Sarel Venter

Ds. Sarel Daniël Venter (Colesberg, Kaapkolonie, 1826 – Bethulie Oranje-Vrystaat, 12 Oktober 1895) was ’n predikant in die Gereformeerde Kerk wat in 1877 ’n kerkskeuring op Bethulie veroorsaak en sy eie gemeente, die Gereformeerde kerkgemeente van Bethulie, gestig het. Daar was onder sy leiding ook splintergroepe op Burgersdorp, Reddersburg, Philipstown en Boshof. Hy was die eerste gebore Suid-Afrikaners wat Gereformeerde predikant geword het.

Sarel Daniël Venter
Ds. S.D. Venter
Naam	Sarel Daniël Venter
Geboorte	1826 Colesberg Kaapkolonie
Sterfte	12 Oktober 1895 Bethulie Oranje-Vrystaat
Kerkverband	Gereformeerd
Gemeente(s)	Bethulie, 1866–1877
Jare aktief	1866–1890
Kweekskool	O.l.v van ds. Johannes Beijer

Herkoms en opleiding

Sarel Venter was die seun van Jan Adriaan Venter, een van die stigters van die Gereformeerde kerk Colesberg waar die kerkstryd hewig was en waarin J.A. Venter se dogter Hester Venter en haar man, I.D. du Plessis, 'n leidende aandeel geneem het, en Magrieta Louw. Ná die stigting van die Gereformeerde Kerk onder leiding van ds. Dirk Postma in Februarie 1859 op Rustenburg, het die tweede Sinode, dié op Rustenburg in 1863, besluit om die nypende tekort aan predikante volgens artikel 8 van die Dordtse Kerkorde (1619) deur middel van natuurlik begaafde manne van goeie getuienis in die gemeentes aan te vul. So het Venter, toe reeds amper 40 jaar oud, twee jaar (volgens 'n ander bron 'n bietjie meer as 'n jaar) opleiding geniet onder ds. Johannes Beijer – ná ds. Postma die tweede leraar van die kerkverband – van die Gereformeerde kerk Reddersburg. Dit was omdat die Teologiese Skool Burgersdorp eers in 1869 tot stand gekom het en die beroep op predikante uit Nederland nie die gewenste uitwerking gehad het nie. Omdat prop. Venter reeds middeljarig was en maar min opleiding gehad het, het baie mense skeptiese teenoor hom gestaan en getwyfel of hy sy plek as predikant sou kon vol staan. Die Colesberg Advertiser van 12 Februarie 1867 het berig dat toe ds. Venter op Colesberg gepreek het, die kerk tot barstens toe vol was was mense wat nuuskierig was om die "skaapwagter" en die "eenvoudige boer" te hoor preek.

Predikant van Bethulie

Proff. Dirk Postma en Jan Lion Cachet by vyf van die eerste teologiese studente van die kweekskool op Burgersdorp: M. Pelser, S. Venter, L.J. du Plessis, M.P.A. Coetsee jr. en W.J. Snyman.

Venter is op 3 September 1866 as eerste vaste predikant van die Gereformeerde kerk Bethulie beroep nadat ds. Beijer dié gemeente in 1864 gestig het onder die naam Heidelberg. Sy traktement is bepaal op £275 per jaar driemaandeliks vooruit betaalbaar. Later is daarby nog 'n getal slagskape gevoeg. Verder sou 'n woning aan hom verskaf word wat gemeubileer sou word deur die kerkraad. Gedurende 1877 het ds. Venter en sy broer Jacobus Johannes Venter met die kerklike leiding van ds. Dirk Postma, gebots oor die persoon van ds. Beijer en veral oor die doelbewuste sendingbeleidsformulering in die Gereformeerde Kerk gedurende 1870 in die Kaapkolonie. Op 21 Oktober 1866 is prop. Venter as predikant van Bethulie bevestig in die kerkgeboutjie in Pellissierstraat wat ook as pastorie gedien het. Uitnodigings na die bevestiging is ook gerig aan die plaaslike landdros, die raadslede en die dorpskommissie.

