie sal die twee maande van die jaar wat nou byna verby is ooit vergeet? Toe is vir die eerste maal in die geskiedenis van ons dierbaar vaderland 'n pestilensie onder ons uitgebreek. Hoewel dit eers ligvaardig genoem en behandel werd as die Spaanse Influensa is daar nietemin sowat 50 000 van die bevolking van die Unie van Suid-Afrika getref. En dit is meestal die keur en bloem van onse geliefde nasie wat also deur die sikkel des doods afgemaai is. Van onse dierbare gemeente is 28 lidmate aan die gevreesde siekte dood en daaronder is ook u dierbare … (naam van oorledene). Op onse eerste kerkraadsvergadering ná die siekte is dit aan die ondergetekendes opgedra om hiermee van harte onse innige deelneming met u te betuig in u swaar verlies. Nog nooit was ons gemeente so swaar beproef nie. Nog nooit het ons so goed verstaan as nou die ernstige waarheid van Gods Woord in Jesaja 5:14 'Daarom zal het graf zichzelf wijd oopsperren en zijn mond opendoen zonder maat opdat nederdale hunne heerlijkheid.' Dit is om onse sonde dat die dood in die wêreld gekom het, en as God met tye die dood meer mag gee om onder ons te maai, soos ook nou weer met die wêreldoorlog en pestilensie, dan besef ons beter as ooit tevore die heiligheid van God en die verdorwenheid van die mens. Hoe swaar dit nou ook al vir u mag wees om u dierbare … (naam van oorledene) te moet mis so is onse bede dat onse Hemelse Vader u in die bittere droefheid tog die genade mog verleen om te verstaan, dat Hy ons met 'n liefdevolle hart kasty. Hy wil ons terugbring van onse sondes en ons heen lei na sy ewige woning in die nuwe Jerusalem, waarheen ons vertrou dat u dierbare ons voorgegaan het. Laat ons sy Hand kus en aan die hand wandel na die nuwe Jerusalem waar volgens Openbaring 21:4 God alle trane van hulle oë sal afwis; en die dood nie meer sal wees nie, nog droefheid en geween en moeite sal wees nie, want die eerste dinge het verbygegaan ..."

Die kerkorrel

Burgersdorp se Gereformeerde kerkraad in 1925. Ds. Dirk Postma sit sesde van links.

Die orrel soos dit vandag nog lyk.

Baie jare lank het die kerkraad nie vrymoedigheid gehad om gebruik te maak van musiekbegeleiding by die eredienste nie. Die eerste keer dat die kerkraad geleentheid gehad het om oor hierdie saak te handel was, in 1882. Die notule meld die volgende: 'n Brief van 'n paar lidmate wat 'n belangrike saak behels word behandel en na bespreking is besluit : „Die kerkraad neem met belangstelling kennis van die versoek van die lidmate M.M. Venter, Ch. van Rooy, Ph. Snyman en G. Kruger maar het beswaar om in die teenswoordige omstandighede tot so iets voort te gaan, want hy beskou dat die gebruik van musiekinstrumente by die openbare godsdiens nie 'n "verplichtende" saak is nie en sou dus geen vrymoedigheid hê om dit in te voer teen die gevoele van die gemeente en hy is daarvan bewus dat baie lidmate hulle daarmee beswaard sal gevoel. Nadat hierdie besluit geneem is, het die saak nog een en ander maal voor die kerkraad gekom maar dit kon geen vordering maak nie. Eers toe dit in September 1924 deur die kerkraad behandel word, is besluit om die ouderlinge te versoek om nou met hulle huisbesoek na te gaan wie van die lidmate daarvoor is en wie daarteen is en meteens ook te vra hoeveel die lidmate sal gee as daartoe oorgegaan sou word, en om dan met die volgende nagmaal verslag te doen. Dit was dus die eerste aksie wat aan die gang gesit is deur die kerkraad self en net op die volgende vergadering waarop die ouderlinge verslag van hulle wyke gedoen het, is die uitslag van hierdie ondersoek bekend gemaak: Daar was 279 lidmate ten gunste van 'n orrel en 42 daarteen en die bedrag wat belowe is ingeval 'n orrel aangeskaf sou word, was £561-3-3. By die lig van hierdie gegewens is die saak weer met die gemeente bespreek en toe is besluit: "Ons is dankbaar vir die geld wat gekollekteer is en die kerkraad laat die som wat nog kort ism insamel met inagname van die wenke wat hier uitgespreek is.

Op die eerskomende vergadering moes dan verslag gedoen word. Hierdie verslag is op die vergadering in Desember gelewer en toe het dit geblyk dat £155-10-6 ingesamel is. Hierdie saak moes toe met groot geesdrif aangepak gewees het, want einde Januarie 1925 kon gerapporteer word dat die bedrag byeengebring vir 'n orrel reeds £1253-9-0 bedra. Op dieselfde vergadering kon die eerwaarde voorsitter verklaar dat die pryslyste van verskillende orrels ingekom het en nadat die saak in hierdie lig bespreek was, is besluit om by die gemeente aan te beveel om 'n Engelse orrel teen £1 448 te bestel; die ontbrekende geld te kollekteer en die wat reeds geteken is deur die wykskerkraadslede te laat insamel. By hierdie advies is later nog gevoeg om voor die finale bestelling eers met prof. P.K. de Villiers in korrespondensie te tree om te verneem wat hy adviseer. Toe die saak deur die gemeentelede bespreek is, is die advies van die kerkraad aanvaar en verder is besluit om dadelik te begin met die insameling van die gelde 'n Kommissie is ook benoem wat belas is met die uitvoering van die orrelsaak. Op die vergadering van 4 April 1925 het die kommissie by monde van die voorsitter die kerkraad meegedeel dat op advies van prof. De Villiers besluit is om 'n Duits-Engelse orrel deur middel van die firma Price & Co., Kaapstad, te bestel en dat dit tussen £1 300 en £1 400 sal kos.

