Aliwal-Noord

Aliwal-Noord is 'n dorp in die Oos-Kaap, Suid-Afrika en voorheen die setel van die Maletswai Plaaslike Munisipaliteit (tans Walter Sisulu Plaaslike Munisipaliteit). Die bevolking van die dorp insluitend Dukathole township tel 35 153 in 2011. Die dorp is bekend vir sy twee warmwaterbronne, wat daagliks meer as twee miljoen liter water teen 'n temperatuur van sowat 35° C oplewer.^[2] 'n Dorpsmuseum behandel die plaaslike geskiedenis. In 1869 is die grensooreenkoms tussen die destydse Republiek van die Oranje-Vrystaat en Basoetoland (die huidige Lesotho) hier onderteken.

Aliwal-Noord
Dorp
Die ou Poskantoor is van sandsteen gebou.
Aliwal-Noord  Aliwal-Noord se ligging in Oos-Kaap
Koördinate: 30°41′24″S 26°42′33″O
Land	Suid-Afrika
Provinsie	Oos-Kaap
Distrik	Joe Gqabi
Munisipaliteit	Walter Sisulu
Stigting	1849
Oppervlak [1]
• Totaal	39,5 km2 (15,3 vk. myl)
Hoogte	1 328 m (4 357 ft)
Bevolking  (2011)[1]
• Totaal	35 153
• Digtheid	890/km2 (2 300/vk. myl)
Rasverdeling (2011) [1]
• Wit mense	5.7%
• Indiërs/Asiërs	0.2%
• Bruin mense	8.5%
• Swart mense	85.2%
• Ander	0.3%
Taal (2011) [1]
• Xhosa	58.1%
• Sotho	23.0%
• Afrikaans	14.8%
• Engels	2.3%
• Ander	1.8%
Poskode (strate)	9750
Poskode (posbusse)	9750
Skakelkode	051 (-633- / -634-)

Geografie en vervoer

Die dorp is geleë op die suidelike oewer van die Oranjerivier en is 206 km suid van Bloemfontein op die N6 nasionale hoofpad. Die Kraairivier sluit by die Oranjerivier aan net noordoos van die dorp. Suidwes van die dorp lê Kramberg wat tot ongeveer 2000 m bo seespieël reik.

Die sakekern en middedorp word omring deur die volgende woonbuurte: Dukathole, Hilton, Joe Gqabi, die Bronne (waar die bekende Aliwal Spa geleë is) en Arborsig. Vele inwoners en personeel van die Goedemoed Korrektiewe Dienste-fasiliteit (geleë aan die Vrystaatse kant van die Oranjerivier) gebruik ook gereeld die dorp se ondernemings, hospitaal, kerke en skole.

Die dorp word met naburige dorpe verbind deur 'n goeie padstelsel, en dien as deurgang vir toeriste op pad na oorde in die Oos-Kaapse Drakensberge. Die spoorwegstasie het gesluit, hoewel daar heelwat vragmotors aankom wat vrag vervoer van en na die groot graanmeule in die nywerheidsgebied. 'n Klein vliegveld met drie grasbedekte aanloopbane, die Aliwal-Noord-lughawe, kry maar min aftrek.

Geskiedenis en Kerke

Ontstaansgeskiedenis

Aliwal-Noord se vorige NG kerkgebou (in 1864 gebou) huisves 'n gedeelte van die dorp se museum. Die kerkraad het die gebou in die dekade ná 1930 aan die munisipaliteit verkoop.

Die Rooms-Katolieke Sacred Heart katedraal verleen aan Aliwal-Noord die reg om stadstatus te verkry. Die munisipaliteit het egter, anders as Grahamstad, nooit dié reg opgeëis nie.

Die kerkgebou (1925) van die NG gemeente Aliwal-Noord beklee 'n prominente plek in die middedorp.

Die eertydse gebou van die Hoërskool Aliwal-Noord huisves nou die Ikhala Public FET-kollege se kampus op Aliwal-Noord.

Aliwal-Noord is so genoem na aanleiding van die oorwinning wat sir Harry Smith, goewerneur van die Kaapkolonie, in 1847 in die slag van Aliwal, Indië, oor die leërs van Runjeet Singh behaal het. Hy het toe bekend geword as die held van Aliwal. In 1848 het die goewerneur die Oranjerivier as die grens van die Kaapkolonie geproklameer. Hy het sy sekretaris, J.C. Chase, as siviele kommissaris en magistraat benoem en hom gelas om 'n geskikte terrein vir sy hoofkwartier uit te soek. Chase het besluit op 'n terrein aan die linkeroewer van die Oranjerivier, en op 12 Mei 1849 is die hoeksteen van sy hoofkwartier gelê. Aan hierdie nuwe dorp is die naam Aliwal-Noord gegee. Die dorp het geleidelik uitgebrei en het in 1854 munisipale status verwerf. In 1876 is Aliwal-Noord telegrafies met die Suide verbind; in 1877 is begin met die ontginning van sy warmwaterbronne en in 1885 is 'n spoorweglyn na die dorp aangelê. Dit alles het aansienlik bygedra tot die ontwikkeling van die dorp.

Daar was nog 'n dorp in Suid-Afrika wat die naam "Aliwal" gedra het, maar dit het nie lank Aliwal-Suid geheet nie, en vandag staan dié dorp weer onder sy ou naam bekend, naamlik Mosselbaai.