Kerkskeuring

Ds. Venter het hom op die Sinode van 1873 in die minderheid geformuleer toe die Sinode gelykstelling tussen blank en nieblank as gelyke bediening in een kerkgebou gedefinieer het, terwyl ds. Venter daaronder gelyke onderwys en dit in dieselfde skool sowel as saamsit in dieselfde kerkgebou wou verstaan. Hy het daarna die skyf van kerklike polemiek geraak, in 1877 vierkantig met ds. Postma gebots en stig in dié jaar saam met 'n groep aanhangers die Gereformeerde kerkgemeente te Bethulie, met splintergroepe op Burgersdorp, Reddersburg, Philipstown en Boshof. Op Reddersburg het byvoorbeeld 'n kerk "sorterende onder ds. Venter van Bethulie" ontstaan. In 1883 is op Reddersburg 'n kerkgebou opgerig deur die Venter-kerk. Ds. J.S.L. Venter, wat sedert sy bedanking as predikant van Pretoria op Reddersburg gewoon het, het in 1884 ook die kerk bedank en oorgegaan na die Venter-kerk. Hy het saam met hom ook weer 'n aantal lidmate geneem. Die bestaan van die Venter-kerk op Reddersburg het egter net tot 1889 geduur, nes op Bethulie, toe die lidmate weer opgeneem is in die gemeente.

In 1879 het ds. Venter en sy broer sonder welslae die Gereformeerde gemeente gedagvaar vir 'n pro rata deel van die kerkgoedere in die Oranje-Vrystaatse hooggeregshof. Vanaf 1881 het sy gemeente die gebruiklike toelaes van die Vrystaatse Volksraad ontvang waarop alle erkende kerke in die republiek indertyd geregtig was. Nadat die ergste storms en verbittering oorgewaai het, het hy ’n spesiale sinode gevra om die vonnis teen hom te hersien. Toe dit geweier is, het hy na die Sinode van 1882 geappelleer. Op voorstel van ds. Postma het die Sinode geweier om die appèl ter tafel te neem omdat hy deur sy bedanking alle reg van appèl verbeur het.

Hereniging

In 1889 het die Venter-kerk weer onderhandelings met die Gereformeerde Kerk aangeknoop. Hierdie onderhandelings het uitgeloop op ’n hereniging van die grootste deel van die Venter-kerk se lidmate met die Gereformeerde Kerk in 1890. Die deel wat nie verenig het nie, het nie as afsonderlike kerk bly bestaan nie (moontlik omdat hul getalle te gering was), maar hulle aangesluit by die NG gemeente Bethulie. Kort voor lank was daar op Bethulie geen teken meer van die skeuring te bespeur nie.

Min van die kerk se doen en late is vandag nog bekend omdat ouderling Snyman later die kerkraad se notuleboeke vernietig het sodat die nageslag nie kon weet wat daarin staan nie. Nadat sy gemeente ontbind en grotendeels met die Gereformeerde Kerk herenig het, het ds. Venter vergeefs weer probeer om in die Gereformeerde Kerk opgeneem te word. Daarna het hy hom sonder die status van predikant as boer op sy plaas teruggetrek het.

Huwelikslewe

Hy was eers getroud met Johanna Petronella Venter en hulle het ses dogters en 'n seun gehad. Ná haar dood is hy getroud met die weduwee Anna Catharina Coetzee, gebore Pretorius. Uit hierdie huwelik is 'n dogter gebore.

Bronne

• (af) Beyers, C.J. 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (af) Pelzer, A.Z. et al. 1963. Eeufees-gedenkboek van die Gereformeerde kerk Bethulie 1863–1963. Bethulie: Eerwaarde Kerkraad van die Gereformeerde Kerk.
• (af) Spoelstra, dr. Bouke. 1963. Die Doppers in Suid-Afrika 1760–1899. Kaapstad, Bloemfontein, Johannesburg: Nasionale Boekhandel Bpk.