Teen die end van daardie jaar het die kerkraad reeds die eerste orrelis in die persoon van br. P. Kruger aangestel, en op die kerkraadsvergadering van 27 Maart 1926 is die kommissie benoem wat die ingebruikneming van die orrel moes reël en by daardie geleentheid is verklaar dat daar nog ongeveer £150 kort was op die koopsom van die orrel. So het 'n saak wat reeds in 1882 vir die eerste keer aangeroer is, tog eindelik sy beslag gekry.

Viering van die gemeente se 75-jarige bestaan

Eregaste by die viering van die gemeente se 75-jarige bestaan. Prof. dr. J.D. du Toit sit derde van links en prof. dr. Ferdinand Postma vyfde van links.

Die gemeente se ou pastorie, wat iewers in die sestigerjare gesloop is.

Nog 'n groot feesgeleentheid sou onder die leiding van ds. D. Postma plaasvind, naamlik die 75-jarige bestaan van die gemeente Burgersdorp. Hierdie feesgeleentheid is bepaal vir die dae 25 tot 27 Januarie 1935 en by daardie geleentheid het prof. dr. J.D. du Toit die feesrede gehou oor 1 Kron. 12: 23 "Van Sebulon wat op kommando moet uittrek, toegerus vir oorlog met allerhande krygswapens, vyftigduisend aanmekaar gesluit, en nie met 'n dubbele hart nie." Drie gedagtes het die geagte hoogleraar beklemtoon en toegepas op die geleentheid. Die getalsterkte, die aaneensluiting en die eenstemmigheid. So het hy die strydmag wat in die Gereformeerde Kerk gestry het vir die waarheid van God en sy koninkryk daaruit gesien, ook diegene wat in hierdie gemeente gestaan het. Verskillende predikante van die Gereformeerde Kerk was teenwoordig en het die groete van die verskillende instansies oorgebring. Ook prof. dr. F. Postma het tydens die feesgeleentheid opgetree.

Siekte en dood van ds. Postma

Ds. Dirk Postma se grafsteen, opgerig in 1943.

Teen die einde van die jaar 1940 het die gesondheid van ds. Postma ernstig agteruitgegaan sodat hy op die vergadering van 21 September weens siekte nie teenwoordig kon wees nie en deur die kerkraad ses maande siekteverlof toegestaan is, met die byvoeging dat as dit aan die end van die tydperk sou blyk dat hy nog nie sy werksaamhede kan hervat nie, die kerkraad verder sal besluit. Op die laaste vergadering van die jaar het die kerkraad weer die siektetoestand van ds. Postma bespreek en toe besluit om sy vorige besluit te herroep en aan hom vir 'n onbepaalde tyd verlof toe te ken. Maar die kerkraad het nie geweet dat die einde van sy lewe reeds so naby was nie, want op Sondag 29 Desember 1940 is hy reeds oorlede.

Op 'n buitengewone kerkraadsvergadering gehou op 30 Januarie om die reëlings te tref vir die begrafnis is deur ouderling A.J. Coetsee 'n mosie van deelneming met die dood van die predikant voorgestel en blykens die notule het hy toe die volgende gesê: "Die oorledene het die gemeente 35 jaar bedien en die kerkraad en gemeente kan nie anders as om dank uit te spreek vir sy leiding wat hy gegee het, vir die dienste en opofferings wat hy gedoen het. Daarom is die bede dat die familie getroos mag word veral as die pastorie eerlang leeg sal staan." Vir hierdie woorde het ds. M. Postma, seun van die oorledene, namens die familie hartlik bedank. Toe die eerwaarde kerkraad die reëlings moes tref vir die begrafnis kon ds. M. Postma aan die vergadering die wense van sy vader wat hy vooraf aan hom meegedeel het, aandui en dit is deur die kerkraad so aanvaar. Alles is tot in die fynste besonderhede deur die kerkraad gereël en dit was beslis nodig, want dit was 'n besonder groot begrafnis aangesien die oorledene so bekend was en die hoë agting geniet het van almal met wie hy in aanraking gekom het.

In die volgende jaar is die gedagte uitgespreek dat die eerwaarde kerkraad die inisiatief moes neem vir die oprigting van 'n grafsteen vir wyle ds. Postma. Hierin is die medewerking van die gesin van die oorledene gevra en dit is met graagte toegesê. Die saak is deur die kerkraad opgedra aan 'n kommissie en die geld is vir daardie doel ingesamel en op 10 Desember 1943 is die grafsteen onthul deur die oudste seun, ds. M. Postma.

Sendingaksie in kombinasie met Reddersburg

Die kerkgebou, omstreeks 2017.