Pieter de Wet se plaas

Die dorp is aangelê op die plaas Buffelsvallei, wat behoort het aan Pieter Jacobus de Wet, die eerste persoon wat hom permanent hier kom vestig het. De Wet en sy familie is begrawe op die rantjie naby die oorspronklike woonhuis en 'n monument is later deur die familie opgerig ter nagedagtenis aan die "stigter" van die dorp.

Die Tweede Vryheidsoorlog

Tydens die Tweede Vryheidsoorlog is 'n konsentrasiekamp net oos van die dorp in die bog van die Kraairivier aangelê. Daar kan ook drie sandsteenblokhuise uit die oorlogstyd in die dorp gevind word. 'n Aantal blokhuise van sandsakke en sink is ook hier opgerig, maar hulle het verwaarloos en is later vernietig. Die oorgang by die rivier tussen die Kaapkolonie en die Vrystaat was van groot belang vir die Engelse in hulle stryd teen die Boeremagte; daarom is die dorp swaar bewaak tydens die oorlogstyd.

Vandag kan talle monumente om die oorlog te gedenk in en om die dorp gevind word. By die suidelike uitgang van die dorp is 'n gedenktuin om die Boeremagte en hulle rol in die oorlog te gedenk. By een van die genoemde blokhuise is 'n gedenkteken en die grafte van 'n hele aantal Engelse soldate wat in die oorlog gesterf het. Naby die Kraairivier is 'n gedenksteen opgerig wat die plek aandui waar die konsentrasiekamp was. Die stoflike oorskot van die inwoners van die konsentrasiekamp is in die Gedenktuin herbegrawe.

Aliwal-Noord vandag

Klimaat

Aliwal-Noord ontvang gemiddeld 533 mm reën per jaar, meestal gedurende die somermaande.

Gemiddelde dagtemperature wissel van 15,6 °C in Junie tot 29,7 °C in Januarie. Die omgewing is die koudste in Julie wanneer die kwik gemiddeld val tot -2 °C gedurende 'n wintersnag.^[3] Die rekordlaag van -9 °C is op 'n nag in Julie 2009 aangeteken.

Weergegewens vir Aliwal-Noord
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Gemiddelde maksimum (°C)	30	29	26	22	18	16	16	18	22	24	27	29	23
Gemiddelde temperatuur (°C)	21	21	18	15	10	7	7	10	13	16	18	20	14
Gemiddelde minimum (°C)	14	14	11	7	3	−1	−2	1	5	7	10	12	7
Laagste minimum (°C)	2	3	0	−6	−8	−8	−9	−8	−7	−1	0	2	−9
Neerslag (mm)	76	84	83	48	27	13	10	16	23	40	54	61	533
Bron: weatherbase

Opleidingsinstansies

Benewens 'n groot aantal hoër- en laerskole in die dorp, is daar ook 'n tak van die Ikhala FET-kollege wat naskoolse opleiding in verskillende rigtings verskaf.

Sportklubs en -fasiliteite

Aliwal-Noord beskik vandag oor 'n hele aantal aktiewe sportklubs met goeie fasiliteite.

• Atletiekstadion, wat ook vir rugbywedstryde gebruik word

• Gholfklub
• Rolbalklub
• Drie rugbyklubs
• Snoekerklub
• Tennisklub
• Twee hengelklubs
• Vegkunsklub
• Vliegduifklub

Toerisme

'n Reklameplakkaat vir die Aliwal-Noord Spa uit waarskynlik die dekade ná 1930.

Aliwal-Noord is bekend om sy twee warm minerale bronne en albei lewer water van 36,9 °C met buitengewoon hoë konsentrasies minerale en gasse.

Die warmbron en ontspanningsoord Aliwal Spa is geleë in die munisipale gebied. Van 2010–2014 was die eens gewilde oord se swembaddens en terrein gesluit vir opknappings deur die destydse Maletswai Plaaslike Munisipaliteit, en is in 2019 weer oopgestel vir die publiek.

Bekende boorlinge

• Nicolaas de Wet (* 11 September 1873), kabinetsminister.
• Joan Hambidge (* 11 September 1956), 'n digter, akademikus en letterkundige kritikus.
• Bennie Osler (* 23 November 1901 - 28 April 1962), 'n Springbokrugbyspeler in 1924–1933.
• Dr. Ferdinand Postma, teoloog en eerste rektor van die PU vir CHO.
• Ds. Dirk Postma, 'n leier in die Gereformeerde Kerk.
• François Steyn (* 14 Mei 1987), Springbokrugbyspeler sedert 2006.
• Susan Strijdom, gebore De Klerk op 28 Junie 1910, eggenote van adv. Hans Strijdom en destydse premiersvrou.
• Hannes van Wyk (* 30 Julie 1971), akteur en openbare spreker.
• Leon Vogel (* 22 Oktober 1949), Springbokrugbyspeler in 1974.

Fotogalery

• 
  Aliwal-Noord se ingang vanaf die R58 gesien.
• 
  Genl Hertzogbrug (1937) vanaf die Oranjerivier gesien.
• 
  Die Frerebrug is op 21 Julie 1880 geopen.

Sien ook

• Gereformeerde kerk Aliwal-Noord
• NG gemeente Aliwal-Noord
• Aliwal (kiesafdeling)
• Lys van dorpe in Suid-Afrika

Verwysings

1. Som van die hoofplekke Aliwal-Noord en Dukathole tydens die 2011-sensus.
2. Nuusbrief van die Oos-Vrystaat Kaap Koöperasie (OVK) 20 Maart 2011
3. http://www.saexplorer.co.za/south-africa/climate/aliwal_north_climate.asp