Ds. Stephanus Johannes van der Walt, 'n boorling van Middelburg, Oos-Kaap, was leraar van Burgersdorp van 1941 tot 1946 nadat hy van 1930 tot 1941 die kombinasie Molteno-Sterkstroom-Hofmeyr bedien het. Nadat hy in nog twee gemeentes gestaan het, is hy in 1961 benoem om dogmatiek aan die Teologiese Skool op Potchefstroom te doseer in die plek van prof. dr. P.J.S. de Klerk.

Mev. ds. A.L. Aucamp, predikantsvrou van 1948 tot 1961, en in die GKSA se eeufeesjaar voorsitster van die Uniale Komitee van die Gereformeerde Sustersorganisasie.

Ds. Abraham Liebrecht Aucamp was die gemeente se leraar van 1948 tot 1961. Hy het die onderskeiding gehad dat hy in 1933 in die Gereformeerde kerk Eldoret bevestig is as die eerste Gereformeerde predikant in Kenia, waar hy gebly het tot 1937.

Die kommissie vir die restourasie en oprigting van die beskadigde Eerste Taalmonument, Burgersdorp, onder wie ds. Abraham Aucamp (regs voor) en sy eggenote, Anna, vierde van regs voor. Die beskadigde beeld is in 1939 op King William's Town gekry en enkele jare later heropgerig.

Die Sendingkommissie van die Gereformeerde kerke Burgersdorp en Redddersburg by die bevestiging van ds. J.F. Erasmus op 25 April 1942. Foto: A.H Coetsee, dr. S.J. van der Walt, ds. J.F. Erasmus, ds. A.S.E Yssel. Agter: W.A du Plessis, P. Kruger, P.C. Pretorius, M. van Rooy.

Op 26 Julie 1941 is dr. S.J. van der Walt verwelkom as predikant van Burgersdorp en onder sy leiding sou die sendingaksie waarvoor ds. Postma gedurende sy bedieningsjare beywer het, tot volle krag kom. In die gemeente Burgersdorp het gedurende die 1870's groot spanning oor die sending ontstaan. Nadat daardie storm tot bedaring gekom het, het die kerkraad nie sy hande afgetrek van alle sendingwerk nie, maar elke jaar is aan die Algemene Vergadering gerapporteer dat die gevraagde kollektes vir die sending behoorlik afgesonder en weggestuur was. Die gereelde dienste in die gevangenis het ook elke Sondag voortgegaan. Maar tot 'n selfstandige sendingaksie het dit nie gekom nie. Op sy vergadering van 26 November 1909 het die kerkraad aandag geskenk aan 'n brief van sy eie predikant afkomstig en waarin die beter behartiging van die sendingsaak aanhangig gemaak word. Na bespreking is die volgende besluit geneem: "Die kerkraad is van oortuiging dat die tyd vir ons gemeente gekom het om meer as tot hiertoe gedaan is, vir die sending te ywer. vir ons gemeente gekom het om meer as tot hiertoe gedaan is, vir die sending te ywer. Aan die ouderlinge word opgedra om met hulle huisbesoek met hulle lidmate hieroor te spreek en aan die diakens word opgedra om vrywillige bydrae daarvoor van hulle lidmate te ontvang, eenmaal per jaar. Die diakens sal verslag doen sodra hulle gereed is daarvoor".

Met hierdie besluit het daar 'n kentering gekom in die optrede van die kerkraad in hierdie belangrike saak. In die volgende jaar het daar 'n versoek vanaf die kerkraad van Pretoria gekom waarin gevra is om saam te werk met die ander gemeentes Reddersburg, Rustenburg, Pretoria, Potchefstroom deur die Sinode aangewys sodat een van hierdie gemeentes dan 'n missionêre predikant vir Humpata kon beroep. Die kerkraad het egter besluit om eers al die kerkrade van die Kaapkolonie te vra vir hoeveel elkeen per jaar kans sien vir die sending en dan te antwoord op die brief van Pretoria. Terwyl die kerkraad die antwoorde van die ander kerkrade ingewag het, het daar weer 'n versoek vanaf Pretoria gekom waarin die mededeling vervat was dat die plan bestaan om in Soutpansberg 'n stukkie grond te koop vir 'n sendingstasie en nou word gevra of gereken kan word op die £50 waarborg van die Kaapkolonie. Op dieselfde vergadering waar hierdie brief behandel is, het die diakens ook verslag gedoen van hulle insameling vir die sending en kon hulle verklaar dat £6-13-0 ontvang was. Aan die diakens is opdrag gegee om verder te kollekteer.

Op die volgende vergadering kon die kerkraad aandag skenk aan die antwoorde van die ander kerkrade van die Kaapkolonie. Die meeste antwoorde was gunstig, maar van ds. W.J. Snyman het berig gekom dat hy beslis daarop teë was om met Pretoria saam te werk aangesien hy van mening was dat Burgersdorp vir Humpata moes sorg. Nadat die saak bespreek is by die lig van die antwoorde, is besluit om met hierdie saak te wag tot die volgende Algemene Vergadering en Pretoria in dier voege te antwoord. Van daardie planne het egter nie veel tereggekom nie en eers op die vergadering van 5 Junie 1914 lees ons van 'n meer konkrete aksie. Die voorsitter het toe meegedeel dat die lg. Algemene Vergadering besluit het dat die verskillende gemeentes gevra is om elk 'n sekere som vir die sending byeen te bring en langs daardie weg te trag om hierdie saak beter te behartig. Die kerkraad van Burgersdorp is gevra om £11 by te dra. Die kerkraad het daarop besluit dat die gemeente Burgersdorp voorsiening sal maak vir hierdie som en aan die leraar verlof gegee om daarvoor te kollekteer. Die predikant was kennelik nog nie tevrede met die ywer wat vir die saak aan die dag gelê is nie; daarom het hy in Desember 1916 die eerwaarde kerkraad gevra om toe te staan dat die oefenaar van die sendinggemeente te Venterstad, broeder F. Kruger, op die plase van die lidmate van Burgersdorp dienste mag kom hou. Hierdie versoek is toegestaan en dit het sekerlik gebeur, want aan die Algemene Vergadering is dit so gerapporteer. In 1928 het die kerkraad weer op versoek van ds. Postma 'n uitnodiging gerig aan ds. Hugo du Plessis, wat toe as missionêre predikant van Pretoria in die Noordelike gedeelte van Transvaal gearbei het, om Burgersdorp te besoek en die gemeente toe te spreek in verband met die sendingwerk aldaar. Dit het gebeur en die besoek van ds. Du Plessis het ongetwyfeld daartoe bygedra dat die ywer vir die sending toegeneem het.

Teen die end van 1937 het die Sinodale sendingdeputate ernstige aandag geskenk aan nog 'n sendingstasie in Noordelike Transvaal en op die kerkraadsvergadering van 11 Desember het daar 'n brief gedien van die deputaatskap waarin gevra is dat die Kaapkolonie se gemeentes in samewerking met die van die Vrystaat sal werk om uitbreiding te gee aan ons sendingwerk in Transvaal. Die kerkraad het hieroor besluit dat die ouderlinge met hulle huisbesoek hierdie, saak met die lidmate moes bespreek en volgende vergadering verslag doen. Wat die resultaat van hierdie ondersoek presies was staan nie met soveel woorde genotuleer nie, maar op sy vergadering van 12 Februarie 1938 is besluit om hierdie versoek van die Sinodale deputaatskap te verwys na die eerwaarde Oostelike Klassis wat op 3 Maart sou vergader. Hierdie saak het egter nie vlot gevorder nie, want op die Sinode van 1939 kon die Sinodale sendingdeputate dienaangaande niks rapporteer nie en eers op die volgende Sinode in 1942 het die rapport hieroor besonderhede bevat. Dit kon ook veroorsaak gewees het deur die swak gesondheid van ds. Postma want juis in daardie tyd was hy vir 'n geruime tyd weg met siekteverlof.

Ná die dood van ds. Postma het hierdie sendingaksie vaster vorm begin aanneem, want op die vergadering van 25 April 1941 het die kerkraad 'n brief behandel waarin die versoek vervat is om verteenwoordigers te stuur na 'n konferensie te Reddersburg waar die moontlikheid van 'n kombinasie tussen die twee kerkrade met die oog op 'n beroep bespreek sou word. Die kerkraad het broeders A.J. Henning en J.F. Venter daarheen afgevaardig. En op die vergadering van 14 Junie het hierdie broeders rapport gedoen. Die doel van die konferensie was die daarstelling van 'n nuwe sendingveld en van Burgersdorp en Reddersburg is gevra om te kombineer om 'n missionêre leraar te beroep en na daardie sendingveld te stuur; hierdie twee gemeentes sal dan 'n vasgestelde bedrag bydra en bygestaan word deur die ander gemeentes. Burgersdorp is verder gevra om deputate te stuur om die sending-terrein te gaan besigtig. Na bespreking is besluit om 'n verteenwoordiger te stuur en die saak as sodanig op byeenkoms van die gemeente te laat bespreek. Op dieselfde vergadering waarop dr. S.J. van der Walt as predikant verwelkom is, het broeder A. Henning wat as verteenwoordiger die konferensie in Pretoria bygewoon het, 'n brief van Reddersburg voorgelees in verband met die sending in Noord-Transvaal en ook verslag gegee van die verrigtinge in Pretoria. Die hele aangeleentheid sou egter op 'n openbare kerkraadsvergadering bespreek word. Verder is ouderling J.F. Venter gekies om as verteenwoordiger na Noord-Transvaal te gaan as besluit sou word om met hierdie saak voort te gaan. Nadat die saak op die openbare kerkraadsvergadering breedvoerig bespreek is, is besluit om met die saak te wag tot die Partikuliere Sinode, en as daar 'n afgevaardigde gaan na Noord-Transvaal moet hy sy eie onkoste betaal. Dit skyn of twee broeders tog na Transvaal gegaan het, want op die vergadering van 20 September 1941 het broeders J.F. Venter en P. Kruger verslag gedoen aan die kerkraad: Die sendende kerkraad is net verantwoordelik vir die bedrag wat onderneem is en as hy deputate na die sendingveld stuur, moet hulle koste betaal word. Die bedrag wat Burgersdorp dan jaarliks sal moet bydra sal die wat nou reeds betaal word, insluit. Hierdie verslag is met dank aanvaar.

Maar die saak as sodanig sou op 'n openbare kerkraadsvergadering bespreek word en dit het tydens die nagmaal van 24 Oktober 1941 gebeur. By die geleentheid is die hele plan uiteengesit nl. dat Burgersdorp en Reddersburg in kombinasie 'n missionêre leraar sal beroep en na die sending-veld stuur; dat Burgersdorp verantwoordelik sal wees vir £40 per jaar. Nadat die saak deeglik bespreek is, het daar twee voorstelle ingekom: (1) Dat Burgersdorp se gemeente se plig en roeping in die eerste plek is om hulle eie huis reg en skoon te maak en eers hulle skuld te betaal voordat hulle instaan vir £40 vir die beroep van 'n sendingleraar en (2) dat die gemeente instaan vir die £40 van 'n sendingleraar. Vir die eerste voorstel het 24 gestem en vir die tweede 9. Die advies van die gemeente aan die kerkraad was dus afwysend en daarmee sou die hele saak dus blykbaar van die tafel gewees het as dit nie was dat daar Sondagaand weer 'n spesiale byeenkoms van die kerkraad plaasgevind het waarop meegedeel is dat 'n paar broeders ingewillig het om die bedrag van £40 jaarliks aan die kerkraad te verskaf sodat die saak sy voortgang kan hê nie. Die kerkraad het hierdie aanbod bespreek en besluit: „Die kerkraad van Burgersdorp het met dankbaarheid 'n vriendelike aanbod ontvang van sekere sendingvriende in ons gemeente wat die £40 vir die nuwe sendingskema waarborg vir vyf jaar. Die kerkraad het dus besluit om die skema te aanvaar en 'n sendeling te stuur na die nuwe sendingveld". Slegs een broeder het versoek om aan te teken dat hy teen hierdie voorstel gestem het.

Met hierdie besluit was die saak van 'n kombinasie tussen Reddersburg en Burgersdorp dus 'n voldonge feit en nadat die stukke in orde gebring is, is prop. J.F. Erasmus beroep. Hy het die beroep aangeneem en op die vergadering van 27 Maart 1942 is besluit om 'n sendingkommissie te benoem wat namens die kerkraad aandag kon skenk aan sendingsake en saam te werk met die sendingkommissie van Reddersburg met die twee leraars van die gemeentes as dagbestuur en verder is 'n reëlingskommissie benoem vir die ontvangs van prop. Erasmus. Hy is op 25 April 1942 op Burgersdorp in die amp bevestig deur ds. A.S.E. Yssel van Reddersburg en sou later op Reddersburg verwelkom word. Daarmee het die sendingaksie waarvoor wyle ds. Postma so geywer het eindelik sy vaste loop verkry en van nou af sou die kerkraad gereelde rap-porte van die sendingwerk kon behandel. Ds. Erasmus moes met behulp van sy sendingkommissies en in oorleg met die deputate van die kerkverband 'n nuwe sendingstasie uit die grond uit opbou en dit spreek vanself dat daar baie probleme was wat opgelos moes word. Gaandeweg het onder sy leiding die aksie te De Hoop egter gevorder en net toe dit geskyn het dat die vrugte van harde arbeid gesmaak sou kan word, is die jonge broeder op tragiese wyse verongeluk op 27 Junie 1946 sodat die sendende kerkrade dus met magteloosheid geslaan was. Aangesien daar nie ander broeders was wat beroep kon word as missionêre predikante nie, kon die kombinasie die vakante plek nie vul nie en sou die saak van die kombinasie dus later weer van vooraf aangepak moes word. Dit het in 1948 gebeur toe die kerkraad aandag moes skenk aan 'n voorstel van die sendingkommissie van Reddersburg op sy vergadering van 17 September. Daardie voorstel was eintlik 'n antwoord op 'n besluit van die kerkraad van Burgersdorp wat op 6 Augustus 1948 geneem is. Dit blyk dat daar op die kerkraadsvergadering van 11 Junie 1948 'n versoek was van die kerkraad van Reddersburg om weer in kombinasie 'n beroep uit te bring.

Hierdie saak is in opdrag van die kerkraad deur 'n kommissie nagegaan en rapport van die kommissie was van die volgende inhoud: "Die kerkraad spreek sy dank uit teenoor die lidmate wat in die afgelope jare die sendingsaak so getrou finansieel en moreel gedien het. Aangesien egter die ideaal gekoester word om in die nabye toekoms nog twee sendingleraars te plaas, is dit seker wenslik dat nou al sal begin word en voorbereidend gewerk word, sodat die Kaapkolonie, wanneer moontlik, 'n sendingleraar op eie rekening kan neem, daarom is dit nie wenslik dat Burgersdorp en Reddersburg op hierdie tydstip weer sal kombineer as sendende gemeentes nie en ook omdat die moontlikheid bestaan dat deur die O.V.S. wel ander gemeentes gevind sal kan word om met Reddersburg te kombineer." Toe hierdie rapport behandel is, is besluit om Reddersburg te vra om so 'n kombinasie met 'n O.V.S.-gemeente te oorweeg en te ondersoek en indien moontlik aan te gaan. Dit is in antwoord op hierdie besluit van die kerkraad van Burgersdorp dat die sendingkommissie van Reddersburg sy voorstel gedoen het wat soos volg lui: "Gesien die feit dat dit vir Kaapland en O.V.S. prakties onmoontlik is om elkeen 'n sendingleraar te onderhou en dit dus noodsaaklik is dat hierdie twee Partikuliere Sinodes moet saamwerk en die band lewendig gehou moet word, vra die vergadering die eerwaarde kerkraad van Burgers-dorp vriendelik en dringend om weer saam met Reddersburg as sendende gemeente op te tree op dieselfde voorwaardes as voorheen. Verder word die verskillende Partikuliere Sinodes gevra om deur middel van hulle deputate hul heelhartige finansiële en morele steun hieraan te gee."

Dit is hierdie versoek wat die kerkraad op sy vergadering van 17 September 1948 oorweeg het en toe is besluit om in beginsel weer in kombinasie met Reddersburg te gaan as sendende gemeente, maar voor finale bekragtiging daarvan geskied sal dit op 'n openbare kerkraadsvergadering met die gemeente bespreek word die eerste naweek in November. Op die bepaalde datum is die saak bespreek en nadat die voorsitter die saak verduidelik het en aangedui het dat prop. H.A. Louw hopelik aan die end van die jaar as sendingleraar beroepbaar sal wees en verder dat die kerkraad reeds in beginsel besluit het om weer die kombinasie aan te gaan as student Louw sy studies voltooi het om oor te gaan tot 'n beroep. Hierdie gedagte van die kerkraad het die goedkeuring van die gemeente weggedra en aan die end van daardie jaar is proponent Louw beroep en nadat hy bevestig is in die amp is hy na De Hoop om die sendingwerk aldaar voort te sit.

In 1951 het ds. Louw die beroep aanvaar as missionêre leraar op Siloam nadat hy in Reddersburg in die amp bevestig is deur ds. A.L. Aucamp van Burgersdorp en daarna op Burgersdorp feestelik verwelkom is. Met die vertrek van ds. Louw was die sendingstasie De Hoop weer sonder 'n blanke werkkrag en het die vraag as 't ware vanself ontstaan wat die posisie van die kombinasie nou was aangesien daar nie 'n broeder beskikbaar was om daarheen te stuur nie. Hierdie posisie is bespreek op 'n vergadering van sendingkommissies te Springfontein met die gevolg dat die sendingkommissie van Burgersdorp aan die kerkraad gerapporteer het: a. Dat ons bydrae voortgaan tot en met die sitting van die eerw. Algemene Sinode; b. dat ons inwillig op die advies van die vergadering van Springfontein om intussen 'n blanke hulp op De Hoop te kry op die uitdruklike voor-waarde dat ons nie nou langer gebind word as tot en met die Algemene Sinode nie en c. dat die interpretasie is dat ons as sendende gemeente in kombinasie met Reddersburg of enige ander gemeente vir die doel 'n kombinasie aangegaan het.

Die kerkraad het hierdie rapport van die kommissie goedgekeur. Intussen het die Sinodale Deputate op versoek die volgende beskrywingspunt na die Algemene Sinode gestuur: "Wat is die posisie van 'n sendende gemeente of kombinasie van gemeentes by die ontstaan van 'n vakature en in die tyd wat daardie vakature nog nie opgevul kan word nie. Bly die kombinasie voortbestaan? Behou die sendende gemeente sy pligte en regte?" Die Sinode het hierop geantwoord deur te verwys na art. 9 van die Sendingorde waaruit dit vanself spreek dat 'n kombinasie van sendende gemeentes slegs ontbind kan word na goedkeuring van die sendingdeputate van die Partikuliere en Generale Sinodes. Hierdie sinodebesluit is onder die aandag van die kerkraad gebring deur die deputaat van die Partikuliere Sinode van Kaapland met die versoek daarby dat die sendende gemeentes Reddersburg en Burgersdorp 'n oefenaar moes benoem indien 'n leraar nie gevind kon word nie. Na die bespreking van die saak is besluit „om weer in kombinasie met Reddersburg te gaan as 'n sendende gemeente; verder om met Reddersburg te onderhandel om 'n oefenaar te probeer vind in ooreenstemming met art. 8 S.O. en dat die volgende sendingkommissie benoem word ."

Die oprigting van tehuis vir bejaardes

Inwoners van die Dirk Postma-tehuis vir bejaardes op Burgersdorp in 1958. Dis opgerig deur die plaaslike Gereformeerde kerk.

Hendrik Jacob du Plessis het hom van die begin af beywer in belang van die Gereformeerde ouetehuis op Burgersdorp. Hy het uit die staanspoor in die komitee gedien en was later huisvader van die inrigting wat vandag die Dirk Postma Tehuis vir Bejaardes het.

Op die vergadering van die kerkraad gehou 20 September 1941 is hierdie saak voorgebring deur broeder H.J. du Plessis wat die voorgenome plan uiteengesit het en ook meegedeel het dat die diakonie besluit het om die saak met 'n £300 te steun. Na bespreking is besluit om hierdie saak deur te loods tot by die Algemene Sinode. Nadat die Sinode van 1942 die saak goedgekeur het en die diakonieë opgewek het om dit aan te pak het die kerkraad weer op 5 Junie 1942 daarmee te doen gekry. 'n Omsendbrief wat aan al die kerkrade van die kerkverband gerig is en waarin hulle gevra is om kollektes vir die saak af te sonder, is ook deur die kerkraad behandel en weer deur broeder H.J. du Plessis toegelig. Hy het by daardie geleentheid die mededeling gedoen dat die Munisipaliteit van Burgersdorp besluit het om 4 of 5 morge grond vir die doel te skenk. Na bespreking is besluit om die gevraagde kollekte af te sonder en dat die skriba van die kerkraad 'n brief aan die Munisipaliteit sou rig om die dank van die vergadering oor te dra. Die saak is ook verder gevoer toe dit op 'n openbare kerkraadsvergadering uiteengesit is en daardeur die belangstelling opgewek is. Op 1 November 1942 kon die Tehuis op Burgersdorp geopen word en tot vandag dien die stigting 'n besonderse doel in die kerklike lewe.

Roosterhoek

Dié monument op die plaas Roosterhoek is in 1960 opgerig ter herdenking van die stigting van die Gereformeerde Kerk in die Noordoos-Kaap 'n eeu vantevore.

Die kerkraad in 1959.

Roosterhoek was die plaas waar in Januarie 1860 die gemeente Burgersdorp gestig is. Op die vergadering van die kerkraad van 11 Junie 1948 het 'n brief gedien van broeder J.V. Coetzee van Potchefstroom waarin hy die aandag van die kerkraad gevestig het op 'n geskiedkundige stukkie murasie op die plaas Roosterhoek en verder gevra het of die kerkraad nie met die kerkraad van Venterstad kan skakel om die stukkie grond op die plaas vir ons kerk in die hande te kry nie. Die kerkraad het die brief oorweeg en besluit om 'n kommissie te benoem om die saak te ondersoek. Op 6 Augustus 1948 het hierdie kommissie sy bevinding bekend gemaak en nadat dit bespreek is, is besluit: "Omdat gevrees word dat die eienaar van die plaas die opsie op 'n stukkie grond 25 by 25 tree teen £50 kan terugtrek word besluit om in beginsel te aanvaar dat die stukkie grond gekoop sal word indien die kerkraad van Venterstad inwillig sodat dit gesamentlik deur die twee kerkrade geskied."

Die kerkraad het ook besluit om by wyse van 'n beskrywingspunt die Partikuliere Sinode van Kaapland te vra om die grond aan te koop en te besluit om daar 'n gedenkteken of enigiets wat gepas sou wees te plaas. Aan dieselfde kommissie is dit opgedra om verder hierin te onderhandel. Van die kerkraad van Venterstad is verneem dat dit akkoord gaan met die gedagte van die beskrywingspunt aan die Partikuliere Sinode sonder om sigself te bind tot aankoop van genoemde grond. In dieselfde jaar kon die kerkraad nog aandag skenk aan die besluit van die eerwaarde Partikuliere Sinode oor hierdie saak, want blykens die notule van die vergadering van 5 November het die voorsitter, ds. A.L. Aucamp wat in Maart van daardie jaar dr. S.J. van der Walt opgevolg het, die besluit van die Partikuliere Sinode aan die vergadering meegedeel, naamlik dat die saak terug verwys is na die kerkraad van Burgersdorp om daarin te handel. Die redes hiervoor is: 1. Dat as in die algemeen gedink word aan die stigtingsplek van ons kerk in die Kaapkolonie, nie aan Roosterhoek gedink word nie, maar aan Burgersdorp en 2. dat die terrein weg van die groot paaie geleë is en van die oorspronklike dinge daar nie veel meer oor is nie.

Daarmee is die hele aangeleentheid blykbaar van die tafel af, want in die notules vind ons verder niks daarvan nie, tot die saak 'n ander wending geneem het in 1950. Op die vergadering van 16 September 1950 het die voorsitter aan die kerkraad meegedeel dat broeder Japie Venter die plaas Roosterhoek gekoop het en dat hy goedgunstiglik die gedenkwaardige stukkie grond aan die kerkrade van Burgersdorp en Venterstad geskenk het. Hierop is besluit: Die kerkraad is van gevoele dat die geskiedkundige stukkie grond met die ou murasie op Roosterhoek waar ons gemeente in die jaar 1860 gestig is, vir die gemeente 'n saak van groot betekenis is, 'n waardevolle skakel met die verlede en spreek sy dankbaarheid uit teenoor br. Japie Venter vir die aanbod. Verder is besluit dat met die oog hierop om verder met die saak te werk 'n kommissie aangewys moet word en as kommissie word aangewys ds. A.L. Aucamp, ouderlinge H.J.J. Coetsee en J.D. Aucamp in samewerking met die kerkraad van Venterstad. Hierdie kommissie het voortgegaan met sy werksaamhede en op die vergadering van 23 September 1955 is gerapporteer deur die voorsitter dat broeder J.M. Venter driekwart morg by die stigtingsplek van die gemeente aan die gemeentes Burgersdorp en Venterstad geskenk het; hierdie stukkie grond is nou behoorlik geregistreer op die name van die kerkrade en toegemaak met draad en dat Burgersdorp se deel van die koste £33.11.7 bedra. Hierdie rapport van die kommissie is met dank aanvaar en opdrag is gegee om die bedrag uit te betaal. Die saak van 'n gedenkteken staan oor.

So het ook hierdie belangrike saak vir die gemeente Burgersdorp 'n gelukkige einde bereik en sal die naam Roosterhoek dus nie verlore raak uit die geskiedenis van die gemeente nie. Sedert 1955 het die Jongeliedeverenigings van Burgersdorp, Venterstad, Aliwal-Noord, Bethulie, Steynsburg, Molteno en ook soms van Middelburg, Queenstown en Barkly-Oos elke jaar op Roosterhoek saamgekom. Behalwe oggendgodsdiens en 'n toespraak, was daar sang en voordrag. Na die samekoms is gewoonlik die middagmaal in die ou tuin geniet, waar die jong mense dan gesellig verkeer. So het die jeug van ons kerk mekaar op die ou historiese plaas ontmoet en die erwe van die vaders betree.

In Oktober 1958, tydens die Gebiedsfees op Burgersdorp is ook 'n besoek aan Roosterhoek gebring. By die geleentheid was prof. dr. J.P. Jooste die hoofspreker. Op besluit van die kerkrade van Burgersdorp en Venterstad is 'n gedenkteken deur die twee gemeentes op die terrein waar die Gereformeerde Kerk in die Kaapkolonie gestig is, opgerig. Hierdie monument is in die vorm van 'n kerkie op 'n rots met die bewoording: "„Dank aan God en eer, Na sy woord terug in suiwerheid in leer, diens en tug. Gereformeerde Gemeente Burgersdorp gestig 21 Januarie 1860 deur ds. D. Postma. Dankbare hulde deur Burgersdorp en Venterstad 23 Jan. 1960. Laat, Here, in die plek van die vaders die kinders wees. — Ps. 45: 17." Die koste vir die oprigting van hierdie monument het die som van £203 beloop. Elke gemeente moes £101.10.0 bydra. Die gedeelte van Burgersdorp is ingesamel deur die Jongeliedevereniging. So het die jongmense van Burgersdorp hulle naam verbind aan die monument op Roosterhoek, die kerkie op 'n rots, enig in sy soort as monument in Suid-Afrika. Ook daarop staan die sinspreuk ingegrafeer: "Die poorte van die doderyk sal dit nie oorweldig nie."

Lidmaattal

Jaartal	Dooplidmate	Belydende lidmate	Totaal
1907	550	671	1 221
1959	224	484	780
1960	205	481	686
1998	80	210	290
2002	59	170	229
2012	27	119	146
2014	31	117	148
2016	32	120	152
2017	38	122	160
2019	31	112	143

Predikante

Ds. J.A. Jooste, die leraar van 1962 tot 1967.

Ds. P.C. Kruger, leraar van 1967 tot 1975.

Dr. en mev. J.J. van der Walt, die leraarspaar van 1975 tot 1976.

Dr. J.L. Venter, leraar van 1976 tot 1980.

Ds. Andries Klopper, sy vrou, Elsie, en hul drie kinders. Hy was predikant van hierdie gemeente van 1981 tot 1986.

• Dirk Postma, 1866–1879
• Jan Lion Cachet, 1869–1875
• Petrus Postma, 1880–1882
• Maarten Petrus Albertus Coetsee jr., 1883–1892
• Louis Petrus Vorster, 1893–1905
• Dirk Postma, 1906 – 29 Desember 1940 (oorlede in die amp)
• Dr. Stephanus Johannes van der Walt, 1941–1946
• Abraham Liebrecht Aucamp, 1948–1961
• Jacobus Andries Jooste, 1962–1967
• Philippus Cornelius Kruger, 1967–1975
• Jan Jacobus van der Walt, 1975–1976
• Dr. Jan Louis Venter, 1976–1980
• Andries Hendrik Klopper, 1981–1986
• Theunis Johannes Potgieter, 1987–1998
• Dirk Pansegrouw, 1998–2001
• Jan Louis van der Schyff, 2001–2006
• Jasper Dreyer Potgieter, 2006–2008
• Jan Malan, 2009 – 2020
• Van Schaik, Hanno, 23 Augustus 2020 – hede

Gemeentes van Burgersdorp afgestig

• Middelburg, Kaap (1860)
• Venterstad (1875)
• Oos-Londen (1925)

Bronne

• (af) Jooste, prof. dr. J.P. 1960. "Oorsig van die geskiedenis van die Gereformeerde Kerk Burgersdorp". In: Die Gereformeerde Kerk, Burgersdorp. Gedenkalbum by geleentheid van die Eeufees 22-24 Januarie 1960. Burgersdorp: Kerkraad van die Gereformeerde kerk.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Spoelstra, dr. B. 1973. Beknopte kerkgeskiedenis vir katkisasie. Potchefstroom: Pro Rege.
• (af) Venter, ds. A.A. 1958. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1959. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Van der Vyver, dr. G.C.P. (voorsitter: gedenkboekredaksie). 1959. Die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika 1859–1959. Potchefstroom: Deputaatskap vir die Eeufees.
• (af) Visagie, J.D. 1988. Nederduits Gereformeerde Kerk Wolmaransstad 1888–1988. Wolmaransstad: NG Kerkraad.

Verwysings

1. (af) Venter, ds. A.A. 1958. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1959. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
2. (nl) Statevertaling. URL besoek op 23 Januarie 2015.
3. (af) Spoelstra, dr. B. 1973. Beknopte kerkgeskiedenis vir katkisasie. Potchefstroom: Pro Rege.

Eksterne skakels

• (af) Klein dood in die Dopperkerk Die skrywer Eben Venter se herinneringe aan sy kinderdae in die kerk^{[dooie skakel]}, Beeld, 15 Oktober 2009. URL besoek op 23 Januarie 2015.
• (en) 'n Skildery van die kerkmonument op die plaas Roosterhoek waar die gemeente gestig is. URL besoek op 25 Januarie 2015.
• (af) 'n Artikel in Die Kerkblad van Junie 2010 oor die 150-jarige bestaan van die gemeente. URL besoek op 25 Januarie 2015.